Người mặt nạ đen ở nước Angiep - Hội giả trang

60
HỘI GIẢ TRANG
(Ô-lếch gửi Số Không)

Chào Số Không! Cậu muốn nghe chuyện quán cà-phê “Öm ba la” nhƣng
tình hình lại xoay chuyển đi, cho nên bọn mình chƣa đến quán đó. Phải
chăng quán “Öm ba la” bị phù phép? Không phải thế đâu. Bọn mình đã đi
gần đến nơi nhƣng bỗng gặp một đám rƣớc giả trang chặn ngang đƣờng.
Đi đầu đám rƣớc là những con số.
Những chữ số công kênh các chú bé Số Không trên vai, hệt nhƣ nƣớc
mình trong các cuộc diễu hành ngày mồng Một tháng Năm.
Theo sau đoàn chữ số là những chữ cái La-tinh và chữ cái Hi Lạp. Tiếp đó
là đoàn các dấu đẳng thức bƣớc đều tăm tắp. Rồi đến các phép tính.

Các dấu chấm muôn màu nhảy nhót tựa nhƣ những quả bóng nhựa. Một
số dấu chấm bập bềnh trên không trung nhƣ những khí cầu.
Kia là những nhà thể thao mềm dẻo, vừa đi vừa nhào lộn, họ là các dấu
cộng và trừ. Đi cà kheo ngất ngƣởng là các dấu căn. Phía trên, các chỉ số của
căn bay giập giờn nhƣ đàn bƣớm.
Rồi đến các dấu ngoặc. Thôi thì đủ kiểu ngoặc tròn, ngoặc vuông, ngoặc
nhọn…
Tiếp đó là dàn nhạc các dấu chấm than diễu hành. Nhiều ngƣời trong đám
đông hô vang:
61
- Hoan hô các dấu giai thừa vinh quang!
Bọn mình đang định hỏi xem ngƣời ta nói nhƣ thế là thế nào thì đúng lúc
các dấu giai thừa nổi nhạc quân hành. Tiếng chũm chọe, tiếng kèn đồng nhất
tề nổi lên nhộn nhịp. Tiếng sáo vi vu nhƣ đàn sơn ca đang hót líu lo. Mọi
ngƣời xung quanh cũng cất cao tiếng hát hòa theo.
Thế là chẳng ai rỗi hơi cắt nghĩa cho bọn mình giai thừa là gì, cũng nhƣ
nói chung mọi chuyện đang diễn ra nhƣ thế nào.

Ta-nhi-a bèn đoán:
- Có lẽ đây là ngày hội thánh Ki-rin và Mê-phô-đi chăng?
1

Chẳng là bà mẹ cô ta vừa sang Bun-ga-ri trở về. Ở bên ấy, ngƣời ta có tục
lệ hàng năm mở hội mừng những ngƣời sáng lập ra chữ viết Sla-vơ. Trong
ngày hội ấy ngƣời ta thắng bộ thật đẹp vào rồi ra phố để xem duyệt binh các
chữ cái. Đội duyệt binh gồm toàn học sinh. Mỗi cậu sắm vai một chữ.
Xê-va “phì” mạnh một cái:
- Sao lại thánh Ki-rin với Mê-phô-đi ở đây đƣợc? An-giép là một quốc gia
toán học cơ mà. Nhƣng tại sao các chữ cái lại lọt vào đây nhỉ? Chắc là nhầm
lẫn gì đây?
Cậu ta vốn quen thói nói bô bô, thành ra mọi ngƣời đều nghe thấy cả.
Thế là các chữ cái xúm đông xúm đỏ xung quanh bọn mình, tỏ vẻ công
phẫn.
- Sao? Anh bạn bảo bọn tôi nhầm lẫn à? Nhầm là thế nào? Nói vậy là
nhục mạ chúng tôi! Là muốn tiêu diệt chúng tôi!
Một chữ T La-tinh sôi lên sùng sục:
- Các ngƣời không biết rằng nếu không có chúng tôi thì ngay cả nƣớc An-
giép cũng chẳng có nốt!
- Không thể có, nhất định không thể có nƣớc An-giép đƣợc! - Các chữ cái
khác đồng thanh họa theo.

1
Ki-rin và Mê-phô-đi là những ngƣời sáng tạo ra bảng chữ cái Sla-vơ – ND.
62

Mình phải vất vả lắm mới thanh minh đƣợc rằng Xê-va không định xúc
phạm họ đâu. Chẳng qua là bọn mình vừa chân ƣớt chân ráo đến đây, cái gì
cũng bỡ ngỡ. Các chữ cái liền đổi giận làm lành, rồi lại còn tranh nhau giảng

hòa với bọn mình nữa. Nhƣng họ nói nhao nhao và hấp tấp quá cho nên bọn
mình chẳng tài nào hiểu đầu đuôi ra sao cả.
Mình phải nói:
- Thƣa các công dân chữ cái, xin các bạn nói lần lƣợt từng ngƣời thì
chúng ta mới hiểu đƣợc nhau.
Một chữ D bèn trịnh trọng bƣớc ra khỏi đám đông. Anh ta lên tiếng:
- Đề nghị các bạn, mỗi ngƣời tự nghĩ lấy một số nào đấy. Nghĩ xong rồi
chứ? Đƣợc. Bây giờ các bạn nhân số ấy với ba. Rồi cộng thêm bốn. Xong
chƣa? Bây giờ từng bạn cho tôi biết kết quả tính đƣợc nào.
- Mƣời! - Ta-nhi-a tuyên bố.
- Không phải, mƣời chín chứ! - Xê-va phản đối.
- Tôi lại tính ra sáu mƣơi tƣ cơ, - mình nói.
- Các bạn hãy xem đây. Ba bạn, mỗi ngƣời cho một đáp số khác nhau.
Nhƣng có thể có hàng ngàn, hàng triệu ngƣời cùng chơi trò đố này. Mỗi
ngƣời có thể nghĩ một số tùy ý, thành ra chúng ta có đến một núi đáp số chứ
chẳng chơi. Dù cho chỉ đọc hết các đáp số - chứ đừng nói đến ghi chép nữa -
Cũng phải mất vô khối thời gian! Ấy thế mà tôi có thể viết tất cả các đáp số
vào mẩu giấy này cho các bạn xem.
Và chữ cái D cho bọn mình xem mẩu giấy có ghi đáp số: 3a + 4
Xê-va nhớn nhác hỏi:
- Thế mƣời chín của tôi đâu?
- Có ngay đây. Nếu tôi đoán không nhầm thì bạn đã nghĩ nhẩm số năm
phải không? Ba lần năm là mƣời lăm. Cộng bốn nữa là mƣời chín.
- Nhƣng số năm đâu mới đƣợc chứ?
- Chính nó đây: là chữ a.
- Vậy a là năm à?
63
Chữ D mỉm cƣời:
- Là năm đối với bạn. Nhƣng đối với một ngƣời khác a có thể là ba. Lúc
đó đáp số sẽ là mƣời ba. Với ngƣời khác nữa a là một trăm. Bấy giờ đáp số

sẽ là ba trăm linh tƣ: chữ a có thể thay cho bất kì số nào cũng đƣợc.
- Nhƣng tôi không hiểu sao chữ a lại đặc biệt nhƣ thế? - Xê-va hỏi một
cách lễ phép.
- Nó chẳng có gì đặc biệt cả. Có thể không dùng chữ a mà dùng chữ khác
cũng đƣợc. Đáp số vẫn thế thôi.
3c + 4
Ta-nhi-a bèn đề nghị:
- Anh ra cho bọn tôi một bài toán nữa đi để bọn tôi thử viết đầu bài bằng
chữ xem sao.
- Đƣợc thôi! Các bạn hãy nghĩ nhẩm hai số. Nhân số thứ nhất với hai,
nhân số thứ hai với năm, rồi cộng hai tích số ấy lại.
- Đơn giản quá: 2a + 5a, - Xê-va nói luôn.
Chữ D sửng sốt rƣớn cặp lông mày:
- Bạn lại nghĩ nhẩm hai số giống nhau ƣ?
- Không, hai số khác nhau đấy chứ.
- Nhƣ thế tại sao bạn lại kí hiệu chúng bằng cùng một chữ? Nhờ trời
chúng tôi cũng có đủ chữ để dùng. Nếu bạn nghĩ những số khác nhau thì bạn
phải kí hiệu chúng bằng những chữ khác nhau chứ:
2a + 5b
Ta-nhi-a còn thắc mắc:
- Tại sao thế nhỉ? Anh bảo nhân hai với a, nhân năm với b, nhƣng tại sao
không viết dấu nhân? Hay có lẽ anh muốn tiết kiệm chữ thập chăng? Nhƣ
thế cũng phải đặt dấu chấm chứ.
- Đúng là chúng tôi muốn tiết kiệm, nhƣng không phải để tiết kiệm chữ
thập mà để tiết kiệm thời gian. Chẳng những thế chúng tôi còn muốn tiết
kiệm chỗ nữa. Lẽ nào 2a không phải là a nhân với hai, tức là hai lần a? Thế
thì tội gì phải viết dấu nhân cho tốn chỗ. Nhƣng chúng ta đứng đây làm gì
nhỉ? - chữ D sực nhớ ra - Ngoài sân vận động có lẽ bây giờ đã bắt đầu cuộc
diễu hành thể dục rồi. Các bạn sẽ đƣợc xem biểu diễn những phép tính mà
chúng tôi gọi là phép tính đại số.

Thế là bọn mình vội vàng đến sân vận động. Lúc này đang là giờ nghỉ
giữa buổi, nhƣ giờ nghỉ giải lao ở rạp hát ấy mà.
Ô-lếch
64
Tái bút. À, cậu bảo chú bé Số Không bữa trƣớc không cho mẹ vào nhà
rằng, phải khắc lên mũi mà nhớ cho kĩ là chỉ các số mới có dấu âm và dấu
dƣơng, còn các chữ số thì làm gì có dấu. Ở nƣớc Tí Hon các cậu, tất cả các
bà mẹ đều là các chữ số cả. Cho nên lúc ở nhà các bà không có dấu gì để
phân biệt cả. Chỉ khi các bà đi làm, tức là trở thành các số thì các bà mới
mang dấu dƣơng hay dấu âm. Thế đấy!
65
VÕNG DANH DỰ
(Ta-nhi-a gửi Số Không)

Số Không thân mến!
Ngày hội rất tuyệt!
Bọn mình đến vừa đúng lúc. Sân vận động chật ních ngƣời ồn ào nhƣ ong
vỡ tổ. Kìa, một chữ A trang trọng đã xuất hiện trên khán đài chính, ở một lô
dành riêng có cắm hoa lộng lẫy. Ông ta đi đến gần mi-crô, giơ tay ra hiệu,
thế là cả sân vận động im phăng phắc.

Chữ A lên tiếng:
- Đồng bào thân mến! Các bạn thân mến! Xin chào mừng các bạn nhân
ngày hội hàng năm của nƣớc An-giép chúng ta. Trong ngày lễ này, chúng ta
biểu dƣơng tất cả những ai ở nhiều nƣớc khác nhau đã từng lao động quên
mình qua bao thế kỉ để đem lại vinh quang cho đất nƣớc vĩ đại của chúng ta.
Toàn thể các bạn đều biết quốc gia chúng ta là một quốc gia rất cổ. Nhƣng
nhiều nhà bác học khai sáng nên đất nƣớc này đã ra đời từ lâu trƣớc khi có
quốc gia này. Họ đã làm việc trong điều kiện khác hẳn chúng ta ngày nay.
Họ không chung sức với nhau, không cộng tác chặt chẽ với nhau để làm việc

nhƣ chúng ta bây giờ, mà họ làm việc đơn độc, xa cách nhau về thời gian và
không gian. Họ là những ngƣời khởi công xây dựng nên môn khoa học này.
Thế mà phàm cái gì khởi đầu cũng đều khó cả. Cho nên công lao của họ đối
với loài ngƣời, cũng tức là công lao đối với quốc gia chúng ta, càng to lớn.
66
Đất nƣớc chúng ta xƣa kia không phải nhƣ bây giờ. Hơn nữa cũng không
phải ngay một lúc nó đã trở thành một quốc gia đâu. Nhƣng từ ngày xửa
ngày xƣa, từ thời các dân tộc cổ đại nhƣ ngƣời Ba-bi-lon, ngƣời Ấn Độ và
sau đó là ngƣời Hi Lạp đã bắt đầu nảy ra nhu cầu phải có quốc gia này.
Họ là những dân tộc đã đạt tới trình độ văn minh khá cao. Nghề trồng trọt,
nghề buôn bán, nghề hàng hải phát triển đã đòi hỏi phải giải những bài toán
số học hóc búa. Nhƣng khốn thay, cách lập luận của các nhà toán học cổ đại
quá dài dòng và rắc rối, thành ra những ngƣời bình thƣờng không sao hiểu
nổi.
Các nhà bác học bèn nghĩ ra cách làm sao giải các bài toán đƣợc đơn giản.
Vả chẳng những là đơn giản mà lại còn khái quát, tức là làm sao tìm đƣợc
lời giải tổng quát cho nhiều bài toán cùng loại. Chỉ cần thay vào đó những
con số cần thiết là có ngay đáp số.
Các nhà bác học đã lao tâm khổ tứ không uổng công: họ tìm đƣợc cách
giải ngày càng đơn giản hơn. Thế nhƣng nội dung các bài toán cũng mỗi
ngày mỗi khó hơn, bởi vì cuộc sống cứ tiến lên. Thậm chí có một số bài toán
làm cho các nhà bác học cũng đâm bí: họ không tài nào giải nổi bằng những
phƣơng pháp quen thuộc. Và thế là ngƣời ta đã nghĩ ra những số mà xƣa nay
chƣa ai biết là các số âm, số vô tỉ, số ảo…
Những số ấy phải vất vả trong một thời gian dài mới đƣợc thông dụng.
Lúc đầu nhiều nhà toán học không chịu công nhận chúng. Họ bảo số âm là
những số không cần thiết, còn số ảo là số giả tạo. Nhƣng dần dà các số ấy đã
trở thành hiển nhiên đối với mọi ngƣời. Ngày nay cậu học sinh nào đã từng
đến thăm con đƣờng một ray cũng đều biết rõ các số ấy cả. Cậu ta cứ thử lấy
một số nhỏ trừ đi một số lớn hơn mà không dùng các số âm đi xem nào!

Nhƣng các chữ mới là ngƣời giữ vai trò đặc biệt tạo nên cảnh phồn vinh
của đất nƣớc An-giép. Chúng đã đem lại trật tự ngay lập tức cho cái đám lộn
xộn đủ kiểu bài toán.
Cách kí hiệu bằng chữ đã có từ rất lâu. Nhà tƣ tƣởng vĩ đại thời cổ là A-ri-
xtôt đã áp dụng cách kí hiệu bằng chữ vào số học từ 24 thế kỉ trƣớc đây.
Song không phải các chữ đã đƣợc dùng rộng rãi ngay đâu.
Ngày nay các phát minh mới trong khoa học đƣợc phổ biến đi rất nhanh.
Chứ sao nữa! Bởi vì chúng ta có sách báo, có vô tuyến truyền thanh và vô
tuyến truyền hình. Nhƣng ngày xƣa làm gì có những thứ đó. Thế là phát
minh của A-ri-xtôt phải chờ đến hai mƣơi thế kỉ sau mới đƣợc đánh giá một
cách xứng đáng.
67
Đó là lúc mở đầu một thời đại mới trong hình học, vật lý học, thiên văn
học, hóa học và các khoa học khác. Mà hồi đó làm gì đã có toán học cơ chứ.
Ngay chính Mô-ha-mét Ip-nơ Mu-xa An Khơ-va-rê-đơ-mi cũng khó lòng có
thể mơ ƣớc rằng đứa con đẻ của mình sẽ có lúc phồn vinh nhƣ thế.
Nói nhƣ vậy không phải tôi muốn khẳng định rằng ngày nay các nhà bác
học không còn việc gì để làm nữa đâu! Khoa học không hề có giới hạn. Sự
phát triển của khoa học là vô tận. Thế mà vô tận là gì thì các bạn đã rõ, thiết
tƣởng không cần phải giải thích nữa. Cho nên hôm nay tôi đặc biệt hài lòng
hoan nghênh tất cả những ai nghiên cứu lịch sử và luật pháp của quốc gia
chúng tôi. Chúng ta đặt niềm hi vọng to lớn ở họ, bởi vì họ đang cố gắng
giải những bài toán xƣa nay chƣa ai giải đƣợc.
Đột nhiên diễn giả quay về phía bọn mình và nghiêng mình thật thấp chào
bọn mình. Thế là tất cả mọi ngƣời trên khán đài nhất tề đứng lên hoan hô
vang dậy.
Bọn mình thật không biết trốn đi đâu đƣợc nữa. May quá, sau đó các khán
giả ngồi xuống ngay.
Nhƣng chữ A đã ra lệnh: “Kéo cờ!” và mọi ngƣời lại đứng dậy. Âm nhạc
nổi lên. Hàng chục dải lụa đủ màu phần phật bay trƣớc lễ đài. Có cờ của

nhiều nƣớc. Một số cờ, bọn mình thấy lần đầu. Nhƣng có một lá cờ bọn
mình nhận ra ngay: đó là lá cờ Liên Xô đỏ thắm.
Sau đó, cuộc diễu hành bắt đầu. Trên sân cỏ xanh rờn, xuất hiện một cái
bục di động. Trên bục lố nhố rất đông những chữ và những số trong các bộ
quần áo giả trang.
Thôi thì đủ hạng ngƣời! Đây là những nhà hiền triết phƣơng Đông nghiêm
nghị với bộ râu dài, kia là những ngƣời Hi Lạp cổ đại khác với bộ áo quần
trắng toát. Lại có những ngƣời Ấn Độ trong bộ áo choàng sặc sỡ, đầu quấn
vành khăn xếp trắng đang ngồi xếp bằng tròn. Chà! Cứ nhƣ cả một hàng bán
quần áo ấy, Số Không ạ! Mình cứ hoa cả mắt lên vì những chiếc mũ phe-
xcơ, những cái mũ tuy-bơ-têch phƣơng Đông, những chiếc quần rộng thùng
thình nhƣ chiếc váy, những bộ tóc giả rắc phấn, những chiếc áo đại lễ cam-
dôn, phơ-rắc, xuyêc-tuc ngắn dài đủ kiểu.
Bọn mình hỏi anh chữ D rằng môn khiêu vũ giả trang ấy ý nghĩa nhƣ thế
nào. Chữ D nói:
- Sao? Các bạn không hiểu ƣ? Trƣớc mắt các bạn là những nhà bác học
mà ngày hội hôm nay đƣợc tổ chức cốt để kỉ niệm các vị ấy. Các vị ấy đứng
xếp thành một vòng danh dự. Ngƣời đứng đầu khoác áo choàng trắng chính
là Mô-ha-mét An Khơ-va-rê-dơ-mi đấy. Bên cạnh ông là A-ri-xtôt.
68
- Thế còn kia là ai? - Xê-va vừa hỏi vừa chỉ vào một cái mặt nạ có mớ tóc
dài quăn, khoác áo choàng và đội mũ rộng vành có đính lông chim.
- Đấy là nhà toán học trứ danh Vi-et, ngƣời Pháp. Chính nhờ ông mà rốt
cuộc đến thế kỷ thứ 16 các chữ đã đƣợc công nhận. Đứng bên phải ông là
một ngƣời Pháp vĩ đại khác, nhà toán học kiêm triết học Rơ-nê Đề-các. Ông
sinh sau Vi-et ít lâu, vào thế kỉ thứ 17 và cũng có nhiều đóng góp quý báu
cho nƣớc An-giép chúng tôi.
Mình reo lên:
- Kìa, còn một vị ngƣời Cổ Hi Lạp nữa!
Chữ D đoán ngay đƣợc ý mình:

- Chắc các bạn muốn nói đến Đi-ô-phăng phải không? Ồ, đó là một con
ngƣời tuyệt diệu! Ngay từ thế kỉ thứ 3 ông đã giải đƣợc những bài toán rất
phức tạp. Đi-ô-phăng đã trình bày các bài toán đó trong một cuốn sách trứ
danh của ông, nhan đề “Số học”. Kể ra đặt tên cho cuốn sách đó là “Đại số
học” thì đúng hơn, nhƣng thời ấy chƣa ai biết đến danh từ này.
Ô-lếch bèn nói:
- À, trên lề cuốn “Số học” ấy, Phec-ma đã ghi lại một định lý của ông…
Chữ D nhìn Ô-lếch ra vẻ nghi ngờ:
- Các bạn mà cũng biết nhà toán học vĩ đại Phec-ma đó?
- Chúng tôi đã gặp ông trên Con đƣờng Lí trí sáng suốt hồi chúng tôi từ
nƣớc Tí Hon trở về. Đấy, ông ta đứng kia, ngay cạnh Đi-ô-phăng ấy!
- Các cậu, các cậu! Lô-ba-sep-xki kìa! - Xê-va giật giọng gọi bọn mình.
- Sao, các bạn cũng quen biết cả Ni-cô-lai I-va-nô-vich nữa ƣ? - chữ D
càng ngạc nhiên hơn.
- Dĩ nhiên! - Xê-va vênh vang trở lại - Ông còn biên thƣ cho bọn tôi nữa
cơ: “Tất thảy mọi thứ trên đời đều có thể biểu diễn bằng con số. Chân lý ấy
có lẽ không có ai còn hoài nghi đƣợc nữa”.
- Và biểu diễn cả bằng chữ nữa. - Anh chữ D bổ sung. - Tôi tin rằng Lô-
ba-sep-xki sở dĩ không nói thêm nhƣ thế vì cái đó là lẽ tất nhiên rồi.
Ngƣời ta mang bục rƣớc các nhà bác học ba vòng quanh sân rồi rút lui
trong tiếng hoan hô nhƣ sấm dậy.
Và bây giờ chuyển sang tiết mục lí thú nhất. Nhƣng thôi, chuyện này để
Xê-va kể cho cậu nghe. Chịu khó chờ nhé.
69
Ta-nhi-a
Cậu đừng tƣởng mình tài giỏi đến mức chỉ nghe qua một lần đã nhớ hết
mọi điều ông chữ A phát biểu đâu.
Bài nói chuyện của ông ta đƣợc ghi lại và sao thành nhiều bản. Mình chỉ
việc chép lại thôi. Nhƣng bây giờ mình cũng đã học thuộc cả bài nói chuyện
ấy rồi.