Cơ sở lý luận về rủi ro tài chính trong công tác thanh toán quốc tế

Cơ sở lý luận về rủi ro tài chính trong công tác thanh toán quốc tế
I – Những vấn đề chung về thanh toán quốc tế trong doanh nghiệp kinh
doanh xuất nhập khẩu
1. Khái niệm về thanh toán quốc tế
Hoạt động ngoại thương đã xuất hiện và phát triển từ rất lâu. Việc ra đời
của hoạt động ngoại thương chính là cơ sở hình thành nên hoạt động thanh toán
quốc tế. Vì vậy ngày nay, khi nói đến hoạt động ngoại thương là nói đến thanh
toán quốc tế và ngược lại. Và ngày càng có nhiều các quốc gia trên thế giới
đang thiết lập các mối quan hệ với nhau trên nhiều lĩnh vực khác nhau như kinh
tế, ngoại giao, văn hóa, khoa học kỹ thuật thậm chí là cả trong lĩnh vực quân
sự… Trong đó quan hệ kinh tế (chủ yếu là ngoại thương) chiếm vị trí chủ đạo
và là cơ sở cho các quan hệ quốc tế khác tồn tại và phát triển. Quá trình tiến
hành các hoạt động quốc tế này dẫn đến nhu cầu chi trả, thanh toán giữa các chủ
thể ở các nước khác nhau. Từ đó hình thành và phát triển hoạt động thanh toán
quốc tế.
Về khái niệm ta có thể hiểu, thanh toán quốc tế là việc thực hiện các
nghĩa vụ chi trả và quyền lợi về tiền tệ phát sinh trên cơ sở các hoạt độngkinh tế
và phi kinh tế giữa các tổ chức, cá nhân nước này với tổ chức cá nhân nước
khác, hay giữa một quốc gia với tổ chức quốc tế, thông qua quan hệ giữa ngân
hàng của các nước liên quan. ( Đinh Xuân Trình, Thanh toán quốc tế trong ngoại
thương, NXB Giáo Dục, Hà Nội, 2002).
2. Vai trò của công tác thanh toán quốc tế trong hoạt động kinh doanh
xuất nhập khẩu
Thanh toán quốc tế ra đời như một tất yếu khách quan trong quá trình
phát triển của nền kinh tế thế giới. Thanh toán là khâu cuối cùng của một chu
trình sản xuất và lưu thông hàng hóa. Vì vậy nếu công tác thanh toán được tổ
chức tốt thì giá trị của hàng hóa xuất nhập khẩu mới thực hiện được, góp phần
thúc đẩy ngoại thương phát triển.
Thanh toán quốc tế có vau trò rất quan trọng trong việc phát triển thương
mại quốc tế.Thương mại quốc tế là một công cụ thúc đẩy quá trình liên kết kinh
tế ở trong nước và giữa trong nước và nước ngoài. Khi giữa các nước có mối

quan hệ kinh tế tốt đẹpthì họ thường có tiếng nói chung trên rất nhiều lĩnh vực.
Như thế quan hệ quốc tế giữa các quốc gia này được chặt chẽ hơn và thúc đẩy
nhanh sự hình thành các liên kết kinh tế. Việc phát triển mối quan hệ giao lưu
giữa các quốc gia không chỉ đơn giản là gắn nền kinh tế trong nước với nền
kinh tế thế giới để tranh thủ những lợi thế do thương mại quốc tế đem lại, mà
còn dùng thương mại quốc tế để thúc đẩy quá trình phát triển trong nội bộ nền
kinh tế, phát triển nền kinh tế thị trường thống nhất. Đồng thời, qua theo dõi
hoạt động thanh toán quốc tế nhà nước có cơ sở để điều chỉnh lại các điểm bất
hợp lý trong hệ thống pháp luật hay chính sách liên quan đến thanh toán quốc
tế; cũng qua phản ứng trên cán cân mậu dịch, ở đó tình hình thanh toán hàng
hóa xuất nhập khẩu của một nước nhờ ghi chép lại, nhà nước có thể kiểm soát
lại và quản lý được loại hàng hóa xuất nhập khẩu, tình hình thương mại quốc tế
đang xuất siêu hay nhập siêu, hình thành nên những mặt hàng xuất khẩu chủ
lực… từ đó đề ra chính sách thương mại quốc tế cho phù hợp.
Xét trong một phạm vi nhỏ, đối với các doanh nghiệp kinh doanh xuất
nhập khẩu thì thanh toán quốc tế là khâu kết thúc của hợp đồng xuất nhập khẩu,
nó khép lại chu trình mua bán hàng hóa, dịch vụ. Thanh toán là một khâu quan
trọng trong toàn bộ sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Tổ chức tốt quá trình
này sẽ nâng cao được hiệu quả của quá trình kinh doanh, bao đảm tình hình tài
chính của doanh nghiệp ổn định vững chắc. Đặc biệt trong hoạt động ngoại
thương, do điều kiện cách xa nhau về mặt địa lý giữa người mua và người bán,
do sự khác biệt về chế độ chính trị, kinh tế, xã hội và cả phong tục tập quán kinh
doanh, do sự biến động về tỷ giá và lãi suất, vv… mà việc tổ chức công tác
thanh toán trong lĩnh vực thương mại quốc tế lại càng có vai trò quan trọng.
Đây là một nghiệp vụ tổng hợp rất phức tạp nên rủi ro đến với nó có thể
xảy ra bất cứ lúc nào thậm chí nằm ngoài dự kiến của doanh nghiệp. Do đó tất
cả các yêu cầu đặt ra cho thanh toán quốc tế là phải đảm bảo an toàn cho các
hợp đồng xuất nhập khẩu, thu hồi đầy đủ đúng hạn tiền hàng để tiếp tục guồng
máy sản xuất kinh doanh nhằm tạo ra lợi nhuận. Trong hoạt động kinh doanh
của đơn vị xuất nhập khẩu, kết quả thanh toán thể hiện hiệu quả kinh tế về mặt

tài chính là một chỉ tiêu để đánh giá tình hình kinh doanh lỗ hay lãi, phát triển,
chững lai hay đang suy thoái để từ đó doanh nghiệp có thể có những quyết định
đúng đắn trong hoạt động tiếp theo của mình. Có thể thấy rằng thanh toán quốc
tế đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại quốc tế. Chính vì thế,
nghiên cứu công tác thanh toán quốc tế, cac phương tiện lưu thông trong thanh
toán quốc tế, các phương thức thanh toán quốc tế, các nghiệp vụ ngân hàng và
các vấn đề liên quan như tiền tệ, lãi suất, tín dụng luôn là quan tâm của các
doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu và các nhà kinh tế ngân hàng.
3. Bản chất và đặc trưng của công tác thanh toán quốc tế
Chúng ta ngày càng tiến đến gần hơn một nền kinh tế thế giới thống nhất,
nơi mà mọi biên giới địa lý giữa các quốc gia bị xóa nhòa và các nền kinh tế đều
chấp nhận sự lệ thuộc và chịu ảnh hưởng qua lại lẫn nhau vừa công khai vừa vô
hình. Đây có thể được xem là hiệu quả tất yếu của việc hoạt động thương mại
quốc tế ngày càng đóng vai trò cầu nối cho sự liên hệ cộng đồng thế giới. Tuy
nhiên vai trò cầu nối của thương mại quốc tế không thể phát huy nếu như không
được mở rộng và hoàn thiện như hiện nay. Hoạt động thanh toán quốc tế được
xem như hoạt động thanh toán giữa các nước với nhau, các khoản tiền nợ lẫn
nhau phát sinh từ các quan hệ giao dịch về kinh tế, tài chính, văn hóa, chủ thể
trong các thanh toán quốc tế có thể là pháp nhân, thể nhân hoặc chính phủ các
nước.
Tuy nhiên, thanh toán quốc tế được người ta biết đến nhiều hơn là các
quan hệ thanh toán phát sinh trong lĩnh vực kinh tế và tài chính và là chức năng
ngân hàng quốc tế của ngân hàng thương mại. Thanh toán quốc tế xét trong
phạm vi này có một số đặc trưng sau:
Thứ nhất, thanh toán quốc tế đòi hỏi tính chuyên môn cao. Các bên tham
gia vào thanh toán quốc tế phải có một sự hiểu biết nhất định về những quy định
thống nhất trong thương mại quốc tế như UCP500, Incoterm 2000 …do phòng
thương mại quốc tế phát hành đều là nhưng quy phạm pháp luật tùy chọn,
nhưng khi đã chọn thì phải nghiêm túc tuân theo.
