CHẨN ĐOÁN BỆNH UNG THƯ

1

Chương VII
CHẨN ĐOÁN BỆNH UNG THƯ

Mục tiêu học tập
1. Trình bày được các phương pháp chẩn đoán ung thư hiện nay.
2. Nêu được phương pháp chẩn đoán giai đoạn theo TNM và một số phương pháp phân loại khác
được áp dụng như: FIGO, Ann-Arbor và Dukes.

Mỗi vị trí của ung thư có các triệu chứng phát hiện đặc hiệu cho vị trí đó,tuy nhiên hầu
hết các triệu chứng phát hiện xuất phát từ sinh lý bệnh học và đặc biệt là sự phát triển đặc trưng
của khối u.
Một khi những triệu chứng đã xuất hiện,người thầy thuốc nên thực hiện một số thủ tục
chẩn đoán :
Chẩn đoán càng sớm càng tốt, sử dụng các phương pháp thăm khám tránh gây đau đớn,
khó chịu cho người bệnh nếu có thể được.
Nhanh chóng thực hiện sinh thiết khối u để đưa ra chẩn đoán chính xác về giải phẫu bệnh
học.
Kiểm tra về lâm sàng và cận lâm sàng để xác định khối u đang còn tiến triển tại chỗ hay
đã di căn xa.
Xác định chính xác giai đoạn ung thư.
Đưa ra phác đồ điều trị đầu tiên dựa vào bệnh án đã được điều trị trước đó.
Chẩn đoán muộn dẫn đến điều trị muộn và đương nhiên sẽ ảnh hưởng không tốt đến kết
quả điều trị.
2

Khởi đầu điều trị nhanh và thích hợp sẽ tạo ra khả năng thành công tốt nhất cho bệnh
nhân.
I. CÁC HỘI CHỨNG CHẨN ĐOÁN
1. Hội chứng u

Sự xuất hiện khối u có thể là triệu chứng phát hiện duy nhất, hoặc là trực tiếp hoặcnhững
rối loạn do khối u tạo ra.Khi ung thư đã xâm lấn cấu trúc lành lân cận, khối u thường ít di động,
bờ không đều, sờ thấy cứng.
Một vài hội chứng khối u như sau:
Một khối u ở vú
U não với phù nề não (tạo ra tăng áp lực nội sọ với đau đầu, nôn mữa và tai biến mạch
não).
Khó nuốt do khối u thực quản
Chèn ép niệu quản và niệu đạo do ung thư tiền liệt tuyến
Hội chứng bàng quang bé do ung thư bàng quang
Nhiều rối loạn tiêu hóa gây ra do ung thư đại tràng và ung thư buồng trứng.
2. Xâm lấn cục bộ
Ung thư xâm lấn cục bộ tới các cơ quan làm thay đổi hình thể hoặc rối loạn chức năng
của cơ quan đó.
Da màu da cam khi ung thư xâm lấn tới da.
Nói khó do ung thư thanh quản xâm lấn tới dây thanh âm
Nuốt khó liên quan đến ung thư thực quản hoặc ung thư vùng đầu mặt cổ
Đầy bụng khó tiêu liên quan đến ung thư dạ dày
3

Táo bón liên quan đến ung thư đại trực tràng
Khi khối u xâm lấn các tổ chức lân cận, có thể quan sát được một số triệu chứng khác:
Phù nề do chèn ép (cánh tay phù do xâm lấn của ung thư vú, viêm tắc tĩnh mạch do khối u
khung chậu, bụng báng do khối u buồng trứng, dạ dày hoặc đại tràng, phù áo khoác do hội chứng
tĩnh mạch chủ, chèn ép tĩnh mạch chủ trên do u trung thất).
Khó thở và xẹp phổi trong ung thư phổi hoặc di căn phổi nặng.
Đau do chèn ép dây thần kinh ngoại biên (đau dây thần kinh tọa do di căn xương hoặc
xâm lấn khung chậu).
Xâm lấn vào rốn trong ung thư buồng trứng (Syster Mary syndrome)
3. Hội chứng xuất huyết

Khối u tăng trưởng ngày càng lớn cần các mạch máu nuôi dưỡng, sự suy yếu về hệ thống
mạch máu dẫn đến nuôi dưỡng kém gây hoại tử, xuất huyết tại khối u.
Ho ra máu trong ung thư phế quản.
Nôn ra máu và đi cầu phân đen trong ung thư dạ dày.
Tiểu máu trong ung thư bàng quang, thận, niệu quản hoặc tiền liệt tuyến.
Xuất tinh có máu trong ung thư tiền liệt tuyến.
Chảy máu trực tràng trong ung thư trực tràng.
Xuất huyết âm đạo trong ung thư cổ tử cung.
Dịch báng xuất huyết trong ung thư buồng trứng hoặc ung thư đường tiêu hóa.
Tràn dịch màng phổi xuất huyết liên quan tới ung thư di căn màng phổi.
Trước mỗi trường hợp xuất huyết đòi hỏi phải thăm khám toàn bộ để tìm ra nguyên
nhân tránh bỏ sót.
4

