Luận văn thạc sĩ quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh lào cai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG HÀ NỘI

LÊ THU HƯƠNG

QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TỪ KHU VỰC
NGOÀI QUỐC DOANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LÀO CAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT

Lào Cai – 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG HÀ NỘI

LÊ THU HƯƠNG
LỚP: K3.TC28 – TCNH LÀO CAI

QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TỪ KHU VỰC
NGOÀI QUỐC DOANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LÀO CAI
CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG
MÃ SỐ:

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Người hướng dẫn khoa học: TS. DƯƠNG MINH TUỆ

Lào Cai – 2020


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn “Quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu
vực ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào Cai” là kết quả học tập và
nghiên cứu của chính tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố
trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu sử dụng trong luận văn có nguồn
gốc rõ ràng và đáng tin cậy. Những tài liệu tham khảo đuợc trích dẫn nguồn
đầy đủ trong luận văn theo đứng quy định.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của tôi.
Hà Nội, ngày ......tháng……năm 2020
HỌC VIÊN

Lê Thu Hương

3


LỜI CẢM ƠN
Việc viết nên Luận văn là kết quả quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà
trường, với sự giảng dạy, hướng dẫn nhiệt tình, trách nhiệm của thầy, cô
Trường Đại Học Tài chính Ngân hàng Hà Nội, kết hợp với kinh nghiệm trong
quá trình thực tiễn công tác và sự cố gắng nỗ lực của bản thân.
Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới giảng
viên TS. Dương Minh Tuệ đã trực tiếp hướng dẫn khoa học, tận tình chỉ dạy
cho tôi về kiến thức cũng như phương pháp nghiên cứu trong thời gian thực
hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cám ơn các thầy, cô giáo Trường Đại Học Tài chính
Ngân hàng Hà Nội, bạn bè đồng môn, đồng nghiệp tại Sở Tài chính tỉnh Lào
Cai đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng như trong quá trình hoàn
thành luận văn này.
Mặc dù đã có sự nỗ lực cố gắng của bản thân, luận văn sẽ không tránh
khỏi những thiếu sót. Tôi mong nhận được sự góp ý chân thành của các thầy

cô, đồng nghiệp và bạn bè để luận văn được hoàn thiện hơn.
Học viên

Lê Thu Hương

4


MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU................................................................................1
1.1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................... 1
1.2. Tình hình nghiên cứu đề tài .......................................................................... 4
1.3. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................... 6
1.3.1. Mục tiêu tổng thể ............................................................................... 6
1.3.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................. 6
1.4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 6
1.5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu..................................................................... 7
1.5.1. Đối tượng nghiên cứu ...........................................................................................7
1.5.2. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................7
1.6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 7
CHƯƠNG 2..................................................................................................................................8
CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ
NƯỚC TỪ KHU VỰC NGOÀI QUỐC DOANH .............................................................8
2.1. Tổng quan về quản lý thu ngân sách nhà nước ............................................... 8
2.1.1. Khái niệm, bản chất, vai trò của ngân sách nhà nước...................................8
2.1.2. Quản lý thu ngân sách nhà nước ...................................................................... 16

2.2. Quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanhError! Bookm
2.2.1. Khu vực ngoài quốc doanh ...................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Một số nguồn thu ngân sách nhà nước đối với khu vực kinh tế

ngoài quốc doanh ............................................................................ Error! Bookmark not defined.

5


2.2.3. Công tác quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực ngoài quốc
doanh .................................................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu ngân sách nhà nước từ
khu vực ngoài quốc doanh................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Nhân tố chủ quan ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Nhân tố khách quan ................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3...................................................................................... Error! Bookmark not defined.
THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

TỪ KHU VỰC NGOÀI QUỐC DOANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LÀO CAIError! Bookma
3.1. Khái quát khu vực kinh tế ngoài quốc doanh . Error! Bookmark not defined.
3.2. CƠ cấu tổ chức Sở tài chính Lào Cai............. Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Cơ cấu tổ chức ............................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2.2.. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn ......................... Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Sơ đồ tổ chức bộ máy................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2. Thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực ngoài
quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào Cai................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 4...................................................................................... Error! Bookmark not defined.
PHÂN TÍCH SỐ LIỆU, ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN
LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TỪ KHU VỰC NGOÀI QUỐC

DOANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LÀO CAI VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁPError! Bookmark no
4.1. Phân tích số liệu ........................................... Error! Bookmark not defined.
4.2. Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực
ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào Cai ......... Error! Bookmark not defined.

6


4.3. Một số giải pháp đề xuất nâng cao công tác quản lý thu ngân sách nhà

nước từ khu vực ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào CaiError! Bookmark not defi
CHƯƠNG 5...................................................................................... Error! Bookmark not defined.
TÓM TẮT, ĐỊNH HƯỢNG THỰC HIỆN VÀ KIẾN NGHỊ Error! Bookmark not defined.
5.1. Tóm tắt luận văn .......................................... Error! Bookmark not defined.
5.2. Định hướng thực hiện ................................... Error! Bookmark not defined.
5.3. Kiến nghị ..................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................. Error! Bookmark not defined.

