Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình sách giáo khoa địa lí lớp 8
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (5.2 MB, 23 trang )
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
PHÒNG GD& ĐT KRÔNG ANA
TRƯỜNG THCS BUÔN TRẤP
*****
TÊN ĐỀ TÀI:
MỘT VÀI KINH NGHIỆM RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG,
KHAI THÁC KIẾN THỨC TỪ KÊNH HÌNH SÁCH GIÁO KHOA
ĐỊA LÍ LỚP 8
Họ và tên: Trương Thị Lan Anh.
Đơn vị công tác: Trường THCS Buôn Trấp
Họ và tên: Hoàng Th
ị Hoan
Trình đ
ộ chuyên môn: Đ
ại học sư phạm
Môn: L
ịch sử.
Chức danh: Giáo viên
Trình độ chuyên môn cao nhất: Đại học sư phạm
Chuyên ngành đào tạo: Địa lý
Krông Ana, tháng 03/2017
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
1
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
I. Phần mở đầu
1. Lí do chọn đề tài.
Qua thực tế giảng dạy môn Địa lý, dự giờ của đồng nghiệp, trao đổi chuyên
môn, tôi nhận thấy nhiều em học sinh còn quan niệm môn Địa lý là môn học thuộc
lòng. Chính vì vậy trong những năm qua khi tiến hành cải cách giáo dục chúng ta đã
cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính tích cực,
chủ động, sáng tạo của học sinh, bằng cách phải chú ý rèn luyện cho học sinh kỹ
năng sử dụng kênh hình như: Tranh ảnh, biểu đồ, bản đồ... Bởi vì tất cả các kiến
thức Địa lý không được trình bày, phân tích, mô tả một cách đầy đủ, mà còn tiềm ẩn
trong kênh hình có trong bài học, trong khi tư duy của học sinh lứa tuổi này còn thiên
về tính cụ thể. Trong việc dạy và học Địa lý ở cấp THCS khai thác kênh hình từ
SGK có ý nghĩa hết sức quan trọng, có thể coi đó là “cuốn sách giáo khoa Địa lý đặc
biệt” mà nội dung của nó được thể hiện bằng ngôn ngữ Bản đồ. Nhưng cho đến
nay việc khai thác và vận dụng kiến thức từ kênh hình vào học tập của học sinh còn
ít, nhiều em hiện nay chưa biết khai thác hoặc còn rất lúng túng khi sử dụng các
trang, ảnh trong SGK, trong khi các câu hỏi kiểm tra liên quan đến phân tích kênh
hình ngày càng nhiều.
Là một giáo viên giảng dạy môn Địa lý tôi luôn suy nghĩ làm sao để giúp các
em học sinh của mình không chỉ biết sử dụng mà còn phải sử dụng thật tốt kênh
hình SGK môn Địa lí nói chung và lớp 8 tôi nghiên cứu nói riêng. Vì vậy tôi đã chọn
đề tài “Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ
kênh hình SGK địa lí 8”
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
2
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Mục tiêu: Giúp cho học sinh tự rèn luyện kĩ năng khai thác kiến thức tự nhiên
từ các kênh hình trong giờ học trên lớp, ở nhà và tự trả lời các câu hỏi về địa lý, từ
đó đáp ứng được yêu cầu của các kỳ thi và kiểm tra môn Địa lý.
Nhiệm vụ: Tìm hiểu kiến thức qua kênh hình để giải quyết những vướng
mắc, lúng túng của học sinh.
3. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài này thực hiện cho đối tượng là học sinh lớp
8 trong học tập môn địa lý và áp dụng cho một số bài học thuộc phần địa lý tự nhiên
Việt Nam, đặc biệt phần khí hậu, địa hình, sông ngòi…
Với đề tài này hy vọng rằng sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích và thiết thực cho
các em học sinh trong học tập môn Địa lý nói chung và học sinh lớp 8 nói riêng.
4. Giới hạn của đề tài: kĩ năng sử dụng , khai thác kiến thức từ kênh hình
(Lớp 8)” qua các năm tôi dạy:
20132014: Từ 8A1 8A7
20142015: Từ 8A1 8A8
20152016: Từ 8A1 8A8
5. Phương pháp nghiên cứu:
a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Phương pháp phân tích tổng hợp tài liệu;
Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập.
b) Nhom ph
́
ương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra;
Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục;
Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động;
Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia;
Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.
c) Phương pháp thống kê toán học
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
3
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
II. Phần nội dung
1. Cơ sở lí luận
Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con
người tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại
và biết vận dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc rèn luyện các kĩ năng tư
duy cho học sinh đóng vai trò rất quan trọng.
