Sử dụng một số trò chơi trong ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông môn địa lí lớp 12 cấ THPT

MỤC LỤC


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
TT
1
2
3
4

Kí hiệu
HS
THPT
QG
GD & ĐT

Nguyên nghĩa
Học sinh
Trung học phổ thông
Quốc gia
Giáo dục và đào tạo


I. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Bộ trưởng Bộ GD & ĐT Phùng Xuân Nhạ đã nhấn mạnh: “Tri thức đã trở
thành yếu tố hàng đầu để phát triển kinh tế, tất cả các nền kinh tế lớn trên thế giới,
các quốc gia đều ý thức rõ về vai trò của giáo dục trong việc xây dựng nguồn nhân
lực chất lượng cao tạo đòn bẩy quan trọng để thúc đẩy lao động sản xuất, tạo động
lực tăng trưởng và phát triển kinh tế-xã hội một cách bền vững”. Chính vì thế, việc
đổi mới tư duy giáo dục nhằm đáp ứng sự thay đổi của cuộc sống phát triển không

ngừng là một tất yếu. Việc đổi mới phương pháp giảng dạy cũng chính là đổi mới
người thầy, biến những kiến thức hàn lâm, khô cứng trong sách giáo khoa đó trở
thành những thông tin đơn giản, dễ tiếp thu.
Địa lí vốn là môn học có kiến thức gắn liền với thực tiễn, thay đổi hàng ngày
theo sự phát triển của xã hội, cho nên, địa lí thực sự gần gũi và có vai trò quan trọng
trong việc hình thành thế giới quan cho học sinh. Thế nhưng, vẫn có một bộ phận
học sinh còn thờ ơ với việc học tập bộ môn, nhiều phụ huynh coi nhẹ tầm quan
trọng của địa lí. Để học sinh trở nên yêu thích môn học, để phụ huynh có cái nhìn
đúng đắn về bộ môn thì rất cần sự thay đổi từ nhiều phía. Việc thay đổi chương trình
sách giáo khoa theo hướng hiện đại, tích hợp thôi là chưa đủ mà điều quan trọng là
phải đổi mới người thầy, đổi mới phương pháp giảng dạy để mỗi bài học là một sự
khám phá, mỗi tiết lên lớp là những cuộc phiêu lưu, cuốn người học vào các hoạt
động giảng dạy tích cực và hữu ích.
Sử dụng trò chơi trong dạy học không phải là hình thức mới của các môn học.
Trong những năm qua, với bản thân tôi nói riêng và giáo viên của trường THPT
LB nói chung đều đã áp dụng trò chơi trong dạy học hết sức tích cực và nhận được
những phản hồi rất tốt từ phía học sinh. Do đó, trong quá trình ôn tập thi tốt nghiệp
THPT lớp 12, tôi cũng mạnh dạn ôn thi theo hình thức trò chơi và thực sự đã mang
đến cho cả giáo viên và học sinh hứng thú, không khí vui vẻ để việc ôn tập, ghi
nhớ kiến thức trở nên hiệu quả hơn.
Đối với học sinh lớp 12, lượng kiến thức rất nhiều, lại liên quan đến thi tốt
nghiệp Trung học phổ thông nên nhiều học sinh cảm thấy áp lực, thậm chí nhiều
giáo viên cũng không cảm thấy nhiệt tình vì phải giúp học sinh ghi nhớ lượng kiến
thức rất lớn. Nếu như vào trước năm 2017, việc thi tốt nghiệp THPT theo hình thức
tự luận, học sinh phải ghi nhớ nhiều kiến thức rất máy móc, vẽ biểu đồ, phân tích,
nhận xét rất dài thì từ năm 2017, thi tốt nghiệp bằng hình thức trắc nghiệm đã
khiến cho áp lực học tập giảm xuống. Điều này tạo điều kiện cho nhiều giáo viên
Trang 3

thực hiện các cách thức ôn tập, đổi mới trong giảng dạy theo hướng cô đọng, ngắn
gọn và đơn giản hơn nhưng vẫn đảm bảo được các kiến thức trọng tâm.
Xuất phát từ thực tiễn giảng dạy, nhằm nâng cao chất lượng công tác ôn tập
cho học sinh tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2020 và các năm tiếp theo, tôi
đã lựa chọn đề tài “Sử dụng một số trò chơi trong ôn thi tốt nghiệp trung học
phổ thông môn Địa lí lớp 12” cho sáng kiến kinh nghiệm năm 2020 nhằm góp
thêm một giải pháp, một cách làm giúp học sinh thêm yêu thích học tập bộ môn,
giúp GV cảm thấy nhẹ nhàng hơn mỗi khi giảng dạy và ôn tập chương trình địa lí
12.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn công tác ôn thi tốt nghiệp
THPT tại Trường THPT LB, đề tài nêu lên thực trạng hoạt động ôn thi và đề xuất
việc sử dụng trò chơi vào trong công tác ôn tập, nhằm nâng cao chất lượng công
tác ôn tập cho học sinh tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung vào vấn đề sử dụng trò chơi trong quá trình ôn tập thi THPT ở
Trường THPT LB.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp chung: Trên cơ sở lý luận của các quan điểm đường lối của
Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, Bộ GD & ĐT để xác định quan điểm,
phương hướng giải quyết nội dung của đề tài.
Phương pháp cụ thể: Sử dụng phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thống
kê, so sánh, phân tích, tổng hợp để giải quyết vấn đề của đề tài.
1.5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Đề tài được xây dựng từ thực trạng công tác ôn thi tốt nghiệp ở trường THPT
LB, huyện HH, tỉnh QT.