Thứ hai, thanh toán quốc tế mang tính an toàn cao trong trường hợp vấn

đề con người và công nghệ được đảm bảo. ngày nay, các biện pháp an toàn
trong thanh toán quốc tế ngày càng được chú trọng hơn như mã hóa thông tin
truyền đi, thiết lập mã điện, lọc nhưng thông tin gây nhiễu, đối chiếu số liệu tài
khoản qua mạng máy tính… đã làm cho thanh toán quốc tế trở nên tiện lợi và
bảo mật hơn trước.
Thứ ba, thanh toán quốc tế tạo môi trường ứng dụng công nghệ ngân
hàng. Hệ thống ngân hàng của mỗi nước dù đã hay đang phát triển đều hết sức
quan tâm đến hoạt động thanh toán quốc tế là nhanh chóng, kịp thời cà chính
xác. Do đó, các công nghệ tiên tiến của ngành ngân hàng đều được ứng dụng
nhằm thực hiện tốt hơn các tiêu chí nêu trên.
Thứ tư, thanh toán quốc tế gắn liền với kinh doanh tiền tệ. Trong thanh
toán quốc tê, việc thanh toán cho đối tác nước ngoài luôn được thực hiện bằng
đồng ngoại tệ. Khách hàng nhập khẩu trong nước hầu hết đều không có hoạt có
với số lượng không đáng kể nguồn ngoại tệ phục vụ cho viêc thanh toán các hợp
đồng ngoại thương của họ. Kết quả là họ phải chuyển nội tệ vào ngân hàng và
đề nghị ngân hàng bán ngoại tệ để thanh toán. Ngân hàng khi đó thực hiện việc
dung nội tệ mua ngoại tệ và bán ngoại tệ mua được cho khách hàng. Tương tự,
đối với khách hàng xuất khẩu khi được đối tác nước ngoài thanh toán bằng
ngoại tệ vài tài khoản của họ, ngân hàng trong nước sẽ mua lại số ngoại tệ đó và
báo có bằng nội tệ cho khách hàng. Ngân hàng càng có quan hệ thanh toán quốc
tế rộng rãi thì càng ít bị phụ thuộc vào các nguồn cung cấp ngoại tệ bên ngoài
do lượng ngoại tệ phong phú giao dịch từ các khách hàng đông đảo.
Đặc trưng cuối cùng của thanh toán quốc tế là chịu ảnh hưởng của tỷ giá
hối đoái. Biến động tỷ giá hối đoái luôn là mối quan tâm hàng đầu của các công
ty kinh doanh xuất nhập khẩu và cả của các ngân hàng. Trong kinh doanh ngoại
thương thường sử dụng một đồng tiền mạnh và có khả năng chuyển đổi làm cơ
sở cho việc tính toán và thanh toán. Thực tế buôn bán quốc tế ngày nay, trên
70% hợp đồng thương mại đã lựa chọn đồng đôla Mỹ là đồng tiền tính toán và
thanh toán. Việc cả thế giới phụ thuộc vào đồng đôla Mỹ trong thanh toán quốc
tế đã tiềm ẩn những nguy cơ cao. Một khi nền kinh tế Mỹ xảy ra bất động, đồng

đôla mất giá sẽ làm cho nên kinh tế thế giới xáo động.
II – Rủi ro tài chính trong công tác thanh toán quốc tế
1. Khái niệm về rủi ro
Rủi ro được hiểu là những sự kiện bất lợi, bất ngờ đã xảy ra gây tổn thất
cho con người (TS. Nguyễn Anh Tuấn, Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại
thương, NXB Lao động xã hội, năm 2006, tr.17). Một sự kiện được coi là rủi ro
phải đồng thời thỏa mãn cả ba tính chất: rủi ro là những sự cố bất ngờ, rủi ro là
sự kiện ngoài mong đợi, rủi ro là những sự cố gây ra tổn thất. Vì thế nếu sự kiện
nào đã biết trước chắc chắn xảy ra hoặc xảy ra nhưng không gây tổn thất hoặc
mong muốn của con người thì không được coi là rủi ro.
