Phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu xã hội học

Xã h i h c s 1 - 1986

TRAO

I NGHI P V

PH
NG PHÁP CH N M U
TRONG NGHIÊN C U XÃ H I H C
TÔN THI N CHI U
Trong xã h i h c c ng nh trong nhi u ngành khoa h c xã h i khác, khi nghiên c u m t đ tài nào
đó t t nh t là chúng ta nghiên c u toàn b t ng th c n nghiên c u. Các cu c đi u tra dân s là m t ví
d v cách nghiên c u nh v y. Ph ng pháp này cho phép ph n ánh đúng đ n và chính xác th c tr ng
c a khách th , song nó l i g p ph i nhi u h n ch nh đi u ki n tài chính, nhân l c, v t t , th i gian,
v.v... .Vi v y các cu c nghiên c u xã h i h c th ng đ c ti n hành b ng ph ng pháp ch n m u.
M u là m t ph n c a khách th nghiên c u (t ng th ), mà trên đó ch ng ta ti n hành thu th p thông
tin c n thi t cho v n đ c n nghiên c u. Ph ng pháp nghiên c u d a trên các k t qu
m uđ r i
suy ra cho toàn b t ng th v i m t đ chính xác nh t đ nh đ c g i là ph ng pháp nghiên c u ch n
m u: Ví d , khi nghiên c u tính tích c c lao đ ng c a công nhân m t xí nghi p, n u chúng ta ti n hành
thu th p thông tin t t c các công nhân c a xí nghi p, thì đó là nghiên c u toàn b . N u chúng ta thu
th p thông tin m t s công nhân t i các phân x ng, ho c toàn b công nhân c a m t phân x ng,
thì đó là ph ng pháp nghiên c u ch n m u c a t ng th xí nghi p.
Yêu c u c b n c a ph ng pháp m u là tính đ i di n c a nó. Tính đ i di n là s tái t o nh ng đ c
tr ng c a t ng th trong m u. Nói cách khác, đó là s phù h p gi a k t c u c a t ng th v i k t c u
m u đ c hi u theo quan đi m th ng kê toán. Ngh a là có th tìm đ c c l ng c a các tham s c a
t ng th nh các tham s c a m u.
Trong xã h i h c, khách th nghiên c u là t p h p các cá th , có nh ng đ c đi m khác nhau.
S các đ c đi m này là r t nhi u. Vì th , m t t p h p nh các cá th (m u) không th đ i di n cho
t ng th theo t t c các đ c đi m. V y, trong nghiên c u xã h i h c, th nào là m t m u đ i di n cho
khách th nghiên c u?

đây, tính đ i di n c a m u đ c hi u t quan đi m c a các nhi m v nghiên c u. Ngh a là c u
trúc c a m u ph i t ng ng v i c u trúc c a t ng th trên c s các gi thi t c b n. Ví d , khi
nghiên c u th hi u th i trang c a thanh niên, ng i nghiên c u có th đ a ra gi thi t v s ph thu c
c a th hi u vào trình đ h c v n c a h . Khi đó n u bi t trong t ng th nghiên c u có 20% thanh niên
có trình đ đ i

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c s 1 - 1986

TÔN THI N CHI U

100

h c, 45% thanh niên có trình đ c p 3 và 35% thanh niên có trình đ v n hóa c p 2 tr xu ng, thì ta
ph i gi đúng t l này trong m u. T t nhiên n u gi thuy t nghiên c u còn cho r ng: th hi u th i
trang còn ph thu c vào n i (n i thành và ngo i thành) và ngh nghi p, thì ta c ng ph i đ m b o t
l trong m u phù h p v i t l trong t ng th nghiên c u theo các ch báo này.
Nh v y, vì không th đ i di n cho t ng th theo t t c tính ch t c a nó, nên c u trúc c a m u
hoàn toàn do đ c tính c a các gi thuy t nghiên c u quy đ nh. Có ngh a là, trong m u ta ch tính đ n
các đ c tr ng là tính ch t c a t ng th nghiên c u có ý ngh a c n b n v i các nhi m v nghiên c u
đ c đ t ra.
Các sai l ch v c u trúc th ng kê gi a m u và t ng th s d n đ n nh ng sai s trong k t qu thu
đ c. Khi s d ng ph ng pháp ch n m u, chúng ta ph i chú ý đ n hai lo i sai s ng u nhiên và sai s
h th ng.
Sai s ng u nhiên là sai s th ng kê đ c thù cho ph ng pháp ch n m u do s vi ph m ng u nhiên
các th t c thu th p thông tin gây ra.