4. Hoại tử
Hoại tử thường xẩy ra do hệ thống mạch máu nuôi dưỡng khối u nghèo nàn. Nó thường
tạo ra:
Vết thương chậm liền
Nhiễm trùng khối u
Mùi rất hôi (rất đặc trưng trong ung thư đầu mặt cổ và ung thư phụ khoa)
Dò tự động hoặc dò xẩy ra sau khi điều trị tia xạ
Loét hạch dính da hoại tử rất hôi
5. Di căn xa
Khoảng chừng 15% bệnh nhân ung thư khi đến khám đã có di căn
Di căn hạch thượng đòn (hạch Troisier) phát hiện được ở ung thư đường tiêu
hóa, ung thư vùng chậu; hạch bẹn trong ung thư bộ phận sinh dục ngoài; hạch cổ trong ung thư
vùng tai mũi họng.
Di căn vào da trong ung thư vú, ung thư thận.
Di căn gan gây ra vàng da, đau gan.
Di căn phổi (hiếm khi gây ra khó thở, thường phát hiện được do chụp Xquang phổi kiểm

tra hệ thống).
Di căn não (thường gây nhức đầu, yếu liệt).
Di căn khác: di căn có thể xảy ra ở bất kỳ cơ quan nào.


5

II. THĂM KHÁM LÂM SÀNG
Thăm khám lâm sàng một cách toàn diện là cách tốt nhất để đạt được chẩn đoán và xếp
giai đoạn bệnh một cách chính xác.
Trước tiên nên để cho bệnh nhân có đủ thời gian để họ trình bày về tình hình bệnh tật của
họ, thầy thuốc kiên nhẫn lắng nghe để có thêm thông tin và thể hiện sự lich sự và tôn trọng.
Những câu hỏi về lâm sàng nên chính xác, kín đáo và thân thiện. Một cuộc đối thoại mở là cách
đầu tiên tạo được sự tin tưởng và thân thiện với bệnh nhân. Nó cho phép đánh giá những suy
nghĩ, những sợ hãi, lo lắng của bệnh nhân về tình hình bệnh tật của họ, nó cũng cho phép hiểu rõ
hơn hoàn cảnh của bệnh nhân, gia đình và xã hội.
Thăm khám lâm sàng nên nhẹ nhàng tránh những thao tác gây đau đớn không cần
thiết.
Trong một số trường hợp ung thư sau khi khám lâm sàng một cách kỹ lưỡng có thể
chẩn đoán và xếp giai đoạn ung thư. Đối với một số trường hợp khó hoặc bệnh nhân không cảm
thấy thoải mái, có thể gây mê toàn than (đặc biệt với những ung thư hệ sinh dục).
Thăm khám lâm sàng không kỹ sẽ gây lãng phí thời gian và tiền bạc và những thủ
thuật gây đau đớn không cần thiết.
III.MỘT SỐ THỦ THUẬT THĂM KHÁM LÂM SÀNG CHÍNH
Nhìn và sờ nắn vú: đối với u vú có thể nhìn thấy u gồ lên, biến dạng hình thể của tuyến
vú, mất cân đối giữa 2 vú hoặc da vú màu da cam do ung thư vú xâm lấn da
Gõ 2 phế trường hoặc nghe để phát hiện tràng dịch màng phổi
Thăm khám khoang miệng để chẩn đoán và xếp giai đoạn ung thư khoang miệng.
Thăm khám thanh quản với gương Clarke để chẩn đoán ung thư thanh quản
6