Việc rèn luyện tư duy cho học sinh trong thực tế học tập là dựa vào việc tự
trả lời các câu hỏi và thực hiện các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập và từ
thực tế môi trường xung quanh đặt ra. Và khi đã có các kĩ năng tư duy tốt thì học
sinh sẽ có khả năng vận dụng chúng một cách linh hoạt để trả lời các câu hỏi .
Để rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh thì kênh hình trong sách giáo khoa là tài
liệu học tập hữu ích không chỉ đối với học sinh mà còn cả đối với giáo viên, do vậy
việc rèn kĩ năng sử dụng kênh hình cho học sinh là không thể thể thiếu trong học địa
lý đặc biệt đối với các em lớp 8,9
2. Thực trạng
Nhận thức được vai trò quan trọng của kênh hình đã có một số đề tài hướng
dẫn học sinh khai thác bản đồ, atlat nhưng mỗi đề tài đề cập tới một mảng riêng và
chưa có đề tài nào đi sâu vào một phần cụ thể. Với đề tài của tôi ngoài việc hướng
dẫn học sinh khai thác kênh hình nói chung tôi còn đi sâu vào phần đất đai, sông ngòi,
khí hậu mà chưa có đề tài nào đề cập đến một cách rõ ràng, và đây cũng là phần
được xem là khó khai thác nhất khi sử dụng mà học sinh gặp nhiều lúng túng khi
khai thác. Nhà trường có nhiều điều kiện thuận lợi để hỗ trợ cho giáo viên trong
giảng dạy như trang bị phòng máy chiếu, phòng bản đồ, sách tham khảo. Trong thực
tế giảng dạy hầu như bài nào cũng có yêu cầu sử dụng bản đồ, kênh hình sách giáo
khoa. Giáo viên là người hướng dẫn học sinh quan sát, khai thác từng đơn vị kiến
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
4
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
thức, phát huy được khả năng khai thác nội dung bài học của học sinh. Học sinh có
lực học khá giỏi đòi hỏi tìm hiểu các đối tượng địa lí từ kênh hình sâu hơn.
Một số bản đồ phục vụ cho giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa nhiều,
bản đồ cũ số liệu không chính xác
Học sinh chưa thấy được tầm quan trọng của kênh hình nên chưa quan tâm
đúng mức đến việc học và khai thác kênh hình khi học môn Địa lý. Mức độ, sử
dụng, khai thác kiến thức của học sinh chưa sâu, chưa hiểu hết đối tượng địa lí
trong từng nội dung bài học. Học địa lí của một số học sinh còn mang tính thuộc
lòng, ít suy nghĩ, ghi nhớ máy móc…
3. Nội dung và hình thức của giải pháp
a. Mục tiêu của giải pháp
Những giải pháp, biện pháp được nêu trong đề tài nhằm mục đích giúp học sinh
hiểu sâu kiến thức hơn và mang lại hiệu quả cao trong môn học.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
b.1. Khái quát về kênh hình
Kênh hình là tài liệu chủ yếu để giáo viên và học sinh tra cứu và giải quyết
những vấn đề bổ sung cho bài giảng ở lớp
Kênh hình là cuốn sách địa lý phản ánh toàn bộ hay từng phần của Trái đất
với nội dung được trình bày bằng ngôn ngữ bản đồ.
Trong dạy học Địa lý, kênh hình có chức năng vừa là phương tiện trực quan,
vừa là nguồn tri thức địa lý quan trọng đối với học sinh. Trong sách giáo khoa Địa lý
8, kênh hình chiếm một tỷ lệ lớn và chiếm một nội dung quan trọng trong bài học.