l n c a sai s lo i này có th tính đ c nên nó không nh
h ng nhi u đ n k t qu nghiên c u.
Sai s h th n là s tái t o l i không đ y đ trong m u nh ng đ c tính c a t ng th . Các sai s h
th ng có th làm cho các k t qu nghiên c u không ph n ánh đúng b n ch t c a hi n t ng, làm m t ý
ngh a th c ti n c a cu c nghiên c u. Ngh a là các k t qu ch đúng cho nh ng ng i cá th riêng l ,
mà không có ý ngh gì đ i v i khách th nghiên c u. V i nh ng k t qu nh v y thì không th đ xu t
đ c gì nh m gi i quy t nhi m v đ c đ t ra.
kh c ph c các sai s k trên, ngh a là đ t ng tính đ i di n c a m u, ta th ng t ng đ l n c a
m u lên.
l n c a m u, hay còn g i là dung l ng c a m u, là s l ng ng i đ c đ a vào trong
m u đ thu th p thông tin. Dung l ng m u ph thu c vào tích đ ng nh t các đ c đi m c a khách th
nghiên c u và nhi m v nghiên c u. M c đ đ ng nh t c a các đ c đi m c a khách th càng ít, yêu
c u đ chính xác càng cao thi dung l ng m u ph i càng lón. Ng c l i tính đ ng nh t c a khách th
càng cao thì dung l ng m u càng bé. Thông th ng dung l ng m u đ c xác đ nh theo công th c
sau đây :
2

t26
t 2 (1 − f )f
n = 2 hay n =
ε2
ε
Trong công th c này, n và dung l ng m u
đ chính xác đ

2

6 - ph

c cho tr

c theo yêu c u c a cu c nghiên c u ;

ng sai c a d u hi u c n tìm ;

t là m t n s ph mà ta có th tính đ

c qua xác su t tin c y cho tr

c:

γ = 2φ (t)

Tra b ng ph l c và hàm s laplaee, ta tính đ
f là t l c a d u hi u đ

c t v i f cho tr

c.

c xét “có” ho c “không có” trong m u.

Theo công th c trên, thì dung l ng c a m u (n) s không đ c xác đ nh n u không bi t ph ng
sai 62 ho c f. Vì v y, tr c khi tính toán dung l ng m u, ng i nghiên c u ph i ti n hành đi u tra th
đ xác đ nh 62 và f. ôi khi, đ đ n gi n, ng i ta còn xác đ nh dung l ng m u theo công th c sau
đây .

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn

Xã h i h c s 1 - 1986

Ph

n=
Các công th c này giúp ta tính đ
xác và xác su t tin c y cho tr c.

cs l

ng pháp ch n m u….

101

t2
4ε 2

ng ng

i c n thi t đ thu th p thông tin v i đ chính

Trong nhi u cu c nghiên c u, m t v n đ đ c đ t ra là làm sao l y đ c m u đ i di n khi ch a
bi t k t c u c a t ng th . Các ph ng phác l a ch n ng u nhiên xác su t mà c s c a chúng là lý
thuy t xác su t và th ng kê toán s cho phép ta gi i quy t v n đ này. Có nhi u ph ng pháp đ l a
ch n các cá th vào m u nh :
-

M u ng u nhiên đ n gi n.

-

M u ng u nhiên h th ng (máy móc).

-

M ut l .

-

M u h n ng ch.

-

M u

-

M u phân l p

-

M u t h p nhi u b c...

(lo t).

Tùy theo t ng cu c nghiên c u c th mà ta ch n ph ng pháp nào cho thích h p v i khách th
nghiên c u. Song có hai ph ng pháp đ c s d ng nhi u nh t tr ng các cu c nghiên c u là m u
ng u nhiên (bao g m c ng u nhiên h th ng l n ng u nhiên đ n gi n) và m u phân l p.

Trong các cu c nghiên c u xã h i h c có tính ch t đ a ph ng (huy n, qu n ho c nhà máy, xí
nghi p), ng i ta th ng s d ng m u ng u nhiên đ n gi n.
t ch c l y m u ng u nhiên đ n gi n
ph i có m t l ng thông tin r t l n: đó là b ng kê t t c các đ n v cua t ng th . D a trên b ng kê này
ta l n l t l y ra m t cách hú h a t ng ng i cho đ n khi đ t đ c dung l ng m u c n thi t. Ph ng
pháp ch n m u ng u nhiên h th ng cho phép ta đ n gi n hóa cách l y m u ng u nhiên đ n gi n. D a
vào dung l ng m u c n thi t và s l ng ng i c a t ng th , ta quy đ nh c bao nhiêu ng i l i l y ra
m t ng i đ nghiên c u. Ví d t ng th có 2.500 ng i, dung l ng m u là 2.500 ng i thì c 10
ng i ta l y ra 1 ng i.
n v đ u tiên phép l y m u này th ng đ c xác đ nh m t cách ng u nhiên
(có th b ng các b ng s ng u nhiên).
Trong nh ng cu c nghiên c u có quy mô l n h n, các ph ng pháp l y m u nh trên r t khó th c
hi n. Khi đó ng i ta s d ng m u phân l p. B c đ u tiên c a vi c l y m u phân l p là phân chia
t ng th thành các l p thu n nh t. Các gi thuy t nghiên c u là c s đ phân chia các l p. Sau đó, ta
có th l y m u theo ph ng pháp ng u nhiên đ n gi n, h th ng ho c m u theo các l p đã đ c
phân chia.
Ph ng pháp ch n m u không cho ta m t l i gi i chung, duy nh t v cách th c l y m u c ng nh
dung l ng c a m u trong m i tr ng h p. Tùy t ng tr ng h p c th , yêu c u và m c đích c a cu c
nghiên c u mà ta s d ng m t ph ng pháp l a ch n thích h p. Có h gi thuy t nghiên c u chính
xác, có ph ng pháp lu n th ng kê, chúng ta có th v n d ng m t cách có hi u qu ph ng pháp ch n
m u trong các nghiên c u xã h i h c c th .

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn