Thiết kế và sử dụng phiếu học tập trong quá trình dạy học trên lớp môn Toán

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE
Educational Science - Mathematics, 2013, Vol. 58, pp. 90-95
This paper is available online at

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP TRONG QUÁ TRÌNH
DẠY HỌC TRÊN LỚP MÔN TOÁN

Bùi Văn Nghị1 và Nguyễn Văn Thái Bình2∗
1

Khoa Toán - Tin, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội;
Phòng Đào tạo, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội;
*E-mail:

2

Tóm tắt. Phiếu học tập được giáo viên thiết kế trong dạy học để phát huy tính chủ
động học tập của người học. Bài báo này trình bày việc thiết kế và sử dụng phiếu
học tập trên lớp của người giáo viên.
Từ khóa: Phiếu học tập, dạy học môn Toán.

1.

Mở đầu

Tư tưởng cơ bản trong đổi mới phương pháp dạy học hiện nay là phải làm sao để
học sinh được suy nghĩ nhiều hơn, làm việc nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn. Từ tư tưởng
chỉ đạo đó, trong các nhà trường phổ thông hiện nay, nhiều giáo viên đã tích cực suy
nghĩ cải tiến, đổi mới phương pháp dạy học. Theo chúng tôi, phiếu học tập (PHT) là một
phương tiện rất tiện ích để thực hiện tư tưởng chỉ đạo nói trên. Giáo viên có thể thiết kế
và sử dụng PHT trong những chức năng năng điều hành quá trình dạy học - một yếu tố

quan trọng của phương pháp dạy học mà người giáo viên thường sử dụng để lập kế hoạch
dạy học từng tiết học. Những chức năng điều hành quá trình dạy học là: Đảm bảo trình độ
xuất phát; Hướng đích và gợi động cơ; Làm việc với nội dung mới; Củng cố; Kiểm tra và
đánh giá; Hướng dẫn công việc ở nhà [1; 464].
Đảm bảo trình độ xuất phát là đảm bảo phục hồi những tri thức và kĩ năng, kĩ xảo
cần thiết để học bài mới. Hướng đích và gợi động cơ là làm cho học sinh có ý thức về
những mục tiêu cần đạt và tạo được động lực bên trong thúc đẩy bản thân họ hoạt động để
đạt các mục tiêu đó. Hướng đích và gợi động cơ là nhằm biến những mục tiêu sư phạm mà
nhà trường đặt ra thành những mục tiêu của bản thân học sinh chứ không phải chỉ là việc
vào bài, đặt vấn đề một cách hình thức. Đó cũng không phải chỉ là một việc làm ngắn ngủi
lúc bắt đầu bài học mà phải xuyên suốt quá trình dạy học: lúc mở đầu, ở những bước trung
gian và thậm chí cả khi kết thúc bài học. Có thể gợi động cơ xuất phát từ thực tế hoặc xuất
phát từ nội bộ toán học: xoá bỏ một sự hạn chế, chính xác hóa một khái niệm, hướng tới
sự tiện lợi, hợp lí hoá công việc, sự hoàn chỉnh và hệ thống, lật ngược vấn đề, tương tự
hoá, khái quát hoá, phát hiện mối liên hệ và phụ thuộc,... Làm việc với nội dung mới là tổ
90


Thiết kế và sử dụng phiếu học tập trong quá trình dạy học trên lớp môn Toán

chức, điều khiển hoạt động học tập của học sinh để họ kiến tạo tri thức, rèn luyện kĩ năng
và đạt được các mục tiêu khác của bài học. Kiến tạo tri thức bao gồm cả việc thể chế hoá,
tức là xác nhận những kiến thức mới phát hiện, đồng nhất hoá những kiến thức riêng lẻ
mang màu sắc cá thể, phụ thuộc vào hoàn cảnh và thời gian của từng học sinh thành tri
thức khoa học của xã hội, tuân thủ chương trình về mức độ yêu cầu, cách thức diễn đạt
và định vị trí thức mới trong hệ thống tri thức đã có, hướng dẫn vận dụng và ghi nhớ một
số tri thức đã đạt được. Củng cố nhằm làm cho những tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, hành vi,
phẩm chất đạo đức và những yếu tố thế giới quan trở thành vững chắc, ổn định trong học
sinh. Củng cố diễn ra dưới các hình thức: luyện tập, đào sâu, ứng dụng, hệ thống hoá và
ôn. Trong khâu này cũng có thể thực hiện một phần của việc thể chế hoá, cụ thể là hướng

dẫn vận dụng và ghi nhớ một tri thức đạt được nào đó hoặc giải phóng khỏi trí nhớ một
kiến thức không quan trọng vừa đạt được thông qua bài tập. Kiểm tra và đánh giá nhằm
thu thập thông tin về trình độ, kết quả học tập của học sinh ở những thời điểm nhất định.
Hướng dẫn công việc ở nhà bao gồm việc ra bài tập về nhà, hướng dẫn các nhiệm vụ khác
như học lí thuyết, thực hành, chuẩn bị bài mới.

