SKKN: Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu môn Cờ vua

 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
I. THỰC TRẠNG ĐỀ TÀI:
Đối với học sinh ở địa bàn thị trấn như trường Tiểu học Huỳnh Văn Đảnh 
các em đa số là con gia đình cơng nhân viên chức và người lao động. Cha mẹ các 
em thường xun bận rộn cơng việc của mình, tranh thủ  thời gian rảnh chỉ đưa 
các em tới các lớp bổ sung trình độ văn hóa, chưa có điều kiện quan tâm đưa các 
em tới sân chơi thể thao ở các trung tâm thể dục thể thao, khơng được tập luyện 
thể  dục thể  thao hằng ngày, khơng thể  hiện được năng khiếu của mình như:  
mơn Cờ vua.
           Trong trường học hầu như khơng có thời gian nhiều để các em tập luyện  
chỉ  tận dụng những khoảng thời gian đầu giờ, ra chơi để  tự  vui chơi với nhau 
mang tính tự phát khơng có bài bản, khơng đúng luật…Vì học sinh xem đây như 
một trị chơi giải trí sau mỗi giờ ra chơi. 
Sau thời gian giảng dạy và tiếp xúc với học sinh tơi thấy đa số, các em rất  
thích Cờ vua, các em thường chơi Cờ vua vào những giờ chơi, đa số các em chơi  
theo cách chơi của mình, chưa nắm được kĩ năng chơi cờ  và luật mơn Cờ  vua.  
Ngay khi đó tơi đã phối hợp với trung tâm văn hóa huyện và ban giám hiệu nhà 
trường thành lập ngay câu lạc bộ nhóm chun Cờ vua trong trường học. Tơi đã 
khảo sát, kiểm tra tuyển chọn những học sinh có năng khiếu vào câu lạc bộ ở 3  
khối của trường khối 3,4,5 và kết quả khảo sát các em hầu như khơng thực hiện  
được hết u cầu của bài kiểm tra trên.
Trước thực trạng trên, với nhiệm vụ  được nhà trường phân cơng trong năm 
học 2018 – 2019 tơi quyết định chọn đề  tài “Một số  bài tập bồi dưỡng kinh  
nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu môn Cờ vua” để các em đạt được 
hiệu quả tốt hơn.
II. NỘI DUNG CẦN GIẢI QUYẾT

Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Luân

Trang 1

 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
             Từ thực tế của trường tơi thấy mình là giáo viên chun trách Thể dục  
dạy tất cả các khối lớp nên có điều kiện trị chuyện, quan sát, điều tra thu thập  
thơng tin về sở trường năng khiếu của các em ở lớp và từ đó dễ dàng phân loại 
học sinh theo sở trường năng khiếu. Ngay từ buổi tập đầu tiên của bộ mơn nhất  
thiết phải gây hứng thú cho học sinh với bộ mơn bằng nhiều phương pháp khác 
nhau, nói chuyện ngoại khố, kể  chuyện về  các mơn thể  dục, thể  chất,…giúp 
các em thấy được tác dụng của mơn Cờ vua cũng là mơn học nhằm phát huy tính 
tích cực của học sinh và phát triển tính tư  duy, tính sáng tạo, tính tự  lập, tính  
hiếu thắng trong các cuộc giao đấu giữa các mơn thể  thao. Bằng khả  năng và 
lịng nhiệt huyết của mình tơi đã áp dụng một số  bài tập để  giúp học sinh phát 
triển năng khiếu Cờ vua của mình như:
­ Thành lập nhóm chun mơn Cờ vua.
­ Giúp các em nắm vững một số Luật cơ bản về mơn Cờ vua.
­ Nắm vững các tri thức cơ bản trong Cờ vua.
­ Bài tập nắm vững các ngun tắc ở giai đoạn khai cuộc.
­ Bài tập phân tích và áp dụng các địn đánh ở giai đoạn trung cuộc.
­ Bài tập nắm bắt và xử lý linh hoạt ở giai đoạn cờ tàn.
­ Các bài tập Cờ thế.
III. BIỆN PHÁP GIẢI QUYẾT
Đối với nhóm chun mới tham gia tập luyện chưa nắm vững kiến thức, 
kĩ xảo và trình độ  kĩ năng năng khiếu của các em khác nhau, việc lựa chọn bài  
tập phù hợp với từng đối tượng, lứa tuổi và khả  năng tiếp thu của học sinh rất 
quan trọng.
     