Kênh hình ở đây bao gồm các bản đồ, tranh ảnh, các hình vẽ, biểu đồ… Ngoài việc
hỗ trợ kênh chữ, việc khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa sẽ dễ
dàng giúp cho học sinh nhận thức được các sự vật, hiện tượng địa lý và các mối
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
5
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
quan hệ của chúng theo thời gian và không gian. Chính vì vậy việc sử dụng, khai
thác kênh hình trong dạy học môn Địa lớp 8 có ý nghĩa rất lớn trong quá trình hình
thành kiến thức và kỹ năng địa lý cho học sinh.
b.2. Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp của đề tài
Số liệu thống kê ở 3 lớp 8A1;8A2; 8A3 trước khi hướng dẫn học sinh cách khai thác
kênh hình được thực hiện theo 3 mức đầu năm học 2015 2016 như sau:
Lớp
Sĩ số
8A1
42
8A2
Chưa biết khai
Biết khai thác
Khai thác tốt
25
16
2
40
30
8
1
8A3
40
29
10
1
Tổng
122
84
34
4
Tỉ lệ (%)
100
68,8
27,9
3,3
thác
Qua số liệu nhận thấy nhìn chung số em học sinh biết khai thác và khai thác tốt
kênh hình còn rất ít chỉ chiếm 31,2% còn lại 68,8% là số học sinh chưa biết khai
thác.
b.3. Một số kinh nghiệm trong quá trình rèn luyện kĩ năng sử dụng kênh
hình
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
6
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Kĩ năng khai thác Bản đồ nói chung và khai thác kênh hình nói riêng là kĩ năng
cơ bản của môn Địa lý. Nếu không nắm vững được kĩ năng này thì rất khó có thể
hiểu và giải thích được các sự vật và hiện tượng địa lý đồng thời cũng rất khó có
thể tự mình tìm được các kiến thức địa lý khác.
Để cuốn sách giáo khoa địa lý trở thành trợ thủ đắc lực trong học tập, kiểm tra, thi
học kì, … có hiệu quả học sinh cần phải nắm chắc các vấn đề sau:
+ Biết rõ câu hỏi như thế nào để tìm kiến thức ẩn trong kênh hình
+ Nắm, hiểu và sử dụng tốt các kí hiệu, ước hiệu được trình bày trong bản đồ,
lược đồ: Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách nhớ các kí hiệu chung theo từng
mục như: Hành chính (thủ đô, các thành phố…), các kí hiệu về tự nhiên như thang
màu (độ cao, độ sâu, nhiệt độ, lượng mưa, núi, đồng bằng, biển, ranh giới, hồ
đầm….) ở góc lược đồ, bản đồ.
+ Nhận biết, chỉ và đọc được tên các đối tượng Địa lý trên Bản đồ
+ Đọc, hiểu và khai thác tốt các loại biểu đồ trong sách giáo khoa để bổ sung
kiến thức về địa lý cho bài học: Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa
+ Biết tìm ra mối quan hệ giữa các đối tượng để khai thác có hiệu quả nhất.
+ Biết cách trả lời bài thi có hiệu quả nhất (Đọc kĩ đề và tìm ra các câu trả lời, tìm
ra mối liên quan của các yêu cầu trên đối với các kênh hình, sử dụng các dữ kiện nào
để trả lời tốt yêu cầu của bài)
* Đối với giáo viên
Trong những năm qua, cùng với việc triển khai cải cách giáo dục, phương
pháp dạy học Địa lí tuy đó có một số cải tiến, chú ý tới việc phát huy tính tích cực
của học sinh trong quá trình tiếp thu kiến thức bằng cách tăng cường hệ thống câu
hỏi có yêu cầu phát triển tư duy. Nhưng đó chỉ là những câu hỏi do giáo viên nêu ra
và giáo viên dẫn dắt đến đâu thì giải quyết đến đó. Về mặt hình thức, các giờ học
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
7
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
đó có vẻ sinh động vì học sinh tích cực hoạt động. Song nếu theo quan niệm về học
tập tích cực thì những giờ học như vậy chưa thể nói rằng học sinh đã học tập một
cách tích cực, bởi hoạt động của học sinh ở đây mới chỉ là việc trả lời thụ động các
câu hỏi của giáo viên chứ bản thân học sinh chưa có nhu cầu nhận thức, chưa chủ
động tìm tòi, suy nghĩ và giải quyết những vấn đề đặt ra trong bài học.
Nguyên nhân của những tồn tại trên đó là chưa có sự thống nhất về quan
điểm: Thế nào là đổi mới phương pháp dạy học Địa lí? Chưa có sự triển khai đồng
bộ trong các khâu: Bồi dưỡng giáo viên; đổi mới cách viết sách giáo khoa, sách giáo
viên, cơ sở vật chất kỹ thuật, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá; trong đó chế độ
thi cử còn chia ra các môn “chính phụ” là những trở ngại lớn. Nhiều giáo viên chưa
tâm huyết với nghề nghiệp, chưa đầu tư nhiều vào chuyên môn vì quan niệm môn
Địa lí là môn phụ.
Nhìn chung việc sử dụng dụng cụ trực quan đã được đưa vào thực hiện ở hầu
hết ở các trường, đặc biệt từ khi đổi mới sách giáo khoa đến nay, hầu hết các
trường đã có phòng thí nghiệm và rất nhiều đồ dùng dạy học phục vụ cho các bộ
môn. Sách giáo khoa có số lượng kênh hình phong phú màu sắc phù hợp giáo viên có
điều kiện phát huy tính tích cực, sáng tạo, học sinh có hứng thú học tập. Tuy nhiên
không phải trường nào cũng làm được như vậy và việc sử dụng đã thực sự có chất
lượng.
Trong quá trình rèn luyện kĩ năng sử dụng kênh hình cho học sinh nên đi từ
thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp nhằm dẫn dắt học sinh từ biết sử dụng
đến sử dụng thành thạo và nhanh chóng
Để khai thác tốt giáo viên nên yêu cầu học sinh có bước chuẩn bị trước ở
nhà những câu hỏi có liên quan đến phân tích hoặc tìm các đối tượng trong kênh hình
bằng cách gợi ý một số câu hỏi để học sinh tập trả lời trước rồi lên lớp thảo luận
trình bày. Và khi kiểm tra bài cũ cũng yêu cầu học sinh dựa vào để trình bày
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
8
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Giáo viên nên chú ý đến việc vận dụng kênh hình trong các lần kiểm tra,
đánh giá nhằm kích thích sự hứng thú học tập địa lý của học sinh thông qua việc
khai thác kênh hình.
Việc sử dụng, khai thác tốt các kênh hình sẽ giúp học sinh nắm nội dung bài
học nhanh hơn, hiệu quả hơn, nhớ bài lâu hơn và có hệ thống. Học sinh không thuộc
baì máy móc, có suy nghĩ một cách lôgic tư duy độc lập, các em có kĩ năng phân tích,
tổng hợp các yếu tố địa lý một cách hợp lý.
* Đôi v
́ ới hoc sinh
̣
Do quan niệm đây là bộ môn phụ nên học sinh chưa đầu tư thời gian thích
đáng cho việc học tập bộ môn. Phần vì kiến thức Địa lý khá trừu tượng, nhiều mối
quan hệ tự nhiên xã hôị rất phức tạp, bản chất là một ôn học rất khô khan nên học
sinh ít thích học.
Hầu hết các em học mang tính chất đối phó, học Địa lý nhưng chưa hiểu để
làm gì, ứng dụng vào lĩnh vực nào của cuộc sống. Nói như vậy có nghĩa là học sinh
chưa hiểu được vai trò, vị trí, tầm quan trọng của bộ môn
b.4. Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức địa lý tự nhiên
Việt Nam qua kênh hình trong sách giáo khoa
Thông thường khi phân tích hoặc đánh giá một đối tượng địa lý học sinh cần
tái hiện vốn tri thức địa lý đã có của bản thân vào việc đọc các kí hiệu để trả lời bài
một cách có hiệu quả học sinh cần làm theo những bước sau:
Bước 1: Đọc kĩ đề để tìm ra yêu cầu chính của đề bài
Bước 2: Xác định đúng bản đồ, lược đồ cần sử dụng vào nội dung bài làm
Bước 3: Sử dụng dữ kiện nào để trả lời tốt yêu cầu của chính của đề bài
(hệ thống kí hiệu, màu sắc, số liệu qua các biểu đồ…)
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
9
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Bước 4: Phân tích nhận xét thông qua kênh hình để trả lời các yêu cầu của
đề bài
Ví dụ cụ thể qua một số bài học
* Khai thác kiến thức (áp dụng cho bài 23 “sách giáo khoa địa lý 8)
Với bài này học sinh sử dụng Atlat trang 2,3
Tên bản đồ: Bản đồ hành chính Việt Nam.
Học sinh kết hợp cả bản đồ và lược đồ sách giáo khoa
* Vị trí địa lý
Bước 1: Cho học sinh đọc tên bản đồ.
