Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự việt nam từ thực tiễn thành phố hồ chí minh TT

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ HOÀNG TẤN

CÁC TỘI XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN
VÀ GIA ĐÌNH THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH

Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 9 38 01 04

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2020


Công trình được hoàn thành tại:
Học viện Khoa học Xã hội

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN VĂN ĐỘ

Phản biện 1: GS.TS. Hồ Trọng Ngũ
Phản biện 2: PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn
Phản biện 3: TS. Lại Viết Quang

Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ
họp tại: Học Viện Khoa học Xã hội vào lúc: ...... giờ, ngày......
tháng.... năm 2020

Có thể tìm hiểu luận án tại:
-

Thư viện học viện khoa học xã hội
Thư viện quốc gia việt nam


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhà nước bảo vệ các quan hệ xã hội bằng pháp luật, trong các quan hệ
xã hội thì nền tảng gia đình luôn được chú trọng nhằm bảo đảm các điều
kiện để phát triển đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Gia đình là tế bào của xã hội, do đó muốn xây dựng xã hội phát triển
tất yếu phải chú trọng đến sự phát triển lành mạnh của các tế bào và quan
tâm đến việc bảo vệ quan hệ hôn nhân tiến bộ.
Từ xa xưa pháp luật và đạo đức, tập quán truyền thống cũng đã có
những quy định trong việc thiết lập các hành vi xử sự đối với những vấn đề
liên quan đến mối quan hệ về hôn nhân và gia đình.
Trong công cuộc cải cách tư pháp ở nước ta, Đảng và Nhà nước luôn
quan tâm và đề cao đối với các chính sách trong hoạt động xây dựng và áp
dụng pháp luật, nhiều nghị quyết đã ra đời để đáp ứng yêu cầu thực hiện
nhiệm vụ chính trị trong giai đoạn mới như: Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày
02/01/2002 của Bộ Chính trị về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư
pháp trong thời gian tới”, Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/05/2005 của
Bộ Chính trị về “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật
Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020” và Nghị quyết số
49/NQ-TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư
pháp đến năm 2020 ”[55, 56, 57].
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 được

quy định tại Điều 36 nhằm bảo hộ chế độ hôn nhân gia đình theo nguyên
tắc tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng, tôn trọng
lẫn nhau. Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình, bảo hộ quyền lợi của
người mẹ và trẻ em [106, Điều 36].
Chế độ hôn nhân và gia đình giữ vai trò quan trọng trong đời sống xã
hội, nên được bảo vệ bằng nhiều phương tiện khác nhau, trong đó có
phương tiện pháp luật mà vai trò quan trọng thuộc pháp luật hình sự. Pháp
1


luật hình sự luôn dành sự quan tâm cho việc bảo vệ chế độ hôn nhân và gia
đình thông qua việc quy định những hành vi cụ thể nào cho xã hội là tội
phạm xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình và các biện pháp xử lý hình
sự đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm đó. Bộ luật Hình sự năm
2015 quy định các hành vi vi phạm chế độ hôn nhân và gia đình bị xem là
tội phạm và quy định các hình phạt đối với các hành vi đó từ Điều 181 đến
Điều 187 ở Chương XVII Phần các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia
đình [16].
Bộ luật Hình sự chỉ điều chỉnh những hành vi xâm phạm đến chế độ
hôn nhân và gia đình mang tính chất nghiêm trọng có thể dẫn đến thiệt hại
đến tính mạng, sức khoẻ, tài sản của những thành viên trong gia đình, của
người khác, có thể gây ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội, sự phát triển
lành mạnh của xã hội, nhằm bảo vệ toàn xã hội nói chung, trong đó có mục
đích bảo vệ giá trị tốt đẹp của gia đình, quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi
thành viên trong gia đình.
Hành vi của loại tội phạm này không chỉ trực tiếp xâm phạm đến chế
độ hôn nhân và gia đình theo luật định mà còn gây ra nhiều hệ quả ảnh
hưởng đến các mối quan hệ xã hội cần bảo vệ khác như tài sản, tính mạng,
danh dự, uy tín của con người mà còn gây mất an ninh, trật tự, an toàn xã
hội v.v..

Các hành vi xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình có khi diễn ra rất
đơn giản, nhưng cũng có lúc diễn ra phức tạp, đa dạng, thậm chí xác định
để xử lý rất khó khăn giữa ranh giới đạo đức, hành chính và tội phạm hình
sự. Từ thực tế sinh động của cuộc sống cần thiết phải có nhận thức sâu sắc,
khoa học về nhóm tội phạm này và phải có những quy định cần thiết, kịp
thời của pháp luật để đưa vào áp dụng phù hợp trong thực tiễn.
Mặc dù vậy, về mặt lý luận hiện nhiều vấn đề chưa được nghiên cứu
đầy đủ và có chiều sâu, bởi chưa được tiếp cận bằng nhiều cách tiếp cận

2


nghiên cứu khác nhau, nhất là cách tiếp cận xã hội học pháp luật nói chung
và xã hội học luật hình sự nói riêng.
Hiện tại có nhiều ấn phẩm, tài liệu, công trình nghiên cứu về nhóm tội
phạm này, tuy nhiên về số lượng chưa nhiều và nhiều đề tài chưa mang tính
chuyên sâu hoặc chưa đầy đủ ở các dạng tội phạm khác nhau, trong khi đó
hành vi vi phạm chế độ hôn nhân và gia đình lại đang diễn ra hằng ngày, có
khi âm ỉ bí mật, nhưng nhiều lúc lại có biểu hiện công khai với nhiều hậu
quả mà dư luận xã hội đã có phản ứng mạnh mẽ.
Thực trạng trong nhận thức nghiên cứu lý luận làm ảnh hưởng đáng kể
đến thực trạng điều chỉnh các quy định trong xây dựng pháp luật, nhiều quy
định pháp luật đã không đáp ứng với đời sống thực tế của xã hội, thực tiển
áp dụng cũng gặp nhiều khó khăn, bất cập bởi các quy định của pháp luật
còn hạn chế và nhiều yếu tố khác tác động.
Mặt khác, trong thực tế áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về
các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình vẫn còn nhiều vấn đề bật
cập, như xác định tội danh, áp dụng điều luật và quyết định hình phạt cũng
như những vấn đề liên quan khác vẫn còn tồn tại hạn chế, không đầy đủ về
tính chất, mức độ phạm tội nên dẫn đến việc định tội không chính xác, mức

