Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn thuận

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------

VŨ THỊ HẠNH

NGHỆ THUẬT TỰ SỰ TRONG
TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC VĂN HỌC
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VĂN HỌC

Hà Nội – 2010


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------

VŨ THỊ HẠNH

NGHỆ THUẬT TỰ SỰ TRONG
TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VĂN HỌC
MÃ SỐ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC VĂN HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÝ HOÀI THU

Hà Nội - 2010


MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU.............................................................................................................................. 1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI........................................................................................................ 1
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ................................................................................................................ 4
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU............................................................. 12
4. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU, Ý NGHĨA CỦA LUẬN VĂN................................... 13
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................................... 14
6. KẾT CẤU LUẬN VĂN..................................................................................................... 15

B. NỘI DUNG....................................................................................................................... 16
Chương 1:
NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT CỦA
NHÀ VĂN THUẬN............................................................................................................ 16
1.1. GIỚI THUYẾT VỀ NHÂN VẬT.............................................................................. 16
1.2. CÁC KIỂU NHÂN VẬT TIÊU BIỂU TRONG TIỂU THUYẾT CỦA
NHÀ VĂN THUẬN............................................................................................................... 18
1.2.1. Nhân vật tha hương, sầu xứ và bi kịch................................................................ 18
1.2.2. Nhân vật “vắng mặt”................................................................................................. 25
1.2.3. Nhân vật đám đông.................................................................................................... 30
1.3. NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA CHÂN DUNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU
THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN................................................................................ 32
1.3.1. Phá bỏ ngoại hình và tính cách.............................................................................. 32
1.3.2. Giản lược đối thoại, gia tăng độc thoại và phân thân.................................... 35
1.3.3. Tưởng tượng và vô thức........................................................................................... 43

Tiểu kết
Chương 2:
KẾT CẤU TRONG TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN.....................55
2.1. GIỚI THUYẾT VỀ KẾT CẤU.................................................................................. 55
2.2. KẾT CẤU TRONG TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN................... 56


2.2.1. Bố cục và sự nới lỏng, phân rã của cốt truyện.................................................... 58
2.2.2. Kết cấu theo thời gian................................................................................................. 68
2.2.3. Kết cấu phân mảnh...................................................................................................... 78
2.2.4. Kết cấu lồng ghép, gá lắp........................................................................................... 83
Tiểu kết

Chương 3:
PHƯƠNG THỨC TRẦN THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ
VĂN THUẬN........................................................................................................................... 94
3.1. CẤP ĐỘ LIÊN KẾT VÀ CẤP ĐỘ TRẦN THUẬT.............................................. 94
3.1.1. Giới thuyết về cấp độ liên kết và cấp độ trần thuật.......................................... 94
3.1.2. Các cấp độ liên kết trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.............................. 96
3.1.2.1. Cấp độ liên kết không hư cấu................................................................................... 96
3.1.2.2. Cấp độ sắp xếp hư cấu............................................................................................. 100
3.1.2.3. Cấp độ hành động..................................................................................................... 104
3.1.2.4. Sự vượt cấp trong liên kết trần thuật.................................................................... 105
3.1.3. Các cấp độ trần thuật trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận......................108
3.1.3.1. Trần thuật bậc một................................................................................................... 108
3.1.2.2. Trần thuật bậc hai và bậc ba.................................................................................. 109
3.2. NGÔI KỂ VÀ ĐIỂM NHÌN....................................................................................... 111
3.2.1. Giới thuyết về ngôi kể và điểm nhìn..................................................................... 111
3.2.2. Ngôi kể và điểm nhìn trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận........................114
3.2.2.1. Trần thuật ngôi thứ nhất theo điểm nhìn phức hợp........................................... 115

3.2.2.2. Trần thuật ngôi thứ ba theo điểm nhìn phức hợp.............................................. 122
3.2.2.3. Đa dạng hóa điểm nhìn và sự di chuyển điểm nhìn linh hoạt........................124
3.3. GIỌNG ĐIỆU.................................................................................................................. 125
3.3.1. Giới thuyết về giọng điệu......................................................................................... 125
3.3.2. Giọng điệu từ khía cạnh trần thuật...................................................................... 126
3.3.3. Giọng điệu từ khía cạnh sắc thái thẩm mĩ......................................................... 128
3.3.3.1. Giọng điệu mỉa mai, châm biếm............................................................................ 128


3.3.3.2. Giọng điệu giễu nhại, hài hước............................................................................. 129
3.3.3.3. Giọng điệu chiêm nghiệm, suy tư, hoài nghi...................................................... 133
3.3.3.4. Giọng điệu trung tính, sắc lạnh, dửng dưng, lạnh lùng................................... 135
Tiểu kết
C. KẾT LUẬN......................................................................................................................... 138

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................... 141


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
1.1. Tự sự học “vốn là một nhánh của thi pháp học hiện đại, hiểu theo
nghĩa rộng, nghiên cứu cấu trúc của văn bản tự sự và các vấn đề liên quan, nói
cách khác, nghiên cứu đặc điểm nghệ thuật trần thuật của văn bản tự sự nhằm
tìm một cách đọc. Tên gọi Tự sự học – Naratology, Narratologie, do nhà
nghiên cứu Pháp gốc Bungari T. Todorov đề xuất 1969, trong sách Ngữ pháp

