Một số vấn đề về chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE

Vol. 56, No. 5, pp. 147-153

MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ CHƯƠNG TRÌNH
GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MÔN HÓA HỌC

Cao Thị Thặng

Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam
E-mail:
Tóm tắt. Chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học từ lớp 8 - 12 đang
được triển khai ở các trường trung học phổ thông Việt Nam. Việc tổng kết
kinh nghiệm, đánh giá quá trình xây dựng và phát triển chương trình là một
việc làm cần cần thiết để đề xuất định hướng phát triển chương trình mới
sau năm 2015. Bài báo đề cập đến qui trình phát triển chương trình giáo dục
phổ thông, môn Hóa học; điều kiện hỗ trợ cũng như sự hợp tác giữa các cơ
quan trong phát triển chương trình và một số ý kiến đánh giá chương trình
hóa học được triển khai theo nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc Hội.

1.

Mở đầu

Chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học từ lớp 8 - 12 đã được triển
khai đại trà trên toàn quốc đến nay đã được 6 năm. Việc tổng kết kinh nghiệm và
đánh giá bước đầu chương trình hóa học sẽ là một trong những cơ sở quan trọng
góp phần điều chỉnh dạy học hóa học trong giai đoạn hiện nay theo định hướng
giảm tải và triển khai đổi mới chương trình và sách giáo khoa Hóa học trong giai
đoạn sau 2015 theo định hướng đáp ứng yêu cầu của xã hội Việt Nam trong giai
đoạn mới theo chủ trương của Chính phủ và Bộ Giáo dục & Đào tạo.

2.
2.1.

Nội dung nghiên cứu
Quá trình thực hiện và kết quả đạt được từ chương trình
giáo dục phổ thông môn Hóa học

* Về qui trình tổ chức đổi mới chương trình hóa học
Theo sự chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Giáo dục & Đào tạo, chương trình giáo
dục phổ thông các môn học nói chung và môn Hóa học nói riêng đã được xây dựng
và hoàn thiện theo một qui trình tương đối chặt chẽ, đảm bảo sự liên thông từ cấp
tiểu học, trung học cơ sở đến cấp trung học phổ thông. Qui trình gồm các bước chủ
yếu sau đây:
147


Cao Thị Thặng

Bước 1. Đánh giá chương trình hóa học hiện hành (chương trình cải cách giáo
dục) từ lớp 8 - 12. Nội dung này đã được phòng bộ môn Hóa học, Viện Khoa học
giáo dục (Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục) thực hiện từ cuối những năm
90 của thế kỉ XX.
Bước 2. Tham khảo chương trình hóa học nước ngoài. Nội dung này đã được
phòng bộ môn Hóa học, Viện Khoa học Giáo dục trước đây và Viện Chiến lược và
Chương trình giáo dục thực hiện từ cuối những năm 90 của thế kỉ XX và một phần
trong khuôn khổ của dự án Phát triển Trung học cơ sở và đề án Trung học phổ
thông bao gồm chương trình môn Khoa học, môn Hóa học nói riêng.
Bước 3. Đề xuất định hướng xây dựng chương trình hóa học Việt Nam: Tư
tưởng đổi mới chương trình hóa học Việt Nam, quan điểm phát triển và xây dựng