hình phạt chưa đúng, góp phần cho việc các bản án bị hủy, bị sửa, hoặc làm
oan, để lọt tội phạm, điều này đã làm giới hạn tính hữu hiệu trong phương
pháp xử lý, giáo dục, răn đe và phòng ngừa chung.
Trước yêu cầu bảo vệ công lý, quyền con người, cải cách tư pháp hình
sự theo hướng tăng cường tính chất hướng thiện trong xử lý tội phạm, đã
đặt ra nhu cầu rất cần thiết để hoàn thiện pháp luật và xây dựng các giải
pháp nhằm nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật hình sự về các tội nói
trên. Để thực hiện được nhu cầu đó, cần nghiên cứu sâu hơn, đầy đủ hơn
các khía cạnh lý luận, sự điều chỉnh pháp luật và thực tiển xây dựng và áp
dụng pháp luật hình sự đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia
đình.
3


Với ý nghĩa đó tác giả luận án chọn đề tài: “Các tội xâm phạm chế độ
hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành
phố Hồ Chí Minh” làm luận án tiến sĩ luật học, nhằm tiếp tục nghiên cứu và
hoàn thiện pháp luật hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia
đình, đưa ra các giải pháp bảo đảm áp dụng pháp luật đúng, góp phần nâng
cao hiệu quả trong công tác đấu tranh phòng và chống loại tội phạm trên,
thực hiện thiết thực nhiệm vụ cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước đề ra.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
3.2. Phạm vi nghiên cứu
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5. Những đóng góp mới của luận án
5.1. Những điểm mới của luận án

Đề tài là một công trình nghiên cứu có tính hệ thống, toàn diện về các
tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam
mà cụ thể là từ thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí
Minh từ năm 2005 đến năm 2019.
5.1.1.

Về quan điểm tiếp cận

Với quan điểm tiếp cận tổng thể, toàn diện và đa chiều trong nhận thức
đối với quy định của pháp luật hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn
nhân và gia đình, việc xây dựng pháp luật phải từ ý nghĩa bảo vệ các quan
hệ xã hội về hôn nhân và gia đình, bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình hay
cụ thể hơn là bảo vệ các tế bào của xã hội. Luận án làm sáng tỏ trách nhiệm
của các cơ quan tiến hành tố tụng, các cơ quan tổ chức hữu quan, cá nhân,
trong việc nâng cao vai trò và năng lực trong đấu tranh bảo vệ chế độ hôn
nhân và gia đình một cách hiệu quả, thiết thực đáp ứng nhu cầu ngày càng
4


cao của sự phát triển xã hội.
5.1.2.

Về phương pháp tiếp cận

Sử dụng các phương pháp nghiên cứu để làm rõ những vấn đề lý luận,
pháp luật về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình với cách thức
tiếp cận vừa mang tính chất độc lập vừa có chất bổ trợ cho nhau nhằm đánh
giá, phân tích các quy định của pháp luật hình sự về các tội phạm trên và
thực tiễn áp dụng pháp luật, qua đó làm cơ sở cho việc đưa ra các kiến nghị
giải pháp nâng cao chất lượng của các quy định pháp luật và hiệu quả trong

áp dụng pháp luật đối với các tội phạm nêu trên.
5.1.3.

Những điểm mới mang tính tổng quát của luận án

Luận án là công trình nghiên cứu chuyên sâu về các tội xâm phạm
chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam, trên cơ sở
quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và qua nghiên cứu thực tiễn để
làm sáng tỏ, sâu sắc hơn, đầy đủ hơn về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân
và gia đình, qua đó phát hiện ra những nguyên nhân hạn chế, bất cập trong
xây dựng pháp luật về nhóm tội phạm này cũng như thực tiễn áp dụng, đưa
ra các biện pháp bảo đảm áp dụng đúng đắn các quy định về nhóm tội phạm
này trên cơ sở khoa học và mang tính hiệu quả cao.
6. Ý nghĩa của luận án
6.1. Ý nghĩa khoa học
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
7. Kết cấu của luận án :
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu.
Chương 2: Những vấn đề lý luận và lịch sử lập pháp hình sự về các tội
xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.
Chương 3: Thực tiển áp dụng quy định pháp luật các tội xâm phạm chế
độ hôn nhân và gia đình tại Thành phố Hồ Chí Minh.

5


Chương 4: Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và áp dụng đúng các
quy định pháp luật hình sự đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và
gia đình tại Tp.HCM.
Ngoài ra còn có phần mở đầu, kết luận, và danh mục tài liệu tham

khảo.
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này, mỗi công trình
nghiên cứu, đều có ý nghĩa đóng góp vào quá trình nghiên cứu và hoàn
thiện các quy định của pháp luật nói chung, pháp luật hình sự về các tội
xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình nói riêng, đồng thời góp phần tích
cực trong công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm, tác giả luận án đã có
lựa chọn một số công trình nghiên cứu trong nước và ở nước ngoài để tham
khảo về tình hình nghiên cứu như sau :
1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước
1.1.1.

Những công trình nghiên cứu vấn đề về nhận thức lý

luận, các quy định chung các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
ở trong nước
1.1.2.