“Câu chuyện mười ngày”, làm cho ngành nghiên cứu tự sự trước nay có được
một cái tên chính thức và trở thành một khoa nghiên cứu có tính độc lập” [22,
11]. Kể từ đó, tự sự học trở thành một trong những lĩnh vực học thuật được
quan tâm phổ biến. Ở Việt Nam, tuy các công trình nghiên cứu dưới ánh sáng
của tự sự học đã xuất hiện nhưng những công trình chuyên sâu và dày dặn vẫn
còn hiếm. Trong công trình này, tác giả luận văn vận dụng lý thuyết tự sự học
tiếp cận sự nghiệp sáng tác của nhà văn Thuận nhằm chỉ ra những đặc điểm
nghệ thuật tự sự, từ đó “tìm ra một cách đọc”. Thiết nghĩ, đây cũng là một
trong những mục đích mà tự sự học hướng đến.
1.2. Tiểu thuyết là một thể loại tự sự cỡ lớn, giữ vị trí trung tâm, góp
phần làm nên diện mạo của một nền văn học. Những thập kỷ cuối của thế kỷ
XX đã ghi lại sự bàn luận sôi nổi của giới nghiên cứu toàn thế giới về các vấn
đề như: tiểu thuyết có khủng hoảng hay không và nếu có thì tại sao khủng
hoảng? tiểu thuyết có chết không và nếu có thì tại sao chết? tiểu thuyết có phải
đang phát triển không và nếu có thì xu hướng phát triển của nó như thế nào?
Đến nay, thế kỷ XX đã khép lại được tròn một thập kỷ nhưng những câu hỏi ấy
vẫn còn giữ nguyên tính thời sự.

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

1


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

Hòa cùng xu hướng văn học thế giới, ở Việt Nam, tình hình cũng diễn ra
tương tự. Cho đến thập kỷ đầu của thế kỷ XXI, văn học Việt Nam vẫn đang
nhức nhối tìm lời giải đáp cho câu hỏi: tiểu thuyết Việt Nam đang ở đâu? Có

hay không vấn đề khủng hoảng trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại? Chúng
tôi không tham vọng trả lời những câu hỏi lớn về tiểu thuyết nhưng thông qua
việc tìm hiểu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận, luận văn
góp phần đưa đến cái nhìn bao quát về diện mạo tiểu thuyết Việt Nam những
năm đầu thế kỷ XXI.
Thế kỷ XXI, thế giới bước vào công cuộc toàn cầu hóa, đa phương hóa,
thúc đẩy tiến trình hội nhập và phát triển của văn học. Thực tế đó khiến cho
biên giới của văn chương không bị giới hạn trong khuôn khổ hạn hẹp về địa lý
đơn thuần. Sự “khai thông” này là tiền đề cho hàng loạt những tác phẩm của
các nhà văn hải ngoại (Và khi tro bụi của Đoàn Minh Phượng, Tìm trong nỗi
nhớ của Lê Ngọc Mai, Thiên sứ của Phạm Thị Hoài, Made in Vietnam,
Chinatown, Paris 11 tháng 8, T mất tích, Vân Vy của Thuận) được giới thiệu và
giành những giải thưởng trong nước. Trong số những nhà văn xa xứ kể trên,
Thuận là cây bút thu hút tác giả luận văn hơn cả bởi sự bản lĩnh, từng trải,
chuyên nghiệp và những tìm tòi mới lạ trong lối viết.
Thuận tên đầy đủ là Đoàn Ánh Thuận, sinh 1967 tại Hà Nội. Thuận đã
tốt nghiệp Đại học Ngoại ngữ của Đại học Sư phạm Pyatigorsk (Nga), cao học
Đại học Paris 7 và Đại học Sorbonne. Thuận là vợ họa sĩ Trần Trọng Vũ, con
dâu nhà thơ Trần Dần, chị em song sinh với dịch giả Đoàn Cầm Thi. Hiện
Thuận đang định cư tại Pháp. Với truyền thống gia đình hoạt động trong lĩnh
vực nghệ thuật, với nền tảng tri thức nhiều năm tích lũy, lại có điều kiện tiếp
xúc với nhiều truyền thống văn học (đặc biệt là Pháp – “cái nôi” của những tìm
tòi và đổi mới về nghệ thuật tiểu thuyết), Thuận là một trong số ít
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

2


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

tác giả mà “từ tuyên ngôn đến sáng tác đều bộc lộ một cách rất quyết liệt tham
vọng cách tân hình thức tự sự” [44]. Tuy mới vào nghề nhưng Thuận đã nhanh
chóng tạo được “thương hiệu” thông qua 5 tiểu thuyết “trình làng” liên tục
trong năm năm: Made in Vietnam (2003), Chinatown (2004), Paris 11 tháng 8
(2005), T mất tích (2006) và Vân Vy (2008). Với năm tiểu thuyết, Thuận đã
từng bước chứng tỏ bản lĩnh và tài năng của một cây bút chuyên nghiệp, đam
mê với nghề. Mỗi tiểu thuyết đều là kết quả của một quá trình lao động nghệ
thuật nghiêm túc, nhọc nhằn, dày công tìm tòi và thể nghiệm những lối viết
mới, vượt thoát khỏi những lối mòn sẵn có của nghệ thuật tự sự truyền thống.
Nhờ đó, Thuận nhanh chóng trở thành một trong những cây bút tiểu thuyết tiên
phong đi tìm những hình thức thể hiện mới, nỗ lực làm mới văn học nước nhà,
bên cạnh những cây bút khác như Tạ Duy Anh, Nguyễn Bình Phương, Hồ Anh
Thái...
Tiểu thuyết của Thuận có một vị trí nhất định trong tiểu thuyết Việt Nam
đương đại. Ở Việt Nam, “những tiền đề của sự đổi mới quan niệm về hiện thực
và cách kể chuyện của tiểu thuyết đã không ngừng được đặt ra qua nhiều “làn
sóng” nối tiếp nhau: từ “làn sóng thứ nhất” (với Nguyễn Minh Châu, Lê Lựu,
Ma Văn Kháng…) đến “làn sóng thứ hai” (với Nguyễn Huy Thiệp, Dương Thu
Hương, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh…). Song, để có một sự chuyển biến sâu sắc
“nòng cốt thể loại”, “đặc trưng thể loại” thì phải đến đầu thế kỷ XXI, với
những “thử nghiệm”, những thành tựu của các nhà văn sinh ra trong một thế hệ
đã khác trước (“làn sóng thứ ba”). Giờ đây, với “làn sóng thứ ba” (Tạ Duy
Anh, Nguyễn Bình Phương, Thuận…), nhu cầu “tràn bờ” lại ngày càng mạnh
mẽ. Quả thực, tiểu thuyết Việt Nam đã đi qua nhiều biến động, thậm chí cả
những cuộc “lột xác” để đến với đời sống đương đại và có được diện mạo mới
mẻ như ngày hôm nay” [77, 36]. Những nhận định sâu

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

3


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

sắc trên đây đã phác họa diện mạo tiểu thuyết Việt Nam từ sau 1986 cũng như
“vị thế” của Thuận trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Theo “lộ trình” phát
triển của văn học, nếu “làn sóng thứ nhất” và “làn sóng thứ hai” đã trở thành
những hiện tượng văn học sử khá “yên ổn” thì những tác giả thuộc “làn sóng
thứ ba” (mà Thuận là một trường hợp) vẫn còn đang “gây sóng”, vẫn trong quá
trình “khai mở và định giá”. Sự “khai mở và định giá” trở nên thực sự cần thiết
bởi họ là những người đang viết tiếp những “trang sử mới” cho tiểu thuyết.
Mặc dù tiểu thuyết của Thuận mới xuất hiện trong vài năm trở lại đây nhưng
tiếp nối hành trình của những thế hệ đi trước, cùng với những “người đương
thời”, Thuận đã có những đóng góp không nhỏ trong việc đưa đến “những
chuyển biến sâu sắc về “nòng cốt” cũng như “đặc trưng thể loại” [77, 36].

Trên đây là những lí do thôi thúc chúng tôi đi sâu tìm hiểu nghệ thuật tự
sự (hướng tiếp cận còn khá mới) trong tiểu thuyết của Thuận và đặt Thuận
trong làn sóng đổi mới của tiểu thuyết Việt Nam đương đại để góp phần khẳng
định phong cách, những đóng góp cũng như điểm dừng của nhà văn trong công
cuộc đổi mới tiểu thuyết. Thông qua đó, luận văn phần nào phác họa diện mạo
tiểu thuyết Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Ở phương Tây, việc xem xét tác phẩm văn học dưới góc độ tự sự
học đã và đang rất phổ biến. Nhưng đối với văn học Việt Nam, tự sự học vẫn
còn là một vấn đề khá mới mẻ, dường như mới chỉ là thói quen của các nhà

chuyên môn cũng như những người làm nghiên cứu lý luận. Tình hình đó gây
nên không ít khó khăn đối với độc giả trong việc tiếp nhận cũng như chiếm

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

4


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

lĩnh thế giới tác phẩm, đặc biệt trong thời kỳ tiểu thuyết có sự “mở rộng bến
bờ”, ghi nhận nhiều những thử nghiệm mới về nghệ thuật tự sự như ngày nay.
2.2. Thuận là một cây bút trẻ, bản lĩnh và chuyên nghiệp, có những tìm
tòi và thể nghiệm không ngừng để làm mới tiểu thuyết. Liên tục trong năm
năm, Thuận đã cho ra mắt bạn đọc năm tiểu thuyết mà tiểu thuyết nào cũng gắn
liền với vấn đề đổi mới trong văn học. Vì thế, tiểu thuyết của Thuận thu hút sự
quan tâm của đông đảo độc giả - cả những nhà nghiên cứu, lí luận, phê bình và
bạn đọc văn chương đơn thuần. Tuy vậy, số lượng các công trình nghiên cứu
chuyên sâu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận còn rất ít ỏi và
chưa thật sự tập trung. Chúng tôi tạm chia ra hai nhóm: nhóm các công trình
nghiên cứu phê bình, khóa luận, luận văn, luận án và nhóm các bài nghiên cứu
phê bình, phỏng vấn trên báo mạng Internet. Điểm lại những bài nghiên cứu
thuộc hai nhóm trên, chúng ta sẽ thấy được những kết quả nghiên cứu và “điểm
dừng” trong lịch sử nghiên cứu về tiểu thuyết của Thuận.
2.2.1. Các công trình nghiên cứu phê bình, luận án, luận văn, khóa luận
Nếu không kể Made in Vietnam được xuất bản ở nước ngoài thì những
tiểu thuyết của Thuận đã thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu ngay từ khi
mới xuất bản. Năm 2004, tiểu thuyết đầu tiên của Thuận được xuất bản trong

nước (Chinatown) lập tức giành được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Tác
phẩm được các nhà nghiên cứu đề cập đến trong một công trình khá dày dặn
Văn học Việt Nam sau 1975 – những vấn đề nghiên cứu và giảng dạy (Nguyễn
Văn Long - Lã Nhâm Thìn (đồng chủ biên), Nhà Xuất bản Giáo dục, 2006).
Trong công trình này, trước hết, tiểu thuyết của Thuận được nhà nghiên cứu
Bùi Việt Thắng đề cập đến trong bài viết nhan đề Tiểu thuyết Việt Nam sau
1975 – nhìn từ góc độ thể loại. Trong bài viết này, ngay phần Nhận