chương trình hóa học trung học cơ sở và trung học phổ thông do Viện Chiến lược
và Chương trình giáo dục nghiên cứu và hoàn thiện.
Bước 4. Phát triển chương trình hóa học thí điểm cấp trung học cơ sở và trung
học phổ thông được thực hiện theo những định hướng của NQ 40/2000 của Quốc
hội, theo sự chỉ đạo của Ban chỉ đạo đổi mới chương trình và sách giáo khoa (SGK)
do Thứ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo làm trưởng Tiểu ban. Nội dung chương trình
dự thảo thí điểm đã được lấy ý kiến góp ý của các chuyên gia, giáo viên (GV), cán
bộ quản lí giáo dục (CBQLGD), các nhà khoa học,... đã được Hội đồng thẩm định
Quốc gia môn Hóa học thông qua đồng thời lấy ý kiến qua các phương tiện thông
tin đại chúng như Báo Giáo dục và Thời đại, ý kiến của các Sở Giáo dục & Đào tạo
(GD & ĐT) trên phạm vi toàn quốc.
Bước 5. Bộ trưởng Bộ GD & ĐT phê duyệt chương trình thí điểm môn Hóa
học để triển khai biên soạn SGK theo chương trình thí điểm. SGK thí điểm dự thảo
đã được các chuyên gia, giáo viên, cán bộ quản lí giáo dục, các nhà khoa học,... góp
ý và Hội đồng thẩm định (HĐTĐ) Quốc gia môn Hóa học thẩm định.
Bước 6. Triển khai thử nghiệm chương trình và SGK thí điểm trong 3 năm tại
một số trường địa phương đại diện cho các vùng miền trên cả nước để lấy ý kiến
của các GV trực tiếp dạy học.
Bước 7. Hoàn thiện chương trình thí điểm và đưa ra văn bản cuối cùng dựa
trên kết quả thử nghiệm. Văn bản hoàn thiện chương trình môn Hóa học được lấy
ý kiến của các chuyên gia, GV, CBQL GD trên toàn quốc, qua các vòng thẩm định
của HĐTĐ Quốc gia môn Hóa học, được đưa lên các phương tiện thông tin đại
chúng để lấy ý kiến. Bộ trưởng Bộ GD & ĐT đã kí quyết định ban hành chính thức
chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học từ lớp 8 - 12 tháng 5 năm 2006.
Bước 8. Hoàn thiện SGK từ lớp 8 - 12 thí điểm căn cứ vào chuẩn kiến thức
kĩ năng của chương trình hóa học phổ thông đã được ban hành. SGK môn Hóa học
được sự góp ý của các chuyên gia, GV, CBQL GD và được HĐTĐ Quốc gia môn
Hóa học thông qua.
148

Một số vấn đề về chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học

Bước 9. Triển khai SGK mới từ lớp 8 - 12 trên cả nước.
Bước 10. Đánh giá Bộ chương trình và SGK Hóa học mới từ lớp 8 -12 theo
yêu cầu của Quốc Hội (triển khai từ năm 2008).
Theo đánh giá của các chuyên gia xây dựng chương trình môn Hóa học: Trong
mỗi bước phát triển, hoàn thiện, triển khai thực hiện chương trình và sách giáo khoa
mới tuy còn có những hạn chế nhất định nhưng phải nói rằng đây là một qui trình
phát triển chương trình đã tiếp cận được qui trình phát triển chương trình giáo dục
phổ thông của nhiều nước tiên tiến trên thế giới và là sự phát triển chương trình
qui mô nhất.
* Các bộ chương trình hóa học hiện nay
- Chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học gồm: chương trình hóa học
THCS (lớp 8, 9), chương trình hóa học THPT (chương trình chuẩn và chương trình
nâng cao) từ lớp 10 - 12.
- Chương trình tự chọn: Chương trình tự chọn THCS và THPT gồm 2 loại
chủ đề: chủ đề bám sát và chủ đề nâng cao.
- Chương trình chuyên sâu THPT: Dành cho các lớp chuyên Hóa học ở trường
THPT chuyên.
- Chương trình giáo dục thường xuyên môn Hóa học THCS và THPT.
Các chương trình này được biên soạn đáp ứng theo yêu cầu mục tiêu giáo dục
phổ thông và nhu cầu của người học.

2.2.

Điều kiện hỗ trợ và sự phối hợp giữa các cơ quan để thực
hiện chương trình và SGK môn Hóa học

Cùng với việc đổi mới chương trình và SGK Hóa học, có rất nhiều hoạt động

được chỉ đạo hỗ trợ, phối hợp của Chính phủ và các cơ quan thuộc Bộ Giáo dục &
Đào tạo. Dưới đây là một số hoạt động hỗ trợ chủ yếu.
* Đổi mới phương pháp dạy học Hóa học:
Đổi mới phương pháp dạy học Hóa học ở trường THCS, THPT, cao đẳng sư
phạm (CĐSP) và đại học sư phạm (ĐHSP) là một trong những quan điểm phát
triển chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học. Định hướng đổi mới phương
pháp dạy học hóa học đã được thể hiện trong phần giải thích chương trình môn
Hóa học và cụ thể hóa ở chuẩn kiến thức kĩ năng môn Hóa học. Vấn đề này đã được
quán triệt trong nội dung bồi dưỡng thay sách từ lớp 8 đến lớp 12 hoặc có những
lớp tập huấn cho các GV cốt cán toàn quốc do Vụ Giáo dục Trung học và Cục nhà
giáo và Cán bộ quản lí giáo dục tổ chức.
* Đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Hóa học:
Đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Hóa học là một trong những quan
điểm cơ bản của việc phát triển cũng như xây dựng chương trình môn Hóa học. Nó
đã được thể hiện rõ trong nội dung giải thích chương trình môn Hóa học và cụ thể
149