Những công trình nghiên cứu các vấn đề về thực tiển áp

dụng pháp luật, các giải pháp góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật
đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ở trong nước
1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Trên thế giới cũng có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về các tội
xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình như sau:
1.2.1. Những công trình nghiên cứu các vấn đề về lý luận và quy định
chung các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ở nước ngoài
1.2.2. Những công trình nghiên cứu các vấn đề về thực tiển áp dụng
pháp luật đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ở nước

ngoài
6


1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần
nghiên cứu trong luận án :
Qua nghiên cứu các công trình khoa học về các tội xâm chế độ hôn
nhân và gia đình ở trong nước cũng như ở một số quốc gia trên thế giới, tác
giả luận án đã ghi nhận, tiếp thu, chọn lọc và có những đánh giá, nhận xét
như sau:
1.3.1. Những vấn đề đã thống nhất
1.3.2. Những vấn đề còn tranh luận
Qua nghiên cứu tác giả nhận thấy có sự khác nhau về quan điểm cũng
như cách tiếp cận nghiên cứu đối với những vấn đề cụ thể trong các đề tài,
như nội dung nghiên cứu, giới hạn nghiên cứu, chiều sâu nghiên cứu .. Các
nhà nghiên cứu cũng có sự nhận thức khác nhau về cùng một vấn đề mà họ
quan tâm nghiên cứu, nên việc nhìn nhận cùng một vấn đề có những luận
điểm không thống nhất là do có những hướng nghiên cứu không giống nhau
mà tác giả luận án nhận thấy như sau:
Các công trình trên chưa thống nhất và còn nhiều tranh luận về cơ sở
của việc quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình trong Bộ
luật hình sự ở Việt Nam qua các thời kỳ, có công trình nghiên cứu xác định
cơ sở của việc quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
trong Bộ luật hình sự ở Việt Nam xuất phát chủ yếu từ nguyên nhân kinh tế,
có công trình nghiên cứu xác định cơ sở của việc quy định các tội trên xuất
phát chủ yếu từ truyền thống, đạo đức, tập quán hoặc do từ thể chế chính trị
v.v…
Những phân tích, đối chiếu, so sánh của pháp luật hình sự nhiều công
trình vẫn còn ý kiến khác nhau về đối tượng, về chủ thể, khách thể, mặt
khách quan, mặt chủ quan v.v…, có quan điểm khi nghiên cứu cho rằng

hành vi của một người đã có vợ có chồng quan hệ với người khác như vợ
chồng là vi phạm pháp luật, nhưng cũng có quan điểm nghiên cứu cho rằng
người khác vừa nêu là người đồng giới hay là người khác giới, vì thực tế
7


hiện nay xã hội đã có không ít người đồng giới đang có quan hệ và chung
sống với nhau như vợ chồng, do đó việc hệ thống toàn cảnh những quy định
về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ở Việt Nam chưa đầy đủ
và chuẩn xác.
Chưa có công trình nào nghiên cứu các tội xâm phạm chế độ hôn nhân
và gia đình theo pháp luật Việt nam từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh.
đây là địa phương dân số đông, đa dạng, là trung tâm của cả nước về kinh
tế, văn hóa và cũng là nơi có số lượng vụ án xét xử cao ở Việt Nam, để từ
đó có những kiến nghị hoàn thiện pháp luật mang tính chất rộng rãi.
Các công trình khoa học nghiên cứu nêu trên mặc dù đã đưa ra những
kiến nghị góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về các tội xâm
phạm chế độ hôn nhân và gia đình, nhưng nhiều giải pháp, kiến nghị còn
mang tính nhất thời, khập khiễng, thiếu hệ thống, hoặc không tập trung, thậm
chí còn mâu thuẫn, trái ngược nhau, chưa có sự thống nhất trong việc xây
dựng mô hình pháp lý cho các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.
1.3.3. Những vấn đề đặt ra cần nghiên cứu trong luận án :
Một mặt luận án sẽ tiếp thu những ưu điểm của các công trình nghiên
cứu đã nêu, mặt khác sẽ làm rõ những vấn đề chưa được nghiên cứu hoặc
đã được nghiên cứu nhưng ở mức độ chưa đầy đủ, trên cơ sở xác định đề tài
luận án thuộc chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự, trên cơ sở kết
quả tổng quan tình hình nghiên cứu, trên cơ sở những điểm đã thống nhất
cũng như còn tranh luận trong các công trình nghiên cứu của các nhà khoa
học, trên cơ sở mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu, đối tượng và phạm vi
nghiên cứu, tác giả luận án xác định những vấn đề kế thừa và tiếp tục

nghiên cứu như sau:
Qua tổng hợp, tiếp thu những vấn đề lý luận của pháp luật hình sự,
các quan hệ về hôn nhân và gia đình, tác giả luận án sẽ hệ thống những
vấn đề mang tính lý luận khoa học về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân
và gia đình, làm rõ những ảnh hưởng về các điều kiện như kinh tế, văn
8


hóa, đạo đức, xã hội v.v.. từng thời kỳ có ảnh hưởng gì đến nhận thức của
con người về quan hệ hôn nhân và gia đình, về chế độ hôn nhân và gia đình,
từ đó thấy được hướng phát triển của những quan hệ xã hội này.
Qua nghiên cứu những quy định của pháp luật Việt Nam từng giai
đoạn lịch sử xã hội, tác giả luận án sẽ xây dựng bức tranh tương đối tổng
thể về cơ chế pháp lý ở Việt Nam trong bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình,
từ đó nhận thức những giá trị được kế thừa trong lịch sử lập pháp hình sự
trong việc bảo vệ các quan hệ hôn nhân và gia đình, bảo vệ chế độ hôn nhân
và gia đình.
Qua nghiên cứu các số liệu về tình hình xét xử các vụ án xâm phạm
chế độ hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân hai cấp ở Thành phố Hồ
Chí Minh, trong khoảng thời gian từ năm 2005 đến năm 2019, tác giả luận
án sẽ đánh giá quá trình áp dụng các quy định của pháp luật về các tội xâm
phạm chế độ hôn nhân và gia đình, từ đó xác định, phân tích những nguyên
nhân dẫn đến những hạn chế, khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng.
Từ kết quả nghiên cứu những vấn đề nêu trên, tác giả luận án sẽ đề
xuất một số biện pháp để góp phần bảo đảm áp dụng đúng các quy định của
pháp luật về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
Quan hệ hôn nhân và gia đình có vai trò rất quan trọng đời sống của xã
hội, nó là nền tảng để tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia, vì mỗi cá thể là
thành viên trong gia đình cũng là thành viên của xã hội, hay nói cách khác

