Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực khai thác đá qua thực tiễn tỉnh ninh bình

I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

TRN TH TR MY

PHáP LUậT Về KIểM SOáT Ô NHIễM MÔI TRƯờNG
TRONG LĩNH VựC KHAI THáC Đá QUA THựC TIễN TỉNH NINH BìNH

LUN VN THC S LUT HC

H NI - 2015


I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

TRN TH TR MY

PHáP LUậT Về KIểM SOáT Ô NHIễM MÔI TRƯờNG
TRONG LĩNH VựC KHAI THáC Đá QUA THựC TIễN TỉNH NINH BìNH

Chuyờn ngnh: Lut Kinh t
Mó s: 60 38 01 07

LUN VN THC S LUT HC

Cỏn b hng dn khoa hc: TS. MAI HI NG

H NI - 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Luận văn “Pháp luật về kiểm
soát ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực khai thác đá
qua thực tiễn tỉnh Ninh Bình” là công trình nghiên cứu
do tôi thực hiện. Mọi số liệu, thông tin, tài liệu tham khảo
sử dụng trong nội dung luận văn đều được tham khảo
một cách trung thực và được trích nguồn đầy đủ, đúng
quy định.
Tác giả luận văn

Trần Thị Trà My


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT KIỂM
SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG TRONG HOẠT ĐỘNG
KHAI THÁC ĐÁ..............................................................................10
1.1

Một số vấn đề về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt
động khai thác đá.............................................................................10

1.1.1

Môi trường và ô nhiễm môi trường....................................................10

1.1.2

Kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá............15

1.2

Kiểm soát ô nhiễm môi trường và quyền con người.....................20

1.2.1

Quyền con người đối với môi trường.................................................20

1.2.2

Nội dung các quyền con người đối với môi trường............................21

1.3

Một số vấn đề về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường
trong hoạt động khai thác đá.......................................................... 25

1.3.1

Khái niệm pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt
động khai thác đá............................................................................... 25

1.3.2

Vai trò của pháp luật đối với việc kiểm soát ô nhiễm môi trường
trong hoạt động khai thác đá..............................................................28

1.3.3

Quy định của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong
hoạt động khai thác đá........................................................................32

Kết luận Chương 1........................................................................................37


Chương 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM
SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG TRONG HOẠT ĐỘNG
KHAI THÁC ĐÁ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NINH BÌNH

38

2.1

Thực trạng khai thác đá trên địa bàn tỉnh Ninh Bình..................38

2.1.1

Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng tới hoạt
động khai thác đá tỉnh Ninh Bình

38

2.1.2

Hiện trạng hoạt động khai thác đá tại tỉnh Ninh Bình........................41

2.1.3

Tác động của hoạt động khai thác đá tới con người và môi
trường

2.2

47

Thực tiễn áp dụng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường

trong lĩnh vực khai thác đá trên địa bàn tỉnh Ninh Bình

51

2.2.1

Lập quy hoạch sử dụng tài nguyên đá................................................51

2.2.2

Hoạt động đánh giá tác động môi trường (ĐTM).............................. 56

2.2.3

Kiểm soát ô nhiễm không khí.............................................................59

2.2.4

Kiểm soát ô nhiễm nước.....................................................................63

2.2.5

Kiểm soát ô nhiễm đất........................................................................65

2.2.6

Quản lý chất thải rắn...........................................................................66

2.2.7

Quản lý và kiểm soát tiếng ồn, độ rung..............................................70

2.2.8

Quan trắc môi trường......................................................................... 72

2.2.9

Ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường..................................................75

2.2.10 Xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường...............78
Kết luận Chương 2........................................................................................81
Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN
PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG
TRONG HOẠT ĐỘNG KHAI THÁC ĐÁ TẠI NINH BÌNH 82
3.1

Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong
hoạt động khai thác đá tại tỉnh Ninh Bình 82


3.2

Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật
về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác
đá tại Ninh Bình 84

3.2.1

Hoàn thiện hệ thống pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
trong lĩnh vực khai thác đá

3.2.2

Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống cơ quan quản lý nhà
nước về kiểm soát ô nhiễm môi trường

3.2.3

87

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức
và trách nhiệm bảo vệ môi trường

3.2.4

84

89

Các giải pháp cụ thể khác...................................................................91

Kết luận Chương 3........................................................................................98
KẾT LUẬN CHUNG....................................................................................99
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................100


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BHYT:

Bảo hiểm y tế

ĐTM:

Đánh giá tác động môi trường

TNHH:

Trách nhiệm hữu hạn

UBND:

Ủy ban nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu bảng
Bảng 1.1:
Bảng 1.2:
Bảng 1.3:
Bảng 2.1:
Bảng 2.2:

Bảng 2.3:
Bảng 2.4:

Bảng 2.5:


MỞ ĐẦU

1.

Tính cấp thiết của đề tài

Trong những thập kỉ gần đây, Chính phủ Việt Nam đã có những nỗ lực
đáng kể và liên tục để kiểm soát ô nhiễm, tuy nhiên hiện trạng môi trường ở
Việt Nam nói chung và tỉnh Ninh Bình nói riêng vẫn tiếp tục suy thoái và có
xu hướng gia tăng với những chỉ số ở mức báo động. Nhiều chính sách cụ thể
được đưa ra, nhiều văn bản pháp luật được ban hành nhằm kiểm soát tình
trạng ô nhiễm môi trường trên các lĩnh vực, tại các địa phương cụ thể. Tỉnh
Ninh Bình trong những năm gần đây phát triển nhanh, mạnh các hoạt động
công nghiệp, trong đó có hoạt động khai thác đá. Hoạt động khai thác đá của
các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trên địa bàn tỉnh trong một thời gian dài
đã gây ảnh hưởng xấu tới chất lượng môi trường cũng như sức khỏe của

người dân ở khu vực xung quanh.Tình trạng ô nhiễm môi trường do hoạt động
này đang diễn ra hằng ngày, hằng giờ ở các mỏ khai thác đá đặt ra bài toán
phức tạp về kiểm soát ô nhiễm môi trường.
Tỉnh Ninh Bình đã chủ động và có nhiều giải pháp nhằm hạn chế ô
nhiễm và kiểm soát tốt chất lượng môi trường trên địa bàn nói chung xuất
phát từ nhận thức: bảo vệ môi trường có ý nghĩa cấp thiết với việc phát triển
kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Bên cạnh
những kết quả đạt được, vẫn còn tồn tại nhiều thách thức đặt ra cho tỉnh Ninh
Bình trong việc bảo vệ môi trường, cụ thể là trong hoạt động khai thác đá trên
địa bàn tỉnh.
Trong công cuộc bảo vệ môi trường, pháp luật rõ ràng đóng một vai trò
hết sức quan trọng. Hệ thống pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường đã
được hình thành và thực hiện trên thực tế đang thể hiện những tồn tại cụ thể
trong lĩnh vực khai thác đá. Hiện nay, chưa có nhiều đề tài khoa học

1


nghiên cứu vấn đề pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực
khai thác đá. Mặc dù đề tài này đã được đề cập trong một số bài viết nhưng
chưa được tập trung nghiên cứu chuyên sâu, bao quát toàn bộ và hầu hết các
bài viết đều không nghiên cứu vấn đề dưới góc độ pháp luật, không có sự cập
nhật thông tin tương ứng với quá trình thay đổi từ thực tiễn và quy định của
pháp luật.
Với những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Pháp luật về kiểm soát
ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực khai thác đá qua thực tiễn tỉnh Ninh
Bình” cho Luận văn thạc sĩ của mình. Qua việc nghiên cứu, tìm hiểu về vấn
đề này, luận văn nghiên cứu, tìm hiểu về hoạt động khai thác đá trên địa bàn
tỉnh Ninh Bình, vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường bằng pháp luật tại tỉnh
Ninh Bình; từ đó bước đầu có những lý giải về thực trạng môi trường tỉnh

Ninh Bình những năm gần đây và đưa ra một số giải pháp nhằm kiểm soát ô
nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá tại tỉnh Ninh Bình, hoàn thiện
hệ thống pháp luật về môi trường trong tương lai.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

2.

“Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực khai thác
đá qua thực tiễn tỉnh Ninh Bình” là một đề tài có nội dung nghiên cứu khá
rộng, cần xem xét trên nhiều góc độ. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của luận
văn, tác giả giới hạn đối tượng và phạm vi nghiên cứu ở những nội dung cơ
bản sau:
-

Nghiên cứu những vấn đề lý luận về ô nhiễm môi trường; tầm quan

trọng của việc kiểm soát ô nhiễm môi trường; quyền của con người được sống
trong môi trường trong lành, mối liên hệ giữa kiểm soát ô nhiễm môi trường
và bảo vệ quyền con người.
-

Nghiên cứu, tìm hiểu thực tế hoạt động khai thác đá tại tỉnh Ninh Bình,

cụ thể tại hai đơn vị điển hình: Thành phố Tam Điệp và huyện Nho Quan.

2


-

Nghiên cứu, đánh giá các quy định hiện hành của pháp luật nhằm

kiểm soát ô nhiễm môi trường; các quy định cụ thể nhằm kiểm soát ô nhiễm
môi trường trong hoạt động khai thác đá trên địa bàn tỉnh Ninh Bình.
ô

Đánh giá thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật về kiểm soát

nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá trên địa bàn tỉnh Ninh Bình.
3. Mục đích nghiên cứu đề tài
Đề tài trên đây được nghiên cứu nhằm đạt được những mục tiêu cơ bản sau:
-

Tập hợp, hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng

các khái niệm về môi trường, ô nhiễm môi trường, kiểm soát ô nhiễm môi
trường, quyền con người về môi trường, pháp luật về kiểm soát môi trường
trong hoạt động khai thác đá.
-

Tìm hiểu, nghiên cứu hoạt động khai thác đá tại tỉnh Ninh Bình,

những tác động của hoạt động khai thác đá đến môi trường và con người.
-

Đánh giá, lý giải thực trạng áp dụng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm

môi trường trong lĩnh vực khai thác đá tại tỉnh Ninh Bình.
- Chỉ ra những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của những hạn chế
trong việc áp dụng các quy định của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi

trường trong lĩnh vực khai thác đá tại tỉnh Ninh Bình.
ô

Đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về kiểm soát

nhiễm môi trường và các giải pháp khác nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng

pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực khai thác đá tại tỉnh
Ninh Bình.
4.