Trang 4

II. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
2.1.1. Cơ sở lý luận liên quan đến đề tài
2.1.1.1. Một số lí luận về dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực, thực chất là cách dạy hướng tới việc học tập
tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo chống lại thói quen học tập thụ động của học
sinh. Dạy và học tích cực là một trong những mục tiêu chung và cũng là một tiêu
chuẩn về giáo dục hiệu quả, hướng dẫn cho cả việc đổi mới cả phương pháp đào
tạo giáo viên và việc dạy học ở trường phổ thông.
Thực hiện dạy và học tích cực sẽ mang lại hiệu quả cao trong giáo dục. Nhiệm
vụ chủ yếu của giáo viên là trở thành người thiết kế và thực hiện cho việc học tích
cực của học sinh trong bối cảnh cụ thể. Học sinh được thách thức tham gia một cách
tích cực trong suốt bài giảng của giáo viên. Bản chất của dạy học tích cực nằm trong
khái niệm học như một quá trình tích cực và kiến tạo, thông qua đó người học xây
dựng mối liên hệ giữa thông tin mới và những kiến thức kĩ năng sẵn có.
2.1.1.2 Một số lí luận về trò chơi học tập
Trò chơi trong dạy học vốn là hoạt động quen thuộc của nhiều giáo viên. Trò
chơi học tập được hiểu đơn giản nhất là các hoạt động gây hứng thú cho học sinh
bằng các hình thức thi đua mang giữa các cá nhân hay các tập thể nhằm đạt được
hiệu quả về kiến thức hay kĩ năng liên quan đến việc học tập bộ môn.
Trò chơi học tập nói chung hay trò chơi địa lí nói riêng rất đa dạng.
Trò chơi có thể tiến hành ở đầu giờ với mục đích khởi động, tạo hứng thú và
tâm lí sẵn sàng cho tiết học. Tuy nhiên, nội dung trò chơi cần thiết phải hướng đến
nội dung bài học, dựa trên những hiểu biết sẵn có của học sinh.
Trò chơi cũng được tiến hành trong giờ học, được coi như là một nội dung bài
học. Trò chơi được tiến hành nhằm mục đích giúp học sinh hào hứng với việc
khám phá kiến thức mới và chính bản thân nội dung trò chơi cũng là những kiến
thức mới. Thông qua trò chơi, ngoài ý nghĩa về việc cung cấp kiến thức, trò chơi
còn có giá trị to lớn góp phần phát huy sự nhanh nhạy, quyết đoán của người chơi,
phát huy tính tập thể của nhóm lớp. Trò chơi còn có ý nghĩa lớn trong việc hình

thành các kĩ năng sống, nhân cách của học sinh thông qua biểu hiện đơn giản nhất
là tôn trọng người chơi, lắng nghe đáp án và phản biện một cách hợp lí.
Trong phạm trù của bài viết, tôi mạnh dạn chia trò chơi thành 3 nhóm lớn dựa
vào phương tiện và cách thức thực hiện:
Trang 5


a. Nhóm trò chơi dùng lời
Với nhóm trò chơi dùng lời, giáo viên lúc này chủ yếu có nhiệm vụ là đọc câu
hỏi, học sinh trả lời và giáo viên sẽ là người công bố đáp án, hỏi đáp để giúp học
sinh tái hiện hoặc củng cố kiến thức. Ở trò chơi này, giáo viên là người linh hoạt
trong việc dùng ngôn ngữ, động tác cơ thể hoặc di chuyển liên tục nhằm thu hút sự
chú ý của học sinh, giúp tiết học trở nên sinh động.
Các loại trò chơi dạng này rất phong phú, có thể kể tên một số trò chơi phổ
biến như:
+ Trò chơi trả lời nhanh: Giáo viên đọc câu hỏi, học sinh phải nêu nhanh đáp án.
Nếu sai, học sinh khác sẽ có quyền trả lời thay. Dạng câu hỏi này phù hợp cho kiểu
tái hiện kiến thức.
+ Trò chơi đoán từ: bằng cách ghi vào các tờ giấy một số từ hay thuật ngữ quan
trọng của bài học, nhiệm vụ của các học sinh là phải gợi ý hoặc đoán các thuật ngữ
hay khái niệm này. Trò chơi này giúp khắc sâu kiến thức, đặc biệt là các khái niệm
và thuật ngữ phổ biến.
+ Trò chơi Ai là chuyên gia: Với trò chơi này, giáo viên sử dụng các câu hỏi tự
luận ở mức độ nâng cao như các câu hỏi chứng minh, phân tích, giải thích với thời
gian 1-2 phút để học sinh có thể suy nghĩ, thảo luận và đưa ra đáp án hợp lí.
b. Nhóm trò chơi có sử dụng phương tiện trực quan
Các phương tiện trực quan trong địa lí phổ biến là tranh ảnh, bản đồ, tập bản
đồ, phim, sơ đồ, mô hình. Với các phương tiện này, giáo viên kết hợp dùng lời để
mô tả, yêu cầu học sinh quan sát, nghiên cứu, ghi chép và trả lời nhằm tái hiện kiến
thức, đánh giá, phản biện, giải thích các vấn đề địa lí.

Tùy theo bài học, đối tượng và mục đích của giáo viên mà phương tiện trực
quan có thể sử dụng ở mức độ thời lượng sao cho hiệu quả và đảm bảo phát triển kĩ
năng cho các em.
Một số trò chơi phổ biến với các phương tiện trực quan có thể kể đến như:
+ Trò chơi với Atlat (Atlat địa lí Việt Nam)
Để tham gia trò chơi này, học sinh sẽ phải sử dụng tập bản đồ xuyên suốt tiết
học. Các em sẽ phải ghi nhớ các thông tin trên bản đồ như địa danh, kí hiệu... Ở mức
độ đọc đơn giản là những câu hỏi ngắn nhằm phát hiện nhanh kiến thức, đối tượng là
những câu hỏi chủ đề cái gì, ở đâu. Ở mức độ cao hơn, học sinh phải sử dụng từ 2
trang bản đồ trở lên để tìm kiếm và tổng hợp thông tin để trả lời cho các câu hỏi tại
sao, như thế nào.
Những trò chơi đơn giản trong nhóm chủ đề này như:
Trang 6


- Ghép bản đồ châu lục và quốc gia để ghi nhớ hình dạng và tên đối tượng.
- Chỉ tên quốc gia, tên đối tượng địa lí trên bản đồ lớn.
- Giải thích đặc điểm tự nhiên của một khu vực lãnh thổ như khí hậu, sông
ngòi, thảm thực vật.
- So sánh hai vùng lãnh thổ hay hai đối tượng địa lí như so sánh hai trung tâm
công nghiệp, hai quốc gia về vị trí và đặc điểm tự nhiên...
c. Nhóm trò chơi có sử dụng công nghệ
Trong nhóm trò chơi này, giáo viên và học sinh đều phải sử dụng máy tính,
điện thoại thông minh có kết nối mạng để phục vụ cho việc tìm kiếm và tổng hợp
kiến thức. Các trò chơi phổ biến bao gồm:
+ Trò chơi kahoot: Đây là trò chơi phổ biến, đòi hỏi người chơi nhanh trí lựa
chọn đáp án đúng nhất trong 4 đáp án gợi ý được đưa ra. Trò chơi rất công bằng về
mặt thời gian khi điểm số thu nhận được dựa trên mức độ hoàn thành. Ngoài ra, trò
chơi còn có các điểm thưởng với các trường hợp đúng liên tiếp. Trò chơi này dành
cho cá nhân và cả nhóm lớn. Tuy nhiên, chơi theo nhóm cặp đôi là hợp lí hơn cả.

+ Trò chơi lật hình, ghép hình: Bằng cách kết hợp giữa các hình ảnh và câu hỏi,
học sinh sẽ phải trả lời các câu hỏi sau khi chọn số/chọn hình ảnh. Việc giở ra từng
góc hình và đoán nội dung bị che giấu là điều học sinh rất hào hứng. Ngoài ra, với
trò chơi lật hình và tìm các cặp giống nhau cũng có thể giúp học sinh phát huy khả
năng ghi nhớ rất tốt.
+ Trò chơi ô chữ: Là trò chơi rất phổ biến với nhiều môn học. Thông qua việc đoán
các từ hàng ngang và lắp ghép các từ khóa để đoán được trọng tâm bài học sẽ giúp
học sinh hệ thống kiến thức hiệu quả cũng như giúp học sinh phát huy tính quyết
đoán của bản thân. Việc thiết kế trò chơi ô chữ trên phần mềm Powerpoint mất rất
nhiều thời gian bởi sự phức tạp từ các hiệu ứng.
2.1.2. Cơ sở thực tiễn
* Thuận lợi:
Năm học 2016 - 2017, lần đầu tiên môn địa lí được thi theo hình thức trắc
nghiệm trong tổ hợp môn khoa học xã hội bao gồm 3 môn là lịch sử, địa lí và giáo
dục công dân. Trong môn thi này, học sinh sẽ phải trả lời 40 câu hỏi trắc nghiệm
khách quan 4 lựa chọn trong thời gian 50 phút. Với hình thức thi mới này, cách ôn
tập và cách học của học sinh cũng thay đổi, do đó, việc hình thành các kĩ năng
mới, ôn luyện với mức độ trải rộng và tinh gọn hơn là điều cần thiết.

Trang 7


Sử dụng trò chơi trong dạy học vào nội dung ôn tập là bước để học sinh ghi
nhớ các kiến thức, địa danh, được học sinh yêu thích, kích thích hứng thú của học
sinh trong quá trình ôn tập.
Ôn thi THPT Quốc Gia đối với môn Địa lý thực hiện trái buổi và số lượng
học sinh một lớp từ 15 đến 30 HS/lớp nên thuận tiện cho giáo viên ôn tập và tổ
chức trò chơi.
Ban giám hiệu nhà trường luôn tạo điều kiện tốt nhất về thời gian, cơ sở vật
chất và động viên tinh thàn trong công tác ôn thi và đổi mới phương pháp dạy học

nhằm đtạ hiệu quả cao nhất.
* Khó khăn:
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi kể trên, việc thay đổi hình thức thi trắc
nghiệm, nội dung kiến thức kiểm tra được trải rộng trên tất cả các chủ đề trong
chương trình địa lí 12, bao gồm các kĩ năng phổ biến như đọc Atlat, phân tích biểu
đồ, bảng số liệu… nên khối lượng kiến thức rất lớn, học sinh dễ bị áp lực khi phải
ghi nhớ khối lượng kiến thức.
Đối với các thí sinh chọn tổ hợp môn Khoa học xã hội để xét tốt nghiệp thì
việc đạt 3- 4 điểm là điều dễ dàng, vì các em không đầu tư nhiều thời gian vào ôn
luyện cho nên lượng kiến thức các em có thể làm được. Đồng thời, học sinh đăng
ký thi tổ hợp môn Khoa học xã hội cao hơn số thí sinh thi tổ hợp môn Khoa học tự
nhiên rất nhiều, các em chọn như vậy để nâng cao tỷ lệ đậu tốt nghiệp, chỉ cần
không môn nào bị điểm liệt là có thể dễ dàng vượt qua kỳ thi. Lựa chọn đó đã vô
tình dẫn tới tình trạng phổ điểm môn Địa lý thấp.
2.2. Thực trạng kỳ thi THPT Quốc Gia
2.2.1. Về chương trình
Chương trình thi THPT Quốc Gia năm 2019 bao gồm 2 nội dung: Địa lý lớp
11 và địa lý lớp 12.
Chương trình địa lí 12 với nội dung 4 mảng lớn là:
+ Địa lí tự nhiên gồm 14 bài.
+ Địa lí dân cư gồm 4 bài.
+ Địa lí kinh tế gồm 24 bài.
+ Địa lí địa phương gồm 2 bài.
Trong đó, phần địa lí địa phương chỉ có 2 bài được dạy vào đầu học kỳ II
thường không xuất hiện trong đề thi THPT quốc gia.
Trong những năm qua, nhờ giảm tải từ phía Bộ giáo dục mà nội dung địa lí 12
đã giảm đi 3 bài là bài 4,5 và 23. Có một số mục ở vài bài khác cũng được giảm
Trang 8