mỗi gia đình là một tế bào của xã hội, mỗi thành viên trong gia đình là một
phần của tế bào, do vậy các quốc gia trên thế giới đều chú trọng đến việc
bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình bằng cách đặt ra những quy định bằng
nhiều hình thức và mức độ khác nhau, trong đó quy định phổ biến và hiệu
quả nhất những hành vi gây nguy hiểm cho quan hệ trên là bằng hình thức
xử lý hình sự.

9


Trên thế giới đã có nhiều nhà khoa học với nhiều công trình nghiên
cứu những vấn đề liên quan đến các tội xâm phạm đến các quan hệ về hôn
nhân và gia đình, các quan hệ đối với người chưa thành niên trên nhiều lĩnh
vực khoa học khác nhau như: Luật học, Xã hội học, Tâm lý học, Tội phạm
học v.v.., những công trình nghiên cứu khoa học nêu trên đã có những đóng
góp to lớn vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và có ý nghĩa rất to lớn
cho thực tiễn công tác đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này.
Ở Việt Nam quan hệ hôn nhân và gia đình luôn được quan tâm bảo vệ
từ các giai đoạn lịch sử xa xưa, nếu giai đoạn phong kiến nhận thức về quy
định và áp dụng pháp luật trong xử lý đối với các tội xâm phạm chế độ hôn
nhân và gia đình mang tính chất đàn áp để bảo vệ lợi ích cho giai cấp phong
kiến, thể hiện mối quan hệ mang tính bất bình đẳng thì thời kỳ hiện đại
ngày nay việc nhận thức, quy định và áp dụng pháp luật trong xử lý đối với
các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình mang ý nghĩa tiến bộ, nhân
đạo, trừng trị kết hợp với giáo dục, thuyết phục.
Cũng có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến các tội xâm phạm
đến các quan hệ về hôn nhân và gia đình ở Việt Nam, nhưng đa số những
công trình thể hiện ở những tội danh riêng lẻ hoặc thiếu tính toàn diện và
tổng thể, chưa có cập nhật tương đối hệ thống những vấn đề lý luận về chế
độ hôn nhân và gia đình.

Tóm lại, các công trình nghiên cứu trên thế giới cũng như những công
trình nghiên cứu trong nước có liên quan đến đề tài của luận án, dù có
những vấn đề đã thống nhất, hay những vấn đề còn đang tranh luận hoặc
những hạn chế, những nội dung chưa được giải quyết triệt để, nhưng các
công trình trên là nguồn tư liệu vô cùng quý giá để tác giả nghiên cứu, tiếp
cận và tiếp thu những thành quả tích cực để đưa vào luận án, góp phần quan
trọng vào sự thành công của luận án.

10


CHƯƠNG 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ LẬP PHÁP HÌNH SỰ
VỀ CÁC TỘI XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH
2.1. Khái niệm, các dấu hiệu pháp lý, cơ sở và ý nghĩa của việc quy
định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
2.1.1. Khái niệm các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
2.1.2. Các dấu hiệu pháp lý của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân
và gia đình theo Bộ luật Hình sự Việt Nam
2.1.2.1. Khách thể của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
2.1.2.2. Mặt khách quan các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia
đình
2.1.2.3. Chủ thể của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
2.1.2.4. Mặt chủ quan của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia
đình
2.1.2.5. So sánh một số tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình với
các tội phạm khác có liên quan.
2.1.2.6. Chế tài hình phạt đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân
và gia đình theo Bộ luật hình sự năm 2015
Chế tài hình phạt đối với nhóm các tội xâm phạm chế độ hôn nhân

2.1.3. Cơ sở của việc quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và
gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam
2.1.3.1. Cơ sơ lý luận
2.1.3.2. Cơ sở thực tiển
2.1.3.3. Cơ sở Chính trị - Pháp lý
2.1.3.4. Cơ sở Kinh tế
2.1.3.5. Cơ sở Đạo đức
2.1.3.6. Cơ sở Tâm lý, Văn hóa, Truyền thống
2.1.4. Ý nghĩa của việc quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân
và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam
11


2.2. Khái quát lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam về các tội xâm
phạm chế độ hôn nhân và gia đình từ trước khi ban hành Bộ luật Hình
sự năm 2015
2.2.1.

Giai đoạn trước Cách mạng tháng tám năm 1945

Thời kỳ xã hội phong kiến
Thời kỳ Pháp thuộc
2.2.2. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước Bộ luật hình sự năm 1985 có
hiệu lực
2.2.3. Giai đoạn Bộ luật hình sự năm 1985 có hiệu lực đến Bộ
luật hình sự năm 1999 có hiệu lực
2.3. Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật
hình sự của một số quốc gia trên thế giới:
2.3.1. Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo Bộ luật
hình sự Cộng hòa Liên bang Nga

2.3.2. Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo Bộ luật
hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa
2.3.3. Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo Bộ luật
hình sự Cộng hòa Liên bang Đức
2.3.4. Những điểm tương đồng, những điểm khác và những vấn đề
được rút ra từ kinh nghiệm xây dựng pháp luật hình sự ở nước ngoài,
đặt ra cho việc hoàn thiện các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
theo pháp luật hình sự Việt Nam
2.3.4.1. Những điểm tương đồng so với BLHS Việt Nam
2.3.4.2. Những điểm khác so với BLHS Việt Nam
2.3.4.3. Những vấn đề được rút ra từ kinh nghiệm xây dựng pháp luật
hình sự ở nước ngoài, đặt ra cho việc hoàn thiện các tội xâm phạm chế độ
hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam

12


KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
Vấn đề HN&GĐ là một phạm trù triết học có nguồn gốc từ tự nhiên và
xã hội, quá trình phát triển xã hội, thông qua thực tiễn lao động, sáng tạo và
tư duy, năng lực của con người ngày càng hoàn thiện, tính chất tự nhiên này
đã tồn tại trong lịch sử phát triển của loài người với tư cách là động lực phát
triển của xã hội [18]. Khi xã hội phân chia giai cấp, thông qua nhà nước giai
cấp thống trị đã dùng các chính sách và pháp luật để điều chỉnh, can thiệp
vào quá trình phát triển các quan hệ hôn nhân và gia đình theo hướng tiến
bộ, phù hợp với quy luật tự nhiên và bảo đảm lợi ích của giai cấp thống trị
bằng các biện pháp cưỡng chế, chế độ hôn nhân và gia đình đã ra đời từ đó
[156]. Chế độ HN&GĐ có vai trò tái sản xuất ra đời sống thể chất và tinh
thần của con người, là cơ sở nền tảng của mỗi quốc gia, là tế bào của xã hội
giúp cho những công dân được hình thành, sinh trưởng và phát triển, là một

trong những yếu tố quan trọng quyết định chất lượng công dân, đồng thời
bảo đảm sự phát triển bền vững cho xã hội [33].
Trên cơ sở các dấu hiệu pháp lý của các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ
thì các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ được định nghĩa là những hành vi
nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người không ở trong
tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý,
xâm phạm đến toàn bộ những quy định của pháp luật về chế độ kết hôn, ly
hôn, quyền và nghĩa vụ giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con, giữa các
thành viên khác trong gia đình, cấp dưỡng, xác định cha, mẹ, con, con nuôi,
giám hộ, quan hệ HN&GĐ có yếu tố nước ngoài và những vấn đề khác liên
quan đến HN&GĐ.
Lịch sử hình thành và phát triển các quy định về các tội xâm phạm chế
độ HN&GĐ ở Việt Nam qua các thời kỳ đã thể hiện từ thực tế cuộc sống xã
hội, các chính sách pháp luật hình sự về các tội này đã được hoạch định làm
cơ sở cho việc ban hành các quy định trong Bộ luật hình sự nhằm bảo vệ
các quan hệ xã hội này tránh bị xâm hại.
13


Mỗi quốc gia trên thế giới có khác nhau về điều kiện địa lý, vị trí, dân
số, kinh tế, tập quán, truyền thống, nên việc quy định các tội xâm phạm chế
độ hôn nhân và gia đình cũng khác nhau, do dựa trên các cơ sở về chính trị,
xã hội, kinh tế, đạo đức, tình cảm, văn hóa, truyền thống của quốc gia để
ban hành các quy định pháp luật, do đó Bộ luật hình sự của mỗi quốc gia
luôn có sự tương đồng và khác biệt nhau, mang lại một số kinh nghiệm lập
pháp để điều chỉnh, bảo chế độ HN&GĐ ở Việt Nam. Nội dung của chương
này đã đề cập đến những vấn đề lý luận về các tội xâm phạm chế độ
HN&GĐ, nhằm tạo tiền đề cho việc phân tích những dấu hiệu pháp lý
chung và phân loại nhóm các tội phạm này theo quy định của BLHS, đánh
giá về mặt lý luận và thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật hình sự về

các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ.
CHƯƠNG 3
THỰC TIỄN ÁP DỤNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT CÁC TỘI
XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Từ sự điều chỉnh căn bản trong chính sách hình sự giai đoạn này, Bộ
luật hình sự năm 2015 quy định đối với 7 tội danh trong chương các tội xâm
phạm chế độ HN&GĐ, với những chính sách hình sự phù hợp, việc ban
hành BLHS năm 2015 đã giúp cho các quy định của luật sớm đi vào cuộc
sống, phát huy vai trò là công cụ hữu hiệu của Nhà nước trong việc bảo vệ
an ninh quốc gia, đấu tranh phòng, chống tội phạm, góp phần bảo vệ an
toàn, trật tự xã hội, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ và
thúc đẩy nền kinh tế thị trường và tăng cường hội nhập quốc tế.
3.1. Những điểm kế thừa và những điểm khác trong quy định của
Bộ luật Hình sự năm 2015 so với Bộ luật hình sự năm 1999
3.1.1. Khái quát chung

14


3.1.2. Những điểm kế thừa của Bộ luật Hình sự năm 2015 từ Bộ luật
Hình sự năm 1999 theo các dấu hiệu cấu thành tội phạm
Khách thể của tội phạm : Mặt khách quan của tội phạm ; Chủ thể của
tội phạm ; Mặt chủ quan của tội phạm.
3.1.3. Những điểm khác trong quy định của Bộ luật Hình sự năm
2015 so với Bộ luật Hình sự năm 1999
3.1.4. Tình hình xét xử các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia
đình tại Thành phố Hồ chí Minh
Qua thống kê trong thời gian 15 năm, từ năm 2005 đến năm 2019 thì
số liệu những vụ án đưa ra xét xử về các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ do