Trong tập luyện có rất nhiều bài tập giáo viên phải lựa chọn bài tập phù  

hợp nhưng quan trọng trong tập luyện giáo viên phải truyền thụ  cho học sinh  
Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 2


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
bằng cả  cái “ Tâm” và “ Lịng nhiệt huyết” người thầy để sao cho học sinh tiếp 
thu có hiệu quả nhất. Sau đây tơi xin trình bày “Một số bài tập bồi dưỡng kinh  
nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu mơn Cờ vua”.
1. Thành lập nhóm chun mơn Cờ vua.
­ Nhằm tạo cho các em một sân chơi nơi quy tụ những học sinh u thích 
tìm hiểu, học tập và rèn luyện kỹ năng, nâng cao kỹ  xảo, trao đổi kinh nghiệm 
cũng như kiến thức về mơn thể thao ưa thích điển hình mơn Cờ vua.
­ Tổ chức sinh hoạt thường lệ nhằm nâng cao tình bạn, tính kỷ  luật và ý 
thức chấp hành nội quy nhóm chun.
­ Giáo viên tổ chức thời gian tập luyện hợp lý để các em tham gia đầy đủ 
tạo khơng khí vui tươi, hứng thú với mơn Cờ vua khi tham gia tập luyện.
­ Chia nhóm ra theo từng tổ phù hợp với từng lứa tuổi và thời gian học tập 
của các em, từ đó giáo viên có thể áp dụng các bài tập phù hợp với các em nhằm 
nâng cao hiệu quả tập luyện.
2. Luật cơ bản về mơn Cờ Vua.
­ Giới thiệu mơn học Cờ vua. 
­ Luật Cờ vua gồm hai phần:
+ Phần luật: Giới thiệu cho các em nắm rõ căn 
bản 
về  các điều thường gặp phải để   ứng xử  hợp lý trong 
tình huống thi đấu, để  tránh gặp  ảnh hưởng đến kết 

quả của minh các em cần chú ý và xem kỹ các điều: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 16 
trong sách luật Cờ vua.
+ Phần thể lệ thi đấu: Đây là phần quan trọng, để em nắm rõ về thể thức  
thi đấu giáo viên nên nhắc nhở các em chú ý các điều: 1, 2, 5, 7, 9, 14, 16 trong  
sách luật. Đây là những điều trọng tâm giúp các em có thể chọn màu qn cờ và 
biết số ván đấu, thời gian dành cho mỗi ván đấu.
­ Vị trí, vai trị của Cờ vua trong nền thể thao Việt Nam. 
Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 3


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
­ Cấu trúc mơn Cờ vua và những u cầu của mơn Cờ vua.
3. Nắm vững các tri thức cơ bản trong Cờ Vua.
­ Điều đầu tiên khi tham gia mơn thể  thao nào các em cũng cần tìm hiểu 
về  lịch sử  và xu hướng phát triển mơn thể  thao đó. Các ký hiệu ghi chép và 
nghiên cứu tài liệu.
­ Bảng thơng tin quy ước trong Cờ vua. 
­ Các thuật ngữ chun mơn và các khái niệm cơ bản, các nhân tố trên bàn 
cờ, giá trị tương đối của các qn cờ. Các em nắm rõ thì việc tham gia mơn Cờ 
vua sẽ dễ dàng hơn. 
­ Phương pháp nghiên cứu tài liệu, tham khảo theo một cách lơgic mà các 
em có thể tiếp thu một cách nhanh chóng và ghi sâu vào trong trí nhớ của mình.
­ Giáo viên nên sử dụng bảng quy ước thơng tin trong việc phân tích, đánh 
giá ­ nghiên cứu các ván đấu, các trích đoạn ván đấu, để các em nắm rõ quy định 
mơn Cờ vua.
­ Để  các em ghi sâu thì giáo viên sẽ cố  gắng lồng ghép những tri thức cơ 
bản vào từng ván đấu khi các em thi đấu giao lưu với nhau. 