bớt, đặc biệt là những nội dung liên quan đến thế mạnh và hạn chế của vùng kinh
tế. Tuy nhiên, dù có giảm tải, lượng kiến thức trong các bài là rất lớn. Không chỉ
có phần kiến thức lí thuyết, các học sinh còn cần thành thạo cả các kĩ năng địa lí
phổ biến khác là đọc lược đồ, đọc bản đồ, phân tích bảng số liệu, vẽ biểu đồ, giải
thích sự phát triển và phân bố các đối tượng địa lí…
Chương trình địa lý lớp 11, bao gồm kiến thức và kỹ năng của Địa lý khu vực
và các quốc gia (6 bài): Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu, Liên bang Nga, Nhật Bản,
Trung Quốc, Đông Nam Á.
Với lượng kiến thức và kĩ năng nhiều nên nhiều học sinh chỉ làm qua loa để
vừa đủ xét tốt nghiệp.
2.2.2. Về kì thi THPT
Kì thi trung học phổ thông quốc gia được tổ chức bắt đầu vào năm 2015. Là
kì thi 2 trong 1, được gộp bởi hai kì thi là Kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông và
Kì thi tuyển sinh đại học và cao đẳng, kì thi này xét cho thí sinh hai nguyện vọng:
tốt nghiệp trung học phổ thông và tuyển sinh đại học, cao đẳng, nhằm giảm bớt
tình trạng luyện thi, học tủ, học lệch và giảm bớt chi phí. Ngày 26 tháng 2 năm
2015, Bộ Giáo dục Việt Nam đã ban hành Quy chế thi của kì thi này. Để tham dự
kì thi này, thí sinh phải thi ít nhất 4 môn, trong đó có 3 môn bắt buộc là Toán, Ngữ
văn và Ngoại ngữ và ít nhất 1 môn tự chọn trong số các môn Vật lí, Hóa học, Sinh
học, Lịch sử và Địa lí.
Do tính chất của kì thi nên đề thi có các câu hỏi ở mức độ biết và hiểu để học
sinh được rèn luyện kĩ năng và kiến thức bình thường có thể dễ dàng đạt điểm 5. Bên
cạnh đó, do còn mục tiêu xét tuyển vào đại học và cao đẳng cho nên đề thi còn có các
câu hỏi vận dụng nên không nhiều học sinh cò thể hoàn thành tốt các câu này.
Trong phạm vi của đề tài sáng kiến kinh nghiệm, tác giả chỉ phân tích đề thi
được sử dụng trong kì thi THPT quốc gia diễn ra năm 2019.
Bảng ma trận đề thi THPT quốc gia môn Địa lí năm 2019
Nội dung
Lý thuyết
L.11 Địa lí Khu vực và quốc gia

Lớp Địa lí tự nhiên
12
Địa lí dân cư
Địa lí các ngành kinh tế
Địa lí vùng kinh tế
Kỹ năng

Cấp độ nhận thức
Nhận
Thông
Vận
biết
hiểu
dụng
5
7
8
0
2
0
3
2
0
1
1
0
1
1
3
0

1
5
8
3
2

Tổng Điểm
VD
cao
5
0
0
0
1
4
2

25

6.25

15

3.75
Trang 9


Tổng

13

10

10

7

40

10.0

Như vậy, có thể thấy, bài thi địa lí có nhiều nội dung rất dễ lấy điểm. Tuy
nhiên, nội dung trải dài từ chương trình lớp 11 đến lớp 12 nên nội dung tương đối
lớn. Để đối phó với kì thi, nhiều em còn học tủ, học lệch hoặc dựa vào Atlat để lấy
điểm. Do đó, việc có điểm số thấp là điều rất thường xảy ra.
2.2.3. Về kết quả thi THPT của học sinh trường THPT LB
Trong kì thi của năm học 2017-2018, số lượng các học sinh chọn môn địa lí
tương đối lớn (hơn 50% học sinh lựa chọn tổ hợp xã hội). Kết quả làm bài của học
sinh cụ thể như sau:
Năm

Số lượng

Số học sinh dự thi

120

Điểm trung bình

4.5

Đểm thấp nhất

2.0

Điểm cao nhất

9

Nhìn vào bảng số liệu có thể thấy được điểm trung bình của học sinh dưới
điểm trung bình (4.5 điểm), trung bình điểm thấp hơn so với điểm trung bình của
toàn tỉnh (5.25 điểm). Điểm cao nhất 9 điểm có 5 em tuy nhiên điểm thấp nhất chỉ
có 2 điểm.
Mặc dù điểm thi năm học 2017-2018 tương đối cao tuy nhiên vẫn có rất nhiều
học sinh điểm thấp, điểm có số lượng nhiều nhất là 5.5 chưa tương xứng với chất
lượng đầu vào của trường. Vì vậy, sử dụng cách ôn luyện và đổi mới cách tiếp cận
rõ ràng là một yêu cầu cấp thiết.
2.2.4. Thái độ của học sinh khi tham gia trò chơi
Học sinh đều thích và rất thích trò chơi trong các tiết học, học sinh đều tỏ ra
thích và rất thích khi có trò chơi. Việc sử dụng trò chơi thường xuyên ở trên đã tạo
được tác động tích cực đối với học sinh.
2.3. Tác động của trò chơi đối với học sinh
Tác giả đã tến hành khảo sát nhằm đánh giá toàn diện hơn về tác động của
trò chơi đến việc học tập và ôn luyện bộ môn ở 02 lớp ôn thi.
Kết quả được thể hiện trong bảng dưới đây:
Tác động của trò chơi trong việc ôn tập môn địa lí 12
bằng trò chơi ở trường THPT LB năm học 2018 - 2019