Bước 2: Xác đinh vị trí của nước ta
+ Xác định hệ tọa độ địa lý: Điểm cực Bắc, Điểm
cực Nam, Điểm cực Tây, Điểm cực Đông (Nằm ở
vĩ độ, kinh độ nào, thuộc huyện nào)
Bước 3: Cho học sinh tìm hiểu sâu hơn các tỉnh
bằng cách cho học sinh tra bảng diện tích, dân số
các tỉnh.
* Chú ý: Giáo viên có thể rèn luyện cho học sinh kĩ
năng đọc bản đồ bằng cách đặt câu hỏi
* Phạm vi lãnh thổ
+ Xác định vị trí tiếp giáp (phía Bắc, Nam, Tây,
Đông, tiếp giáp với các quốc gia và vùng lãnh thổ
nào).
+ Nhận xét đường biên giới tiếp giáp
+ Phân tích thuận lợi và khó khăn của vị trí tiếp
10
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
giáp
+ Giáp biển: Nhận xét về vùng biển nước ta gồm
những bộ phận nào, đặc điểm đường bờ biển,
chiều dài, đường bờ biển chạy từ đâu đến đâu? có
bao nhiêu tỉnh giáp biển, vùng biển tiếp giáp với
các quốc gia nào… > qua đó nêu ý nghĩa
* Khai thác yếu tố địa hình (áp dụng cho bài 28 “sách giáo khoa địa lý 8)
Với bài này học sinh sử dụng bản đồ , lược đồ địa hình Việt Nam
Học sinh dựa vào màu sắc các thang màu độ cao để nhận xét
TIẾT 31 BÀI 28: ĐẶC ĐIỂM ĐỊ A HÌNH VIỆT NAM
* Đồi núi là bộphận quan trọng nhất
của cấu trúc địa hình Việt Nam
? Quan sát thang màu nhận xét
chunh địa hình nước ta?
? Quan sát hình 28.1 nhận xét tỉ lệ
giữa đồi núi thấp và đồi núi cao
11
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
* Đặc điểm địa hình
Những đặc điểm chính của địa hình
+ Tỉ lệ diện tích các loại địa hình và sự
phân bố của chúng
+ Hướng nghiêng của địa hình
+ Hướng chủ yếu của địa hình (Đông,
Tây, Nam, Bắc)
+ Các bậc địa hình (chia theo độ cao
tuyệt đối)
+ Tính chất cơ bản của địa hình
Nêu đặc điểm chung về độ cao, sự
phân bố, diện tích của vùng
Hướng của các dãy núi, các con sông
Nêu tên của các đỉnh núi cao, các cao
nguyên, sơn nguyên và sự phân bố …
? Xác định một số nhánh núi, khối núi lớn ngăn cách và phá vỡ tính liên tục của dải
đồng bằng ven biển nước ta.
? Địa hình nước ta như vậy có những thuận lợi và khó khăn gì đến đời sống và phát
triển kinh tế?
Học sinh có thể lên bảng vừa chỉ bản đồ kết hợp trả lời câu hỏi tìm kiến thức từ
kênh hình (dưới lớp quan sát lược đồ sách giáo khoa)
Học sinh liên hệ được vào thực tế cuộc sống và hoạt động kinh tế
=> Giáo viên nhận xét
* Khai thác yếu tố sông ngòi (áp dụng cho bài 33 “sách giáo khoa địa lý 8 ”).
Với bài này học sinh sử dụng bản đồ các hệ thống sông
Lược đồ sách giáo khoa
Học sinh quan sát bản đồ(lược đồ) trả lời câu hỏi
Giáo viên có thể đến từng học sinh hỏi và phân tích qua lược đồ sách giáo khoa để
biết được các em nắm kiến thức từ phân tích kênh hình như thế nào?
12
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Quan sát lược đồ: Nhận xét mạng lưới
sông ngòi nước ta?
