Sáng kiến Kinh nghiệm: MỘT SỐ BIỆN PHÁP CHỈ ĐẠO- THỰC HIỆN CÓ NỀ NẾP

ĐỀ TÀI: SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
****************
MỘT SỐ BIỆN PHÁP CHỈ ĐẠO- THỰC HIỆN CÓ NỀ NẾP, CÁCH DẠY
HỌC THEO PHƯƠNG PHÁP HOẠT ĐỘNG NHÓM, NHẰM NÂNG CAO
CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC TOÀN DIỆN Ở BẬC THCS TRÊN ĐỊA BÀN
CÓ HỌC SINH PHẦN LỚN LÀ NÔNG THÔN
Người thực hiện: Phạm Quang Thanh
Chức vụ: Hiệu trưởng
NĂM HỌC 2005-2006
A – Đặt vấn đề:
Trong hơn bốn mươi năm qua, trước sự phát triển như vũ bảo của khoa học,
giáo dục nước nhà đã có nhiều cố gắng trong việc tự hoàn thiện mình bằng những
giải pháp như tiến hành cải cách giáo dục (GD), đổi mới chương trình GD phổ
thông... nhằm dủ sức đáp ứng nhiệm vụ nhân dân giao phó: trồng người đáp ứng
giai đoạn cách mạng mới.
Trong thời gian qua, dẫu có nhiều nổ lực như thế, nhung nhìn chung giáo dục
của ta vẫn chưa ngang tầm với nhiệm vụ cách mạng mới: đào tạo con người toàn
diện phục vụ sự nghiệp CNH – HĐH của đất nước. Hay nói cách khác GD-ĐT
phải bằng mọi cách đáp ứng mục tiêu mà Đảng ta đề ra: nâng cao dân trí, đào tạo
nhân lực và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước.
Tuy vậy, chất lượng GD hiện nay nói chung là thấp, chưa đáp ứng được mục
tiêu mà Đảng ta đã chỉ ra. Nguyên nhân dẫn đến chất lượng không được như mong
muốn như thế có nhiều. Song vấn đề mấu chốt hiện nay vẫn là Phương pháp dạy
học.
Chính vì lẽ đó, cho nên NQ TW 4 (khoá VII) đã xác định “Khuyến khích tự
học”, phải “Áp dụng những phương pháp hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh
năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề” và điều đó lại được NQ
TW 2 (khoá VIII) tiếp tục khẳng định “Phải đổi mới phương pháp giáo dục đào
tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo
của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện
hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự

nghiên cứu cho học sinh”.
Từ sự lãnh đạo - định hướng đổi mới giáo dục PT của Đảng (NQ TW 4 và NQ
TW 2) đã được Quốc Hội pháp chế hóa trong luật giáo dục “Phương pháp giáo
dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh,
phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự
1
học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình
cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh”.
Qua sự chỉ đạo ấy, rõ ràng cho ta thấy được việc đổi mới phương pháp tự học
là khâu đột phá của quá trình dạy học đạt mục tiêu: đào tạo con người toàn diện
phục vụ sự nghiệp CNH – HĐH của đất nước. Mặt khác, cho thấy việc đổi mới
phương pháp dạy học không còn là vấn đề chung chung mà đã có định hướng rõ
ràng; cụ thể phải tăng cường phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, năng lực
tự học, tự nghiên cứu, cùng nhau trao đổi thảo luận để làm sáng tỏ vấn đề đặt
ra. Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đem lại nguồn vui,
hứng thú học tập cho học sinh và đồng thời phải khắc phục kiểu dạy áp đặt, lấy
giáo viên làm trung tâm; Hạn chế tối đa lối dạy học: thầy đọc – trò ghi, truyền
đạt một chiều; chống lại thói quen học tập thu động...
Như vậy, đổi mới giáo dục phổ thông, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện
đáp ứng mục tiêu đào tạo là phải bắt đầu từ đổi mới phương pháp dạy học và sự
đổi mới ấy không còn là mơ hồ, trừu tượng mà phải theo một định hướng nhất
định: Các thầy cô giáo nói chung và ở trường THCS nói riêng có nhiệm vụ giúp
học hướng tới việc học tập chủ động, tự nghiên cứu và qua trao đổi-thảo luận
để tìm ra kiến thức mới.
Vậy phương pháp dạy học nào có thể gọi là tối ưu để khi phối hợp cùng với
các phương pháp truyền thống khác đã có từ trước, đáp ứng được các yêu cầu trên
và góp phần mang lại hiệu quả cao nhất cho tiết học, theo hướng đôit mới?
Câu trả lời mang tính thuyết phục nhất hiện nay vẫn là cách dạy: tổ chức hoạt
động nhóm. Bởi vì bản thân nó, vốn có khả năng đáp ứng các tiêu chí xây dựng
thành công con người năng động, sáng tạo. Từ thực nghiệm đổi mới PPDH, đã