Trang 10

Tác động

Hoàn toàn
đồng ý

Đồng ý

Không đồng ý

Hoàn toàn
không đồng ý

Số
lượng

Tỉ lệ

Số
lượng

Tỉ lệ

Số
lượng

Tỉ lệ

Số
lượng

Tỉ lệ

Yêu thích học tập
bộ môn hơn

84

100

0

0

0

0

0

0

Hiểu bài hơn
Hào hứng tham
gia học tập

78
84

92.9

100

4
0

4.8
0

2
0

2.3
0

0
0

0
0

Nhớ bài lâu hơn
77
91.7
6
7.1
1
1.2
0
0
Tăng cường hợp

80
95.2
3
3.6
1
1.2
0
0
tác
Qua bảng trên, có thể nhận thấy, trò chơi đang có tác động rất tích cực đến các
em học sinh.
Tất cả 100% đều yêu thích học tập bộ môn hơn vì có trò chơi. Trong khi đó,
có 4.8% học sinh đồng ý và có tới 92.9% học sinh hoàn toàn đồng ý với việc hiểu
bài hơn nhờ có các trò chơi.
Có 100% học sinh cho rằng, trò chơi giúp cho các em hào hứng tham gia việc
học tập và tới 91.7% học sinh hoàn toàn đồng ý với việc sẽ nhớ bài lâu hơn sau khi
chơi trò chơi liên quan đến phần kiến thức. Trò chơi cũng góp phần giúp học sinh
tăng cường tính hợp tác thông qua các hoạt động thảo luận, trao đổi và liên kết lẫn
nhau nhằm thực hiện các yêu cầu của trò chơi. Rõ ràng, trò chơi có rất nhiều tác
động tích cực trong việc học tập của học sinh.
2.4. Các loại trò chơi phổ biến
Trong những năm qua, tôi đã dùng nhiều trò chơi trong dạy học ở trên lớp.
Với tác động lớn đến niềm yêu thích môn học nên tôi mạnh dạn sử dụng ngay cả
trong khi ôn tập.
Dưới đây là bảng các trò chơi phổ biến nhất với học sinh mà được các em yêu
thích.
Các loại trò chơi phổ biến được thực hiện trong ôn tập môn địa lí 12

Trang 11

Trò chơi

Qui mô

Thời gian

Ưu điểm

Trả lời
nhanh

1 hoặc nhiều
học sinh cùng
trả lời

Nhanh chóng,
15 giây/câu hỏi

Kiểm tra nhanh nhiều đơn vị
kiến thức
Kiểm tra tất cả các bài nhanh
chóng

Bingo

1 học sinh trả
lời

30 phút

Kiểm tra kiến thức của 1 bài
hoàn chỉnh

Đoán từ

2 hay một
nhóm học
sinh
Nhóm

Nhanh chóng,
10 giây/từ

Kiểm tra nhiều thông tin trong
một thời gian
Nội dung trong nhiều bài
Chuyên
3 – 5 phút
Hợp tác nhóm
gia
Phát triển tư duy phản biện
Kể tên
Cá
3 – 5 phút
Liệt kê nhiều thông tin theo
nhân/nhóm
chủ đề
Ghép nối
Cá

3-5 phút
Có tính liên kết cao, đòi hỏi
nhân/nhóm
học sinh tổng hợp nhanh
Để thực hiện trò chơi, giáo viên thực hiện các bước cơ bản sau:
Chuẩn bị:
+ Bước 1: Xác định mục tiêu cần đạt của từng nội dung sử dụng trò chơi.
+ Bước 2: Lựa chọn trò chơi hợp lí với nội dung kiến thức.
+ Bước 3: Thiết kế nội dung của từng trò chơi (soạn ô chữ, phiếu chơi, câu hỏi
trắc nghiệm, hình ảnh …).
+ Bước 4: Thiết kế luật chơi, tiến trình chơi, cách tổ chức …
Sau các bước chuẩn bị cho việc tổ chức trò chơi, GV chuẩn bị các đồ dùng,
thiết bị, phương tiện tổ chức trò chơi, chuẩn bị phần thưởng (nếu có thể) để trò
chơi thêm hấp dẫn.
Tổ chức trò chơi
+ Bước 1: GV giới thiệu trò chơi, qui định vá cách tiến hành.
+ Bước 2: Lựa chọn HS tham gia trò chơi (nếu tổ chức cho cả lớp cùng chơi
thì không cần thực hiện bước này) bằng cách chỉ định hoặc bốc thăm ngẫu nhiên.
+ Bước 3: Tổ chức cho các HS tham gia trò chơi, dẫn dắt hoạt động chơi, giám
sát và thực hiện theo luật chơi.
+ Bước 4: Tuyên bố người thắng cuộc và trao thưởng (nếu có).
Kết thúc
+ Đánh giá, nhận định phần trả lời của học sinh.

Trang 12


+ Cùng học sinh chốt lại các kiến thức có liên quan, giảng giải, phân tích với các
đáp án sai.
+ HS ghi nhận lại phần kiến thức.

