Xu hướng quản lý không gian đô thị vệ tinh qua các dự án phát triển đô thị tại Việt Nam

XU HƯỚNG QUẢN LÝ KHÔNG GIAN ĐÔ THỊ VỆ TINH
QUA CÁC DỰ ÁN PHÁT TRIỂN
ĐÔ THỊ TẠI VIỆT NAM
TS.KTS. NGÔ MINH HÙNG
Trường Đại học Văn Lang

DIỄN ĐÀN

Quan điểm phát triển đô thò thế giới

Phát triển đô thò hiện đại nhiều năm qua hướng tới và hoàn thiện nhiều khía cạnh phát triển ngày
càng bền vững hơn. Tại một số quốc gia phát triển (khối Bắc Âu) đã đúc rút bốn lónh vực trọng tâm
về (1) xã hội bền vững, (2) sinh thái bền vững, (3) kinh tế bền vững và (4) tổ chức đô thò bền vững.
Về xã hội, các dự án đô thò luôn tìm kiếm giải pháp cung cấp cho người dân được cảm thấy mình
thuộc về nơi chốn ấy, luôn an toàn, gắn kết hòa hợp với môi trường thiên nhiên xung quanh, hướng
tới sức khỏe con người. Về sinh thái, phát triển bền vững quan tâm bảo đảm nguồn tài nguyên được
sử dụng hiệu quả, tiết kiệm, bảo tồn; đồng thời, hạn chế yếu tố ngoại lai gây ảnh hưởng tiêu cực.
Kinh tế bền vững đặt mục tiêu phát triển kinh tế nội đòa phân tách nhằm phát huy nội lực để làm cơ
sở mở rộng kết nối giao thương quốc tế thu hút ngoại lực. Tổ chức đô thò bền vững đưa ra các chính
sách khuyến khích mọi thành phần xã hội tham gia vào quá trình xây dựng thành phố, qua đó người
dân có thêm cơ hội chia sẻ những trải nghiệm phong phú để từ đó kiến tạo lối tư duy mới, cộng đồng
dễ dàng tiếp cận chính quyền nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội hiện đại.
Xuất phát từ nhu cầu, khái niệm đô thò đa tâm - nền tảng ban đầu hướng tới việc mở rộng thành phố
(ví dụ ở các nước Châu Âu) đã đặt ra, quan tâm hơn về lợi thế cạnh tranh giữa các điểm đô thò và
xét đến yếu tố cân bằng vùng. Một thành phố đa cực bao gồm mạng lưới các đô thò có chức năng
bổ sung, hấp dẫn mọi người di chuyển đến để rồi dần tạo nên các trung tâm thành thò mới - nơi diễn
ra nhiều mối quan hệ tương tác thương mại và nhiều động lực phát triển mạnh mẽ. Kloosterma và
Lambregts (2001) chỉ ra rằng đô thò đa tâm, nơi tập trung công việc, mức độ tiêu dùng cao và yếu
tố hạt nhân gia đình đóng vai trò quan trọng, dường như duy trì nền tảng vững vàng hơn trước quá
trình toàn cầu hóa hiện nay. Điều này khác với thành phố đơn tâm - nơi các điểm dân cư đô thò tập
trung mật độ cao, các khu trung tâm chức năng, hấp dẫn và thu hút lao động, chất lượng giáo dục tốt,

mạng lưới hạ tầng xã hội - kỹ thuật tốt và tiện ích hiện đại khác đang đối mặt với nhiều vấn nạn đô thò.

20

SË 94+95 . 2018


≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

Xu hướng đô thò vệ tinh ở Việt
Nam

Tiếp đến, khái niệm đô thò vệ tinh (được
Graham Romeyn Taylor đề cập vào năm
1915 tại Mỹ) xuất hiện với mong muốn di
dời các cơ sở sản xuất tập trung ra khỏi
trung tâm thành phố nhằm giảm thiểu áp
lực và giải quyết các vấn đề đô thò. Từ nửa
đầu thế kỷ 20, mô hình đô thò vệ tinh và
những thành công của nó đã dần lan tỏa
sang khu vực châu Á. Nhật Bản đi tiên
phong sau đó là Hàn Quốc theo đuổi mô
hình này bằng việc tập trung xây dựng 12
đô thò vệ tinh xung quanh thủ đô Seoul. Ở
Việt Nam, thành phố Hà Nội đã xác đònh
năm đô thò vệ tinh của mình vào năm 2008,
gồm: Hòa Lạc, Sơn Tây, Xuân Mai, Phú
Xuyên và Sóc Sơn với các chức năng hỗn
hợp, đặc thù riêng nhằm hỗ trợ và chia sẻ
nguồn lực với đô thò trung tâm. Trong đó,