Tình hình nghiên cứu đề tài

Ô

nhiễm môi trường từ lâu luôn là vấn đề được cả xã hội quan tâm. Đã

có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề này dưới nhiều góc độ:
chính trị, pháp luật, kinh tế, môi trường, xã hội học… với quy mô rộng, hẹp
khác nhau. Riêng xét dưới góc độ pháp luật, vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi

3


trường đã được đề cập trong nhiều đề tài khoa học, tuy nhiên đối với vấn đề
kiểm soát ô nhiễm môi trường cụ thể trong hoạt động khai thác đá đến nay
chưa có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này.
Sự phát triển của kinh tế phải đi đôi với sự bền vững của môi trường
nếu không quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa một cách vội vàng sẽ dẫn
đến những hậu quả lâu dài. Nền kinh tế trước mắt có thể tiến nhanh vượt bậc

nhưng qua giai đoạn đỉnh cao sẽ suy thoái khi mà sự phát triển đó vượt
ngưỡng chịu đựng của môi trường. Tác giả Trần Thị Thùy Dương (2008) có
nghiên cứu: “Bảo vệ môi trường sinh thái trong quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa ở Việt Nam” [24]. Đề tài khoa học trên tập trung nghiên cứu hệ
thống tác động của công nghiệp hoá, hiện đại hoá tới môi trường sinh thái và
bảo vệ môi trường sinh thái trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở
Việt Nam dưới góc độ của Khoa học Kinh tế chính trị. Để làm tốt mục đích
trên tác giả đã làm rõ mối quan hệ giữa công nghiệp hoá, hiện đại hoá và môi
trường sinh thái; phân tích kinh nghiệm của Trung Quốc trong việc giải quyết
các vấn đề môi trường trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá; phân
tích thực trạng môi trường sinh thái và bảo vệ môi trường sinh thái trong quá
trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam; từ đó đưa ra một số giải pháp
cơ bản nhằm bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá,
hiện đại hoá ở Việt Nam.
Luận văn thạc sỹ “Trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi
trường ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Văn Việt (2010) [59] đã khái quát
rõ nét về trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Việt
Nam và một số nước trên thế giới, nêu thực trạng vi phạm hành chính và truy
cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Việt Nam
hiện nay, đề xuất các giải pháp dựa trên yêu cầu hoàn thiện pháp luật trong
giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền hiện nay từ việc học tập kinh
nghiệm từ các nước trên thế giới.
4


Trước thực tế chất lượng môi trường đang xuống cấp nghiêm trọng, ảnh
hưởng đến chất lượng cuộc sống của con người và các loài sinh vật, vấn đề ô
nhiễm môi trường trở thành một chủ đề nóng mà bất kì tổ chức, cá nhân trong
lĩnh vực nào đều quan tâm, nghiên cứu trong các đề tài khoa học. Nguyễn
Đình Đức (2011) đã có đề tài: “Những vấn đề pháp lý về bảo vệ môi trường

trong quy hoạch kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay” [26]. Trong nghiên cứu
này, tác giả đã chỉ ra mối quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình quy hoạch
bảo vệ môi trường với việc phát triển kinh tế bền vững và phân tích nhu cầu
điều chỉnh pháp luật đối với các quan hệ này. Đồng thời tác giả nêu ra những
thiếu sót, bất cập của pháp luật về bảo vệ môi trường trong quy hoạch kinh tế
- xã hội như: Chưa điều chỉnh các mối quan hệ phát sinh giữa cơ quan quản lý
nhà nước về môi trường với các cơ quan, tổ chức tư vấn thẩm định kế hoạch
quy hoạch bảo vệ môi trường và vai trò của cộng đồng dân cư trong việc quy
hoạch bảo vệ môi trường trong sự phát triển bền vững, chưa quan tâm đến
việc kiểm tra, giám sát chủ đầu tư thực hiện các quy định về bảo vệ môi
trường sau khi đề án quy hoạch bảo vệ môi trường được thẩm định và đi vào
hoạt động. Từ những nhận định xuất phát từ hoạt động nghiên cứu lý luận và
thực tiễn, tác giả đưa ra những kiến nghị nhằm xây dựng và hoàn thiện pháp
luật về bảo vệ môi trường trong quy hoạch kinh tế - xã hội ở Việt Nam thời
gian tới.
Luận án Tiến sĩ Luật học “Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về
môi trường” của tác giả Dương Thanh An năm 2011 [1] đã tập trung phân tích
và tổng hợp một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về tội phạm môi
trường, tác giả đã đưa ra những số liệu mới nhất về tội phạm môi trường trong
thời gian đó... Luận án được đánh giá là có nhiều đóng góp về mặt lý luận và
thực tiễn, đặc biệt đã đề xuất được các hướng để hoàn thiện các quy định của
Bộ luật Hình sự Việt Nam đối với loại tội phạm về môi trường.