Tòa án nhân dân hai cấp tại Thành phố Hồ Chí Minh, như sau :
Xét xử sơ thẩm tại các Tòa án nhân dân cấp quận, huyện số lượng 34
vụ án, với 44 bị cáo; Xét xử sơ thẩm tại Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí
Minh số lượng 4 vụ án, với 4 bị cáo; Xét xử phúc thẩm tại Tòa án nhân dân
Thành phố Hồ Chí Minh số lượng 11 vụ án, với 11 bị cáo;
Theo các số liệu thống kê nêu trên, qua nghiên cứu thì thấy số lượng vụ án về
xâm phạm chế độ HN&GĐ tại Thành phố Hồ Chí Minh hàng năm không nhiều và
không đều nhau, cụ thể sau:
3.1.4.1. Đối với “Tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện tiến bộ”
theo Điều 146 BLHS năm 1999 và “Tội cưỡng ép kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn
nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở ly hôn tự nguyện” và theo Điều 181 BLHS năm 2015
3.1.4.2. Đối với “Tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng” theo Điều
147 BLHS năm 1999 và “Tội vi phạm chế độ một vợ một chồng” theo Điều
182 BLHS năm 2015
3.1.4.3. Đối với “Tội tổ chức tảo hôn, tảo hôn” theo Điều 148 BLHS
năm 1999 và “Tội tổ chức tảo hôn” theo Điều 183 BLHS năm 2015
3.1.4.4. Đối với “Đăng ký kết hôn trái pháp luật” theo Điều 149 BLHS
năm 1999 và chuyển hóa thành “Tội đăng ký hộ tịch trái pháp luật” theo Điều

15


336 chương: XXII “Các tội xâm phạm trật tự quản lý hành chính” BLHS năm
2015.
3.1.4.5. Đối với “Tội loạn luân” theo điều 150 BLHS năm 1999 và
“Tội loạn luân” theo Điều 184 BLHS năm 2015:
3.1.4.6. Đối với “Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ
chồng, con, cháu” theo điều 151 BLHS năm 1999 và “Tội ngược đãi hoặc
hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi
dưỡng mình” theo điều 185 BLHS năm 2015

3.1.4.7. Đối với “Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng”
theo Điều 152 BLHS năm 1999 và “Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ
cấp dưỡng” theo Điều 186 BLHS năm 2015
3.1.4.8. Đối với “Tội tổ chức mang thai hộ vì mục đích thương mại”
theo Điều 187 BLHS năm 2015:
3.2. Thực tiễn định tội danh đối với các tội xâm phạm chế độ hôn
nhân và gia đình tại Thành phố Hồ Chí Minh
3.2.1. Thực tiễn định tội danh “Tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn
nhân tự nguyện tiến bộ” theo Điều 146 BLHS năm 1999 và “Tội cưỡng ép
kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở ly hôn tự
nguyện” theo Điều 181 BLHS năm 2015.
3.2.2. Định tội danh, đối với “Tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng”
theo Điều 147 BLHS năm 1999 và Điều 182 BLHS năm 2015
3.2.3. Đối với “Tội tổ chức tảo hôn, tội tảo hôn” theo Điều 148 Bộ luật hình
sự năm 1999 và “Tội tổ chức tảo hôn” theo Điều 183 Bộ luật hình sự năm 2015
3.2.4. Đối với “Tội đăng ký kết hôn trái pháp luật” theo Điều 149 BLHS
năm 1999 và BLHS năm 2015 chuyển hóa thành “Tội đăng ký hộ tịch trái pháp
luật” theo Điều 336 chương: “Các tội xâm phạm trật tự quản lý hành chính”
3.2.5. Đối với “Tội loạn luân” theo Điều 150 BLHS năm 1999 và theo
Điều 184 BLHS năm 2015

16


3.2.6. Đối với “Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng,
con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình” theo Điều 151 BLHS năm
1999 và “Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu
hoặc người có công nuôi dưỡng mình” theo Điều 185 BLHS năm 2015
3.2.7. Đối với “Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng” theo
Điều 152 BLHS năm 1999 và theo Điều 186 BLHS năm 2015

3.2.8. Đối với tội “Tổ chức mang thai hộ vì mục đích thương mại”
theo Điều 187 BLHS năm 2015
Đây là tội danh mới được bổ sung vào Bộ luật Hình sự năm 2015, đến
nay chưa có điều tra, truy tố, xét xử vụ nào tại Thành phố Hồ Chí Minh.
3.3. Thực tiễn áp dụng hình phạt đối với các tội xâm phạm chế độ
hôn nhân và gia đình tại Thành phố Hồ Chí Minh
Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước
được quy định trong BLHS, hình phạt không chỉ trừng trị người phạm tội
mà còn giáo dục họ ý thức tuân thủ pháp luật và các quy tắc của cuộc sống,
ngăn ngừa họ phạm tội mới, giáo dục tôn trọng pháp luật, phòng ngừa và
đấu tranh chống tội phạm [9, Điều 30]. Quyết định hình phạt là một trong
những biện pháp để đưa BLHS vào cuộc sống xã hội, ngoài ra còn góp phần
vào việc thực hiện đường lối, chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước ta,
quyết định hình phạt là một trong những giai đoạn cơ bản của quá trình áp
dụng hình phạt [9, Điều 31].
Chính sách hình sự của nhà nước đối với các tội phạm này chủ yếu là
nhằm giáo dục, thuyết phục, đồng thời có sự phân hóa trách nhiệm hình sự
tương đối rõ với từng loại hành vi cụ thể, trong 7 tội danh của Chương xâm
phạm chế độ HN&GĐ thì có 4 tội phạm là ít nghiêm trọng, mức cao nhất
của khung hình phạt là đến 3 năm tù, còn 3 tội danh còn lại là Tội loạn
luân, Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc
người có công nuôi dưỡng mình, Tội tổ chức mang thai hộ vì mục đích
thương mại là có mức cao nhất của khung hình phạt lên đến 5 năm tù. Vì
17


vậy việc áp dụng đối với những người phạm các tội này đa số là các biện
pháp không tước tự do hoặc tước tự do nhưng không quá 5 năm.
3.4. Những vướng mắc, sai sót trong thực tiễn áp dụng pháp luật
hình sự các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình tại Thành phố Hồ