đô thò vệ tinh Hòa Lạc (cửa ngõ phía Tây)
được đònh vò trung tâm về khoa học công
nghệ và đào tạo, thu hút đầu tư phát triển
Đại học Quốc gia Hà Nội và khu công nghệ
cao Hòa Lạc. Sau 10 năm hợp nhất Thủ
đô đến nay, một số ý kiến cho rằng việc
thực hiện đầu tư xây dựng tại các đô thò vệ
tinh này còn thấp do thiếu nguồn lực, thiếu
hạ tầng giao thông, chưa thu hút được việc
di dời được trường học, bệnh viện ra khỏi
trung tâm thành phố.
a. Quản lý không gian Đô thò sinh thái (Ecocity) Hòa Lạc
Cấu trúc đô thò Hòa Lạc phân đònh khá rõ

bốn chức năng: Đại học quốc gia Hà Nội và
khu Công nghệ cao Hòa Lạc phía Bắc; đô
thò sinh thái và cụm công nghiệp đòa phương
phía Nam đại lộ Thăng Long. Cụ thể hơn,
phía Tây Nam đòa phận Hòa Lạc, một khu đô
thò sinh thái (khoảng 2000ha) được xác đònh
thời gian qua và nghiên cứu quy hoạch bởi
tư vấn AECOM (Mỹ) hứa hẹn đem lại nhiều
cơ hội phát triển về thương mại, công nghệ
mới, công nghiệp công nghệ cao và các loại
hình nghệ thuật. Ý tưởng xuyên suốt ở đây
xây dựng một “Eco-city”nhằm đánh thức tiềm
năng một thành phố tương lai. Quy hoạch
tổng thể do các chuyên gia quốc tế đưa ra
khung phát triển sinh thái nhằm hướng tới
một đô thò mới hấp dẫn đặc trưng cùng trung

tâm sáng tạo phục vụ cuộc sống, đáp ứng
nhu cầu công việc và nghỉ ngơi. Hòa Lạc
Eco-City sẽ trở thành nơi chốn mà ở đó các
thế hệ, doanh nghiệp sẽ luôn hướng về như
ngôi nhà của chính mình. Ở đây, công cụ thiết
kế đô thò (TKĐT) vận dụng tối đa linh hoạt,
sáng tạo nhằm phát huy giá trò, tôn trọng và
bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và môi trường
sinh thái hiếm có của khu vực này. Bên cạnh
đó, đưa vào cấu trúc Phường hội kết hợp với
các cụm giáo dục để hình thành một trung
tâm sáng tạo và công nghệ mới thêm hoàn
chỉnh cho thủ đô.
Nghiên cứu TKĐT cũng được vận dụng vào
từng khu vực chức năng cụ thể tương thích
đòa hình đồng bằng xen kẽ đồi bát úp nhằm
kiến tạo nên các lớp không gian: sáng tạo tri
thức, thương mại tập trung, đô thò mặt nước,

làng văn hóa thể dục thể thao, làng sinh thái
rừng, thung lũng cảnh quan, Hà Nội thu nhỏ
và làng nông nghiệp mới. Cụ thể hóa tầm
nhìn về một thành phố sinh thái chỉ ra các
thành tố gắn kết với thiên nhiên, tri thức, sự
kết nối và công nghệ mới, xóm giềng năng
động, lối sống hiện đại đa dạng, kiến trúc
đặc trưng dễ dàng nhận biết.
Từng không gian thành phần lõi trung tâm
đô thò được chăm chút thiết kế đến từng chi
tiết nhằm bảo đảm “hồn cốt” đô thò sinh thái,

