Bài giảng Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam: Bài 4 (TS. Trần Thị Thu Hoài)

BÀI 4
ĐƯỜNG LỐI CƠNG NGHIỆP HĨA

TS. Trần Thị Thu Hồi
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

v1.0013102227

1


MỤC TIÊU
•

Nắm được những kiến thức chung về cơng nghiệp hóa (khái niệm, mục tiêu,
vị trí, vai trị…).

•

Nắm vững những nội dung chủ yếu của đường lối cơng nghiệp hóa ở nước
ta thời kỳ trước đổi mới và đường lối cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa thời kỳ
đổi mới.

•

Hiểu rõ q trình hình thành và phát triển đường lối cơng nghiệp hóa,
hóa hiện đại
hóa của Đảng.

v1.0013102227

2


TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG
•

Có một thời kỳ dài các nước trong hệ thống xã hội chủ nghĩa (Liên Xô, Đông Âu, Trung
Quốc, Việt Nam) khi nói đến cơng nghiệp hóa thì đều có quan niệm là cơng nghiệp hóa là
hóa công
g nghiệp,
g ệp, tập
ập trung
g hàng
g đầu cho công
g nghiệp
g ệp nặng
ặ g và tất cả nguồn
g
lực
ự dồn cho
công nghiệp (điển hình là Trung Quốc), Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng lớn từ tư tưởng
trên. Vậy quan niệm công nghiệp hóa là hóa cơng nghiệp có phải là nhận thức đúng về
cơng
g nghiệp
g ệp hóa?

•

Cùng với sự phát triển của khoa học cơng nghệ và trong xu hướng tồn cầu hóa quốc tế
ngày càng trở nên mạnh mẽ thì nhận thức về cơng nghiệp hóa của chúng ta có rất nhiều

thayy đổi,, khái niệm
ệ cơng
g nghiệp
g ệp hóa,, hiện
ệ đại
ạ hóa đã xuất hiện
ệ cùng
g với chủ trương
g cơng
g
nghiệp hóa theo kiểu rút ngắn, đi tắt, đón đầu.

v1.0013102227

3


NỘI DUNG
Cơng nghiệp hóa thời kỳ trước đổi mới

Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa thời kỳ đổi mới

v1.0013102227

4


1. CƠNG NGHIỆP HĨA THỜI KỲ TRƯỚC ĐỔI MỚI

1.1. Khái niệm và mục đích cơng nghiệp hóa

1.2. Nội dung cơ bản đường lối cơng nghiệp hóa trước đổi mới
((Thể hiện
ệ trong
g Đại
ạ hội
ộ III,, IV,, V và các Hội
ộ nghị
g ị Trung
g ương)
g)
1.3. Đánh giá đường lối

v1.0013102227

5


1.1. KHÁI NIỆM VÀ MỤC ĐÍCH CƠNG NGHIỆP HĨA
•

Khái niệm: Cơng nghiệp hóa là q trình chuyển đổi
nền sản xuất từ lao động thủ công, kỹ thuật lạc hậu
sang
g lao động
ộ g có kỹỹ thuật
ậ với cơng
g cụ
ụ sản xuất ngày
g y
càng hiện đại.

•

Mục đích:
 Tạo ra năng xuất lao động xã hội cao;
 Thay đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại;
 Biến nước nông nghiệp thành nước công nghiệp.

v1.0013102227

6


1.2. NỘI DUNG CƠ BẢN ĐƯỜNG LỐI CƠNG NGHIỆP HĨA TRƯỚC ĐỔI MỚI
•

Tính tất yếu của cơng nghiệp hóa đối với nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

•

Vị trí, vai trị: cơng nghiệp hóa là nhiệm vụ trung tâm của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa
xã hội.
hội

•

Mục tiêu chủ yếu:
 Xây dựng một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa cân
đối và hiện đại;
 Bước đầu xây dựng cơ sở vật chất, kỹ thuật cho

chủ nghĩa xã hội.

•

Phương hướng chủ
ủ yếu:
ế
 Thể hiện ở cơ cấu ngành kinh tế: công nghiệp
nặng - nông nghiệp - cơng nghiệp nhẹ (Đến Đại
hội V thì có thay đổi
ổ về
ề nhận thức).
 Phát triển công nghiệp Trung ương đồng thời
đẩy mạnh phát triển công nghiệp địa phương.

v1.0013102227

7


1.3. ĐÁNH GIÁ ĐƯỜNG LỐI
•

Hạn chế:
 Xác định mục tiêu, bước đi, biện pháp: Mắc sai lầm nghiêm trọng.
 Cơ chế quản lý kinh tế: Phân bổ nguồn lực công nghiệp hóa theo cơ chế kế hoạch hóa
tập trung, khơng tôn trọng quy luật kinh tế khách quan.
 Nguồn lực thực hiện cơng nghiệp hóa: Dựa vào lợi thế về lao động, tài nguyên và dựa
vào viện trợ.
trợ

 Chủ thể thực hiện: Do Nhà nước và xí nghiệp quốc doanh thực hiện là chủ yếu.
 Cơ cấu ngành: Theo mô hình khép kín, hướng nội và thiên về cơng nghiệp nặng.