Chí Minh
Số lượng các vụ án hình sự đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân
và gia đình có tính chất bạo lực được xét xử hình sự còn rất hạn chế, nó
không phù hợp với thực trạng và thống kê xã hội học về bạo lực gia đình.
Có những tội danh suốt thời gian dài không có xét xử như Tội tổ chức
tảo hôn, Tội tảo hôn theo Điều 148 của BLHS năm 1999, mặt dù có thể
hành vi này đang diễn ra hàng ngày ở nhiều địa phương, nhất là ở những
vùng dân tộc ít người ở các vùng nông thôn, bản làng xa xôi.
3.5. Nguyên nhân của những vướng mắc, sai sót trong thực tiễn xét
xử các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
3.5.1. Về những nguyên nhân khách quan:
3.5.2. Về những nguyên nhân chủ quan
KẾT LUẠN CHƯƠNG 3
Thực tế, qua những trường hợp ở các bản án đã nên trên cho thấy trong
hoạt động truy tố vẫn còn bộc lộ nhiều thiếu sót trong nhận thức đối với các
quy định pháp luật, nhận thức đối với những hành vi gây nguy hiểm cho xã
hội và nhận thức trong quá trình định tội danh, từ đó ảnh hưởng đến kết quả
truy tố, kết quả của việc ban hành Cáo trạng theo luật định.
Đối với hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân: Xét xử vụ án hình sự
là giai đoạn tố tụng độc lập và quan trọng nhất của hoạt động tố tụng hình
sự, mà trong đó Tòa án có thẩm quyền căn cứ vào các quy định của pháp
luật tố tụng hình sự tiến hành: 1) áp dụng các biện pháp chuẩn bị cho việc
xét xử, 2) Đưa vụ án hình sự ra xét xử theo thủ tục sơ thẩm để xem xét về
thực chất vụ án, đồng thời trên cơ sở kết quả tranh tụng công khai và dân
chủ của hai bên (buộc tội và bào chữa) phán xét về vấn đề tính chất tội
18


phạm (hay không) của hành vi, có tội (hay không) của bị cáo (hoặc xét xử vụ
án theo thủ tục phúc thẩm - nếu bản án hay quyết định sơ thẩm đã được tuyên

và chưa có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng cáo, kháng nghị hoặc kiểm tra
tính hợp pháp và có căn cứ của bản án hay quyết định đã có hiệu lực pháp
luật theo trình tự giám đốc thẩm hoặc tái thẩm - nếu bản án hay quyết định đó
bị kháng nghị) và cuối cùng, tuyên bản án (quyết định) của Tòa án có hiệu
lực pháp luật nhằm giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự một cách công
minh và đúng pháp luật, có căn cứ và đảm bảo sức thuyết phục.
Thời điểm của giai đoạn này được bắt đầu từ khi Tòa án nhận được hồ
sơ vụ án hình sự do Viện kiểm sát chuyển sang và kết thúc bằng một bản án
hoặc quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án.
Tuy nhiên, như những trường hợp ở các bản án đã nên trên cho thấy
trong hoạt động xét xử vẫn còn bộc lộ nhiều thiếu sót trong nhận thức đối
với các quy định pháp luật, nhận thức đối với những hành vi gây nguy hiểm
cho xã hội và nhận thức trong quá trình định tội danh và quyết định hình
phạt, từ đó ảnh hưởng đến kết quả xét xử, kết quả của việc ban hành Bản
án, Quyết định theo luật định.

19


CHƯƠNG 4
CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ ÁP DỤNG
ĐÚNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM
PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH
4.1. Những yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật và áp dụng đúng
các quy định của pháp luật hình sự đối với các tội xâm phạm chế độ
hôn nhân và gia đình
4.1.1. Yêu cầu của sự phát triển về kinh tế - xã hội:
4.1.2. Yêu cầu của chính sách hình sự đối với các tội xâm phạm chế
độ hôn nhân và gia đình

4.1.3. Yêu cầu của việc thể chế hóa các quy định Hiến pháp năm
2013
4.1.4. Yêu cầu của việc thực hiện các cam kết quốc tế
4.2. Các giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự đối
với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
4.2.1. Hoàn thiện các chính sách pháp luật hình sự đối với các hành
vi xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
4.2.2. Hoàn thiện Bộ luật Hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn
nhân và gia đình
4.2.3. Hoàn thiện việc ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành Bộ
luật Hình sự
4.2.4. Hoàn thiện công bố và áp dụng án lệ
Án lệ là những lập luận, phán quyết trong bản án, quyết định đã có
hiệu lực pháp luật của Tòa án về một vụ việc cụ thể được Hội đồng thẩm
phán Toà án nhân dân tối cao lựa chọn và được Chánh án Toà án nhân dân
tối cao công bố là án lệ để các Toà án nghiên cứu, áp dụng trong xét xử.
Do đó kiến nghị trong thời gian tới, hệ thống Tòa án cần tiếp tục đẩy
mạnh nghiên cứu những bản án, quyết định có thể phát triển thành án lệ,
20


nâng cao chất lượng các bản án, quyết định của Tòa án, tạo nguồn để phát
triển án lệ, ngoài ra cần nâng cao nhận thức, kiến thức về giá trị pháp lý và
ý nghĩa của án lệ trong việc giải quyết các vụ án hình sự, dân sự, hành
chính đối với các Thẩm phán, Thẩm tra viên, Thư ký Tòa án.
4.3. Các giải pháp áp dụng đúng quy định của pháp luật hình sự
đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
4.3.1. Tăng cường công tác tổng kết thực tiễn
4.3.2. Hoàn thiện các cơ quan tiến hành tố tụng theo quy định của
pháp luật hình sự trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử đối với nhóm