chứng tỏ qua hoạt động sẽ làm cho mỗi thành viên bộc lộ được suy nghĩ, hiểu biết,
thái độ của mình, qua đó được tập thể uốn nắn, điều chỉnh, phát triễn tình bạn, ý
thức tổ chức kỷ luật, tinh thần tương trợ, ý thức cộng đồng... Hoạt động trong tập
thể quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động xã hội, hiệu quả học tạp sẽ
tăng lên nhất là phải giải quyết vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện nhu cầu phối hợp giữa
các cá nhân để hoàn thành một nhiệm vụ học tập xác định. Như vậy tổ chức hoạt
động nhóm trong thời gian qua, hiện nay và tương lai vẫn là PPDH mang lại hiệu
quả cao đã được các nước tiên tiến trên thế giới đánh giá cao và được áp dụng một
cách phổ biến, thành thạo trong trường học. Đối với họ, hiện nay tổ chức hoạt
động nhóm đã trở thành một nhu cầu từ cả phía người dạy-người học.
Còn nước ta phương pháp tổ chức hoạt động nhóm trước đây tuy đã có áp
dụng nhưng còn rất mờ nhạt. Đặc biệt, từ khi thực hiện đổi mới chương trình giáo
dục phổ thông theo NQ 40/QH-10, thì PPDH hoạt động nhóm không những khuyến
khích, vận động áp dụng, mà còn coi đây là một tiêu chí đánh giá mực độ hoàn
thành nhiệm vụ của người giáo viên khi lên lớp.
2
Thế nhưng thực tế trong ba năm học qua (02-03, 03-04, 04-05) ở trường
THCS Huỳnh Thúc Kháng chúng tôi, việc áp dụng PPDH hoạt động nhóm còn lắm
điều đáng bàn và trung thực khách quan mà nói thì việc sử dụng PPDH được khẳng
định định là tiên tiến nhất như trên vẫn còn mang hình thức đối phó, chưa mang lại
hiệu quả như mong muốn. Chính vì lẽ đó, cho nên bản thân tôi thời gian qua (khi
thực hiện thay sách) đã có nhiều băn khoăn, trăn trở làm thế nào để có cách chỉ
đạo thực hiện có nề nếp việc dạy học theo phương pháp hoạt động nhóm, nhằm
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện theo NQ 40 cỉa Quốc hội. Và
trong suốt quá trình ấy bản thân đã có một số việc làm tại đơn vị xin được bày tỏ
dưới đây với mục đích trao đỗi, ngõ hầu có được sự góp ý bổ sung của quý lãnh
đạo, đồng nghiệp để kinh nghiệm thêm phong phú, nhằm góp phần tốt trong việc
chỉ đạo chuyên môn, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
B- Giải quyết vấn đề:
1- Nghiên cứu hồ sơ, sổ sách của CBGV và HS để thu thập thông tin cần thiết:

Như chúng ta đã biết, cốt lõi của việc đổi mới PPDH ở trường THCS là giúp
HS hướng tới việc học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Khi
nghiên cứu về nhóm PPDH tích cực thì tổ chức hoạt động nhóm không những nó
hoàn toàn có khả năng đó mà còn vượt trội hơn các phương pháp khác và bản thân
nó còn tiềm ẩn một sức mạnh cực kỳ to lớn – có nhiều khả năng phát huy được tính
tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo... của người học. Cho nên việc vận dụng
phương pháp tổ chức hoạt động nhóm trong tiết học không còn là vấn đề nên hay
không nên, mà chúng ta phải làm sao để mọi giáo viên thực hiện một cách tự
giác và học sinh chủ động hưởng ứng, đồng thời bàn cách vận dụng nó như thế
nào cho có hiệu quả và tìm ra được nguyên nhân vì sao phần lớn GV-HS lại
không “hít” phương pháp ấy.
Những hồ sơ, sổ sách mà chúng tôi tiếp cận, nghiên cứu gồm:
+ Sổ soạn bài của GV: (ở năm học 02-03, 03-04, 04-05) của 20 giáo viên.
+ Hồ sơ kiểm tra chuyên đề và toàn diện (02-03, 03-04, 04-05 và tháng 9 -->10/05)
của CBGV (40 hồ sơ)
+ Vở ghi bài của học sinh (40 em lớp 6, 7, 8 và 9 - đủ các đối tượng)
+ Sổ gọi tên và ghi điểm (nt)
+ Hồ sơ 5 tổ chuyên môn (3 năm học: 02-03, 03-04, 4-05)
Ở đây tôi xin nói thêm việc nghiên cứu hồ sơ sổ sách này là nhằm mục đích
thu thập tất cả những thông tin có liên quan đến việc đổi mới chương trình giáo dục
PT, phục vụ cho việc sơ kết công tác thay sách ở trường, đồng thời xuyên qua đó
rút ra những thông tin phục vụ cho đề tài này. Chính vì thế cho nên trong khuôn
khổ của bài viết này, tôi chỉ nêu tóm tắt một số ưu điểm, tồn tại lớn có liên quan
trực tiếp đến đối tượng mà mình quan tâm và muốn làm chuyển biến nó.
Qua nghiên cứu đối chiếu thông tin ở các hồ sơ sổ sách tôi thấy nổi lên:
Ưu điểm:
3
- Đa số GV có đầu tư trong công tác soạn giáo giảng theo hướng tích cực, chủ động
sáng tạo của HS; thể hiện ở việc vận dụng PP mới - sử dụng ĐDDH. Đảm bảo quy
trình sư phạm.

100% HS có đầy đủ SGK, phần lớn ham học và làm theo sự hướng dẫn của GV.
Tồn tại:
- GV sử dụng ĐDDH chưa nhiều, chưa thường xuyên, chưa trở thành nề nếp.
- Việc tổ chức hoạt động nhóm thường diễn ra ở những tiết có người dự, còn những
tiết khác thì rất ít, thậm chí theo cách truyền thụ một chiều. Nội dung chuẩn bị
trước đó cho hoạt động nhóm thiếu chu đáo, lại không đồng đều thường tập trung
phần lớn ở nhóm trưởng.
- Mặc dù ở tổ chuyên môn có triển khai đầy đủ KH công tác, sự chỉ đạo của trường
nhưng nhìn chung chưa có biện pháp cụ thể đỡ từng cá nhân thực hiện hay tháo gỡ
những khó khăn, vướng mắc khi thực hiện một số công tác lớn. Trầm trọng hơn là
việc sơ, tổng kết đáng giá việc thực hiện tổ chức hoạt động nhóm còn chung chung,
thiếu mạnh dạn chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân dẫn đến. Do đó, chưa có bài
học kinh nghiệm hữu hiệu.
* Qua trao đổi, thăm dò CBGV: nổi lên một nguyên nhân khiến người dạy chưa
“hít” với phương pháp dạy học này (hoạt động nhóm), bởi vì nó đòi hỏi công phu
và tốn thời gian – kinh phí (tối thiểu 3 nghìn – 4 nghìn đồng/tiết) nhiều hơn khi khi
không áp dụng nó; mặt khác ngay sau tiết học, người học có cảm nhận tức thời về
tính hiệu quả không cao hơn so với các phương pháp truyền thống mà họ đã
sử dụng trước đây. Họ chưa thấy được tác dụng tích cực, tính bền vững lâu
dài của nó trong hoạt động nhận thức của con người. Hơn nữa đây là việc đổi
mới quan niệm, một thói quen trong dạy học cho nên sẽ gặp những khó khăn cả về
nhận thức và hành động... Bởi lẽ, đây là phương pháp mới, HS-GV không quen,
còn bỡ ngỡ với cách học như thế và dẫn tới không ham thích. Đó là chưa nói tới
những học sinh yếu, lười học lợi dụng sự sơ hở, quản lý của giáo viên làm mất trật
tự, ồn ào, làm cho người dạy bực mình, chán nản. Thực tế có những tiết học khi
đến phần hoạt động nhóm HS rất ồn, thậm chí có cả quậy phá. Và điều này cũng dễ
hiểu, vì các em HS yếu ít có khả năng và không ham thích tham gia giải quyết
những nhiệm vụ nhóm phân công. Hơn nữa khi cái “mới” ra đời thường thường ít
được chấp nhận, ít được ủng hộ. Và để khắc phục những hạn chế này, là cán bộ
quản lý chúng ta phải tác động bằng nhiều biện pháp, trong đó biện pháp không thể