•

Nguyên nhân:
 Khách quan:


g điều kiện chiến tranh, bị bao vây,
y cấm vận ngặt
g nghèo.
g
Tiến hành trong



Điểm xuất phát tiến hành cơng nghiệp hóa thấp.

 Chủ quan:

v1.0013102227



Nóng vội,
vội chủ quan,
quan duy ý chí.
chí



Giáo điều, bệnh kinh nghiệm chủ nghĩa trong thực hiện đường lối.
8


2. CƠNG NGHIỆP HĨA, HIỆN ĐẠI HĨA THỜI KỲ ĐỔI MỚI

2.1. Quá trình đổi mới tư duy của Đảng về cơng nghiệp hóa
2.2. Mục tiêu và quan điểm Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
2.3. Nội dung và định hướng cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển
kinh tế tri thức

v1.0013102227

9


2.1. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI TƯ DUY CỦA ĐẢNG VỀ CƠNG NGHIỆP HĨA
•

Đại hội VI (12/1986): nhận thấy và phê phán
nghiêm khắc những sai lầm trong việc đề ra và
thực
ự hiện
ệ đường
g lối cơng
g nghiệp
g ệp hóa trước đó.

•

Hội nghị Trung ương VII (7/1994): nêu lên khái
niệm cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa.

•

Đại hội VIII (6/1996): xác định chúng ta đã bước
vào thời kỳ đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nước. Nêu lên 6 quan điểm về cơng
nghiệp hóa,
hóa hiện đại hóa.
hóa

•

Đại hội IX (4/2001); X (4/2006); XI (1/2011): bổ
sung một số nhận thức mới về công nghiệp hóa,
hiện đại hóa.
hóa Từ đó xác định cần phải và có thể
rút ngắn thời gian cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
đồng thời nêu lên định hướng chủ yếu để tiến
hành cơng nghiệp hóa,
hóa hiện đại hóa.
hóa

v1.0013102227

10

2.2. MỤC TIÊU VÀ QUAN ĐIỂM CƠNG NGHIỆP HĨA, HIỆN ĐẠI HĨA
•

Mục tiêu:
 Mục tiêu cơ bản và lâu dài;
 Mục tiêu trước mắt: Đến năm 2020 nước ta cơ bản
thành một nước cơng nghiệp theo hướng hiện đại.

•

Các quan điểm cơ bản:
 Cơ
Cơng nghiệp
hiệ hóa
hó gắn
ắ với
ới hiện
hiệ đại
đ i hóa
hó và
à phát
hát triển
t iể
kinh tế tri thức, bảo vệ mơi trường;
 Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với sự phát triển
kinh tế
ế thị trường định hướng xã hội chủ
ủ nghĩa;
 Lấy phát huy nguồn lực con người là yếu tố cơ bản,

cho sự phát triển nhanh và bền vững;
 Khoa học và công nghệ là nền tảng và động lực của
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa;
 Phát triển nhanh và bền vững; tăng trưởng kinh tế
đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội.

v1.0013102227

11


2.3. NỘI DUNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG CƠNG NGHIỆP HĨA, HIỆN ĐẠI HĨA
GẮN VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC
• Nội dung:
 Xây dựng cơ cấu kinh tế hiện đại, hợp lý.
 Phát triển mạnh các ngành và các sản phẩm có giá trị gia tăng cao dựa nhiều
vào tri thức.
 Coi trọng cả số lượng và chất lượng tăng trưởng.
 Giảm
Giả chi
hi phí
hí trung
t
gian,
i
nâng
â cao năng
ă suất
ất lao
l động.

độ
•

Định hướng phát triển:
 Đẩy mạnh cơng nghiệp hóa nơng nghiệp, nơng thôn, giải quyết đồng bộ các vấn
đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn.
 Phát triển nhanh công nghiệp và dịch vụ.
g
 Phát triển kinh tế vùng.
 Phát triển kinh tế biển.
 Chuyển dịch cơ cấu lao động, cơ cấu công nghệ.
 Bảo vệ,
vệ sử dụng hiệu quả tài nguyên,
nguyên cải thiện mơi trường tự nhiên.
nhiên

•

Kết quả, ý nghĩa, hạn chế, nguyên nhân (Tr.138 - 141).

v1.0013102227

12


GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
•

Khi nghiên cứu nhận thức của Đảng về cơng nghiệp hóa trước đổi mới với đường lối
cơng nghiệp hóa tập trung cho cơng nghiệp nặng, chúng ta thấy sự không phù hợp của

đường
g lối nàyy so với điều kiện
ệ cụ
ụ thể của Việt
ệ Nam dẫn tới chúng
g ta p
phải thayy đổi tư duyy
về cơng nghiệp hóa. Vậy, cơng nghiệp hóa hiểu theo nghĩa là hóa cơng nghiệp, tập trung
tất cả cho công nghiệp nặng không phải là nhận thức đúng đắn về cơng nghiệp hóa.