5


Nguyễn Thị Xuân Trang (2012) với đề tài nghiên cứu: “Trách nhiệm
bồi thường thiệt hại do xâm phạm môi trường theo quy định của bộ luật dân
sự năm 2005” [49] đã có những đóng góp nhất định vào lý luận trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng các khái niệm môi trường theo nghĩa

rộng và nghĩa hẹp, khái niệm trách nhiệm dân sự do xâm phạm môi trường…
Luận văn đưa ra những nguyên nhân, điều kiện của các vụ xâm phạm môi
trường, dự báo tình hình xâm phạm môi trường trong những năm tới. Đồng
thời, luận văn góp phần giải quyết một cách có hệ thống những vướng mắc
xung quanh chế định bồi thường thiệt hại do xâm phạm môi trường.
Năm 2013, tác giả Nguyễn Thị Tố Uyên đã có đề tài nghiên cứu với tựa
đề: “Hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực bảo vệ môi
trường” [56]. Luận án đã nêu khái niệm “trách nhiệm pháp lý” trong lĩnh vực
bảo vệ môi trường ở hai khía cạnh “tích cực” và “tiêu cực”. Bản thân thuật
ngữ “trách nhiệm pháp lý” cũng thường mang ý nghĩa tiêu cực, điều này cũng
được thể hiện rõ trong luận án. Thuật ngữ được làm rõ hơn khi tác giả khái
quát những đặc trưng cơ bản của trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực bảo vệ
môi trường, hình thức thể hiện, phạm vi tác động và đối tượng tác động của
pháp luật trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. Tác giả đưa
ra những tiêu chí cần thiết khi hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm pháp lý
trong lĩnh vực bảo vệ môi trường: đảm bảo tính ổn định của pháp luật, tính
chuẩn mực, tính nhất quán, tính minh bạch, việc hoàn thiện các quy định trách
nhiệm pháp lý trong lĩnh vực bảo vệ môi trường phải đảm bảo được tính răn
đe và trừng phạt, trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực bảo vệ môi trường phải
đảm bảo tính kịp thời, khi hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm pháp lý trong
lĩnh vực bảo vệ môi trường thì phải đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ trong
việc quy định các biện pháp xử phạt giữa các thành phần môi trường, việc
hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực này phải đảm bảo

6


tính thực thi trên thực tế, pháp luật về trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực bảo
vệ môi trường phải đảm bảo tính công bằng giữa cá nhân và tổ chức.
Công trình khoa học của tác giả Bùi Ngọc Hà (2013): “Nghiên cứu

những tác động chính của dự án khai thác đá núi Ông Voi và đề xuất các giải
pháp cải tạo, phục hồi môi trường” [27] đã tập trung khảo sát, nghiên cứu
hiện trạng môi trường khu vực mỏ và nghiên cứu các tác động của việc khai
thác đá núi Ông Voi cùng một số mỏ đá đang khai thác và đã khai thác xong
trong khu vực. Đồng thời, cũng nghiên cứu các phương pháp cải tạo phục hồi
môi trường của một số mỏ ở Việt Nam và trên thế giới. Từ đó đưa ra những
giải pháp khả thi nhằm đưa khu vực đã khai thác thành khu vực có mục đích
sử dụng mới phù hợp với điều kiện sau khai thác; các điều kiện môi trường, tự
nhiên được tái tạo lại gần giống như điều kiện trước khi khai thác.
Bài viết của Thạc sĩ Nguyễn Thị Nga trên tạp chí Cộng sản (2015): “Bảo
vệ môi trường tự nhiên ở Việt Nam – Yêu cầu cấp thiết” [35] đã đưa ra hai mâu
thuẫn đó là: Mâu thuẫn giữa yêu cầu phải bảo vệ môi trường tự nhiên trong quá
trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa với nhận thức, ý thức trách nhiệm của các
chủ thể và người dân; Mâu thuẫn giữa yêu cầu phải bảo vệ môi trường tự nhiên
trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa với cơ sở vật chất - kỹ thuật, tiềm
lực khoa học - công nghệ và nhân lực cho bảo vệ môi trường. Cả hai vấn đề trên
đã thể hiện nhiều hạn chế chưa được khắc phục trên thực tế. Bên cạnh đó là
những bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật và công tác quản lý nhà nước
về bảo vệ môi trường tự nhiên chưa được khắc phục.

Trên phạm vi tỉnh Ninh Bình năm 2013 có công trình nghiên cứu của
tác giả Trịnh Thị Hồng: “Giải pháp chính sách hạn chế ô nhiễm môi trường
trên cơ sở nhận diện xung đột môi trường tại làng nghề chế tác đá mỹ nghệ
xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình” [29]. Tác giả chỉ ra xung đột
môi trường thể hiện ở ba dạng: xung đột về nhận thức, mục tiêu và lợi ích.