tội phạm này
4.3.3. Nâng cao trình độ, năng lực của Thẩm phán, Hội thẩm nhân
dân, Kiểm sát viên, điều tra viên
4.3.4. Đổi mới công tác trao đổi nghiệp vụ và tập huấn nghiệp vụ
4.3.5. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp
luật cho nhân dân
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình tại Việt Nam nói chung và
tại Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng không nhiều, nhưng tính chất phức tạp,
đa dạng, do có tầm quan trọng trong đời sống xã hội nên của đòi hỏi các cấp,
các ngành và toàn xã hội phải chung tay nhằm phát hiện, đấu tranh, ngăn chặn
và phòng ngừa đối với loại tội phạm này và những hệ lụy do nó đem lại.
Khi áp dụng các quy định của pháp luật hình sự đối với các tội xâm
phạm chế độ hôn nhân và gia đình cần phải có các quy định phù hợp, khoa
học, những phương pháp và cách thức bảo đảm đúng đắn, chính xác, không
để oan sai người vô tội, không để lọt tội phạm, đáp ứng được yêu cầu
nghiêm minh, có tính vừa răn đe, vừa phòng ngừa và đặc biệt là phải đáp
ứng yêu cầu nhân văn trong phán quyết đối với nhóm tội phạm này.
Thực tiễn giải quyết các vụ án liên quan đến tội danh về xâm phạm chế
độ hôn nhân và gia đình ở Tòa án nhân dân các cấp ở Thành phố Hồ Chí
21


Minh còn gặp nhiều khó khăn, tồn tại, vướng mắc nhất định, do vậy nó
cũng tác động ảnh hưởng đến công tác đấu tranh phòng, chống loại tội
phạm này nói chung.
Chương này đã tiếp cận, khái quát, đưa ra những yêu cầu xuất phát từ
các điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, chính sách pháp luật của nhà nước,
có sự chú trọng trong việc thể chế hóa Hiến pháp năm 2013, cũng như yêu
cầu hội nhập với quốc tế. Qua đó đưa ra các giải pháp để nâng cao chất

lượng áp dụng các quy định của pháp luật hình sự đối với các các tội xâm
phạm chế độ hôn nhân và gia đình, trong đó xác định công việc phòng,
chống loại tội phạm này không phải là công việc riêng của Tòa án nhân dân
dân hay là của các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung mà đây là công việc
của toàn xã hội, vì công tác phòng, chống tội phạm là nhiệm vụ của toàn
dân. Khi các cấp, các ngành và toàn xã hội chung tay phối hợp đồng bộ thì
các giải pháp nêu trên mới phát huy được hiệu quả tối đa.
KẾT LUẬN
Quan hệ hôn nhân và gia đình có vai trò rất quan trọng đời sống của xã
hội, nó là nền tảng để tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia, vì mỗi cá thể là
thành viên trong gia đình cũng là thành viên của xã hội, hay nói cách khác
mỗi gia đình là một tế bào của xã hội, mỗi thành viên trong gia đình là một
phần của tế bào, do vậy các quốc gia trên thế giới đều chú trọng đến việc
bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình bằng cách đặt ra những quy định bằng
nhiều hình thức và mức độ khác nhau, có thể là giáo dục, thuyết phục, xử lý
hành chính, hình sự, nhưng trong đó quy định phổ biến và hiệu quả nhất đối
với những hành vi gây nguy hiểm cho các quan hệ xã hội trên là bằng hình
thức xử lý hình sự.
Chế độ hôn nhân và gia đình có vai trò tạo ra đời sống thể chất và tinh
thần của con người, nó là cơ sở nền tảng của mỗi quốc gia, là tế bào của xã
hội giúp cho những công dân được hình thành, sinh trưởng và phát triển và
cũng là một trong những yếu tố quan trọng quyết định chất lượng công dân,
22


đồng thời bảo đảm sự phát triển bền vững cho xã hội. Mỗi quốc gia trên thế
giới có khác nhau về điều kiện địa lý, vị trí, dân số, kinh tế, tập quán, truyền
thống, nên việc quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
cũng khác nhau, do dựa trên các cơ sở về chính trị, xã hội, kinh tế, đạo đức,
tình cảm, văn hóa, truyền thống của quốc gia để ban hành các quy định

pháp luật, do đó BLHS của mỗi quốc gia luôn có sự tương đồng và khác
biệt nhau. Qua việc nghiên cứu các quy định của Bộ luật hình sự ở một số
quốc gia trên thế giới về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình đã
mang lại một số kinh nghiệm lập pháp đáng tham khảo trong việc dùng Bộ luật
hình sự để điều chỉnh các quan hệ hôn nhân và gia đình ở Việt Nam.
Ở Việt Nam quan hệ hôn nhân và gia đình luôn được quan tâm bảo vệ
từ các giai đoạn lịch sử xa xưa, nếu giai đoạn phong kiến nhận thức về quy
định và áp dụng pháp luật trong xử lý đối với các tội xâm phạm chế độ hôn
nhân và gia đình mang tính chất đàn áp để bảo vệ lợi ích cho giai cấp phong
kiến, thể hiện mối quan hệ mang tính bất bình đẳng thì thời kỳ hiện đại
ngày nay việc nhận thức, quy định và áp dụng pháp luật trong xử lý đối với
các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình mang ý nghĩa tiến bộ, nhân
đạo, trừng trị kết hợp với giáo dục, thuyết phục.
Thành phố Hồ Chí Minh là đô thị lớn tập trung nhiều mối quan hệ
xã hội cũng như các hoạt động liên quan đến kinh tế, văn hóa v.v.. của
cả nước. Các loại tội phạm thường chọn làm nơi hoạt động lý tưởng,
Thành phố Hồ Chí Minh cũng là nơi dễ phát sinh nhiều loại tội phạm đa
dạng, phức tạp, trong đó các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình
cũng bị ảnh hưởng theo tỉ lệ chung. Do đó thực tiễn giải quyết các vụ án
liên quan đến các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình từ thực tiễn
Thành phố Hồ Chí Minh cũng gặp không ít khó khăn, tồn tại, vướng mắc
nhất định, tác động, ảnh hưởng đến công tác đấu tranh phòng chống loại
tội phạm này.

23