Cao Thị Thặng

hóa ở chuẩn kiến thức kĩ năng môn Hóa học. Vấn đề đổi mới đánh giá kết quả học
tập môn Hóa học đã được triển khai ở các lớp tập huấn GV, cán bộ chỉ đạo cốt
cán thuộc dự án phát triển THCS, phát triển THPT, phát triển giáo viên THCS và
THPT, đề án THPT, bồi dưỡng thay sách các lớp từ lớp 8 - 12. Bộ GD & ĐT mà
cụ thể là Vụ Giáo dục Trung học và Cục Khảo thí & Kiểm định chất lượng đã triển
khai cụ thể ở kì thi Tốt nghiệp THPT và kì thi tuyển sinh ĐH, CĐ từ năm 2007.
* Thiết bị dạy học Hóa học:
Bộ Giáo dục & Đào tạo đã thành lập Ban chỉ đạo về vấn đề thiết bị dạy học
nói chung trong đó có thiết bị dạy học môn Hóa học nói riêng đồng thời đã xây
dựng và thẩm định danh mục cũng như mẫu thiết bị dạy học Hóa học tối thiểu để

phục vụ cho đổi mới chương trình và SGK từ lớp 8 - 12 thí điểm sau đó hoàn thiện
Bộ danh mục thiết bị tối thiểu môn Hóa học theo chương trình và SGK mới.
* Vấn đề chuẩn bị đội ngũ GV Hóa học mới:
Các giảng viên (GV) của các trường ĐHSP, CĐSP đã được huy động tham
gia để nắm bắt được việc đổi mới chương trình và SGK Hóa học phổ thông. Cụ thể
là được tham gia các lớp tập huấn về chương trình và SGK THCS và THPT; tham
gia biên soạn chương trình hoặc HĐTĐ chương trình môn Hóa học; tham gia biên
soạn SGK Hóa học hoặc HĐTĐ các SGK Hóa học; tham gia góp ý cho chương trình
và SGK môn Hóa học và làm báo cáo viên tại một số lớp tập huấn bồi dưỡng thay
sách từ lớp 8 - 12.
* Vai trò của cán bộ chỉ đạo bộ môn, GV đứng lớp:
Các GV Hóa học THCS và THPT đã được tham gia nhiều hoạt động có liên
quan đến đổi mới chương trình và SGK Hóa học. Cụ thể là tham gia các lớp tập
huấn về chương trình và SGK ở THCS và THPT; tham gia Hội đồng thẩm định
chương trình môn Hóa học; tham gia Hội đồng thẩm định SGK Hóa học và tham
gia góp ý cho chương trình và SGK môn Hóa học.
* Vấn đề tổ chức bồi dưỡng GV thay sách Hóa học từ lớp 8 - 12:
Việc tổ chức bồi dưỡng thay sách nhìn chung là tốt. Đội ngũ các Báo cáo viên
đa phần đều là tác giả chương trình và SGK. Nội dung bồi dưỡng gồm: những nội
dung mới, khó của chương trình và SGK, vấn đề đổi mới phương pháp, đổi mới đánh
giá kết quả học tập, hướng dẫn sử dụng thiết bị của từng lớp.
* Chỉ đạo thực hiện:
Từ cấp Trung ương (Vụ, Cục, Viện) đến địa phương (các sở GD & ĐT, các
phòng GD & ĐT, các trường phổ thồng) tương đối thống nhất.
* Hỗ trợ của các dự án thuộc Bộ GD & ĐT:
Việc phát triển chương trình hóa học mới đã được sự hỗ trợ trực tiếp của một
số dự án như Dự án phát triển THCS I và II, Dự án Phát triển THPT, Dự án Việt
- Bỉ pha I và II,...
* Sự công khai dân chủ góp phần hoàn thiện chương trình và SGK Hóa học:
150