2.5. Tổ chức trò chơi
2.5.1. Trò chơi trả lời nhanh
a. Hình thức:
+ Theo nhóm hoặc cá nhân.
+ Là những câu trả lời ngắn.
+ Các câu hỏi trắc nghiệm ở mức độ đơn giản chủ yếu là câu nhận biết
+ Câu hỏi từ các đoạn phim mà giáo viên cho học sinh xem.
b. Nội dung câu hỏi phổ biến:
+ Câu hỏi về địa danh.
+ Câu hỏi về số liệu.
c. Các bước thực hiện:
- Bước 1: Chuẩn bị: Bảng, bút viết bảng
- Bước 2: Tiến hành:
+ Giáo viên quy ước về thời gian, có thể là 5 giây bằng cách đếm số thứ tự. Hết
giờ, giáo viên nói tiếng “hết” và học sinh giơ bảng kết quả.
+ Giáo viên đọc câu hỏi, học sinh ghi nhanh đáp án ra bảng con.
+ Giáo viên xác nhận kết quả của các nhóm.
+ Giáo viên ghi nhận điểm số của học sinh hoặc học sinh có thể tự ghi nhận điểm
số vào một góc bảng của mình.
- Bước 3: Tổng kết, đánh giá
+ Học sinh tổng hợp số đáp án đúng.
+ Giáo viên cùng học sinh phân tích các câu mà học sinh trả lời sai.
+ Khen thưởng
d. Một số câu hỏi ví dụ:
- Chiều dài đường biên giới trên đất liền của nước ta là
- Địa hình núi cao nước ta chiếm bao nhiêu phần trăm diện tích của cả nước?
- Cấu trúc địa hình nước ta có hướng chính nào?
- Tỉnh nào có diện tích lớn nhất nước ta?
- Nhà máy thủy điện nào lớn nhất ở khu vực Tây Nguyên?
- Hệ thống sông nào có diện tích lưu vực lớn nhất nước ta?

- Huyện đảo nào thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu?
- Nước ta có bao nhiêu huyện đảo?
Trang 13


- Yêu cầu vẽ biểu đồ thể hiện quy mô, cơ cấu thì biểu đồ nào là thích hợp nhất?
Trò chơi này có thể tiến hành rất tiện lợi, ở bất cứ thời điểm nào phù hợp
trong tiết học. Các cách đố vui có thể dùng bảng hoặc trả lời trực tiếp. Trong đó,
bằng cách trả lời trực tiếp, ngẫu nhiên sẽ mang lại nhiều bất ngờ cho học sinh.
GV có thể dùng cách:
+ Gọi một số thứ tự ngẫu nhiên
+ Rút thăm một số ngẫu nhiên
+ Hỏi theo hàng dọc/hàng ngang
+ Gọi ngẫu hứng
+ Thi đua giữa hai HS
+ Thi đua nhóm nam và nhóm nữ...
2.5.2. Trò chơi đoán từ
a. Hình thức: Ở trò chơi này có thể sử dụng hai hình thức:
+ Học sinh trả lời trực tiếp.
+ Học sinh trả lời trên bảng con.
b. Các bước tiến hành:
- Bước 1:
+ Giáo viên chuẩn bị một số từ khóa quan trọng của bài học hoặc chủ đề. Các từ
khóa có thể in ra mẩu giấy nhỏ hoặc trình chiếu trên màn hình.
+ Giáo viên nêu quy ước trong trò chơi. Vì là trò chơi đoán từ nên học sinh phải
dùng các kiến thức địa lí để gợi ý cho các bạn đoán. Do đó, học sinh không được
tách từ, lặp từ có trong khái niệm mà giáo viên cung cấp.
- Bước 2. Tiến hành
+ Giáo viên gọi ngẫu nhiên một học sinh đại diện của nhóm hoặc 1 đến 3 học sinh
đại diện cho cả lớp. Học sinh đứng quay mặt về phía lớp, quay lưng với bảng. Giáo

viên sử dụng một trong hai hình thức:
+ Giáo viên chuẩn bị các từ khóa ở trên máy chiếu rồi lần lượt chiếu từng từ cho
học sinh bên dưới gợi ý cho học sinh trên bảng đoán và trả lời.
+ Giáo viên chuẩn bị một số từ in sẵn trên giấy rồi phát cho đại diện của từng
nhóm. Nếu dùng cách này học sinh đại diện đó sẽ gợi ý cho các thành viên ở trong
lớp cùng đoán.
+ Giáo viên xác nhận kết quả của các nhóm.
+ Giáo viên ghi nhận điểm số của học sinh hoặc học sinh có thể tự ghi nhận điểm
số vào một góc bảng của mình.
- Bước 3: Tổng kết, đánh giá
Trang 14


+ Học sinh tổng hợp số đáp án đúng.
+ Giáo viên cùng học sinh phân tích các câu mà học sinh trả lời sai.
+ Khen thưởng.
Ví dụ 1: Để hỏi về chủ đề “Một số vấn đề phát triển và phân bố nông nghiệp”,
giáo viên có thể sử dụng một số từ khóa quan trọng như: thâm canh, vùng chuyên
canh, nông nghiệp hàng hóa, khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, trang trại,ngư trường,
chăn nuôi gia súc, nguồn thức ăn…
Ví dụ 2: Để hỏi về chủ đề “Vấn đề khai thác thế mạnh ở Trung du và miền núi
Bắc Bộ”, giáo viên có thể sử dụng một số từ khóa quan trọng như: chè, trâu, 15,
mùa đông lạnh, đồng cỏ, cây dược liệu, cây ăn quả, dân tộc thiểu số, cảng Cái Lân,
thủy điện, Sơn La, khai thác khoáng sản…
Để trò chơi trở nên hấp dẫn hơn, giáo viên cho các học sinh cùng tham gia
hoạt động thi đua giữa các thành viên và giữa các nhóm bằng cách cùng lúc cho
các nhóm cùng đoán hoặc các thành viên ở phía trên cùng đoán từ nếu các thành
viên ở dưới lớp gợi ý cho các thành viên trên bảng. Với trò chơi này, ngoài ý nghĩa
kiểm tra kiến thức của học sinh, giáo viên còn có thể kiểm tra được khả năng diễn
đạt mức độ hiểu bài và sự phản xạ nhanh nhạy của học sinh.