4. Bài tập nắm vững các ngun tắc ở giai đoạn khai cuộc.
­ Trong  cờ  vua, một trong những  cách chơi  để  giành  ưu thế  trong khai 
cuộc là "Nhanh chóng phát triển hài hồ tồn bộ lực lượng".
­ Nói một cách khác, trong giai đoạn đầu của ván cờ, cần phát triển nhanh  
nhất các qn khỏi vị  trí ban đầu để  chiếm lĩnh các vị  trí tích cực, đồng thời  
trong khả năng có thể, gây khó khăn đến mức tối đa cho đối phương.
­ Một số  ngun tắc khai cuộc trong Cờ  vua nên hướng dẫn các em áp  
dụng trong các ván đấu và đạt được hiệu quả cao:
­ Ngun tắc 1: Chiếm trung tâm.
Mục đích chiếm trung tâm là để  gia tăng giá trị  sức mạnh các qn của  
mình. Hạn chế sức mạnh cũng như lực lượng qn đối phương.

Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 4


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
môn Cờ vua.”

­  Nguyên   tắc   2:   Phát   triển   qn   hướng   về 
phía trung tâm.
Ở ngun tắc này các em cần ưu tiên phát triển 
các qn Tượng và Mã lên hàng đầu. Và trong q trình 
phát triển cần hướng về phía trung tâm. Qn Hậu và 
Xe 
sẽ phát triển vào những đường chéo. 
­ Tránh đưa Hậu nhập cuộc sớm. Với sai lầm này, đối phương sẽ nhanh 
chóng đưa các qn đặc biệt là qn Xe,Tượng và Mã ra tấn cơng qn Hậu, do 
đó Hậu buộc phải chạy.

­ Ngun tắc 3: An tồn Vua.
Thơng thường thì chúng ta sẽ  tạo an tồn cho qn Vua bằng cách nhập  
thành. Có hai cách nhập thành các em cần chú ý: 
+ Nhập thành gần:  Qn Vua sẽ  di chuyển về 
hướng qn Xe gần hơn và đứng ở ơ G trên bàn cờ. 

Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 5


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
+ Nhập thành xa: Qn Vua sẽ vẫn di chuyển 2 ơ nhưng 
về phía qn Xe xa hơn, và đứng ở ơ C trên bàn cờ

­  Trong   2   cách   nhập   thành   thì   nhập   thành   gần 
được áp dụng nhiều hơn vì qn Vua vào vị  trí an tồn cao, các em nên lưu ý  
điều này.
­ Nhập thành sẽ giúp qn Vua an tồn hơn, các em nên nhớ chỉ được nhập 
thành 1 lần và đây cũng là lần duy nhất qn Vua đi được 2 ơ. Được bảo vệ bởi  
ba “cấm vệ qn” nếu chung ta khai cuộc tốt như hình sau:

­ 

Ngun 

tắc 4: Chiếm khơng gian.
Bên nào càng chiếm được nhiều khơng gian hơn 
sẽ  càng dễ  dàng sắp xếp vị  trí các qn và tấn cơng 

qn Vua đối phương. 
­ Cần cân nhắc trước sơ  đồ  bố  trí lực lượng, 
tránh   phát   triển   tuỳ   tiện,   gây   cản   trở   đến   các   qn 
khác.
­ Tránh đi một qn cờ  hai nước (hay thậm chí ba nước) trong khai cuộc  
nếu khơng cần thiết, trong khi lực lượng cịn chưa phát triển hết.

Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 6


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
­ Ngun tắc 5: (Temp) Khơng nên đi q nhiều nước qn Tốt, khơng 
nên đi q nhiều nước một qn cờ trong khai cuộc.
Qn Tốt là qn cờ đặc biệt duy nhất khơng được phép đi lùi. Vì vậy cần 
tránh tiến các qn Tốt biên vơ nghĩa, điều mà các em mới học chơi rất thích.  
Các em khơng những làm mất thời gian q báu để phát triển lực lượng, mà cịn 
làm suy yếu thế cờ của mình về sau, cũng như an tồn qn Vua.

* Thơng qua các ngun tắc trên các em cần chú ý trong ván cờ, đặc biệt ở 
giai đoạn mở  đầu, mỗi “temp” ­ mỗi nước đi rất q giá. Để  khỏi bỏ  phí thời 
gian vơ ích của mình.
­ Khơng nên ham tấn cơng ngay với 2 ­ 3 qn trong khi chưa kết thúc phát  
triển (tất nhiên, trừ khi đối phương mắc sai lầm khai cuộc lớn).
5. Bài tập phân tích và áp dụng các địn đánh ở giai đoạn trung cuộc.
Trong một ván đấu Cờ vua giai đoạn trung cuộc góp phần quyết định đến 
kết quả  ván đấu nên các em cần sơ  lược phân tích đánh giá thế  trận, địn phối  
hợp. Vũ khí cơ bản của giai đoạn trung cuộc là các địn phối hợp.

­ Chiến lược duy nhất ở giai đoạn này là các em cần phối hợp các nước đi 
của qn mình để tấn cơng vào qn Vua của đối phương một cách hợp lý nhất.
­ Điều tốt nhất là phối hợp hiệu quả  các địn đánh để  tiêu diệt qn của  
đối phương càng nhiều càng tốt nhưng cũng cần phải chú ý mặt phịng thủ  của  
mình. 
6. Bài tập nắm bắt và xử lý linh hoạt ở giai đoạn cờ tàn.
Đây là giai đoạn mà số  qn trên bàn cờ  giảm đi hẳn. Các em phải cần  
nắm rõ nếu mình có ưu thế thì tận dụng để chiến thắng, cịn đối phương chiếm 
ưu thế phải cố thủ để dẫn tới hịa cờ.
­ Các ngun tắc cờ tàn: 
+ Ngun tắc 1: Tối ưu vị trí của qn Vua.
Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 7


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
+ Ngun tắc 2: Đẩy mạnh tối đa, hiệu quả hoạt động của các qn cờ và  
phối hợp một cách chính xác.
­ Cờ tàn chiến thuật: 
+ Chiếu hết bằng qn Xe  thường được thực hiện  ở  hàng ngang cuối 
cùng.

+Chiếu hết bằng qn Hậu: Hậu là qn mạnh nhất trên bàn cờ. Các thế 
chiếu hết của qn Hậu thường là ở cạnh hoặc góc bàn cờ.

Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 8

 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
­ Trong hai tình huống chiếu hết bằng qn Xe hoặc qn Hậu các em 
phải chú ý tiến lên hay dồn ép qn Vua về  hang ngang cuối cùng hay góc bàn  
cờ, phải thực hiện một cách đồng bộ  các qn cờ  của mình trên bàn cờ, nếu  
khơng qn địch sẽ có thể né tránh các địn đánh dồn ép của mình và dẫn đến hịa  
cờ rất đáng tiếc cho dù chúng ta đang thắng thế đối phương.
­ Cờ  tàn chiến lược: Cờ  tàn qn Tốt là thế 
cờ khó nên các em cần chú ý kĩ về các nước đi của 
mình. Thơng qua hình  ảnh các em thực hiện  đưa 
quân   Tốt   một   cách   khéo   léo   bằng   cách   sử   dụng 
quân   Vua   của   mình   khống   chế   qn   Vua   đối 
phương khơng thể tiêu diệt qn Tốt mình theo luật 
Cờ vua. 
7. Cờ thế
­ Ở ngun tắc này giáo viên cho các em tập các bài tập giải các thế cờ từ 
đơn giản đến nâng cao, nhằm nâng cao tư  duy sáng tạo và xử  lý các thế  cờ  mà 
bài tập đưa ra. Nhưng quan trọng các em cũng cần nắm rõ một số tính chất đặc  
thù của mỗi thế cờ, để dễ dàng áp dụng trong ván cờ.
­ Các thế cờ hay áp dụng kết thúc ván đấu nhanh: hai nước, ba nước chiếu 
hết ở lứa tuổi các em ứng dụng và tiếp thu rất nhanh, đã đạt hiệu quả trong các 
cuộc thi. Nhưng trong thế cờ này chúng ta phải đưa đối phương vào thế cờ của  
mình thì thực hiện được ý đồ mình đưa ra.
­ Cờ  thế  rất cần sự  tập luyện, vì thế  trong các ván đấu giáo viên hướng 
dẫn trực tiếp các em sẽ tiếp thu nhanh và ghi sâu. 
IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN. 
Qua một thời gian áp dụng sáng kiến kinh nghiệm tới nay tơi đã huấn 
luyện đội tuyển trường Tiểu học Huỳnh Văn Đảnh tham gia các giải đấu cấp  

trường, cấp huyện và cấp tỉnh đạt được những thành tích như sau: 
Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 9


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
­ Hội khỏe Phù Đổng cấp trường các em nằm trong nhóm chun điều đạt 
thành tích cao.
­ Đạt một giải nhất nữ  và một giải nhì nam trong giải Cờ  vua học sinh  
tiểu học cấp huyện tổ chức trong năm học gần đây.
­ Có 2 học sinh ( Phan Thanh Diễm Trúc,  Đỗ  Gia Kiệt) được triệu tập 
tham gia giải Cờ vua nhi đồng cấp tỉnh.

V. KẾT LUẬN
1. TĨM LƯỢC GIẢI PHÁP
        Việc áp dụng các bài tập hướng dẫn học sinh tập luyện các kĩ năng và 
chiến thuật nêu trên cần phải thực hiện một cách nghiêm túc, thường xun. 
Học sinh cần được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng thì kết quả ln đạt được  
chất lượng tốt hơn.
        Giáo viên trước khi hướng dẫn thực hiện cần phải nghiên cứu thật kĩ giáo  
án và kiến thức từng ngun tắc và giai đoạn nhuần nhuyễn. Những ván cờ hay  
nên có tranh minh họa hoặc xem phim… Ln theo dõi, ghi chép những kết quả 
sau mỗi buổi tập để tổng kết rút kinh nghiệm cho buổi tập sau.
       Trong thời gian tập luyện ln chú ý tạo khơng khí buổi tập được sơi nổi,  
hưng phấn, động viên kịp thời nhằm phát huy tối đa những năng khiếu của học  
sinh.
Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Luân

Trang 10


 “Một số bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát triển năng khiếu 
mơn Cờ vua.”
   

 2. PHẠM VI  ĐỐI  TƯỢNG ÁP DỤNG

     

  Đề  tài  “Một số  bài tập bồi dưỡng kinh nghiệm giúp học sinh phát  

triển năng khiếu mơn Cờ  vua.” được áp dụng có hiệu quả  cho học sinh năng 
khiếu trong trường tiểu học trên địa bàn huyện.

Giáo viên thực hiện: Mai Đức Thành Ln

Trang 11