Sờ một cách hệ thống các vùng hạch đặc biệt là hạch cổ, hạch nách , hạch bẹn để phát
hiện các ung thư di căn đến hệ thống hạch tương ứng.
Sờ và gõ vào vùng gan lách để phát hiện gan lách lớn.
Sờ nắn ổ bụng để phát hiện u ổ bụng hoặc buồng trứng.
Thăm âm đạo bằng mỏ vịt để phát hiện ung thư cổ tử cung.
Thăm trực tràng để phát hiện ung thư trực tràng hoặc đánh giá tình trạng của
dây chằng rộng trong ung thư cổ tử cung hoặc thám sát khối u vùng tiểu khung như u buồng
trứng. Đối với nam giới thăm trực tràng còn để phát hiện ung thư tiền liệt tuyến.
Sờ nắn nhẹ nhàng và cẩn thận vùng bìu để phát hiện khối u tinh hoàn.
Thăm khám thần kinh để phát hiện các khối u di căn não.
IV. CẬN LÂM SÀNG
1. Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh
Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh thường được dùng để khẳng định những tổn thương nghi
ngờ qua thăm khám lâm sàng và phát hiện những thương tổn mới, như vậy thay đổi được về đánh
giá giai đoạn bệnh và khả năng điều trị.
1.1. Xquang phổi
Phương pháp chụp Xquang phổi tuy đơn giản nhưng rất hữu ích để chẩn đoán ung thư
phổi nguyên phát, ung thư phổi di căn, tràn dịch màng phổi, khảo sát các biến chứng nhiễm trùng
hoặc xơ phổi sau điều trị. Chụp Xquang phổi nên được sử dụng càng rộng rãi càng tốt.
Một số hình ảnh có thể thấy được trên phim Xquang phổi:
+ Hội chứng phế nang hoặc xẹp phổi
+ Khối u đơn độc hoặc nhiều khối u phổi
7

+ Viêm tắc bạch mạch dạng ung thư
+ Các hốc trong phổi
+ Khối u trung thất
+ Tràn dịch màng phổi
+ Tràn khí màng phổi

+ Các di căn xương
+ Xquang xương
Xquang xương có thể phát hiện ung thư nguyên phát ở xương hoặc ung thư di căn đến
xương với 3 hình ảnh khác nhau:
Các thương tổn hủy xương: biến mất một vùng cấu trúc của xương (di căn từ ung thư
thận, phổi, ung thư đầu cổ và một số ung thư khác).
Thương tổn dày xương: Sự dày lên một vùng cấu trúc xương (di căn từ ung thư vú, tiền
liệt tuyến và ung thư tuyến giáp).
Thể kết hợp: Vừa hủy và dày xương.
Xquang xương thường cho phép chẩn đoán nhanh các trường hợp thương tổn xương.
Một số hình ảnh Xquang xương để phát hiện di căn xương:
+ Hủy xương ở các xương tứ chi
+ Hủy xương vùng xương chậu
+ Hủy xương đốt sống
+ Hủy xương sọ
+ Thương tổn dày lên vùng xương chậu
+ Thương tổn dày lên của xương cột sống
8

+ Thương tổn dày lên của xương sọ







Hình1: Chụp X.Quang
1.2. Mammography
Mamography là xét nghiệm đang dẫn đầu trong chẩn đoán ung thư vú. Người ta đã hoàn

thiện dần về mặt kỹ thuật trong 10 năm qua và những tiến bộ hơn nữa đang trong quá trình hoàn
thiện như kỹ thuật số hóa.
Ngày nay người ta có thể phát hiện khối u nhỏ hơn 4mm đường kính (khối u tiền lâm sàng)
với những hình ảnh đặc hiệu về đậm độ, bờ không rõ ràng, khối mờ có hình sao,vôi hóa vi thể.
Sinh thiết khối u được thực hiện với hệ thống cố định cho chẩn đoán rất tốt về giải phẫu
bệnh trước khi phẫu thuật.




Hình 2: Chụp nhũ ảnh
9







Hình 3: Kết quả chụp nhũ ảnh
1.3.Siêu âm
Siêu âm được ứng dụng nhiều trong chẩn đoán ung thư. Siêu âm phát hiện được các khối u
của các cơ quan như khối u gan, u thận, khối u buồng trứng, u tử cung v.v.
Siêu âm còn có thể cho biết được tính chất của khối u: dạng đặc hoặc dạng nang. Với
những đầu dò có tần số cao, siêu âm còn có thể đánh giá được mức độ xâm lấn của ung thư vào
tổ chức chung quanh (ung thư dạ dày, ung thư đại trực tràng...).
Chẩn đoán siêu âm dễ thực hiện ở các tuyến y tế, giá cả hợp lý, không độc hại. Tuy nhiên
siêu âm khó thực hiện đối với các tạng có không khí và phụ thuộc vào kinh nghiệm của người
đọc.
1.4. Đồng vị phóng xạ

Đồng vị phóng xạ là một xét nghiệm thăm dò chức năng, chất lượng hình ảnh ít chú ý hơn
là thăm dò chức năng thật sự. Tuy nhiên, ung thư không chỉ là bệnh lý có thể tạo ra bất thường
trên đồng vị phóng xạ mà còn một số bệnh lý khác, do đó chúng ta phải thận trọng giải thích
những bất thường đó và nên đối chiếu với bệnh sử lâm sàng của bệnh nhân.