2.5.3. Trò chơi kể tên
Trong đề thi THPT Quốc gia, phần câu hỏi trắc nghiệm liên quan đến địa
danh khá nhiều. Các câu hỏi liên quan như tên tỉnh/thành, tên trung tâm công
nghiệp, tên đảo, tên vườn quốc gia, dãy núi… Do đó, trò chơi kể tên giúp HS ghi
nhớ được nhiều thông tin địa lí.
- Bước 1: Chuẩn bị
+ Giáo viên chuẩn bị đề tài liên quan để kể tên. Có thể kể tên 63 tỉnh/thành nước
ta, kể tên các trung tâm công nghiệp; kể tên các đô thị…
+ Gọi đại diện ngẫu nhiên
+ Đồng hồ bấm giờ
- Bước 2: Tiến hành
Cách 1:
+ GV yêu cầu học sinh liệt kê thật nhanh tên các địa danh trong vòng 15 giây
+ Lần lượt các học sinh hoàn thành phần thi
+ Học sinh được quyền kể lại địa danh các bạn đã kể.
Cách 2:
+ Học sinh kể theo vòng tròn
+ Mỗi học sinh được kể 1 địa danh
Trang 15


+ Học sinh không được lặp lại đáp án. Nếu không kể được sau tiếng đếm đến 3 của
trọng tài sẽ bị loại.
+ Kể đến khi người cuối cùng không kể được đáp án nào khác
Cách 3:
+ Giáo viên bốc số thứ tự
+ Bốc đến số nào, số đó phải kể 1 địa danh. Nếu đó là địa danh thuộc tỉnh phải cho
biết tên tỉnh đi kèm.
- Bước 3: Tổng kết, đánh giá
+ Học sinh tổng hợp số đáp án đúng.

+ Giáo viên cùng học sinh phân tích các câu mà học sinh trả lời sai.
+ Khen thưởng
Ưu điểm của trò chơi:
- Trò chơi này rất dễ thực hiện do giáo viên không phải chuẩn bị nhiều.
- Trò chơi được tiến hành trong thời gian ngắn nên không lấy mất nhiều nội
dung khác của tiết học.
- Có thể kiểm tra mức độ hiểu biết của cả lớp
2.5.4. Trò chơi ghép nối/điền thông tin
Đây là trò chơi mà có thể kiểm tra được nhiều kiến thức bộ môn nhất là phần
kiến thức liên quan đến địa lí kinh tế.
- Bước 1: Chuẩn bị
+ Tìm kiếm các kiến thức liên quan.
+ Phần trình chiếu trên màn hình hoặc thông tin giấy.
+ Bảng con, bút viết, giẻ lau.
- Bước 2: Tiến hành
+ Thông qua quy định về cách nối ghép/điền.
+ Chiếu yêu cầu/phát giấy.
+ Bấm giờ.
+ Hết giờ, chuyển chéo bài qua nhóm khác theo ma trận.
+ HS tự chấm chéo và công bố kết quả.
- Bước 3: Tổng kết, đánh giá
+ Học sinh tổng hợp số đáp án đúng.
+ Giáo viên cùng học sinh phân tích các ý mà học sinh trả lời sai.
+ Khen thưởng
Ví dụ: Ghép tên các trung tâm công nghiệp, nông sản đặc trưng vào các vùng
tương ứng.
Trang 16


Nông sản tiêu biểu

Vùng

Trung tâm công nghiệp

Trung du và miền núi Bắc Bộ

Không có

Lúa, cây ăn quả, vịt
đàn

Đồng bằng sông Hồng

Thủ Dầu Một, Biên Hòa

Cà phê, chè, cao su

Bắc Trung Bộ

Vinh, Huế

Duyên hải Nam Trung Bộ

Cà Mau, Tân An, Mỹ
Tho

Tây Nguyên

Việt Trì, Thái Nguyên

Đông Nam Bộ

Phúc Yên, Bắc Ninh

Đồng bằng sông Cửu Long

Quảng Ngãi, Nha Trang

Cao su, cà phê

Cây hàng năm, cây lâu
năm, rừng, thủy sản
Cây hàng năm, thủy
sản, muối
Chè, trâu
Lúa, rau vụ đông

2.6. Kết quả
Trong năm học 2018 - 2019, tôi đã áp dụng nhiều trò chơi khác nhau nhằm
tạo hứng thú học tập cho các học sinh. Các trò chơi được tiến hành thường xuyên,
xen kẽ và bài bản nên lúc nào HS cũng sẵn sàng tham gia nhiệt tình.
Nếu như trong năm học, khi việc giảng dạy cần bám sát kế hoạch tiết phân
phối cụ thể theo chương trình của Bộ, việc áp dụng trò chơi còn hạn chế, chủ yếu
diễn ra lúc đầu và cuối giờ thì đến thời điểm ôn thi THPT Quốc gia từ tháng 2 trở
đi, hoạt động trò chơi ôn thi được diễn ra thường xuyên hơn.
Nhờ việc tiến hành cùng với sự nhiệt tình của học sinh mà việc ôn luyện hết
sức nhẹ nhàng và hiệu quả. Học sinh không phải học thuộc bài máy móc mà dựa
vào Atlat, những hiểu biết và suy đoán để trả lời hiệu quả.
Kết quả của kì thi được thể hiện qua bảng dưới đây:

Phổ điểm môn Địa lí kì thi THPT Quốc gia
năm 2017-2018 và 2018-2019 trường THPT LB
Điểm

Tổng HS

<3.0

3.0-<5.0

5.0-<6.5 6.5-<8.0

8.0-10

2017 – 2018

120

2

45

42

26

5

2018 – 2019

133

0

48

32

42

11

Nhìn vào bảng số liệu, ta dễ dàng nhận thấy, điểm thi địa lí năm 2018-2019
cao hơn hẳn so với năm trước. Tỉ lệ điểm khá giỏi đã có bước thay đổi rất lớn. Có
Trang 17


được kết quả này, ngoài việc thi theo hình thức trắc nghiệm ra thì cách ôn tập đã
đóng góp một phần quan trọng. Nhiều HS đã chia sẻ, việc tổ chức các trò chơi
khiến các em trở nên hào hứng hơn, ghi nhớ nhanh hơn các kiến thức, thay vì ngồi
học thuộc bài một cách máy móc.
Với kết quả trên, có thể khẳng định, với phương án ôn tập theo trò chơi đã
thực sự mang lại kết quả tích cực bên cạnh việc mang đến cho các em sự hào hứng
và yêu thích bộ môn.