Đặc điểm chính của sông ngòi
+ Mật độ dòng chảy
+ Tính chất sông ngòi (hình dạng, thác
ghềnh, độ uốn khúc, hướng dòng chảy,
độ dốc lòng sông)
Chế độ nước
Hàm lượng phù sa
Các sông lớn trên lãnh thổ (nêu cụ thể
tên của từng con sông )
+ Nơi bắt nguồn, nơi chảy qua
+ Hướng chảy
+ Chiều dài
+ Các phụ lưu, chi lưu
+ Diện tích lưu vực
+ Độ dốc lòng sông
+ Chế độ nước, Hàm lượng phù sa
Giá trị kinh tế của sông ngòi (giao
thông, thủy lợi, đánh cá, ...) Các vấn đề
khai thác và cải tạo, bảo vệ sông ngòi
Một số ví dụ cụ thể qua quá trình kiểm tra:
* Kiểm tra miệng
Dựa vào bản đồ tự nhiên Việt Nam em hãy cho biết tên các dãy núi, các dòng sông
chảy theo hướng vòng cung? Giữa chúng có mối quan hệ như thế nào?
Dựa vào bản đồ hoặc lược đồ H: 33.1 SGK, em hãy cho biết tên các hệ thống
sông, hệ thống sông nào lớn nhất? những sông nào có giá trị thủy điện cao?
* Kiểm tra 15’
Dựa vào bản đồ câm (Trống) em hãy điền tên các thành phố trực thuộc trung ương.
13
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Dựa vào Atlat địa lí Việt Nam, hãy kể tên các loại gió thổi vào mùa hạ ở nước ta
và ảnh hưởng gì tới khí hậu nước ta.
* Kiểm tra 1 tiết
Ví dụ 1: Xác định vị trí địa lí của khu vực Tây nam Á nằm trong khoảng các vĩ độ,
kinh độ nào? Nêu đặc điểm địa hình của khu vực.
Ví dụ 2: Dựa vào H2.1 cho biết:
Tây Nam Á nằm trong những đới , kiểu khí hậu nào? Kiểu nào chiếm diện tích
lớn nhất ? Nêu đặc điểm khí hậu nhiệt đới khô
14
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Qua các ví dụ trên thấy được việc khai thác kênh hình trong môn Địa lí rất quan
trọng, tìm ra kiến thức ẩn trong sơ đồ, lược đồ, bản đồ ... học sinh sẽ hiểu và nhớ
kiến thức sâu hơn.
c. Mối quan hệ giữa các biện pháp, giải pháp.
Trong đề tài này các biện pháp, giải pháp thường đi song đôi với nhau, có mối quan
hệ chặt chẽ với nhau.
d. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm
vi và hiệu quả ứng dụng: Các tiết dạy có sử dụng kênh hình . Giáo viên đã giúp
các em nắm các kiến thức cơ bản một cách chính xác, do chính các em tìm ra từ các
phương tiện trực quan và biết tái hiện kiến thức khi cần thiết, biết suy luận, diễn tả
một sự vật hiện tượng địa lí, vận dụng chúng vào thực tiễn, trong đời sống hằng
ngày, đặc biệt là trong quá trình học bài mới, thi và kiểm tra.
Kết quả khảo nghiệm cuối năm học 2015 2016 như sau:
15
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Lớp
Sĩ số
Chưa biết khai
thác
Biết khai thác
Khai thác tốt
8A1
42
1
22
19
8A2
40
4
28
8
8A3
40
3
28
9
Tổng
122
8
78
36
Tỉ lệ (%)
100
6,6
63,9
29,5
Qua số liệu trên thì nhìn chung số em học sinh biết khai thác và khai thác tốt
kênh hình ngày càng tăng chiếm 93,4% so với 31,2% lúc chưa được hướng dẫn tăng
62,2%.
Còn số học sinh chưa biết khai thác giảm mạnh chỉ còn lại khoảng 6,6% so với
trước đây là 68,8% . Bây giờ các tiết thực hành giáo viên chỉ cần hướng dẫn là học
sinh tự tìm tòi kiến thức rất tốt.
Sử dụng kênh hình là phương pháp trực quan gợi mở và hướng dẫn học sinh
khai thác các nguồn tri thức và phát triển các năng lực tư duy, sáng tạo cho học sinh
Qua đề tài “Rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình”
bản thân tôi nhận thấy khi hướng dẫn học sinh khai thác một cách cụ thể thì học
sinh không chỉ biết cách sử dụng mà còn biết khai thác tốt kiến thức từ kênh hình,
16
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
qua đó tâm lý học sinh cũng cảm thấy thoải mái hơn khi học môn địa lý và không khí
giờ dạy trở nên rất sôi nổi hào hứng, đã đáp ứng được các yêu cầu về kiểm tra đánh
giá hiện nay.