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

5


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

diện tiểu thuyết sau 1975, tác giả đã đặc biệt chú ý đến tính chất mới lạ của
Chinatown, khẳng định nó đã khước từ truyền thống nhưng chưa đến được hậu
hiện đại. Tác giả cũng đề cập đến cấu trúc của Chinatown, vai trò của kí ức đối
với những thay đổi của cấu trúc tiểu thuyết. Tác giả khẳng định: “đây là một lối
kiến trúc tiểu thuyết kiểu lồng ghép các “mảnh vỡ tâm trạng” khiến người đọc
rất khó tiếp nhận theo lối truyền thống”[18, 191].
Như vậy, ở bài viết trên, tác giả Bùi Việt Thắng đã đề cập đến một
phương diện của nghệ thuật tự sự (kết cấu) như một minh chứng cho cái mới
lạ, phần nào giải thích cho sự “khó tiếp nhận” của độc giả. Do bài viết hướng
tới phạm vi bao quát rộng (tiểu thuyết Việt Nam sau 1975), hơn nữa, lại chỉ gói
gọn trong dung lượng chục trang giấy, nên nghệ thuật kết cấu trong Chinatown
mới chỉ được tác giả đề cập đến một cách sơ lược. Bài viết cũng chưa có điều
kiện đi sâu vào những yếu tố khác nhau trong nghệ thuật tự sự của Chinatown

nói riêng và những tiểu thuyết khác của Thuận nói chung.
Trong công trình nghiên cứu Văn học Việt Nam sau 1975 – những vấn
đề nghiên cứu và giảng dạy còn có một số bài viết khác cũng đề cập đến tiểu
thuyết của Thuận nhưng mới dừng lại ở mức độ “điểm mặt, gọi tên” như: Tiểu
thuyết Việt Nam sau 1975 – một cái nhìn khái quát (Nguyễn Thị Bình); Ý thức
cách tân trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 (Nguyễn Bích Thu).
Nếu trong công trình Văn học Việt Nam sau 1975 – những vấn đề nghiên
cứu và giảng dạy mới chỉ bước đầu “chạm đến” phương diện kết cấu trong
Chinatown của Thuận thì trong Luận văn Thạc sĩ Khoa học Văn học - trường
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn năm 2007 với nhan đề Cấu trúc thể loại
tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỷ XXI của tác giả Hoàng Cẩm

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

6


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

Giang đã có bước “tiến xa” hơn trong việc nghiên cứu về tiểu thuyết của
Thuận trên cả hai phương diện: chiều rộng và chiều sâu.
Luận văn Cấu trúc thể loại tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỷ XXI không
chỉ “giới hạn” trong Chinatown mà đề cập đến cả bốn tiểu thuyết của Thuận
(trừ Vân Vy vì luận văn được hoàn thành trước khi tác phẩm được xuất bản).
Luận văn cũng không chỉ đề cập đến kết cấu trong Chinatown mà bao quát hết
những vấn đề cơ bản của cấu trúc thể loại (phương thức tự sự, nhân vật, không
– thời gian) trong cả bốn tiểu thuyết. So với công trình nghiên cứu trên, công
trình này đã ghi nhận những thành tựu nghiên cứu sâu rộng và chi tiết hơn về

tiểu thuyết của Thuận. Tuy nhiên, do đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận
văn được tiến hành trên một diện rộng nên tác giả luận văn chưa có điều kiện
đi sâu vào toàn bộ tiểu thuyết của Thuận và chỉ ra những đặc điểm về nghệ
thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn.
Ở Luận văn Thạc sĩ Khoa họcVăn học của tác giả Phạm Thu Hiền với

đề tài Tiểu thuyết Việt Nam năm năm đầu thế kỷ, Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn năm 2007 tình hình cũng diễn ra tương tự. Luận văn này đã sơ bộ
ghi nhận những đóng góp mới cả về nội dung và nghệ thuật của tiểu thuyết
Việt Nam năm năm đầu thế kỷ (trong đó có Thuận) nhưng chưa đề cập một
cách tập trung về phương diện nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
Khác với các công trình nghiên cứu trên, ở bài viết Tư duy thơ trong tiểu
thuyết Việt Nam đương đại (được in trong công trình Tự sự học – một số vấn
đề lý luận và lịch sử, phần 2 do Trần Đình Sử chủ biên, Nhà Xuất bản Đại học
Sư phạm, 2008), Nguyễn Thị Bình lại chú ý đến tiểu thuyết của Thuận ở khía
cạnh nhịp điệu, chất thơ: “trong các nhà văn Việt Nam, ý thức biến nhịp điệu
thành nội dung tiểu thuyết ở Thuận là mạnh nhất, dù Thuận

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

7


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

xuất hiện muộn hơn Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh, Châu Diên”[23, 490]. Tác giả
đã mô hình hóa cấu trúc tiểu thuyết của Thuận: Chinatown có cấu trúc như một
bức tranh lập thể, như một bản nhạc; T mất tích có cấu trúc như một câu đố…

Như vậy, dù tác giả đã đưa đến những phát hiện thú vị (chất thơ ẩn sau bức
tranh đời sống chẳng có gì thi vị; chất thơ ẩn sau cái nhìn đầy sắc thái hoài
nghi, tra vấn; chất thơ ẩn sau một giọng điệu giễu nhại chen lấn với giọng điệu
dửng dưng và lạnh lùng…) nhưng mới chỉ đề cập đến một phương diện nhỏ
(nhịp điệu tạo nên chất thơ cho tiểu thuyết), chưa có điều kiện bao quát những
đặc điểm cơ bản của nghệ thuật thuật tự sự.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu mang tính khái quát về tiểu
thuyết Việt Nam sau 1975 nói chung và tiểu thuyết Việt Nam thế kỷ XXI nói
riêng (mới bước đầu nhắc tới Thuận và điểm tên một số tiểu thuyết của Thuận
trong “vô vàn” những tiểu thuyết của các nhà văn khác) là những công trình
nghiên cứu chuyên sâu về tiểu thuyết của Thuận. Chúng ta có thể kể đến các
công trình như: Đặng Thị Lan Anh, Tính trò chơi trong tiểu thuyết T mất tích
của Thuận, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm Hà Nội, 2007; Nguyễn Thị
Loan, Những cách tân nghệ thuật trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận, Khóa
luận tốt nghiệp, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, 2008; Nguyễn Xuân
Lệ Hằng, Thi pháp tiểu thuyết của nhà văn Thuận, Luận văn Thạc sĩ khoa học
Ngữ văn, Đại học khoa học, Đại học Huế, 2009. Những công trình nghiên cứu
này đều hướng đến bao quát các tiểu thuyết của Thuận. Tuy nhiên, cho đến thời
điểm các công trình trên hoàn thành, Thuận chưa ra mắt bạn đọc Vân Vy. Vì
vậy, tính đến thời điểm này, chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến Vân
Vy. Hơn nữa, đúng như tên gọi của các công trình trên, các tác giả đều hướng
đến những đối tượng nghiên cứu cụ thể (Đặng Thị Lan Anh nghiên cứu về
“tính trò chơi trong tiểu thuyết”; Nguyễn

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

8


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

Thị Loan nghiên cứu về “những cách tân nghệ thuật”; Nguyễn Xuân Lệ Hằng
nghiên cứu về thi pháp tiểu thuyết), chưa đề cập tới nghệ thuật tự sự trong tiểu
thuyết của Thuận một cách tập trung và có hệ thống. Như vậy, cho đến thời
điểm luận văn này được tiến hành, “cánh cửa” đi sâu tìm hiểu về nghệ thuật tự
sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận vẫn còn đang để ngỏ.
Điểm qua những công trình nghiên cứu, các khóa luận, luận văn như
trên chúng tôi nhận thấy tiểu thuyết của Thuận đã thu hút được sự quan tâm,
chú ý của các nhà nghiên cứu ngay từ khi tác phẩm mới được xuất bản. Các
công trình nghiên cứu trên đã tiếp cận tiểu thuyết của Thuận ở những mức độ
rộng, hẹp khác nhau (có khi tiểu thuyết của Thuận được đặt trong diện mạo
tiểu thuyết Việt Nam từ sau 1975 đến nay; có khi lại chỉ được đặt trong diện
mạo tiểu thuyết Việt Nam năm năm đầu thế kỷ XXI) và ở những khía cạnh
khác nhau (cấu trúc thể loại, tính trò chơi, thi pháp, những cách tân nghệ
thuật…). Đó cũng là những “bước tiến” và “điểm dừng” trong việc nghiên cứu
về tiểu thuyết của Thuận. Những “bước tiến” và “điểm dừng” của các công
trình nghiên cứu trên là cơ sở, là xuất phát điểm để chúng tôi tiến hành đề tài
nghiên cứu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
2.2.2. Các bài nghiên cứu phê bình, phỏng vấn trên báo viết, mạng Internet
Nói đến lịch sử nghiên cứu về tiểu thuyết của Thuận mà chỉ đề cập đến
những công trình nghiên cứu, những khóa luận, luận văn thì đó sẽ là một
khiếm khuyết lớn. Bởi tiểu thuyết của Thuận mới được xuất bản vài năm trở lại
đây nên những công trình nghiên cứu dày dặn và tập trung còn khá thưa thớt.
Trái lại, tiểu thuyết của Thuận lại được giới thiệu một cách rộng rãi và dành
được sự quan tâm sôi nổi trên báo viết và mạng Internet, đặc biệt là các diễn
đàn văn học, các trang báo điện tử, blog cá nhân.

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

9


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

Trong số những bài viết về Thuận được đăng tải trên báo mạng Internet,
có những bài viết mới chỉ dừng lại ở mức độ cảm thụ, bộc bạch cách cảm, cách
nghĩ của cá nhân khi tiếp cận tiểu thuyết của Thuận. Những bài viết dạng này
chủ yếu xuất hiện trên các diễn đàn văn học, các website hoặc blog cá nhân…
Bên cạnh đó, cũng có không ít các bài nghiên cứu ít nhiều đề cập đến những
khía cạnh về nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận và đã có không ít những phát hiện
mới lạ, độc đáo. Ở đây, tác giả luận văn quan tâm hơn cả đến những bài viết đề
cập đến những khía cạnh về nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận.
Số lượng những bài viết đề cập đến nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận khá
phong phú. Chúng ta có thể kể đến một số bài viết như: Tiểu thuyết Việt Nam:
những chuyển động không nhỏ của Phong Điệp, bài viết đăng trên
; Thu Hà với hai bài viết Paris 11 tháng 8 – con người
và số phận đăng trên và Thuận và Paris 11 tháng
8 đăng trên ; Nguyễn Thị Hoa với hai bài viết Thuận với việc

tìm đến hình thức tiểu thuyết ngắn đăng trên và Thân phận công
dân toàn cầu trong tiểu thuyết của Thuận đăng trên ; hai
bài viết Tiểu thuyết Chinatown và những chiều kích hiện tại của thời gian quá
khứ và Thuận và Phố Tàu: dung nghịch lý để
nói những nghịch lý của Nguyễn Chí Hoan đăng trên http:/www.evan.com.vn;
Phạm Ngọc Lương với Nhân vật trong Paris 11 tháng 8 là một khối mâu thuẫn
lớn đăng trên ; Janine Gillon với bài viết Về ba tác

phẩm Việt Nam mới xuất bản tại Pháp đăng trên ; Nguyễn
Vĩnh Nguyên với hai bài viết Phố Tàu: không chỉ là tha hương đăng trên
http:/www.tuoitre.com.vn và Văn học hải ngoại: “dòng riêng” có gặp “dòng
chung”? đăng trên ; Hoàng Nguyễn với Đôi nét về thi pháp và
kết cấu tiểu thuyết Chinatown đăng trên

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

10


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

http:/www.evan.com.vn; Đoàn Minh Tâm với Một vài đặc trưng nghệ thuật tiểu
thuyết Thuận đăng trên ; Đỗ Minh Tuấn với Văn
học hải ngoại nhìn từ trong nước đăng trên ; Phùng Gia
Thế với Lý giải về sự khó đọc của tiểu thuyết hiện nay đăng trên
; Đoàn Cầm Thi với ba bài viết: Đọc Paris 11 tháng 8 của
Thuận đăng trên http:/www.talawas.org; I’m yellow – Khoái cảm văn bản đăng
trên http:/www.tienve.org; Có một dòng văn học “khác” đăng trên
http:/www.talawas.org….Những bài viết kể trên ít nhiều đề cập đến những
phương diện khác nhau về nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận. Tuy nhiên, hầu hết
các bài viết hoặc chỉ dừng lại ở một tiểu thuyết của Thuận, hoặc đề cập đến các
tiểu thuyết của Thuận nhưng chỉ trên một khía cạnh nhỏ…Do đó, chưa bài viết
nào có khả năng đưa đến cho chúng ta một bức tranh khái quát, toàn diện và sâu
sắc về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
Ngoài các bài viết trên, chúng ta còn phải kể đến một số bài phỏng vấn
của các phóng viên đối với Thuận và sự chia sẻ của Thuận thông qua những các

bài nói chuyện như: Cát Khuê, Thuận: trong văn chương, mọi cách thể hiện đề
tài đều bình đẳng, ; Khánh Lam, Thuận: Nhà văn Việt
ghi dấu ấn văn chương ở Pháp, ; Thủy Lê, Thuận: Với
tôi, mỗi tác phẩm như một chuyến đi xa, ; Hà Linh,
Thuận: Khi viết tôi không mặc cảm, ; Lan Ngọc,
Thuận: Ngôn ngữ Việt thừa hiện đại và tinh tế để sáng tạo,
; Thụ Nhân, Thuận: Tôi rất muốn biết vì sao mình được
tặng thưởng, ; Việt Quỳnh, Thuận: càng viết là càng
bớt bồng bột, ông qua
những bài phỏng vấn cũng như những bài nói chuyện như trên, chúng ta hiểu rõ
hơn về tác giả, quan niệm sáng tác, ý thức và hành trình sáng tạo… Đó

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

11


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

chính là những tư liệu cần thiết cho tác giả luận văn khi nghiên cứu về nghệ
thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
Bên cạnh báo mạng Internet, tiểu thuyết của Thuận cũng đã rải rác được
đề cập đến trên các báo viết như: Thử nhận diện tiểu thuyết ngắn Việt Nam gần
đây của tác giả Văn Giá, đăng tải trên Báo văn nghệ số 26 – 2005; Dòng tiểu
thuyết ngắn trong văn học Việt Nam thời kì đổi mới (1986-2000) của tác giả Bùi
Việt Thắng, Tạp chí Nhà văn 10/2006…
Điểm qua lịch sử nghiên cứu về tiểu thuyết của Thuận chúng tôi nhận
thấy: Thuận là một “hiện tượng” khá nổi bật, được đông đảo giới nghiên cứu

quan tâm nhưng hiện chưa có một công trình nào tập trung về nghệ thuật tự sự
trong tiểu thuyết của Thuận. Phần nhiều các nhà nghiên cứu mới chỉ đi vào một
khía cạnh hoặc một tác phẩm cụ thể của Thuận. Thực tiễn đó cho thấy, việc tập
trung tìm hiểu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận là một đề tài
mới mẻ, và có những ý nghĩa thiết thực đối với việc nghiên cứu lý luận phê
bình cũng như tiếp nhận và sáng tạo văn học. Vì vậy luận văn này hi vọng sẽ
hệ thống lại những nét tiêu biểu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của
Thuận, nhằm hướng tới một cái nhìn toàn diện và khách quan.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: luận văn nghiên cứu về nghệ thuật tự sự
trong tiểu thuyết của Thuận.Tuy nhiên, nghệ thuật tự sự là có phạm vi rộng,
bao gồm nhiều yếu tố nên chúng tôi tập trung đi sâu nghiên cứu về các phương
diện: nhân vật, kết cấu và các phương thức trần thuật.
3.2. Phạm vi nghiên cứu: luận văn tập trung vào năm tiểu thuyết của
Thuận là: Made in Vietnam, Chinatown, T mất tích, Paris 11 tháng 8 và Vân

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

12


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

Vy. Ngoài ra, chúng tôi cũng tìm hiểu thêm về những tác phẩm của Đoàn Minh
Phượng, Nguyễn Bình Phương, Lê Ngọc Mai, Phạm Thị Hoài, Tạ Duy Anh để
có sự so sánh, đối chiếu.
4. Mục đích nghiên cứu, ý nghĩa của luận văn
Trong công trình này, tác giả luận văn sử dụng lý thuyết tự sự học để