phản ánh tư duy tiến bộ, đồng thời có thể
cân bằng các chức năng trong cuộc sống
(giữa công việc, hoạt động văn hóa với nghỉ
dưỡng). Ngoài ra, các khu chức năng chính
được tổ chức theo mô hình đô thò nén gắn
với không gian mở - chuyển tiếp và trục đi
bộ xuyên suốt. Kế đến, các chức năng khác
(sinh hoạt, làm việc, học tập, vui chơi - giải
trí) được bố trí phù hợp với đặc điểm đòa hình,
những tính toán cho các phân đợt xây dựng
và được đònh hướng bởi hệ công viên, hình
thái ô đất phong phú cùng kiến trúc công
trình đặc trưng.
Không gian sáng tạo tri thức (K.I.D) sử dụng
độ nén cao để trở thành trung tâm tổng hợp
các nền tảng tri thức. Nơi đây bao gồm: các
văn phòng IT, vườn ươm tài năng và không
gian mở tự nhiên đảm bảo chất lượng của
một nơi chốn. K.I.D được tổ chức theo kiểu
khuôn viên (campus) có thể dễ dàng đi bộ,
bố trí văn phòng sáng tạo với nhà ở và hòa
quyện vào đồi thấp bao quanh.

Hình 1: Ý tưởng tổ chức không gian đô thò sinh thái (Eco-city) Hòa Lạc
(Nguồn: tác giả sưu tầm, 2017)

SË 95+96 . 2018

21

Hình 2: Phối cảnh đô thò vệ tinh phía Đông TP.HCM tại Nhơn Trạch, Đồng Nai
(Nguồn: tác giả sưu tầm, 2017)

Khác biệt hơn cả, một Hà Nội thu nhỏ toát lên các đặc điểm văn
hóa, phong tục tập quán của người Hà thành nhằm duy trì, bảo tồn
nét độc đáo, thu hút du lòch với các không gian nghệ thuật. Cấu
trúc làng xóm, đô thò cổ được khéo léo nhắc lại để tạo nên hình ảnh
với lối sống buôn bán, kinh doanh thương mại truyền thống khuyến
khích người đi bộ. Các khách sạn chủ đề và khu chung cư cao cấp
kết hợp không gian cây xanh mặt nước nơi đây đã tạo nên một tổng
thể hài hòa tự nhiên.

Gần đây, khu đất tương đối bằng phẳng này đã chuyển mình sau
khi bén duyên với nhà đầu tư nước ngoài tiềm năng. Những đặc
điểm mới trong đô thò vệ tinh này được chủ đầu tư rất quan tâm
ngay từ giai đoạn điều chỉnh quy hoạch, đó là: thứ nhất, đònh vò lại
vai trò và vò trí đô thò vệ tinh trong vùng - gắn với vùng công nghiệp
sản xuất để hình thành đô thò công nghiệp của vùng, Tỉnh và hỗ trợ
phát triển TP.HCM ở khu vực phía Đông; thứ nhì, chủ trương mạnh
mẽ với thông điệp về sự kết nối và tạo nét đặc trưng riêng.

b. Đô thò vệ tinh - Đông TP.HCM: một hình ảnh đô thò mới mạnh mẽ
Trong Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng kinh tế
trọng điểm phía Nam đến năm 2020, đònh hướng đến năm 2030,
được Thủ tướng phê duyệt (Quyết đònh số 252/QĐ-TTg, ngày
13/02/2014) xác đònh khu vực phía Nam có 4 cực, 15 đô thò vệ tinh
và Nhơn Trạch (Đồng Nai) trở thành một trong các đô thò vệ tinh
của TP.HCM ở khu vực phía Đông.

Kế đến, gia tăng giá trò đất đai, xây dựng hệ sinh thái bản đòa và
hành lang xanh khép kín tạo nên không gian chức năng phong phú
đem đến cho cư dân những trải nghiệm và môi trường đáng sống.
Quy hoạch xây dựng mới làm rõ cấu trúc và lớp không gian chức