III. Phần kết luận, kiến nghị:
1. Kết luận:
Phương pháp dạy học trực quan và sử dụng kênh hình là phương pháp dạy học
tích cực, cơ bản nhất trong dạy học địa lý .
Nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, tạo hứng thú học tập địa lý,
nắm được phương pháp học tập môn Địa lý. Học sinh có thể tự khai thác, tìm tòi
kiến thức để bổ sung cho nguồn tri thức Địa lý của mình thêm phong phú tránh lối
học thuộc lòng, tạo nên những năng lực cần thiết để sau này học sinh trở thành
người lao động sáng tạo, năng động, hòa nhập với nhịp sống hiện nay .
Việc sử dụng kênh hình trong dạy học Địa lý 8 là một vấn đề quan trọng vì
chương trình Địa lý 8 mang tính cung cấp thông tin, thông qua các hình vẽ, sơ đồ và
một số lược đồ đơn giản. Giúp học sinh hiểu bài nhanh chóng và nhớ lâu hơn, đặc
biệt nó gây hứng thú học tập, kích thích trí tò mò, khả năng sáng tạo của học sinh,
làm cho giờ học thêm sinh động.
Các thiết bị dạy học Địa lý vừa là nguồn cung cấp kiến thức, vừa là phương
tiện minh họa cho bài học, là nguồn kiến thức khi nó được sử dụng để khai thác
17
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
kiến thức Địa lý, là phương tiện minh họa khi nó được sử dụng để minh họa nội
dung đã được thông báo trước đó.
Tính trực quan trong kênh hình tạo cho học sinh có sự tin tưởng vào tính chân
thực của sự vật được quan sát. Tuy nhiên bất kì sự tri giác thực sự nào cũng không
thể diễn ra ngoài điều kiện tư duy tích cực. Nói một cách khác trong dạy học sử
dụng kênh hình thì ở bất cứ hoạt động tri giác nào cũng thống nhất với tư duy trừu
tượng. Việc giảng dạy bằng kênh hình sẽ dễ dẫn tới khái quát hóa, quy nạp.
Như vậy, kênh hình trong dạy học có một chức năng quan trọng: Đó là làm
chỗ dựa cho hoạt động tư duy, phát triển tư duy, phát triển trí tuệ. Kênh hình là một
nguồn kiến thức quan trọng mà trong dạy học lấy học sinh làm trung tâm, người học
dưới sự tổ chức, chỉ đạo của giáo viên khai thác tìm hiểu, từ đó những tri thức cần
thiết phục vụ cho việc nhận thức các mối quan hệ, các khái niệm, các quy luật Địa
lý. Sử dụng các phương tiện dạy học Địa lý, yêu cầu giáo viên phải rèn luyện cho
học sinh các kĩ năng khai thác tri thức từ nguồn tri thức khác nhau như bản đồ, bảng
thống kê, các số liệu, lát cắt, sơ đồ hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa và các
phương tiện khác. Chính nhờ vào các kĩ năng đó, học sinh có thể độc lập làm việc
với các nguồn tri thức khác nhau để nhận thức nội dung học tập.
Như vậy, trong dạy học Địa lý còn chú ý nhiều hơn đến chức năng, nguồn
kiến thức của các thiết bị dạy học, tranh ảnh, lược đồ, biểu đồ, bảng số liệu trong
sgk đồng thời cũng tạo điều kiện để học sinh làm việc với phương tiện này.
Trong điều kiện kênh hình còn chưa được cung cấp đồng bộ, trước mắt
người giáo viên phải biết linh hoạt vận dụng mọi biện pháp, mọi khả năng có thể
để xây dựng kế hoạch hoạt động cho mình, tự thiết kế những đồ dùng đơn giản.
Sưu tầm tranh ảnh minh họa, đặc biệt sử dụng quả địa cầu dạy được rất nhiều bài,
cung cấp được rất nhiều thông tin cho học sinh hoặc vẽ những sơ đồ, hình vẽ trong
sách giáo khoa phóng to để sử dụng và chuyển chúng sang dạng hình vẽ, sơ đồ, lược
đồ câm để kiểm tra kiến thức.
18
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Nắm được các hệ thống các ký hiệu trên kênh hình
Hiểu được mối quan hệ giữa các yếu tố địa lý
Biết kết hợp hài hòa giữa các tranh, ảnh
Vận dụng một cách sáng tạo kiến thức bản đồ và kiến thức sách giáo khoa.