7


Trong đó xung đột về nhận thức khá mờ nhạt. Xung đột mục tiêu và lợi ích là

hai nguyên nhân chính, chủ yếu. Nguyên nhân chính dẫn đến xung đột môi
trường chính là do ô nhiễm môi trường, đây là yếu tố ảnh hưởng rất nghiêm
trọng đến sức khoẻ của người dân tại địa phương. Nhằm hạn chế tình trạng ô
nhiễm tại làng nghề chế tác đá mỹ nghệ xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư, tỉnh
Ninh Bình, tác giả đã đưa ra một số giải pháp chính sách như: Hoàn thiện hệ
thống các văn bản về bảo vệ môi trường và cam kết bảo vệ môi trường đối với
làng nghề; Hoàn thiện bộ máy quản lý môi trường cấp phường, xã, thị trấn:
mang tính chuyên trách thay cho kiêm nhiệm như hiện nay; Tăng cường giám
sát môi trường đối với các cơ sở sản xuất; Về mặt tài chính: Xây dựng cụ thể
hơn chính sách hỗ trợ đầu tư về tài chính để giúp các cơ sở sản xuất xây dựng
các hệ thống xử lý bụi, nước thải tại chỗ đạt quy chuẩn quốc gia về môi
trường… Đặc biệt nâng cao năng lực quản lý gắn với sự tham gia của cộng
đồng trong đó vai trò của người sản xuất và nơi sản xuất cần thể hiện rõ hơn,
coi đây là lực lượng quan trọng nhất đối với việc quản lý sản xuất, cải thiện
môi trường và sự phát triển bền vững của làng nghề.
Các bài viết và đề tài nghiên cứu trên đây đã nghiên cứu vấn đề bảo vệ môi
trường dưới nhiều góc độ, vấn đề trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực môi trường, đã
chỉ ra những hạn chế trong công tác bảo vệ môi trường ở nước ta hiện nay, trên cơ
sở những nghiên cứu khoa học kết hợp bài học từ thực tiễn các nước trên thế giới đã
đề xuất những giải pháp hiệu quả nhằm hoàn thiện pháp luật về môi trường cũng
như hoạt động bảo vệ môi trường của nước ta trong giai đoạn tới.

Hoạt động khai thác khoáng sản luôn có những tác động rất lớn tới môi
trường, tuy nhiên hiện nay các đề tài khoa học đa số nghiên cứu vấn đề này ở
tầm vĩ mô, có rất ít các nghiên cứu trên địa bàn cụ thể dưới góc độ pháp luật.
Đặc biệt trong phạm vi tỉnh Ninh Bình, trong hoạt động khai thác đá thì chưa có
công trình nghiên cứu nào đề cập đến vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường đối

8

với hoạt động này. Vì vậy khi lựa chọn đề tài “Pháp luật về kiểm soát ô
nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá qua thực tiễn tỉnh Ninh Bình”
tác giả mong muốn sẽ góp phần hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm
môi trường, có sự tổng hợp, chuyên sâu về vấn đề khai thác đá trên địa bàn
tỉnh, đưa ra những đề xuất từng bước nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát ô
nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá, đồng thời nâng cao ý thức
pháp luật, ý thức bảo vệ môi trường trong nhân nhân, các cơ sở khai thác đá,
nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước về lĩnh vực môi trường.
5.

Phương pháp nghiên cứu

Để giải quyết các yêu cầu của đề tài, trong quá trình nghiên cứu, tổng
hợp và hoàn thiện khóa luận, tác giả đã sử dụng các phương pháp luận của
triết học Mác - Lênin để đánh giá các sự vật, hiện tượng và đề xuất các
phương hướng giải pháp theo quan điểm khách quan, toàn diện, lịch sử, để
làm rõ các khái niệm phạm trù trong luận văn và đánh giá thực tiễn một cách
khách quan nhất, toàn diện nhất vấn đề cần nghiên cứu; Phương pháp phân
tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, phương pháp lịch sử; Phương pháp thống
kê, thu thập kế thừa tri thức từ các nghiên cứu, các tài liệu đã có.
6.

Bố cục của luận văn

Luận văn được bố cục gồm 03 chương với mục đích trình bày, giải
quyết cụ thể, triệt để vấn đề, cụ thể như sau:
Chương 1. Những vấn đề lí luận về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi
trường trong hoạt động khai thác đá.
Chương 2. Thực trạng áp dụng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường

trong hoạt động khai thác đá trên địa bàn tỉnh Ninh Bình.

Chương 3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kiểm
soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá tại
Ninh Bình.

9


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT
Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG TRONG HOẠT ĐỘNG KHAI THÁC ĐÁ
1.1 Một số vấn đề về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động
khai thác đá
1.1.1 Môi trường và ô nhiễm môi trường
a)

Môi trường và vai trò của môi trường

Tùy thuộc vào góc độ nghiên cứu, khái niệm môi trường được hiểu
dưới nhiều góc độ khác nhau. Thông thường, ta hay dùng các khái niệm như
môi trường xã hội, môi trường giáo dục, môi trường làm việc, môi trường văn
hóa, môi trường nước, môi trường đất, môi trường không khí… Với cách hiểu
như trên, môi trường được chia thành hai loại cơ bản: môi trường vật chất tự
nhiên và môi trường nhân tạo có ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại, phát triển
của con người.
Dưới góc độ pháp lý, môi trường được định nghĩa như sau: Môi trường
là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự
tồn tại và phát triển của con người và sinh vật. Thành phần môi trường là yếu
tố vật chất tạo thành môi trường gồm đất, nước, không khí, âm thanh, ánh

sáng, sinh vật và các hình thái vật chất khác [42, Điều 3, Khoản 1, 2].
Môi trường tự nhiên bao gồm các nhân tố thiên nhiên như vật lý, hoá
học, sinh học, tồn tại ngoài ý muốn của con người, nhưng cũng ít nhiều chịu
tác động của con người. Đó là ánh sáng mặt trời, núi, sông, biển cả, không
khí, động vật, thực vật, đất, nước... Môi trường tự nhiên cho ta không khí để
thở, đất để xây dựng nhà cửa, trồng cây, chăn nuôi, cung cấp cho con người
các loại tài nguyên khoáng sản cần thiết cho sản xuất, tiêu thụ và là nơi chứa
đựng, đồng hoá các chất thải, thiên nhiên tạo ra cảnh

10


quan tự nhiên đẹp phục vụ cho mục đích tham quan, giải trí, làm cho cuộc
sống con người thêm phong phú.
Môi trường nhân tạo, bao gồm tất cả các nhân tố do con người tạo ra
trên cơ sở quy luật của tự nhiên, làm thành những tiện nghi trong cuộc sống,
phục vụ cuộc sống của chính mình như ôtô, máy bay, điện thoại, công trình
thủy lợi, công trình nghệ thuật, công trình xây dựng...
Môi trường xã hội: là tổng hợp tất cả các yếu tố về xã hội có liên quan
và tác động tới đời sống con người. Đó là những luật lệ, thể chế, cam kết, quy
định, ước định... ở các cấp khác nhau như: Liên hợp quốc, Hiệp hội các nước,
quốc gia, tỉnh, huyện, cơ quan, làng xã, họ tộc, gia đình, tổ nhóm, các tổ chức
tôn giáo, tổ chức đoàn thể... Môi trường xã hội định hướng hoạt động của con
người theo một khuôn khổ nhất định, tạo nên sức mạnh tập thể thuận lợi cho
sự phát triển, làm cho cuộc sống của con người khác với các sinh vật khác.
Tóm lại, môi trường là tất cả các nhân tố tự nhiên và xã hội cần thiết
cho sự tồn tại và phát triển của con người, như tài nguyên thiên nhiên, không
khí, đất, nước, ánh sáng, cảnh quan, quan hệ xã hội...
Môi trường có vai trò quan trọng đối với cuộc sống của con người, thể
hiện ở một số khía cạnh sau [4, tr.8]:

-

Môi trường là không gian sống của con người và các loài sinh vật. Sự

tồn tại và phát triển của con người và các loài sinh vật đặt trong những khoảng
không gian nhất định, đó là môi trường, không có ai tồn tại ngoài môi trường.
-

Môi trường là nơi cung cấp tài nguyên cần thiết cho cuộc sống và hoạt

động sản xuất của con người. Môi trường là nơi con người khai thác nguồn
vật liệu và năng lượng cần thiết cho hoạt động sản xuất và cuộc sống như: đất,
nước, không khí, khoáng sản và các dạng năng lượng như gỗ, củi, nắng, gió...
Các sản phẩm công nghiệp, nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp và văn hoá,

11


du lịch của con người đều bắt nguồn từ các dạng vật chất tồn tại trên trái đất
và không gian bao quanh trái đất.
-

Môi trường là nơi chứa đựng các chất phế thải do con người tạo ra

trong cuộc sống và hoạt động sản xuất của mình. Con người khai thác các yếu
tố vật chất từ môi trường phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất, qua quá trình chế
biến, sử dụng con người thải ra một lượng chất thải lớn vào môi trường. Môi
trường xung quanh ta trở thành nơi chứa đựng tất cả các loại rác thải này.
-

Môi trường là nơi giảm nhẹ các tác động có hại của thiên nhiên tới

con người và sinh vật trên trái đất.
-

Môi trường là nơi lưu trữ và cung cấp thông tin cho con người. Bản

thân môi trường ghi chép và lưu trữ lịch sử địa chất, lịch sử tiến hóa của vật
chất, sinh vật và con người. Môi trường trái đất cung cấp các chỉ thị không
gian và tạm thời mang tính chất báo động sớm các nguy hiểm đối với con
người và sinh vật sống trên trái đất. Đặc biệt, môi trường là nơi lưu trữ và
cung cấp cho con người sự đa dạng các nguồn gen, các loài động thực vật, các
hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo.
Với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, con người ngày càng tăng
cường khai thác các dạng tài nguyên mới và gia tăng số lượng khai thác, tạo
ra các dạng sản phẩm mới có tác động mạnh mẽ tới chất lượng môi trường
sống. Bên cạnh đó, con người cũng đã nghiên cứu tạo ra được nhiều các sản
phẩm nhân tạo nhưng vai trò của môi trường tự nhiên đối với cuộc sống của
con người không mất đi. Bởi vì, xét đến cùng những sản phẩm nhân tạo con
người tạo ra có nguồn gốc sâu xa từ môi trường tự nhiên.
b)

Ô nhiễm môi trường

Ô

nhiễm môi trường là một khái niệm được nhiều ngành khoa học định

nghĩa. Dưới góc độ sinh thái, khái niệm này chỉ tình trạng của môi trường
trong đó có những chỉ số hóa học, lý học của nó bị thay đổi theo chiều hướng

12


xấu đi. Dưới góc độ kinh tế học, ô nhiễm môi trường là sự thay đổi không có
lợi cho môi trường sống về các tính chất vật lý, hóa học, sinh học, mà qua đó
có thể gây tác hại tức thời hoặc lâu dài đến sức khỏe con người, các loài động
vật và các điều kiện sống khác. Dưới góc độ pháp lý, “ô nhiễm môi trường là
sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kỹ
thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến con người
và sinh vật” [42, Điều 3, Khoản 8].
Có thể thấy điểm chung giữa các định nghĩa trên là chúng đều đề cập
đến sự thay đổi theo chiều hướng tăng lên hoặc giảm đi, gây bất lợi đến con
người và sinh vật, sự thay đổi này mang tính chất định tính.
Sự thay đổi không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật về môi trường, vi
phạm quy chuẩn môi trường (là các quy định xác định ranh giới tối đa cho
phép) là yếu tố mang tính chất định lượng.
Khái niệm ô nhiễm môi trường được xem xét như một căn cứ dùng để
xác định, đánh giá một hành vi có phải là hành vi gây ô nhiễm môi trường
không. Song hành vi gây ô nhiễm và thực trạng môi trường ô nhiễm không
nhất định có mối quan hệ nhân quả và mối quan hệ hữu cơ với nhau do trong
môi trường còn có hiện tượng tích tụ, cộng dồn, phát tán nên có thể có hành vi
gây ô nhiễm môi trường mà không có môi trường bị ô nhiễm, hay ngược lại
có môi trường bị ô nhiễm song không có hành vi gây ô nhiễm môi trường.
Sự biến đổi các thành phần môi trường có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên
nhân trong đó nguyên nhân chủ yếu là do các chất gây ô nhiễm. Chất gây ô
nhiễm được các nhà môi trường học định nghĩa là chất hoặc yếu tố vật lý khi
xuất hiện trong môi trường làm cho môi trường bị ô nhiễm. Thông thường chất
gây ô nhiễm là các chất thải, tuy nhiên chúng có thể xuất hiện dưới dạng nguyên
liệu, thành phẩm, phế liệu, phế phẩm… và được phân thành các loại sau đây:

‫ـ‬

Chất gây ô nhiễm tích lũy (chất dẻo, chất thải phóng xạ) và chất ô

nhiễm không tích lũy (tiếng ồn).
13


‫ ـ‬Chất

gây ô nhiễm trong phạm vi địa phương (tiếng ồn), trong phạm vi

vùng (mưa axit) và trên phạm vi khu toàn cầu (chất CFC).
‫ ـ‬Chất

gây ô nhiễm từ nguồn có thể xác định (chất thải từ các cơ sở sản

xuất kinh doanh) và chất gây ô nhiễm không xác định được nguồn (hóa chất
dùng trong nông nghiệp).
‫ ـ‬Chất

gây ô nhiễm do phát thải liên tục (chất thải từ các cơ sở sản xuất,

kinh doanh) và chất gây ô nhiễm do phát thải không liên tục (dầu tràn do sự
cố tràn dầu) [50, tr.64].
c)

Phân biệt trạng thái môi trường bị ô nhiễm với môi trường bị suy thoái
Suy thoái môi trường là khái niệm dễ gây nhầm lẫn với ô nhiễm môi

trường. Phân biệt rõ hai trạng thái trên là cơ sở quan trọng để có các biện pháp
khắc phục hợp lý. “Suy thoái môi trường là sự suy giảm về chất lượng và số
lượng của thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh
vật” [42, Điều 3, Khoản 9]. Dựa trên định nghĩa và nghiên cứu khoa học có
thể đưa ra một số tiêu chí phân biệt trạng thái môi trường bị ô nhiễm với môi
trường bị suy thoái như sau:
Về nguyên nhân gây ô nhiễm, suy thoái môi trường: Ô nhiễm môi

-

trường thường là hậu quả của hành vi thải vào môi trường các chất gây ô
nhiễm, chất độc hại, làm nhiễm bẩn, làm thay đổi các thành phần môi trường.
Còn suy thoái môi trường là hậu quả của hành vi sử dụng, khai thác quá mức
các thành phần môi trường, làm suy giảm, cạn kiệt các nguồn tài nguyên. Suy
thoái môi trường thường bắt nguồn từ hành vi lấy đi các giá trị sinh thái của
các thành phần môi trường, làm suy giảm chất lượng của các nguồn tài
nguyên.
-

Về cấp độ thể hiện: Ô nhiễm môi trường thường thể hiện mức độ "cấp

tính" cao hơn so với suy thoái môi trường. Ô nhiễm môi trường có thể xảy ra
đột ngột, tức thì, trong một khoảng thời gian ngắn, gây nên những hậu quả

14


nhanh chóng, trực tiếp đối với con người và thiên nhiên. Ngược lại, suy thoái
môi trường lại thể hiện mức độ "mãn tính" cao hơn so với ô nhiễm môi
trường. Suy thoái môi trường là kết quả của một quá trình thoái hoá, cạn kiệt

dần các giá trị sinh thái của các thành tố môi trường, làm mất đi các chức
năng cơ bản của chúng, do đó thường gây nên những ảnh hưởng xấu, lâu dài
đến đời sống của con người và thiên nhiên.
-

Về các biện pháp phòng ngừa và khắc phục: Biện pháp chủ yếu để

phòng ngừa ô nhiễm môi trường là ngăn chặn hành vi xả thải vào môi trường
các chất thải, chất gây ô nhiễm. Còn biện pháp chủ yếu để phòng ngừa suy
thoái môi trường là ngăn chặn hành vi khai thác, sử dụng quá mức các thành
phần môi trường.
Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường thì biện pháp chính là làm
sạch môi trường. Còn đối với suy thoái môi trường là khôi phục chất lượng và
số lượng các thành phần môi trường.
1.1.2 Kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá
‫ـ‬

Khái niệm

Khai thác đá là một hình thức khai thác khoáng sản, “khai thác khoáng sản
là hoạt động nhằm thu hồi khoáng sản, bao gồm xây dựng cơ bản mỏ, khai đào,
phân loại, làm giàu và các hoạt động khác có liên quan” [40, Điều 2, Khoản 7].

Thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm được giải thích tại Khoản 18 Điều 3 Luật
bảo vệ môi trường 2014 là quá trình phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử
lý ô nhiễm. Như vậy, có thể hiểu kiểm soát ô nhiễm môi trường là tổng hợp
các hoạt động của nhà nước, của các tổ chức cá nhân với mục đích chủ động
ngăn chặn các tác động xấu đến môi trường từ các hoạt động kinh tế - xã hội;
là hoạt động xử lý, khắc phục hậu quả, phục hồi lại tình trạng môi trường như
trước khi bị ô nhiễm [50, tr.69].

Kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá được thực
hiện với mục đích kiểm tra, xem xét mọi hoạt động của các chủ thể khi họ tiến
15


hành hoạt động khai thác, chế biến đá nhằm ngăn ngừa, hạn chế những hậu
quả xảy ra đối với môi trường và tài nguyên môi trường; xử lý, khắc phục hậu
quả, cải tạo môi trường sau quá trình khai thác đá. Việc kiểm soát ô nhiễm
môi trường trong hoạt động khai thác đá được tiến hành ở diện rộng, với quy
mô lớn và thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, bởi nhiều chủ thể khác nhau.
‫ـ‬

Chủ thể tham gia hoạt động hoạt động kiểm soát

Kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá do nhiều
chủ thể thực hiện gồm: Nhà nước; các tổ chức, đoàn thể, quần chúng, cộng
đồng dân cư; các cá nhân trong xã hội.
Nhà nước thực hiện việc kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động
khai thác đá thông qua hoạt động của các cơ quan quản lý nhà nước về kiểm
soát ô nhiễm môi trường. Nhà nước thực hiện việc kiểm soát của mình bằng
cách: ban hành các quy định pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường và
đảm bảo bằng sức mạnh cưỡng chế nhà nước, thiết lập hệ thống các cơ quan
quản lý. Đây là hệ thống cơ quan được tổ chức từ trung ương đến địa phương,
từ các cơ quan có thẩm quyền chung cho đến các cơ quan có thẩm quyền
chuyên môn. Hệ thống các cơ quan này chịu trách nhiệm hướng dẫn, tổ chức
thực hiện và giám sát thực hiện các hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường
của các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động khai thác đá.
Cùng với Nhà nước, kiểm soát ô nhiễm môi trong hoạt động khai thác
đá còn được thực hiện bởi chính các tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động này.
Đó là các chủ doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ liên quan đến

hoạt động khai thác đá. Nhóm chủ thể này thực hiện việc kiểm soát
ô

nhiễm môi trường thông qua việc áp dụng các biện pháp để giảm thiểu đến

mức thấp nhất những tác động tiêu cực của hoạt động khai thác, chế biến, sử
dụng đá đến môi trường… Trường hợp này được hiểu là chủ thể hoạt động
sản suất, kinh doanh, dịch vụ liên quan đến hoạt động khai thác đá tự kiểm
soát hành động của chính mình để không gây ô nhiễm môi trường.
16


Chủ thể của hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai
thác đá còn có thể bao gồm các tổ chức chính trị xã hội, các đoàn thể quần chúng
hoặc nhân dân, cộng đồng dân cư. Nhóm chủ thể này thực hiện nghĩa vụ giám sát
việc tuân thủ pháp luật, giám sát mức độ xả thải, khả năng thực hiện an toàn lao
động hay mức độ phòng chống cháy nổ và phòng ngừa ô nhiễm môi trường của
các chủ thể tiến hành hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ liên quan đến hoạt
động khai thác đá. Trên thực tế, tinh thần đấu tranh, phát hiện các hành vi vi
phạm pháp luật từ nhóm chủ thể này có ý nghĩa rất lớn trong hoạt động kiểm soát
ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá.
‫ ـ‬Việc

kiểm soát ô nhiễm môi trường trong hoạt động khai thác đá được

tiến hành ở các giai đoạn như sau:
Thứ nhất, việc kiểm soát phải bắt đầu từ khi dự án khai thác đá chưa
được tiến hành khai thác trên thực tế. Việc kiểm soát ngay từ trong giai đoạn
rất sớm nhằm đảm bảo cho dự án khai thác đá được thực hiện với lộ trình khai
thác hợp lý, những trang thiết bị tốt, cách thức khai thác đá khoa học… giảm

thiểu tối đa những tác động tiêu cực của hoạt động khai thác đá tới môi
trường. Một dự án khai thác đá được kiểm soát nghiêm ngặt từ tất cả các giai
đoạn, bao gồm: Kiểm tra giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh của tổ chức, cá
nhân tham gia hoạt động khai thác đá; Cấp giấy phép thăm dò các mỏ đá; Phê
duyệt kết quả thăm dò mỏ đá; Kiểm tra và thẩm định thiết kế cơ sở của các
Dự án khai thác đá; Phê duyệt Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM),
Dự án cải tạo, phục hồi môi trường sau khi hoàn thành việc khai thác đá. Việc
kiểm soát từ những giai đoạn đầu của hoạt động khai thác đá là một trong
những biện pháp phòng ngừa những hậu quả xấu có thể gây ra cho môi trường
từ các tai nạn, sự cố xảy ra trong quá trình khai thác đá.
Thứ hai, khi dự án khai thác đá đi vào hoạt động, thực hiện theo kế
hoạch của dự án, hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường cần được tiến hành

17