chỉ ra những đặc điểm cơ bản về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn
Thuận. Trong đó, tác giả luận văn tập trung làm rõ nghệ thuật xây dựng nhân
vật, kết cấu và các phương thức trần thuật.
Tiểu thuyết của Thuận thuộc tạng “khó đọc”, “khó hiểu” đối với không
ít đối tượng độc giả. Cái “khó đọc”, “khó hiểu” trong tiểu thuyết của Thuận
đến từ những hình thức thể hiện mới của nghệ thuật tự sự (mà nhân vật, kết
cấu, các cấp độ liên kết trần thuật, các cấp độ trần thuật, người kể chuyện, điểm
nhìn và giọng điệu là những yếu tố tiêu biểu). Ngoài ra, chúng ta cũng không
thể không kể đến dấu ấn của chủ nghĩa hậu hiện đại cũng như học thuyết S.
Freud…trong tiểu thuyết của Thuận. Do đó, trong công trình này, ngoài việc
vận dụng chủ yếu lý thuyết về tự sự học, chúng tôi còn kết hợp cả lý thuyết của
chủ nghĩa hậu hiện đại và học thuyết S. Freud soi chiếu vào các khía cạnh tự sự
trong tiểu thuyết của Thuận. Vì thế, luận văn đưa đến cho độc giả một hướng
tiếp cận mới đối với những tiểu thuyết của nhà văn Thuận, đưa ra một chỉ dẫn
mới, một cánh cửa mới để độc giả “bước chân” vào thế giới tác phẩm. Thiết
nghĩ, đó là một trong những cơ sở để đánh giá một cách công bằng những đóng
góp cũng như những hạn chế của Thuận trong diện mạo nền văn học Việt Nam
thế kỷ XXI.
Ngoài ra, để có thể đánh giá tiểu thuyết của Thuận một cách khách quan
và toàn diện hơn, tác giả luận văn bước đầu đặt Thuận trong tương quan
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

13


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

so sánh với một vài tác giả tiểu thuyết khác trên thế giới để để thấy được

những ảnh hưởng tác động của văn học hiện đại thế giới đối với tiểu thuyết của
nhà văn Thuận cũng như những yếu tố kế thừa và sáng tạo trong tiểu thuyết
của nhà văn Thuận. Trong từng nội dung của luận văn, chúng tôi cũng đặt tiểu
thuyết của Thuận trong bối cảnh văn học Việt Nam truyền thống và đương đại
để thấy được những cách tân, những đóng góp, “điểm dừng” cũng như những
thử nghiệm thành công và chưa thực sự thành công trong tiểu thuyết của nhà
văn Thuận trên phương diện nghệ thuật tự sự.
Với hướng nghiên cứu và triển khai như trên, luận văn với đề tài Nghệ
thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận có ý nghĩa thiết thực trong
nghiên cứu lý luận phê bình cũng như trong tiếp nhận và sáng tạo nghệ thuật.
Luận văn cũng là cơ sở để cung cấp nguồn tư liệu nghiên cứu về một tác giả
đương đại vốn vẫn chưa có bề dày trong nghiên cứu.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn vận dụng lý thuyết tự sự học nghiên cứu về nghệ thuật tự sự
trong tiểu thuyết của Thuận. Ngoài ra, chúng tôi cũng sử dụng một số phương
pháp nghiên cứu khác như:
-

Phương pháp cấu trúc: phân tích tác phẩm như một hệ thống các

yếu tố, nêu lên các quan hệ cốt yếu, quyết định giữa các yếu tố ấy với nhau
bởi vì chỉ khi đưa vào chỉnh thể cấu trúc mới có thể xác lập được ý nghĩa
thực và chức năng của các yếu tố ấy với nhau. Phương pháp này có vai trò
vô cùng quan trọng trong việc làm rõ nghệ thuật kết cấu cũng như các cấp
độ liên kết và trần thuật trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

14

Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

- Phương pháp tiếp cận thi pháp học: phương pháp này giúp chúng tôi

khảo sát, phân tích các phương diện hình thức có tính nội dung như: ngôi kể,
điểm nhìn, giọng điệu…một cách hệ thống. Đặt các yếu tố đó vào một chỉnh
thể từ đó luận văn khái quát nên những nét chung nhất về nghệ thuật tự sự
trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.
- Phương pháp thống kê, so sánh: phương pháp thống kê giúp chúng tôi

khảo sát, tìm hiểu tần số xuất hiện, sự biểu hiện của những yếu tố có ý nghĩa
quan trọng, từ đó đi tới khái quát về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà
văn Thuận. Phương pháp so sánh được vận dụng để làm sáng rõ những yếu tố
kế thừa cũng như cách tân về nghệ thuật tự sự, từ đó thấy được sự độc đáo, nét
riêng biệt trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.
6. Kết cấu luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung của luận
văn được triển khai thành ba chương:
Chương 1: Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết của nhà văn
Thuận.
Chương 2: Kết cấu tiểu thuyết của nhà văn Thuận.
Chương 3: Phương thức trần thuật trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

15

Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU
THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN

1.1. Giới thuyết về nhân vật
Nhân vật là phạm trù cơ bản của văn học. Trong nghiên cứu, phê bình,
nhân vật văn học đã trở thành một khái niệm quen thuộc, thiết yếu. Vì thế, khái
niệm nhân vật là đối tượng được hầu hết các công trình mang tính công cụ
(giáo trình lý luận văn học, từ điển thuật ngữ văn học…) nhắc đến.
Theo Từ điển thuật ngữ văn học (Lê Bá Hán, Trần Đình Sử và Nguyễn
Khắc Phi chủ biên): nhân vật là “con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm
văn học (…), là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó
với con người thật trong đời sống (…), thể hiện quan niệm nghệ thuật và lí
tưởng thẩm mĩ của nhà văn về con người” [21, 162].
Tác giả Lại Nguyên Ân trong 150 thuật ngữ văn học bổ sung thêm các
loại nhân vật tiêu biểu cho từng thể loại và rút ra kết luận: “Nhân vật văn học
là một trong những khái niệm trung tâm để xem xét sáng tác của một nhà văn,
một khuynh hướng, trường phái hoặc dòng phong cách” [6, 251].
Tác giả Trần Đình sử trong công trình Lí luận văn học khẳng định “nhân
vật văn học là con người được miêu tả trong văn học bằng phương tiện văn học
(…).Văn học không thể thiếu nhân vật bởi đó là hình thức cơ bản để qua đó
văn học miêu tả thế giới một cách hình tượng (…). Nhân vật văn học là một
hiện tượng ước lệ, có những dấu hiệu để ta nhận ra. Thông thường, đó là một
cái tên (…). Thứ đến là các dấu hiệu tiểu sử, nghề nghiệp hoặc đặc