Tại Nhơn Trạch, khu đô thò mới phía Đông thành phố, quy mô gần
1000ha, tọa lạc tại Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai và có vò trí trung
điểm bán kính 25km đến trung tâm TP.HCM và sân bay quốc tế
Long Thành. Về mặt không gian, đây cũng là vò trí thuận lợi để hình
thành và phát triển đô thò với nhiều lợi thế. Tuy nhiên, kết nối giao
thông Nhơn Trạch với TP.HCM chưa hoàn chỉnh đã vô hình chung
trở thành rào cản phát triển của vùng đất này những năm qua. Do
tình hình phát triển phân tán (ô 1A, 1B, 1D, 1F), quy mô nhỏ (dự
án Lilama) dọc theo tuyến giao thông tiểu khu đơn lẻ trong phạm
vi khu vực đô thò đã vô tình làm chậm quá trình hình thành đô thò có
quy mô lớn này. Những vò trí, quỹ đất tốt dọc tuyến giao thông huyết
mạch (QL25B) đi sân bay quốc tế Long Thành được dành cho các
khu vực văn phòng, thương mại khá lớn so với nhu cầu thực tế chưa
thu hút đủ nguồn vốn để phát triển.

22

SË 95+96 . 2018

Hình 3: Thiết kế đô thò cho lõi trung tâm đô thò vệ tinh phía Đông TP.HCM
tại Nhơn Trạch, Đồng Nai (Nguồn: tác giả sưu tầm, 2017)


≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

năng (văn phòng thương mại, tài chính, dòch vụ, văn hóa, hệ thống dòch vụ công cộng) để
phục vụ các hoạt động vui chơi giải trí, nghỉ ngơi trong và ngoài trời của cộng đồng. Và các
nhóm ở tiêu chuẩn được bố trí đầy đủ tiện ích, dòch vụ đô thò công cộng (trường học, công
viên, y tế…) phù hợp với quỹ đất và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và trong nước. Với ý
tưởng xuyên suốt, tầm nhìn, mục tiêu, quyết tâm và cam kết của phát triển đô thò, đô thò vệ
tinh phía Đông TP.HCM sẽ sớm hiện diện thúc đẩy kinh tế toàn vùng Nam Bộ trong thời
gian tới.
Trên cơ sở cấu trúc đô thò được quy hoạch, công cụ TKĐT xem xét các yếu tố Edge, Node,
Landmark, District, Path, Open space và Corridor và chú trọng vào ba không gian chính:
Lõi trung tâm đô thò (CBD, trung tâm thương mại); Vành đai xanh sinh thái và trục chức
năng (phát triển thương mại, nghỉ dưỡng hấp dẫn) kết nối các khu đô thò.

Thay cho lời kết

Phát triển đô thò bền vững, các mô hình đô thò (đơn tâm, đa tâm) và đô thò vệ tinh làm nền
tảng cho công cuộc mở rộng thành phố của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Xung
quanh 2 thành phố lớn quan trọng của cả nước (Hà Nội và TP.HCM) đã hình thành mạng
lưới đô thò vệ tinh nhằm phối hợp, bổ sung chức năng, giảm tải áp lực và giải quyết các vấn
nạn tại đô thò trung tâm (cực lớn). Gần đây, với chủ trương thu hút đầu tư đúng đắn của Nhà
nước, các nhà đầu tư có tâm - tầm và tiềm năng rất quan tâm và chú trọng phát triển các
đô thò thành phần tại các đô thò vệ tinh. Đô thò sinh thái (Eco-city) Hòa Lạc tại Hà Nội và đô
thò mới phía Đông TP.HCM tại Nhơn Trạch, Đồng Nai chỉ ra đặc điểm chung của nhà phát
triển dự án về việc tôn trọng, tuân thủ ý tưởng quy hoạch đô thò, dành nhiều quan tâm từ
không gian tổng thể đến từng khu chức năng cụ thể. Từ đó đưa ra giải pháp quản lý dự án,
phương án thiết kế đô thò chuẩn mực quốc tế nhằm đảm bảo hình ảnh đô thò và hiệu quả
đầu tư trong môi trường luật đònh đòa phương. Trong thời gian tới với sự phát triển các dự án
đô thò thành phần, các đô thò vệ tinh của TP Hà Nội và TP.HCM sẽ sớm hoàn chỉnh và thúc
đẩy quá trình phát triển đô thò Việt Nam ngày càng bền vững hơn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

■ Adanu Selase Kofi (2004), The need for changes in Urban Planning, Case study of Accra capital city Ghana.
40th ISoCaRP Congress 2004.
■ Tài liệu về dự án Hòa Lạc và Đông Sài Gòn của công ty CFLD Việt Nam, năm 2017.

SË 94+95 . 2018

23