Trang 18


3. KẾT LUẬN
Sử dụng trò chơi trong ôn thi THPT là việc không hề đơn giản bởi nó đòi hỏi

nhiều thời gian và công sức. Việc biên soạn, thực hiện tổ chức trò chơi cũng có các
cấp độ khác nhau. Giáo viên có nhiệm vụ hỗ trợ hoạt động và giải đáp khi có tranh
cãi. Các tiết học diễn ra rất tích cực và hiệu quả cho thấy tính khả thi của cách sử
dụng trò chơi trong ôn thi THPT Quốc gia bộ môn địa lí 12.
Đồng thời, để ôn thi THPT QG có kết quả bằng sử dụng trò chơi cần phải lưu
ý một số điểm:
- GV phải là người cầm trịch, trọng tài, công bằng, quyết đoán và kiến thức
chắc chắn.
- GV phải là người nhiệt tình qua hoạt động, giọng nói, cổ vũ… và làm một
MC linh hoạt để có thể lôi cuốn các HS tham gia.
- Các trò chơi sau khi kết thúc cần tổng kết, phân tích, ghi nhận để tránh lặp
lại. Các câu nào sai cần được giải quyết ngay lập tức để HS ghi nhớ hiệu quả.
- Hệ thống câu hỏi trong trò chơi cần đa dạng. Cần chú ý tính tương đồng với
các gói câu hỏi trong cùng 1 loại trò chơi.
- Khi sử dụng trò chơi cần chú ý đến các phương tiện hỗ trợ để tăng tính hiệu
quả, chẳng hạn như tranh ảnh, âm nhạc...
- Các trò chơi cần xây dựng thành chủ đề, cập nhật và đa dạng để thu hút HS.
Dạy đúng kiến thức địa lí đã khó, dạy để học sinh yêu thích bộ môn lại càng
khó hơn, nhất là ở với học sinh lớp 12 phải đối phó với kì thi THPT Quốc gia. Để
học sinh yêu thích bộ môn, đòi hỏi mỗi giáo viên cần phải nỗ lực, quyết tâm, tìm
tòi, nghiên cứu, trao đổi và học tập kinh nghiệm của đồng nghiệp. Đó cũng chính
là mục đích của bài viết này muốn đề cập. Rất mong được các đồng nghiệp tham
khảo và đóng góp ý kiến xây dựng các trò chơi hoàn thiện và được sử dụng hiệu
quả hơn.
Kiến nghị:
- Để phát huy hơn nữa hiệu quả hoạt động sử dụng trò chơi trong ôn thi THPT
Quốc Gia, nhà trường cần quan tâm hơn nữa đến công tác ôn thi, cụ thể:
+ Về cơ sở vật chất: Nhà trường tạo điều kiện thuận lợi về môi trường trang bị
đầy đủ các phương tiện, thiết bị, đồ dùng dạy học.
+ Cần quan tâm, sát sao trước những vấn đề đổi mới của ngành giáo dục; để

giáo viên tích cực lĩnh hội và áp dụng những đổi mới cả về hình thức và nội dung
dạy học.
Trang 19


- Hàng năm Sở Giáo dục và Đào tạo nên tổ chức các buổi Hội thảo, thảo luận
về công tác ôn thi THPT, mời các giáo viên có kinh nghiệm ôn tập trong toàn Sở
cùng chia sẽ thực tế về những thuận lợi và khó khăn cũng như những bài học kinh
nghiệm trong công tác ôn thi THPT Quốc Gia.

Trang 20


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2006), SGK Địa Lý 12, NXB Giáo Dục.
2. Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2006), Sách Giáo Viên Địa Lý 12, NXB Giáo Dục.
3. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc, Lí luận dạy học Địa lí (phần đại
cương), Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.
4. Nguyễn Minh Tuệ (2010), Dạy học theo chuẩn kiến thức kỹ năng Địa lý
12, NXB Đại Học Sư Phạm.
5. Nguyễn Đức Vũ - Phạm Thị Sen, “Đổi mới phương pháp dạy học địa lí ở
trung học phổ thông”. Nxb Giáo Dục, 2002.
6. Đề thi THPT Quốc gia năm 2017, 2018 của Bộ giáo dục.
7. Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định
hướng phát triển năng lực học sinh môn Địa lý cấp trung học phổ thông.
8. Công cụ tìm kiếm Google.

Trang 21

PHỤ LỤC
PHIẾU ĐIỀU TRA DÀNH CHO HỌC SINH KHỐI 12
Yêu cầu học sinh đánh dấu X vào trước ô mà học sinh cho là đúng.
Câu 1: Em thấy thầy (cô) của mình có sử trò chơi học tập vào tiết dạy Địa lí
không?
⃞ a. Không bao giờ
⃞ b. Thỉnh thoảng
⃞ c. Thường xuyên
Câu 2: Khi thầy (cô) sử dụng trò chơi học tập vào bài dạy Địa lí, em có hứng
thú với tiết học hơn không?
⃞ a. Không quan tâm
⃞ b. Không thích
⃞ c. Bình thường
⃞ d. Hứng thú hơn
⃞ e. Rất thích, hào hứng
Chỉ trả lời câu 3 nếu trong câu 1 các em đánh dấu X vào đáp án b, c
Câu 3: Khi thầy (cô) sử dụng trò chơi vào bài dạy Địa lí, em thấy việc tiếp thu
và nhớ kiến thức có hiệu quả hơn không?
⃞ a. Không
⃞ b. Bình thường
⃞ c. Hiểu bài hơn, nhớ bài lâu hơn

Trang 22