7


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Nghĩa của từ viết tắt

HĐND

Hội đồng nhân dân

KVNQD

Khu vực ngoài quốc doanh

KBNN

Kho bạc nhà nước

NSTW

Ngân sách Trung ương

NSĐP

Ngân sách địa phương

NSNN

Ngân sách nhà nước

TNSNN

Thu ngân sách nhà nước

UBND

Ủy ban nhân dân

XLVP

Xử lý vi phạm

NN

Nhà nước

8


9


CHƯƠNG 1: VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Lý do chọn đề tài
Trong giai đoạn hiện nay thì công tác quản lý NSNN nói chung đã và
hoạt động thu ngân sách của các đơn vị sự nghiệp nói riêng đã đạt được nhiều
kết quả quan trọng. Quá trình xây dựng và phát triển đất nước cần thiết đặt
vấn đề về quản lý hoạt động thu ngân sách nhà nước trong vị trí trung tâm, có
vai trò quan trọng đảm bảo cho hoạt động của nhà nước trong các lĩnh vực
chính trị, kinh tế, xã hội. Đối với hoạt động phát triển kinh tế hiện nay đòi hỏi
phải có những nguồn tài chính nhất định1. Những nguồn tài chính này được
hình thành từ các khoản thu thuế và các khoản thu ngoài thuế. Do đó, để đảm
bảo lợi ích cũng như đảm bảo cho hoạt động thu ngân sách nhà nước cho các
đơn vị sự nghiệp trực thuộc trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Ngày 18/11/2016, thay mặt Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Nguyễn Phú
Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 07 – NQ/TW của Ban Chấp hành Trung
ương Đảng về “Chủ trương, giải pháp cơ cấu lại ngân sách nhà nước, quản
lý nợ công để bảo đảm nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững”2đã khẳng
định những kết quả quan trọng của NSNN đối với phát triển nền kinh tế - xã
hội nước ta trong giai đoạn hiện nay, cụ thể: Công tác tài chính - ngân sách
nhà nước và quản lý nợ công đã có những đóng góp quan trọng đối với sự
nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, thực hiện
tiến bộ và công bằng xã hội, xử lý các vấn đề cấp bách về thiên tai, dịch bệnh,

bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu và đẩy mạnh hội nhập kinh
tế quốc tế. Hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách về tài chính - ngân sách
nhà nước và quản lý nợ công từng bước được hoàn thiện theo hướng công
khai, minh bạch, tiếp cận với thông lệ và chuẩn mực quốc tế, đáp ứng yêu cầu

1

Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội các năm 2016, 2017, 2018 của Tổng cục Thống kê;

Nghị quyết số 07 – NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về “Chủ trương, giải pháp cơ cấu lại
ngân sách nhà nước, quản lý nợ công để bảo đảm nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững ”
2

1


chỉ đạo, điều hành vĩ mô của đất nước trong từng giai đoạn3. Một vài thập kỉ
gần đây, nhiều nước trên thế giới đã và đang ngày càng chú trọng đối với
công tác quản lý NSNN, tăng cường công tác trong việc thu chi ngân sách và
xem đây là một chiến lược để phát triển kinh tế - xã hội của đất nước từ trung
ương xuống địa phương4. Đồng thời, pháp luật của mỗi một quốc gia về hoạt
động quản lý NSNN nói chung đã đạt được nhiều kết quả quan trọng cả ở góc
độ nghiên cứu và hiệu quả áp dụng trong hoạt động kinh tế - xã hội. Đặc biệt
ở nước ta, trong các năm gần đây, hoạt động về quản lý NSNN đã có nhiều
thay về chính sách cũng như hiệu quả áp dụng trong thực tiễn. Vì vậy, nghiên
cứu về vấn đề quản lý NSNN giữ vai trò quan trọng trong quá trình xây dựng
và phát triển hệ thống NSNN trên thực tế đạt hiệu quả cao.5
Quá trình phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước hiện này, để
định hướng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thì hiện nay công tác thực hiện
các quy định pháp lý về thu NSNN nói chung và thu ngân sách của các đơn vị

ngoài quốc doanh nói riêng về cơ bản đã gần như hoàn thiện quy định pháp lý
nhằm hoàn thiện hệ thống trong công tác thu NSNN. 6
Thu NSNN khu vực kinh tế ngoài quốc doanh là một phần quan trọng
của hoạt động thu NSNN nhằm đáp ứng với với nhu cầu nhằm duy trì hoạt
động bộ máy quản lý nhà nước từ Trung ương xuống địa phương cũng như
các thành phần kinh tế. Những năm gần đây, khu vực kinh tế ngoài quốc
doanh trên địa bàn tỉnh phát triển tương đối mạnh về số lượng, đa dạng về loại
hình, ngành nghề kinh doanh, đã có những đóng góp quan trọng cho tăng
trưởng kinh tế, giải quyết việc làm, tăng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn

Nghị quyết số 07 – NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về “Chủ trương, giải pháp cơ cấu lại
ngân sách nhà nước, quản lý nợ công để bảo đảm n ền tài chính quốc gia an toàn, bền vững”
4 Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội các năm 2016, 2017, 2018 của Tổng cục Thống kê;
5 Bộ Tài chính - Quyết toán và dự toán ngân sách nhà nước (nhiều năm), Hà Nội
6 Vũ Sỹ Cường (2013), “Bền vững và kỷ luật tài khóa” – Chương 4 sách “Thách thức còn ở phía trước – Báo
cáo Kinh tế vĩ mô 2013 – Nhóm tư vấn Ủy ban Kinh tế Quốc hội.
3

2


cả nước7. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thì dòng vốn đầu tư nước
ngoài vào VIệt Nam trong những năm vừa qua tăng cao với chính sách thu
hút đầu tư trên thực tế. Tỉnh Lào Cai đang là điểm đến hấp dẫn của nhiều dự
án phát triển sản xuất, kinh doanh trong nước, trong đó chiểm tỷ trọng lớn là
các doanh nghiệp khu vực kinh tế ngoài quốc doanh. Sau khi được cấp phép
đầu tư, các doanh nghiệp khu vực kinh tế ngoài quốc doanh nhanh chóng đưa
dự án đi vào sản xuất, kinh doanh, hoạt động hiệu quả và từng bước phát
triển8. Hiện nay, số thu NSNN khu vực kinh tế ngoài quốc doanh dẫn đầu
trong các khu vực kinh tế. Trong khu vực kinh tế này, phần lớn doanh nghiệp

hoạt động trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ, quy mô sản xuất, kinh doanh
của các doanh nghiệp chủ yếu là vừa và nhỏ. Bên cạnh việc tăng trưởng kinh
doanh, hầu hết doanh nghiệp thực hiện tương đối nghiêm túc nghĩa vụ thuế
với Nhà nước. Vì vậy, nghiên cứu về vấn đề quản lý thu trong trong thành
phần kinh tế ngoài quốc doanh giữ vai trò quan trọng trong quá trình xây
dựng và phát triển hệ thống NSNN trên thực tế đạt hiệu quả cao.9
Bên cạnh những thành quả của công tác quản lý quản lý thu NSNN đối
với khu vực kinh tế ngoài quốc doanh ở nước ta trong giai đoạn hiện nay phải
có những thay đổi, phù hợp với thuến lược phát triển của địa phương trong
quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Với những tính chất ưu việt
và tầm quan trọng nêu trên, công tác quản lý thu đối với khu vực kinh tế
ngoài quốc doanh tại tỉnh Lào Cai trở thành một hoạt động không thể thiếu
được trong đời sống xã hội - nhất là trong nền kinh tế hàng hoá với cơ chế mở
cửa hội nhập kinh tế khu vực và thế giới như hiện nay. Thế nhưng, thực tiễn
của quá trình áp dụng pháp luật quản lý thu trong khu vực kinh tế ngoài quốc
7

/>8 />9 />
3


doanh còn gặp nhiều khó khăn, bất cập, còn có những khoảng cách giữa lý
luận và thực tiễn, giữa văn bản và thực tế. Vì vậy, nghiên cứu về đề tài “Quản
lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh
Lào Cai” là một việc làm cần thiết và cấp bách góp phần phát hiện những hạn
chế của pháp luật về quản lý thu từ khu vực ngoài quốc doanh. Từ đó xem xét
những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi trong thực tiễn, từ đó
hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý thu của ngân sách đối với các khu
vực kinh tế ngoài quốc doanh nói riêng và hệ thống pháp luật kinh tế nói
chung đồng thời nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về quản lý thu trong

khu vực kinh tế ngoài quốc doanh hiện nay.
1.2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Việc áp dụng hệ thống thu NSNN từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh
có vai trò quan trọng trong hoạt động quản lý kinh tế - xã hội ở nức ta trong
giai đoạn hiện nay, do đó đây cũng là đối tượng nghiên cứu của các công trình
khoa học, nghiên cứu ở nước ta Nghiên cứu chế định án treo được đề cập
trong một số cuốn sách, như giáo trình Quản lý ngân sách nhà nước của Sở
giáo dục – đào tạo Hà Nội do Th.s Trương Thị Hồng Hà làm chủ biên, Giáo
trình luật ngân sách nhà nước của Trường Đại học Luật Hà Nội. …
Một số luận văn đã nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước như:
“Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh” của tác giả
Nguyễn Quốc Anh;
- “Phân tích thu chi ngân sách nhà nước của huyện Vấp lò – tỉnh Đồng
Tháp” của tác giả Nguyễn Thúy Diễm năm 2009;
- “Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước huyện Đức Phổ” của tác giả
Huỳnh Thị Cẩm Liên năm 2011 cũng phân tích sâu về việc quản lý ngân sách
nhà nước….
- Công trình “Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước huyện Đức Phổ”
của tác giả Huỳnh Thị Cẩm Liên năm 2011 đã nêu bất được những vấn đề khó
4


khăn trong quản lý vốn để đề xuất nhiều giải pháp góp phần hoàn thiện việc
quản lý ngân sách tại địa phương
- Bài viết “Ngân sách xã trong quản lý ngân sách nhà nước nghiên cứu
tại xã Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương” Tạp chí Khoa học và
phát triển tập 12, số 06 năm 2014, của tác giả Nguyễn Hữu Khánh nêu lên
một số vấn đề về ngân sách xã và quản lý ngân sách
Một số bài viết được đăng trên trang website hoặc tạp chí như:
- Ngân sách xã trong quản lý ngân sách nhà nước: nghiên cứu tại xã

Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, Tạp chí Khoa học và phát triển,
tập 12, số 06 năm 2014, của tác giả Nguyễn Hữu Khánh.
- Thu ngân sách khu vực kinh tế ngoài quốc doanh của tác giả Minh
Nghĩa đăng trên website: />- Hoàn thiện quản lý thu ngân sách xã: Nhìn từ thực tế địa phương, Tạp
chí Tài chính, của tác giả Hồ Quang Hải.
- Cần phải tiếp tục hoàn thiện công tác triển khai phân cấp quản lý
ngân sách địa phương ở nước ta hiện nay, Tạp chí Kiểm toán nhà nước của
Ts. Đặng Văn Du.
Các cuốn giáo trình, các công trình nghiên cứu và các bài viết nêu trên
đã phần nào làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về thu NSNN từ khu
vực kinh tế ngoài quốc doanh ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Một số công
trình nghiên cứu đã phân tích rõ những kết quả đạt được và hạn chế trong quá
trình vận hành pháp luật về quản lý ngân sách nhà nước tại một số địa
phương. Tuy nhiên, vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào dưới góc độ
chuyên sâu lý giải những kết quả đạt được và nguyên nhân ảnh hưởng đến
chất lượng thực hiện pháp luật đối với hoạt động thu ngân sách nhà nước từ
khu vực kinh tế ngoài quốc doanh tại tỉnh Lào Cai.

5


1.3. Mục tiêu nghiên cứu
1.3.1. Mục tiêu tổng thể: Thông qua việc lựa chọn đề tài quản lý thu
ngân sách nhà nước từ khu vực ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào Cai
làm luận văn thạc sỹ, tác giả tiến hành nghiên cứu các quy định hiện hành liên
quan trong hoạt động thu NSNN từ khu vực ngoài quốc doanh. Đồng thời,
đánh giá tình hình thực hiện trong hoạt động thu NSNN từ khu vực ngoài
quốc doanh tại đơn vị khảo sát. Từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện và
biện pháp nhằm tăng cường hoạt động công tác quản lý thu NSNN từ khu vực
ngoài quốc doanh tại Cơ quan tài chính (Sở Tài Chính tỉnh Lào Cai) đáp ứng

với yêu cầu và nhiệm vụ trong tình hình mới.
1.3.2. Mục tiêu cụ thể
Trên cơ sở đưa ra mục tiêu nghiên cứu tổng quát, tác giả tập trung đi sâu
nghiên cứu các vấn đề cụ thể sau:
Một là, hệ thống hóa cơ sở lý luận về thu ngân sách nhà nước từ khu vực
kinh tế ngoài quốc doanh.
Hai là, phân tích thực trạng thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh tế
ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào Cai bao gồm những vấn đề như sau:
kết quả hoạt động thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài quốc
doanh; Thực trạng thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài quốc
doanh; thực trạng chất lượng và hiệu quả; Đánh giá những kết quả đạt được
cũng như những hạn chế còn tồn tại trong hoạt động thu ngân sách nhà nước
từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh.
Ba là, đề xuất một số giải pháp nhằm thu ngân sách nhà nước từ khu vực
kinh tế ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào Cai nhằm đảm bảo việc thực
hiện đạt hiệu quả cao.
1.4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ cơ sở lý luận liên quan đến công tác thu ngân sách nhà nước từ
khu vực kinh tế ngoài quốc doanh .
6


- Phân tích, đánh giá thực trạng công tác thu ngân sách nhà nước từ khu
vực kinh tế ngoài quốc doanh từ tỉnh Lào Cai
- Làm rõ những khó khăn hạn chế trong công tác thu ngân sách nhà nước
từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh từ tỉnh Lào Cai và đề xuất một số định
hướng, giải pháp.
1.5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
1.5.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu các vấn đề chủ yếu sau: Những vấn đề lý