Xuất phát từ quan điểm về chức năng quản trị tài chính doanh nghiệp
được hiểu là chức năng quản trị của các quá trình tài trợ và đầu tư các quỹ của
doanh nghiệp ta có khái niệm rủi ro tài chính như sau: Rủi ro tài chính là rủi ro
đối với quá trình tài trợ và đầu tư các quỹ của doanh nghiệp.
Rủi ro tài chính là nguyên nhân gây ra sự bất định trong quản trị các quá
trình tài trợ và đầu tư của doanh nghiệp. Thực vậy, trong quá trình ra các quyết
định tài trợ và đầu tư các quỹ của doanh nghiệp, các quỹ đó sẽ được tạo lập và
sử dụng cho các mục tiêu quản trị chiến lược cũng như các mục tiêu quản trị
hoạt động kinh doanh của công ty trong từng giai đoạn. Vấn đề đặt ra ở đây là
nhà quản trị cần phải nhận diện được và có những giải pháp hữu hiệu nhằm đối
phó với các rủi ro tài chính có thể xuất hiện làm ảnh hưởng đến việc theo đuổi
các mục tiêu quản trị chiến lược cũng như các mục tiêu quản trị kinh doanh của
công ty.
2. Rủi ro tài chính trong công tác thanh toán quốc tế
Như chúng ta đã biết, trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu, người
bán và người mua thường có cơ sở kinh doanh tại các quốc gia khác nhau. Do
đó, trong giao dịch sẽ gặp một số khó khăn trở ngại như không cùng ngôn ngữ,
mỗi nước có luật lệ khác nhau về nhân sự, về chính sách ngoại thương cũng như
các luật lệ khác, ở mỗi nước sử dụng đồng tiền riêng của mình cũng như có chế
độ quản lý ngoại hối riêng. Ngoài ra người mua và người bán ở cách xa nhau về

mặt địa lý nên quá trình giao nhân hàng hóa và thanh toán tiền hàng không thể
diễn ra đồng thời cùng 1 lúc nên dễ dàng có những phát sinh trong công tác
thanh toán.
Thanh toán quốc tế thực sự là rất phức tạp, nhất là trong điều kiện hiện
nay thế giới tiền tệ luôn biến động trên thị trường tiền tệ quốc tế, yêu cầu đặt ra
cho công tác thanh toán là: đảm bảo an toàn cho công tác xuất nhập khẩu, các
khoản phải thu, phải trả phải được thực hiện một cách an toàn, kịp thời, chính
xác. Quan hệ mua bán và thanh toán giữa các nước rất phức tạp vè thường
xuyên xảy ra bất trắc, rủi rui. Người xuất khẩu lẫn người nhập khẩu rất cần
những biện pháp phòng ngừa rủi ro trong công tác thanh toán quốc tế.Tất cả
những điểm khác biệt trên là những nguyên nhân gây ra những rủi ro trong buôn
bán quốc tế nói chung và trong công tác thanh toán quốc tế nói riêng, đặc biệt là
rủi ro tài chính bao gồm : rủi ro hối đoái, rủi ro tín dụng, rủi ro lãi suất.
2.1. Rủi ro hối đoái
Rủi ro hối đoái là dạng thức rủi ro tài chính thường xuyên gặp phải và
đáng lo ngại nhất đối với công tác thanh toán quốc tế của các công ty kinh
doanh xuất nhập khẩu do các công ty này luôn phải sử dụng nhiều loại ngoại tệ
khác nhau trong công việc thanh toán quốc tế của mình. Trong nền kinh tế thị
trường hoạt động thương mại quốc tế diễn ra mạnh mẽ theo cả 2 hướng nhập
khẩu và xuất khẩu. Thông qua đó khối lượng đồng tiền chuyển đổi là rất lớn.
Trên thưc tế, tỉ giá giữa các đồng tiền luôn luôn biến động nên đã làm ảnh