•

Thơng qua 5 quan điểm cơ bản chỉ đạo cho q trình cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa có
thể thấy cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa thực chất là việc chúng ta sử dụng nguồn lực
nào để tạo nên sự tăng trưởng, phát triển và ai là người đứng ra điều phối việc kết hợp
các nguồn
g
lực
ự này.
y Trong
g mơi trường
g chính trịị của chúng
g ta,, cơng
g nghiệp
g ệp hóa,, hiện
ệ đại
ạ
hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa điểm được ưu tiên, nhấn mạnh là gì.

v1.0013102227

13


TĨM LƯỢC CUỐI BÀI
•

Như vậy ngay từ khi bắt tay vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta,
Đảng cộng sản Việt Nam đã xác định rõ vai trị to lớn của cơng nghiệp hóa đối với sự
phát triển của đất nước,, do đó,, đã sớm đề ra đường
p
g lối,, chủ trương,
g, biện
ệ p
pháp
p để
tiến hành công nghiệp hóa. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách
quan nên q trình cơng nghiệp hóa ở nước ta thời kỳ trước đổi mới còn nhiều hạn
chế,, khiếm khuyết
y cần p
phải khắc p
phục.
ụ

•

Bước sang thời kỳ đổi mới, với cách tư duy mới, Đảng đã kịp thời đề ra những quan
điểm, chủ trương đúng đắn, phù hợp về cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa nên đã huy
động
ộ g được

ợ nhiều nguồn
g
lực
ự trong
g và ngồi
g
nước,, p
phục
ụ vụ
ụ có hiệu
ệ q
quả sự
ự nghiệp
g ệp
Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta trong giai đoạn phát triển mới. Những
thành công to lớn của q trình đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta
trong
g thời g
gian q
qua đã chứng
g minh cho sự
ự đúng
g đắn của đường
g lối công
g nghiệp
g ệp hóa,,
hiện đại hóa của Đảng cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới.

v1.0013102227

14


CÂU HỎI TỰ LUẬN
Vì sao trong
t
thời kỳ đổi mới,
ới Đảng
Đả
CSVN đưa
đ
ra chủ
hủ trương
t
cơng
ơ
nghiệp
hiệ hóa
hó gắn
ắ với
ới
hiện đại hóa và cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức?
Gợi ý trả lời:
Để trả lời câu hỏi, cần làm rõ các vấn đề sau:
•

Cơng nghiệp hóa gắn với hiện đại hóa:
g nghiệp
g ệp hóa g
gắn với hiện

ệ đại
ạ hóa?
 Hiểu như thế nào về cơng
 Xu thế thế giới: Tồn cầu hóa, quốc tế hóa, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học
công nghệ.
 Thực trạng nước ta: Vẫn là nước nghèo,
nghèo đang phát triển,
triển đứng trước nguy cơ tụt hậu
về nhiều mặt so với thế giới. (Tránh tụt hậu phải cơng nghiệp hóa theo hướng hiện đại).

•

Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức
 Thế nào là kinh tế tri thức?
 Vai trò của nguồn lực tri thức trong tương quan với các nguồn lực khác của sự phát
triển? (tài nguyên thiên nhiên, lao động, vốn, khoa học công nghệ).
 C
Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn
ắ với phát triển
ể kinh tế
ế tri thức là phù hợp với xu thế
ế
phát triển chung của thế giới.

v1.0013102227

15


CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1

Hiện nay, cơng nghiệp hóa là nhiệm vụ quan trọng của các nước nào?
a. Tất cả các nước.
b Các nước tư bản phát triển.
b.
triển
c. Các nước trong hệ thống xã hội chủ nghĩa.
d. Các nước chậm phát triển và đang phát triển.
Trả lời:
Đáp án đúng là: d. Các nước chậm phát triển và đang phát triển.

v1.0013102227

16


CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
Khái niệm “cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa” lần đầu tiên được Đảng ta nêu lên
trong văn kiện nào?
a Văn kiện Đại hội VI.
a.
VI
b. Văn kiện Hội nghị TƯ lần thứ 7 ( khóa VII).
c. Văn kiện Đại hội VIII.
d Văn
d.
Vă kiện
kiệ Hội nghị
hị TƯ lần
lầ thứ 7 ( khóa
khó X).

X)
Trả lời:
Đáp án đúng là: b. Văn kiện Hội nghị TƯ lần thứ 7 ( khóa VII).

v1.0013102227

17


CÂU HỎI ƠN TẬP
1. Phân tích vai trị của cơng nghiệp hóa với sự phát triển đất nước?
2. Phân tích nội dung chủ yếu của đường lối cơng nghiệp hóa trước đổi mới?
3 Trình bày quá trình hình thành và phát triển đường lối cơng nghiệp hóa,
3.
hóa hiện đại hóa
của Đảng Cộng sản Việt Nam?
4. Phân tích các quan điểm cơng nghiệp hóa-hiện đại hóa của Đảng thời kỳ đổi mới?
5 Phân
5.
Phâ tích
tí h nội
ội dung
d
cơng
ơ nghiệp
hiệ hóa,
hó hiện
hiệ đại
đ i hóa
hó gắn

ắ với
ới phát
hát triển
t iể kinh
ki h tế tri
t i thức?
thứ ?

v1.0013102227

18