2.
2.1.

Nội dung nghiên cứu
Thiết kế và sử dụng phiếu học tập trong quá trình dạy học trên lớp

* Sử dụng PHT để đảm bảo trình độ xuất phát, hướng đích và gợi động cơ: dạy
học bài “Phép biến hình” - Hình học 11
Để học sinh có khái niệm và nắm được vấn đề bản chất nhất của định nghĩa Phép
biến hình trong mặt phẳng, ta có thể thiết kế PHT như Hình 1.

Hình 1. Phiếu học tập 1
91


Bùi Văn Nghị và Nguyễn Văn Thái Bình

Từ việc thực hiện các yêu cầu hoạt động đặt ra trong PHT, HS bước đầu hình thành
khái niệm về phép biến hình trong mặt phẳng, có sự so sánh với khái niệm hàm số đã được
học.
* Thiết kế PHT để làm việc với nội dung mới: tổ chức, điều khiển hoạt động học
tập của học sinh để các em tự tìm ra tri thức mới trong bài “Phép tịnh tiến”
Sau khi đã có định nghĩa Phép tịnh tiến, GV có thể tổ chức cho HS làm việc theo
nhóm trên PHT (Hình 2).

→
Trong mặt phẳng, cho phép tịnh tiến theo vectơ −
v cho trước. Thảo luận theo nhóm
và điền kết quả vào bảng ở Hình 2.

Hình 2. Phiếu học tập 2
Khi thực hiện yêu cầu của PHT trên, HS sẽ phát hiện các tính chất của phép tịnh
tiến theo vectơ cho trước từ một số trường hợp cụ thể. Từ đó, các nhóm sẽ phát biểu thành
tính chất tổng quát.
* Thiết kế PHT trong khâu củng cố:
Để tổng kết, hệ thống hoá một số nội dung về phép dời hình và phép đồng dạng
trong mặt phẳng, GV có thể thiết kế PHT như ở Hình 3. Trong PHT, HS điền vào các
92


Thiết kế và sử dụng phiếu học tập trong quá trình dạy học trên lớp môn Toán

phần để trống bằng cách nhớ lại, kiểm tra lại các thông tin trong sách giáo khoa. Từ đó
HS có được bảng hệ thống và so sánh các nội dung, tính chất đã học và quan trọng hơn là
HS nắm được một cách hệ thống hoá các kiến thức, tóm tắt kiến thức dưới dạng bảng như
ở Hình 3.

Hình 3. Phiếu học tập 3
* Thiết kế PHT trong khâu kiểm tra, đánh giá
Để đánh giá những kiến thức và kĩ năng đạt được của học sinh sau khi học xong
chương Phép dời hình và phép đồng dạng trong mặt phẳng, Hình học 11, giáo viên có thể
thiết kế bài kiểm tra ở dạng PHT như trình bày ở Hình 4 và yêu cầu mỗi học sinh hoặc
từng nhóm học sinh làm bài trong 45 phút. Cũng có thể thiết kế những PHT tương tự như
nhau để bảo đảm tính khách quan trong đánh giá.

93


Bùi Văn Nghị và Nguyễn Văn Thái Bình

Hình 4. Phiếu học tập 4
94


Thiết kế và sử dụng phiếu học tập trong quá trình dạy học trên lớp môn Toán

3.

Kết luận

PHT là một phương tiện dạy học có tác dụng tốt phát huy tính tích cực học tập của
học sinh. Có thể thiết kế và sử dụng PHT trong các khâu cơ bản của quá trình dạy học.
Các tác giả đã nghiên cứu và thiết kế một số phiếu học tập làm minh chứng cho việc thực
hiện chức năng của PHT trong các khâu của quá trình dạy học. Việc dạy học theo PHT ở
một hay một số khâu trong quá trình dạy học có những thuận lợi nhất định và góp phần
nâng cao tính tích cực, chủ động học tập của học sinh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Nguyễn Bá Kim, 2004. Phương pháp dạy học môn Toán. Nxb Đại học Sư phạm,
Hà Nội.
[2] Bùi Văn Nghị, 2010. Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Toán lớp 11. Nxb
Đại học Sư phạm, Hà Nội.
[3] Trần Văn Hạo (Tổng chủ biên), Nguyễn Mộng Hy (Chủ biên), Khu Quốc Anh,
Nguyễn Hà Thanh và Phan Văn Viện, 2007. Hình học 11. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
ABSTRACT
Designing and making use of ‘pieces of paper’ with learning tasks

in the teaching of mathematics
Pieces of paper with learning tasks made by a teacher is a means of teaching that
will promote students’ positive learning. This paper presents the design and application
of pieces of paper with learning tasks made by teachers of mathematics.

95