Một số vấn đề về chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học

Trong việc lấy ý kiến và trao đổi về chương trình và SGK của các giáo viên,
nhà giáo dục, các tổ chức xã hội trên các phương tiện thông tin đại chúng là một
điểm rất mới chưa từng có, góp phần nâng cao chất lượng chương trình và sách giáo
khoa môn Hóa học.
Trong lịch sử xây dựng và phát triển chương trình môn Hóa học phổ thông
qua các thời kì thì lần này đã thể hiện sự phối hợp tốt nhất, sự hỗ trợ cũng như
phối hợp thực hiện giữa các cơ quan, trường học có liên quan, đảm bảo sự thành
công đổi mới chương trình giáo dục phổ thông các môn học nói chung và môn Hóa
học nói riêng.

2.3.

Một số ưu điểm và hạn chế của chương trình giáo dục phổ
thông môn Hóa học theo nghị quyết 40/2000 của Quốc hội

2.3.1.

Một số ưu điểm

* Tính thống nhất trong chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học
Lần đầu tiên chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học được xây dựng
tương đối thống nhất từ THCS đến THPT theo một cấu trúc tương đối hợp lí.
Chương trình được thống nhất về quan điểm xây dựng và phát triển chương trình
môn Hóa học, thống nhất ở nội dung môn Hóa học, cấu trúc nội dung chương trình
môn Hóa học và thống nhất ở chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học.
* Tính hệ thống, phổ thông, cơ bản, khoa học, tương đối hiện đại và thực tiễn

Chương trình và SGK môn Hóa học đảm bảo kiến thức, kĩ năng hóa học trong
chương trình, SGK là phổ thông, cơ bản; đảm bảo tính khoa học, tương đối hiện
đại; đảm bảo tính thực tiễn, học đi đôi với hành. Lần đầu tiên số tiết luyện tập,
thực hành của bộ môn Hóa học được bảo đảm hợp lí tạo điều kiện cho HS được
ôn tập kiến thức, rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức hóa học đã học ở mức tối
thiểu và đảm bảo tiếp cận nhất định về nội dung và phương pháp dạy học hóa học
so với chương trình hóa học của một số nước trong khu vực và thế giới.
* Tính phân hóa ở THCS và THPT
Chúng ta đã xây dựng được bước đầu chương trình môn Hóa học theo định
hướng phân hóa:
- Có chương trình và SGK Hóa học THPT cơ bản và nâng cao dành cho HS
có khuynh hướng KHTN và KHXH & NV.
- Có bộ chương trình hóa học tự chọn ở THCS và THPT dành cho HS có
nguyện vọng học tự chọn theo chủ đề bám sát và nâng cao.
- Có bộ chương trình hóa học THPT chuyên sâu dành cho HS trường THPT
chuyên môn Hóa.
* Định hướng đổi mới phương pháp và đánh giá kết quả học tập môn Hóa học
151


Cao Thị Thặng

Bước đầu thể hiện đổi mới phương pháp và đánh giá kết quả học tập môn
Hóa học trong nội dung giải thích chương trình; hệ thống kiến thức, kĩ năng trong
môn Hóa học và SGV cũng như SGK Hóa học ở các lớp đặc biệt là ở cấp THCS.
* Thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông, mục tiêu giáo dục cấp THCS và
cấp THPT
Chương trình môn Hóa học giúp HS đạt được hệ thống kiến thức hóa học phổ
thông cơ bản, hiện đại và thiết thực từ đơn giản đến phức tạp, gồm: kiến thức cơ
sở hóa học chung; hóa học vô cơ và hóa học hữu cơ đồng thời dạt được hệ thống kĩ

năng hóa học phổ thông cơ bản và thói quen làm việc khoa học gồm: kĩ năng học
tập hóa học; kĩ năng thực hành, thí nghiệm hóa học; kĩ năng vận dụng kiến thức
hóa học cũng như rèn luyện thái độ tích cực như: hứng thú học tập bộ môn Hóa
học; ý thức trách nhiệm với bản thân, với xã hội và cộng đồng; phát hiện và giải
quyết vấn đề một cách khách quan, trung thực trên cơ sở phân tích khoa học và ý
thức vận dụng những tri thức hóa học đã học vào cuộc sống và vận động người khác
cùng thực hiện.
Lần đầu tiên đã xây dựng được chuẩn kiến thức kĩ năng môn Hóa học, làm
cơ sở cho việc hoàn thiện SGK, SGV, sách bài tập (SBT) và chỉ đạo dạy học ở nhà
trường phổ thông. So với các bộ chương trình hóa học trước đây, chuẩn kiến thức
và kĩ năng là điểm mới căn bản, định hướng cho dạy học và đánh giá kết quả dạy
học môn Hóa học.
2.3.2.

Một số hạn chế

- Cũng như một số môn học khác, sự phân hóa của chương trình môn Hóa học
còn hạn chế do chỉ ở hai mức: chương trình giáo dục phổ thông và chương trình hóa
học THPT nâng cao. Việc triển khai chương trình tự chọn hóa học ở các trường tại
các địa phương theo hai loại chủ đề cũng còn có những hạn chế nhất định.
- Việc cập nhật những vấn đề thực tiễn của cuộc sống lao động và sản xuất
hóa học hàng ngày, vấn đề hiện đại tuy đã được chú trọng nâng cao nhưng vẫn còn
hạn chế.
- Chương trình đã chú ý tăng cường luyện tập thực hành nhưng còn chưa có
tiết bài tập, tiết trả bài kiểm tra 45 phút tạo điều kiện để HS thực hành vận dụng
kiến thức rèn luyện kĩ năng và tự đánh giá kết quả học tập. GV chưa có thời gian
để nhận xét, đánh giá kiến thức, kĩ năng cho HS một cách đầy đủ qua kết quả bài
kiểm tra.
- Phân hóa theo vùng, miền và theo năng lực HS tuy đã có ở phần giải thích
chương trình Hóa học nhưng chưa được đề cập cụ thể.

- Một số GV ở một số địa phương còn cho rằng chương trình hóa học còn nặng
về khối lượng kiến thức nhất là chương trình THPT nâng cao môn Hóa học.
152


Một số vấn đề về chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học

3.

Kết luận

Với qui trình thực hiện tương đối hợp lí, với sự phối hợp tương đối chặt chẽ
giữa các cơ quan nghiên cứu, chỉ đạo, đào tạo và bồi dưỡng,. . . các bộ chương trình
hóa học phổ thông đã được xây dựng và triển khai.
Tuy còn một số hạn chế nhưng với những ưu điểm chủ yếu đã nêu trên, chương
trình giáo dục phổ thông môn Hóa học về cơ bản đã đáp ứng được những yêu cầu
của việc đổi mới chương trình và SGK theo nghị quyết 40/QH2000 của Quốc hội,
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện nhằm mục tiêu đào tạo những
người lao động mới theo yêu cầu của xã hội.
Tuy nhiên, xã hội Việt Nam đã và đang có những chuyển biến quan trọng
trong đó có nhu cầu mới về nguồn nhân lực. Do đó việc đáp ứng của giáo dục phổ
thông nói chung, chương trình và SGK Hóa học nói riêng trong giai đoạn mới cũng
cần được xem xét đánh giá khách quan để chương trình được phát triển đáp ứng
với những thay đổi của xã hội nhất là giai đoạn sau 2015.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Bộ Giáo dục và đào tạo, 2006 - 2010. Các bộ chương trình: Giáo dục phổ thông
môn Hóa học, Chương trình THPT môn Hóa (chuẩn và nâng cao), Chương trình
tự chọn THCS và THPT, Chương trình chuyên sâu THPT, Chương trình giáo
dục thường xuyên môn Hóa học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[2] Bộ Giáo dục và đào tạo. Đánh giá chương trình và SGK môn Hóa học. Nxb Giáo

dục, Hà Nội.
[3] Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, 2009. Báo cáo việc thực hiện chương trình,
SGK môn Hóa học theo nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội.
ABSTRACT
Some issues on curriculum of Chemistry in General Education
Curricula of Chemistry in General Education for classes 8 - 12 are implemented
at Secondary Schools of Vietnam. The assessment of process for curriculum development is necessary for proposal on new trend for curriculum development after the
year 2015. The paper deals with recommendation on the procedure of curriculum development of Chemistry in General Education; rcommendation on the conditions of
support and the cooperation between organizations in the curriculum development
of Chemistry in General Education and assessment on some chemistry curriculum,
which have been implemented in the light of the Resolution 40/2000/QH10 of the
National Assembly.

153