Để giúp học sinh khai thác tốt thì vai trò của giáo viên cũng rất quan trọng. Giáo viên
cần phải:
Có một hệ thống câu hỏi cụ thể liên quan đến bài học
Thường xuyên vận dụng kênh hình trong các lần kiểm tra đánh giá
Việc dạy và học địa lý không thể tách rời bản đồ nói chung và kênh hình sách giáo
khoa nói riêng, bởi vì khai thác kênh hình không chỉ hiểu được kiến thức mà còn là
hình ảnh trực quan giúp giáo viên và học sinh trong giảng dạy và học tập rất có hiệu
quả
Dạy học môn Địa lí cần phải có kênh hình từ bản đồ, lược đồ to, nếu bài nào không
có bản đồ, hoặc số liệu cũ thì chắc chắn phải sử dụng kênh hình sách giáo khoa.
Theo tôi đây là một đề tài rất quan trọng và thiết thực trong quá trình dạy học môn
địa lý ở cấp THCS. Tuy đề tài của tôi mới chỉ đề cập một khía cạnh nhỏ trong vô số
những kĩ năng khai thác và sử dụng bản đồ nhưng tôi tin rằng đây sẽ là tài liệu tham
khảo bổ ích và thiết thực cho đông đảo các em học sinh.
2. Kiến nghị: Qua đề tài này tôi xin có một số đề xuất sau: Đối với nhà
trường cung cấp thêm một số bản đồ cho giáo viên trong quá trình dạy học vì một
số bản đồ đã cũ, số liệu không chính xác.
Trong đề tài này tôi muốn trao đổi với các bạn đồng nghiệp những suy nghĩ
của tôi về “Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến
thức từ kênh hình SGK địa lí 8”
19
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
Tôi rất mong được sự góp ý của các bạn đồng nghiệp để chúng ta cùng xây
dựng nên một hình thức dạy môn địa lí thế nào cho hay nhất, đạt kết quả cao nhất
của bộ môn địa lí.
Người viết
Hoàng Thị Hoan
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN CÂP TR
́
ƯƠNG
̀
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
(Ký tên, đóng dấu)
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN CÂP HUY
́
ỆN
20
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
(Ký tên, đóng dấu)
Tài liệu tham khảo
1. Sách giáo khoa địa lý 8, Lê Thông, Nhà xuất bản giáo dục và đào tạo Việt Nam,
2008.
2. Sách giáo viên địa lý 8, Nhà xuất bản giáo dục và đào tạo Việt Nam, 2008.
3. Atlat địa lý Việt Nam, PGS –TS Ngô Đạt Tam và TS Nguyễn Quý Thảo, Nhà
xuất bản giáo dục Việt Nam, 2010.
4. Bản đồ học: Ngô Đạt Tam, Nhà xuất bản giáo dục, 1986
5. Địa lý tự nhiên Việt Nam tập 1, 2, Vũ Tự Lập, Nhà xuất bản giáo dục, 1978
21
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
6. Địa lý tự nhiên tập các lục địa, Nguyễn Phi Hạnh, Nhà xuất bản giáo dục, 1989
7. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn địa lý, Phạm Thị Sen, Nhà
xuất bản giáo dục và đào tạo Việt Nam năm 2009.
8. Những vấn đề địa lý tự nhiên: “Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên Giáo viên
trung học phổ thông chu kì III năm 20042007”, Ths GVC Trần Văn Thành –
Trường Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh, 2005.
9. Phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa trong dạy học địa lý ở trường trung học
phổ thông, “Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên chu kì III năm 2004 2007” TS
Nguyễn Văn Luyên và GV Kiều Tiến Bình Trường Đại Học Sư Phạm TP. Hồ
Chí Minh, 2006.
MỤC LỤC
Nội dung
STT
1
2
3
4
I. Phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
3. Đối tượng nghiên cứu
Trang
1
1
1
2
22
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
4. Giới hạn của đề tài
5. Phương pháp nghiên cứu
II. Phần nội dung:
1. Cơ sở lí luận
2. Thực trạng
3.Nội dung và hình thức của giải pháp
III. Phần kết luận, kiến nghị
1. Kết luận
2. Kiến nghị
Tài liệu tham khảo
Mục lục
2
2
2
2
3
414
15
15
17
19
20
23
Trường THCS Buôn Trấp GV: Hoàng Thị Hoan