luận chung nhất về thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài quốc
doanh như: một số khái niệm, sự cần thiết của hoạt động quản lý nhà nước và
vai trò của pháp luật trong thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài
quốc doanh theo quy định của pháp luật hiện hành. Thực tế áp dụng về các
quy định của pháp luật Việt Nam về thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh
tế ngoài quốc doanh tại tỉnh Lào Cai nhằm đánh giá thực trạng, tìm hiểu
những hạn chế và khó khăn trong quá trình áp dụng các quy định trên. Đề
xuất một số giải pháp, kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật về vấn
đề ngày trong hệ thống quản lý NSNN ở nước ta hiện nay.
1.5.2. Phạm vi nghiên cứu
Về không gian: Trên địa bàn tỉnh Lào Cai
Về thời gian: Từ năm 2015 đến đến 2019.
1.6. Phương pháp nghiên cứu
Để phù hợp với nội dung, yêu cầu, mục đích của đề tài đề ra, phương
pháp định tính được thực hiện trong quá trình nghiên cứu đề tài, ngoài ra còn
một số phương pháp như phương pháp thống kê, phương pháp so sánh,
phương pháp dự báo.
- Phương pháp thống kê: Thống kê số liệu từ các báo cáo tổng kết của Sở
tài chỉnh tỉnh Lào Cai và của hệ thống ngân hàng giai đoạn 2015 – 2019 để có
những so sánh, đánh giá khách quan, trung thực.
7


- Phương pháp so sánh: Phân tích số liệu để đưa ra các đánh giá về tình
hình thực tế và tìm hiểu nguyên nhân cụ thể và những kết quả đạt được cũng
như những khó khăn, tồn tại ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động thu ngân sách
nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh.
- Phương pháp dự báo: trên cơ sở số liệu thống kê, hoạt động phân tích
và định hướng phát triển của hoạt động thu NSNN nói chung và thu ngân sách
nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Lào Cai nói

riêng, luận văn sử dụng phương pháp dự báo để đưa ra các giải pháp, chiến
lược thu ngân sách nhà nước từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh một cách
hiệu quả nhất.
Ngoài ra luận văn tham khảo các quy định, văn bản của Nhà nước có liên
quan và các giáo trình, tài liệu, tạp chí từ các cơ quan, ban ngành, các đề tài
nghiên cứu liên quan để phục vụ thêm cho nội dung nghiên cứu. Đồng thời sử
dụng các bảng, biểu và sơ đồ minh họa nhằm tăng tính thuyết phục cho nội
dung nhận xét, đánh giá cho luận văn.

CHƯƠNG 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ
NƯỚC TỪ KHU VỰC NGOÀI QUỐC DOANH
2.1. Tổng quan về quản lý thu ngân sách nhà nước
2.1.1. Khái niệm, bản chất, vai trò của ngân sách nhà nước
2.1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước
Đối với khái niệm này hiện này được nghiên cứu dưới nhiều góc độ.
"Ngân sách" được lấy từ thuật ngữ "budjet" một từ tiếng Anh thời Trung cổ,
8


dùng để mô tả chiếc túi của nhà vua trong đó có chứa những khoản tiền cần
thiết cho những khoản chi tiêu công cộng. Dưới chế độ phong kiến, chi tiêu
của nhà vua cho những mục đích công cộng như: đắp đê phòng chống lũ lụt,
xây dựng đường xá và chi tiêu cho bản thân hoàng gia không có sự tách biệt
nhau. Đến khi giai cấp tư sản lớn mạnh từng bước khống chế nghị viện và đòi
hỏi tách bạch hai khoản chi tiêu này, từ đó nảy sinh khái niệm ngân sách Nhà
nước10.
Trong thực tiễn, khái niệm ngân sách thường để chỉ tổng số thu và chi
của một đơn vị trong một thời gian nhất định. Một bảng tính toán các chi phí
để thực hiện một kế hoạch, hoặc một chương trình cho một mục đích nhất

định của một chủ thể nào đó. Nếu chủ thể đó là Nhà nước thì được gọi là ngân
sách Nhà nước. Từ điển Tiếng Việt thông dụng định nghĩa: "Ngân sách: tổng
số thu và chi của một đơn vị trong một thời gian nhất định"11. Thuật ngữ
"NSNN " có từ lâu và ngày nay được dùng phổ biến trong đời sống kinh tế xã hội và được diễn đạt dưới nhiều góc độ khác nhau. Song quan niệm NSNN
được bao quát nhất cả về lý luận và thực tiễn của nước ta hiện nay là Luật
ngân sách Nhà nước được Quốc hội khoá XIII nước Cộng hoà XHCN Việt
Nam thông qua, năm 2015 ghi rõ: "Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản
thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian
nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực
hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước"12. Có thể thấy rằng, NSNN là
hoạt động thu chi tài chính của Nhà nước được thực hiện mang tính chất đa
dạng, phong phú, được tiến hành hầu hết trên các lĩnh vực, tác động đến mọi

Trần Văn Vạn Luận văn thạc sĩ: “Quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực ngoài quốc
doanh tại huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương”, bảo vệ tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc
gia Hà Nội năm 2014
11
Đại học Luật Hà nội, Giáo trình luật ngân sách nhà nước – Đại học Luật Hà Nội
12
Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2015), Luật ngân sách nhà nước, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội
10

9


chủ thể kinh tế - xã hội. Tuy đa dạng, phong phú như vậy, nhưng chúng có
những đặc điểm cụ thể như sau:
Một là, hoạt động NSNN là những hoạt động thu chi gắn luôn luôn gắn
liền và mang tính chất quyền lực nhà nước, được tiến hành theo những cơ sở

luật định. Thông qua hoạt động có liên quan đến hoạt động thu chi về ngân
sách nhà nước nhằm thực hiện một nhiệm vụ, mục tiêu nào đó. Hoạt động có
liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước được thực hiện và đặt mối quan hệ
về lợi ích quốc gia lên hàng đầu.13
Hai là, thông qua quá trình thực hiện hoạt động có liên quan đến NSNN
thì hoạt động thu chi của NSNN nhằm hình thành quỹ tiền tệ tập trung của
Nhà nước và là quá trình phân phối và phối lại giá trị tổng sản phẩm xã hội
phục vụ cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước trên các lĩnh
vực của đời sống kinh tế - xã hội trong giai đoạn xây dựng và phát triển đất
nước.14
Thông qua việc tìm hiểu và đưa ra được định nghĩa về ngân sách nhà
nước trong giai đoạn hiện nay đã cho thấy rằng hoạt động của NSNN góp
phần quan trọng trong việc tạo lập và sử dụng các nguồn lực tài chính, nó
phản ánh hệ thống các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể trong xã
hội, phát sinh do Nhà nước tạo lập thông qua NSNN. Đó là mối quan hệ kinh
tế giữa phần nộp vào NSNN và phần để lại cho các chủ thể kinh tế trong xã
hội. Phần nộp vào ngân sách sẽ tiếp tục được phân phối lại nhằm thực hiện
các chức năng của Nhà nước và phục vụ cho các nhu cầu phát triển kinh tế xã hội.
2.1.1.2. Bản chất của ngân sách nhà nước
Trần Văn Vạn Luận văn thạc sĩ: “Quản lý thu ngân sách nhà nước từ khu vực ngoài quốc
doanh tại huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương”, bảo vệ tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc
gia Hà Nội năm 2014
14
Trần Thị Thúy, Luận văn thạc sĩ: “Quản lý thu NSNN ngân sách tại quận Nam Từ Liêm, thành
phố Hà Nội” bảo vệ tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2015
13

10

Bản chất ngân sách Nhà nước có thể được hiểu trên 3 khía cạnh: Pháp lý,
kinh tế và xã hội.
Một là, trên phương diện pháp lý thì bản chất pháp lý của NSNN là
khoản mục dự trù các khoản thu, chi của nhà nước trong một năm trên từng
địa phương đối với các thành phần kinh tế trong thực tế. NSNN ra đời cùng
với sự xuất hiện của Nhà nước, đồng thời được Nhà nước bằng quyền lực
chính trị và xuất phát từ nhu cầu về tài chính để đảm bảo thực hiện chức năng,
nhiệm vụ của mình đã đặt ra những khoản thu, chi của Ngân sách Nhà nước.
Điều này cho thấy chính sự tồn tại của Nhà nước, vai trò của Nhà nước đối
với đời sống kinh tế xã hội là những yếu tố cơ bản quyết định sự tồn tại và
tính chất hoạt động của Ngân sách Nhà nước.
Hai là, về mặt kinh tế: Bản chất NSNN là hoạt động phân phối các
nguồn tài chính quốc gia. Hoạt động của NSNN biểu hiện đa dạng dưới hình
thức các khoản thu và các khoản chi tài chính của Nhà nước ở các lĩnh vực
hoạt động kinh tế xã hội. Các khoản thu chi này được tổng hợp trong một
bảng dự toán thu chi tài chính được thực hiện trong một khoảng thời gian nhất
định. Các khoản thu mang tính chất bắt buộc của NSNN là một bộ phận các
nguồn tài chính chủ yếu được tạo ra thông qua việc phân phối thu nhập quốc
dân được sáng tạo ra trong khu vực sản xuất kinh doanh và các khoản chi chủ
yếu của Ngân sách mang tính chất cấp phát phục vụ cho đầu tư phát triển và
tiêu dùng của xã hội. Đồng thời, NSNN có vai trò và mối quan hệ mật thiết
trong quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế. Do đó, việc kiện toàn các
quan hệ pháp luật có liên quan đến hoạt động xây dựng và thực hiện về thu
chi ngân sách để thực hiện hoạt động trên thực tế15.

Trần Ngọc Đường (2004), “Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật – nhiệm vụ trung tâm xây
dựng nhà nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân”, Tạp chí Nhà nước và Pháp
luật
15

11


Ba là, về tính chất xã hội: bản chất của NSNN là công cụ kinh tế của
Nhà nước.Trong quá trình phân phối các nguồn tài chính của xã hội đã làm
nảy sinh các quan hệ tài chính giữa một bên là nhà nước và một bên là các
chủ thể trong xã hội. Những quan hệ tài chính này bao gồm:Quan hệ kinh tế
giữa NSNN với các doanh nghiệp, Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các đơn vị
hành chính sự nghiệp, Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các tầng lớp dân cư,
Quan hệ kinh tế giữa NSNN với thị trường tài chính16.
2.1.1.3. Vai trò của ngân sách nhà nước
Đối với hoạt động xây dựng và phát triển đất nước hiện nay, việc tăng
cường vai trò của pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội nói chung và quản
lý ngân sách nhà nước trong thực tế được đặt ra như một tất yếu khách quan.
Điều đó không chỉ nhằm mục đích góp phần quan trọng trong việc xây dựng
một xã hội giàu mạnh, phát triển và đáp ứng với quá trình hội nhập của đất
nước trong tình hình mới17.
Vấn đề quản lý nhà nước về ngân sách xã hội thông qua sự điều chỉnh
của pháp uật sẽ được duy trì ổn định để đảm bảo sự phát triển của xã hội.
NSNN được hình thành từ việc đóng góp, thực hiện nghĩa vụ nói chung cũng
như đầu tư với mục đích đã được đề ra. Cùng với quá trình phát triển thì việc
đầu tư ngân sách trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa giữ vai trò thiết thực. Do đó, cần thiết ban hành một hành lang pháp lý
hoàn thiện để thực hiện quản lý vấn đề này một cách hiệu quả hơn. Đứng
trước những yêu cầu và thách thức đó, để cho đất nước phát triển một cách
bền vững, đòi hỏi phải có những chính sách, quy định phù hợp nhằm đảm bảo
Trần Ngọc Đường (2004), “Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật – nhiệm vụ trung tâm xây
dựng nhà nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân”, Tạp chí Nhà nước và Pháp
luật
17

Phạm Đức Hồng, Luận án tiến sĩ kinh tế: “Hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách của các cấp
chính quyền địa phương” trường Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 2002.
16

12


cho việc phân cấp sử dụng ngân sách một cách hiệu quả trong thực tiễn nói
chung. Bên cạnh đó, đối với sự phát triển của đất nước trong giai đoạn hiện
nay thì vấn đề quản lý nguồn NSNN một cách có hiệu quả giữ vai trò tiên
quyết đối với sự phát triển của nền kinh tế xã hội Việt Nam trong tình hình
mới. Bên cạnh những tác động kinh tế vô cùng quan trọng mà NSNN mang
lại thì đối với cộng đồng – xã hội từ đó đã khẳng định vai trò của NSNN. Việc
sử dụng NSNN sao cho hiệu quả đã có những tác động đến quá trình vận
động của kinh tế18. Cần thiết ban hành những quy phạm pháp luật để điều
chỉnh vấn đề này. Xét về bản chất thì vai trò của NSNN với sự phát triển kinh
tế - xã hội có mối quan hệ tương hỗ, mật thiết với nhau. Nhằm đảm bảo
quyền lợi của tất cả các chủ thể nói chung thì pháp luật luôn có định hướng và
dưới sự quản lý của các cơ quan NN có thẩm quyền được thực hiện một cách
cụ thể. Việc thực thi pháp luật cũng đồng nghĩa với việc đảm bảo trên thực tế
các quyền của các chủ thể khi áp dụng các quy định về NSNN được đảm bảo.
Do đó, pháp luật cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc quản lý NN
về ngân sách nói chung.
Hiện nay, vấn đề về sử dụng hợp lý nguồn NSNN bên cạnh những thành
quả đạt được thì còn những tồn tại, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của Nhà
nước và cộng đồng. Những hành vi vi phạm trên thực tế đã mang lại nhiều
hậu quả trước mắt và lâu dài đối với đất nước ta. Do đó, việc tăng cường vai
trò của pháp luật, tạo môi trường thuận lợi cho sự hình thành và phát triển
trong hoạt động của NSNN trở thành những yêu cầu cấp thiết. Quá trình xây
dựng và phát triển nền kinh tế thị trường, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa đòi hỏi phải tích cực hơn nữa trong việc đưa pháp luật vào đời sống,

Phạm Đức Hồng, Luận án tiến sĩ kinh tế: “Hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách của các cấp
chính quyền địa phương” trường Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 2002.
18

13


hình thành và phát triển ý thức pháp luật trong công tác quản lý về NN đối với
nguồn NSNN một cách nghiêm minh19.
Những năm gần đây, các cơ quan chức năng đã ban hành các quy định
pháp luật nhằm quản lý vấn đề NSNN đã đạt hiệu quả lớn, việc kiên quyết xử
lý những hành vi vi phạm cũng như hình thành hành lang pháp lý cơ bản về
quản lý NN về ngân sách. Việc làm đó đã khẳng định vai trò vô cùng quan
trọng của luật pháp trong việc bảo vệ sử dụng các quy định về NSNN của các
cơ quan chủ quản. Có thể nói, trong tiến trình đổi mới đất nước, pháp luật về
quản lý nhà nước về NSNN đã góp phần quan trọng trong công cuộc công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, ngăn chặn và đẩy lùi một phần hành vi vi
phạm trong lĩnh vực này, góp phần đẩy nhanh nhịp độ phát triển kinh tế, duy
trì và tạo được một số chuyển biến khả quan về mặt xã hội, góp phần không
nhỏ trong việc củng cố tiềm lực quốc phòng, giữ vững an ninh chính trị và trật
tự an toàn xã hội, tạo thế và lực đưa nước ta từng bước hội nhập với thế giới.
Chúng ta cũng đang từng bước xây dựng. sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện hệ
thống luật pháp về quản lý nhà nước về ngân sách nhà nước sao cho phù hợp
với tình hình và nhiệm vụ mới. Nhiều văn bản pháp luật và dưới luật về vấn
đề này đã được các cơ quan có thẩm quyền ban hành và áp dụng có hiệu quả
vào cuộc sông.
Tuy nhiên, trên thực tế, vấn đề thực thi pháp luật về quản lý nhà nước
đối với vấn đề NSNN trên thực tế chưa đạt những hiệu quả cao. Công tác

thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thi hành luật hình sự vê xử lý các hành vi vi
phạm của các cơ quan chức năng còn nhiều bất cập những kinh nghiệm xây
đựng hệ thống pháp luật và quản lý xã hội bằng pháp luật trong hoạt động
quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế. Việc nâng cao vai trò, hiệu quả của

Phạm Đức Hồng, Luận án tiến sĩ kinh tế: “Hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách của các cấp
chính quyền địa phương” trường Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 2002.
19

14


pháp luật về quản lý ngân sách trong giai đoạn hiện nay chưa phát huy vai trò,
cơ sở vốn có của nó.
Thực tế những năm vừa qua ở nước ta cho thấy, hệ thống pháp luật về
quản lý nhà nước trong công tác NSNN đã có những tác động rõ rệt đến đời
sống xã hội. Việc nâng cao vai trò, hiệu quả của pháp luật về quản lý nhà
nước trong lĩnh vực NSNN đã tạo môi trường thuận lợi cho việc hình thành
và phát triển đất nước trong tình hình mới. Để làm được điều đó, đòi hỏi phải
tiến hành một cách đồng bộ nhiều biện pháp quan trọng. Quá trình tổ chức tốt
việc đưa pháp luật về vấn đề này thực sự là điều vô cùng quan trọng. Nó
không chỉ giúp nâng cao ý thức pháp luật cho người dân, mà còn tạo ra khả
năng nhằm nâng cao ý thức trong quá trình bảo vệ và phát triển đất nước
trong giai đoạn đất nước cùng hội nhập và phát triển, đẩy mạnh hơn nữa các
chương trình kinh tế – xã hội, hoàn thiện các văn bản pháp luật về quản lý nhà
nước về NSNN phù hợp với yêu cầu của đất nước và bối cảnh quốc tế. Mặt
khác, cũng cần phải tăng cường lực lượng, phương tiện, kinh phí cho các cơ
quan bảo vệ pháp luật, xây dựng các cơ quan này thực sự trong sạch, vững
mạnh đáp ứng với yêu cầu và nhiệm vụ mà Đảng và nhà nước ta đã đề ra
trong giai đoạn hiện nay.

15


2.1.2. Quản lý thu ngân sách nhà nước
2.1.2.1. Khái niệm quản lý thu ngân sách nhà nước
Trong hoạt động quản lý NSNN thì hoạt động thu, chi ngân sách nhà
nước là hoạt động quan trọng, đóng góp vị trí to lớn trong hoạt động quản lý
nhà nước về NSNN. Hoạt động thu NSNN là một loại hoạt động nhà nước,
hoạt động mang tính chất quyền lực nhà nước. Có thể hiểu rằng: thu ngân
sách Nhà nước là hoạt động của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền nhằm
tập trung một bộ phận của cải xã hội dưới hình thức giá trị theo những hình
thức và biện pháp phù hợp để hình thành nên quỹ ngân sách Nhà nước.
NSNN cũng là hệ thống những quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và xã hội phát
sinh trong quá trình Nhà nước huy động các nguồn tài chính để hình thành
nên quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm thỏa mãn các nhu cầu chi tiêu
của mình. Thu NSNN chỉ bao gồm những khoản tiền Nhà nước huy động vào
ngân sách mà không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho đối
tượng nộp. Thu ngân sách nhà nước là một trong yếu tố quan trọng của ngân
sách nhà nước nói chung. Trong đó theo quy định tại khoản 1 Điều 5 Luật
Ngân sách nhà nước năm 2015 quy định:
“Điều 5. Phạm vi ngân sách nhà nước:
1. Thu ngân sách nhà nước bao gồm:
a) Toàn bộ các khoản thu từ thuế, lệ phí;
b) Toàn bộ các khoản phí thu từ các hoạt động dịch vụ do cơ quan nhà
nước thực hiện, trường hợp được khoán chi phí hoạt động thì được khấu trừ;
các khoản phí thu từ các hoạt động dịch vụ do đơn vị sự nghiệp công lập và
doanh nghiệp nhà nước thực hiện nộp ngân sách nhà nước theo quy định của
pháp luật;

16