thiếu đó là phải tiến hành đồng bộ, kiên trì, thường xuyên trên cả chỉ đạo thực hiện
về nội dung, quy trình trên tất cả đối tượng. Bởi vì, nếu để mỗi đơn vị (tổ chuyên
môn), mỗi cá nhân GV làm theo cách riêng của mình thì không bao giờ có nền nếp
và như thế sẽ không bao giờ có hiệu quả cao.
* Nhận thức của GV về tổ chức hoạt động nhóm chưa sâu, họ chưa thực sự giác
ngộ về nó, đặc biệt chưa nắm được cơ sở lý luận mang tính khoa học làm nền tảng
4
khi áp dụng, dẫn tới độ tin tưởng chưa cao. Làm cho họ thiếu quyết tâm, thiếu kiên
trì chịu khó trong việc làm.
2- Mở hội thảo bàn về cách tổ chức hoạt động nhóm có hiệu quả (tháng 11/05),
nhằm đạt mục đích:
- Trên tinh thần phát huy dân chủ, thẳng thắn xác định cho được thực trạng của việc
dạy- học theo cách tổ chức hoạt động nhóm ở từng môn, từng lớp, từng đối tượng
HS, cụ thể phải tìm được các câu trả lời sau:
. Vì sao tỷ lệ việc tổ chức hoạt động nhóm trong tổng các tiết học không cao?
. Khi tiến hành các hoạt động nhóm thường gặp những thuận lợi, khó khăn gì?
. Làm thế nào để hoạt động nhóm thực sự có hiệu quả?
- Thông qua diễn đàn này, quán triệt và làm sáng tỏ lại một lần nữa nhận thức về
định hướng đổi mới PPDH và tổ chức hoạt động nhóm trong tất cả CBGV, như:
+ Định hướng đổi mới PPDH dựa vào:
Một là: kết luận của QN TW 4 khoá VII) “khuyến khích tự học”, phải “áp dụng
nhữn PP giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo,
năng lực tự giải quyết vấn đề”
Hai là: kết luận của NQ TW 4 (Khoá VIII) “Phải đổi mới PP giáo dục, khắc phục
lối truyền thụ một chiều... tự nghiên cứu cho học sinh”.
Ba là: Điều 24.2 của Luật Giáo dục “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của
từng lớp học, môn học; bồi dưỡng PP tự học, tự rèn kỹ năng vận dụng kiến thức
vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”
+ Đặc điểm của PPDH hoạt động nhóm và một số điểm cần lưu ý:

. Nó đòi hỏi sự cố gắng trí tuệ và nghị lực cao của mỗi HS trong quá trình tự giành
lấy kiến thức mới.
. Trong học tập, không phải mọi tri thức, kỹ năng thái độ đều được hình thành bằng
những hoạt động thuần tuý cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy – trò, trò-
thầy, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trong con đường đi tới những
tri thức mới.
. Trong phương pháp dạy học hoạt động nhóm vẫn có giao tiếp thầy-trò, nhưng nổi
lên mối quan hệ giao tiếp trò-trò. Thông qua hoạt động nhóm tìm tòi nghiên cứu,
thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến của mỗi cá nhân được bộc lộ, được điều
chỉnh, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học được nâng mình lên một trình độ
mới, bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi cá nhân và cả
lớp.
. Hoạt động trong tập thể nhóm sẽ làm cho từng thành viên được bộc lộ những suy
nghĩ hiểu biết của mình, qua đó được tập thể uốn nắn, điều chỉnh phát triển tình
bạn, ý thức tổ chức kỷ luật, tinh thần tương trợ, ý thức cộng đồng.
. Từ xưa bên cạnh câu “Không thầy đố mày làm nên”, cha ông ta đã có câu “Học
thầy không tầy học bạn”
5