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

16


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

điểm riêng (…). Sâu hơn là các đặc điểm tính cách (…). Các đặc điểm ấy được
đúc kết thành các “công thức” giới thiệu nhân vật (…). Trong các công thức
nhận ra ấy được chứng thực trong các quan hệ, được bộc lộ, phát triển hoặc
điều chỉnh trong các xung đột, và cuối cùng ta có một hình tượng hoàn chỉnh
về một nhân vật văn học (…). Nhân vật là phương tiện khái quát các tính cách,
số phận con người và các quan niệm về chúng” [19, 277 – 279].
Điểm qua những ý kiến trên chúng ta có thể thấy, các nhà nghiên cứu
khá đồng nhất trong việc coi nhân vật văn học được miêu tả trong tác phẩm
nhằm thể hiện quan niệm và lí tưởng thẩm mĩ của nhà văn và là phương tiện để
khái quát tính cách, số phận con người.
Trong tiểu thuyết truyền thống, các nhân vật thường được xây dựng theo
những “công thức” như Trần Đình Sử khái quát: gồm tên gọi, tiểu sử, nghề
nghiệp, đặc điểm tính cách được bộc lộ thông qua lời nói, cử chỉ, hành động.
Các nhà văn thường “chăm chút” xây dựng nhân vật từ ngoại hình, hành động,
tâm trạng, tính cách…để trở thành những hình tượng đầy đặn, sống động.
Nhân vật trở thành một yếu tố quan trọng về nội dung, một phương tiện nhằm
nêu bật chủ đề tác phẩm.
Với tiểu thuyết đương đại, nhân vật không chỉ là hình tượng ước lệ
chuyên chở hành động, tâm tư và tình cảm mà còn được xem như một yếu tố
cấu thành cấu trúc tự sự. Các phương thức mới trong nghệ thuật xây dựng nhân

vật là nhân tố thể hiện sự cách tân về hình thức và nội dung. Đặc biệt, trong bối
cảnh tiểu thuyết có sự “mở rộng bến bờ” như ngày nay, chúng ta khó có thể
khuôn các nhân vật vào những “công thức” chung sẵn có. Xem xét nhân vật
trong tiểu thuyết của Thuận với tư cách là một yếu tố cấu thành của nghệ thuật
thuật tự sự, trong luận văn này, người viết đã chỉ ra các kiểu nhân

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

17


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

vật cơ bản trong tiểu thuyết của Thuận và đi sâu tìm hiểu nghệ thuật xây dựng
nhân vật của nhà văn. Qua đó, luận văn giúp người đọc thấy được những quan
niệm, lí tưởng thẩm mĩ của Thuận cũng như những thông điệp mà nhà văn
muốn gửi gắm đến độc giả.
1.2. Các kiểu nhân vật tiểu biểu trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
Thừa nhận tính chất tương đối trong việc xác định các kiểu nhân vật, ở
tiểu thuyết của Thuận, chúng ta có thể thấy ba kiểu nhân vật cơ bản: nhân vật
tha hương, sầu xứ; nhân vật “vắng mặt”, nhân vật đám đông.
1.2.1. Nhân vật tha hương, sầu xứ
Nhân vật tha hương dường như là điểm đến của các nhà văn xa xứ nói
chung. Giống như tiểu thuyết của các nhà văn di dân khác (Phạm Thị Hoài,
Đoàn Minh Phượng, Lê Ngọc Mai…), tiểu thuyết của Thuận là “bến đậu” của
những con người tha hương.
Năm tiểu thuyết của Thuận, ngoại trừ Made in Vietnam lấy bối cảnh
trong nước, bốn tiểu thuyết còn lại đều lấy Paris làm phông nền - “môi trường

sống” cho các nhân vật. Họ được sinh ra ở rất nhiều nơi khác nhau nhưng đều
quy tụ ở kinh đô ánh sáng: Paris. Paris với họ là tương lai, là hạnh phúc, là ước
mơ khát vọng đổi đời. Nhưng bằng những hình thức khác nhau, họ đều bị Paris
hoa lệ từ chối, xô đẩy đến bên bờ sinh tử. Vì thế, tiểu thuyết của Thuận trở
thành “mảnh đất” của “ngồn ngộn” những thân phận tha hương mang trong
mình nỗi cô đơn sầu xứ và bi kịch. Họ cho người đọc thấy rõ một Paris khác –
một “bóng đen” đổ dài xuống từ kinh đô ánh sáng - Paris của những người
nhập cư. Tìm về “quê gốc” cũng như nơi quy tụ hiện tại của các nhân vật trong
tiểu thuyết của Thuận, chúng tôi có bảng thống kê sau:

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

18


Luận văn Thạc sĩ

Vũ Thị Hạnh

Tác phẩm

Chinatown

Paris 11
tháng 8

T mất tích

Vân Vy

Rõ ràng, các nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận “gặp nhau” đều gặp
nhau ở Paris. Họ đều tha hương, đều sống trên quê hương của “kẻ khác”. Muôn
nẻo đường đời cùng chung số phận: họ đều bị Paris “hút” bởi nhiều “lực từ”
khác nhau nhưng khi đã bị “hút” vào, họ chỉ có thể “bám” trên bề mặt – bên lề
của Paris chứ chẳng bao giờ hòa nhập được vào trong đó. Họ cũng chẳng đủ
sức mạnh tự đẩy mình ra để trở về miền đất cũ. Cho dù họ có đủ dũng cảm để
bứt ra thì cố hương cũng chẳng thể là bến đỗ bình an đối với họ. Họ bị rơi vào


trạng thái bất an, hẫng hụt, không trôi dạt đến bên bờ sinh tử thì cũng bị kết án
“biến mất”.

Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận

19