(Luận án tiến sĩ) hệ thuật ngữ quân sự tiếng việt; đặc điểm và cấu tạo thụât ngữ luận án PTS ngôn ngữ các dân tộc việt nam 5 04 31
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (22.01 MB, 154 trang )
BO GIAO DVC VA DÀO TAO
TRNG DAI HOC TĨNG H O P H À NQI
VÙ QUANG HÀO
HE THUÀT NGÙ QUÀN SU TIÉNG VIÉT:
DÀCDIEMVÀCXUTAOTHUÀTNGÙ
IIP
li.
Chiiyén ngành: Ngón ngù céc dàn toc Viet Nam
t
Màhiéu:
5.04.31
L U A N A N P H Ó T I É N Si KHOA HOC NGÙ VÀN
NhQng nguòi hudng dàn khoa hpc:
1. Phó tién si Le Quang Thìém
2. Phó tién si Dlnh Vftn Dtlc
M0
D A a
Thu^t mxv qu^m au (SJQS) t i c n g V i e t hif^n dùng ih riot
ho thuy.t ngiv ( E J ) khong nho vl\ phuc t p p . Ilo duyo h l n h
thanh
t h e o nhuiìg con dú-ng kriac n h a a , duyc ciiình l y , oauan ho a b ) n g
nliiòu pUuoT:ig t h u c va k i n h n^jiiiCii khong nhu n h a u . T)i(;a do Ìr.]'x5.'.m
hp 'JSI này llm
vao t l n h trjuig t ì i i e a thont.-; niifìt, t l i i c u t l n h he
t h o i i ^ , non ; a ) Kiió :.<:5y ùr^v.^;, vii p h o t t i i e n d o t h o a ^:ian you oàxx
c u a ki-ioa h j o quan .3V- ^) Siio c i m u i 1./, tx^uy^n b'_ va uu dv.ng.
l^h'^ki vao d o , ciao den noy viGc nij:iien crea l y la^ln ve? TITQS con
it,
nc.oai mi:ìy b a i bao ohua co Ghu./6n kh'to nciO iH nàu vT^.o bej-i
c h a t c a a lio.
'J>JÌ
v^y oon^ v i ^ o cfi,p b a o h l a phr-i n,:^iGn cuu t o r n
d i ^ i hp Jxi này va t r d n co' oa k h o a h o c , khcio (^nt v}\o hvit
chat
o a a no d e t i m ijhuDUg huvxig, g i a i pìiap nh!';.! oun^^; cap ay 3^.;'
k h a o h quaxi
CÌK>
v i e c xay dun,j;, cl]LÌ.:ih l y va t h o n ^ n h a t
l a mpt yCu cau cap t h i e t ca ve l y la^.n l?'n thu*o t i o n »
S^QS,
DG;/
Fjur^n Van
c u a ciiun^, t o i l^i ra^t t r o n g nhun.j con;^: tri::-ih d a p un^j you crii d o ,
doni^ t h o l i:fip piian nho bo k ì i u j e t olio t l n h h l n h n g h i e n cuii aó:L
tren.
ICrong 3o hàrag lotvt vfji dn ngOn n^.^u hoc cua iiilQS t i o n g
V i ^ t dang chò' d^d e::iai q u y e t , chea oliur^; t o i , ho± van do c a n
p h a i duv'o n;.:;liion cuu 3ovà hcn ce; l à "d^ìc d i o n " va " c a u tfco
'Ì;:J"
c u a hp n a y , J3ol v \ t h u c t i o n con^" t a c HÌQ3 cung n h u thivc ì-ùnùi
b i é n aofcìn tu' d l c n TUQ3 d a elio tiiay nhung vii'o'nt:; m.-o b d % deu
l i c n quan dòn h a i vcJi d e cìiu yeu do^
^m P h a t h i g n nhung d^>c diem (bao goni c a nhxmr; bAt ho'p l y
v a ktruy^t t ^ t ) c u a rNQS t i c n g V i p t l à mot van d e co txrih h o i
mjl.t» ..lot m ^ t , n a u n do l e n nhmig t i o a clif ngOn ngxi' hoc db ciiiiìh
l y va tliion,:, n i i a t iìiQS, cu-ig n h u nuon tlrn hu^^n^;: nh^'n ^;i^J. t ò a bó^
- B khan k h i b i e n soan t u dit-.n TK^^S, khón^, t h e kaong dua chu yeu
vao nliUTig <ìì}C diem nay» Noi c a c h khac c à n bao q u a t duo'c d r c
t h u t\$ n h i é n , khach q u a n , voii co cuu no tx'uo'c k h i dinii huo'ng
va d i e u c h i n h no t h e o chuan mi^x; • ì..c7.t k h a c , cau t a o 'i'xJ cu4u s^*
c h i p h o i r a t m^nh cua nhunt, dac dicui c o . Vi t n ' , k}iL.o si-t
cau
t a o cua ThWii khong t h e khong b a t d.'-u t u vit^c iiac Ic^p rùiun^.:
dc;ic d i era cua n o .
De vgch duKi'c duxii tìac di;-.a: cua TKwS cung nhu d:; c h i r a
dung thy,'cchat cau t u o cua no trux^c h e t eaxi l o a i triv nìxung dcn
v4 p h i l'i^vS r a k h o i d o i tuq'ng n^^hién c u u , t u e l a khu bii^t cvxyc
*%•
*
TUQtì vo'i do'n v i p h i Tl^kS voti da va dang b^ naaxti l a n t r o n g nhan
»
»
'
d i g n , t a u t h à p va xu l y , dàc Dié.t l a t r o n g v i e c l a p bang
tu
che t u d i é n TI!. Viec ciii r a raj:i?i g i o d a\ r o r a n g l a c a n t.-xi^'^t
khong c h i cho h^ Tissti:^ ma con him i c h cito riiiièu h^ TI- khfjc
,
bo'i l e cho don nay e nuo'c t a chua co taJ l i q u nao gi^'i q u y e t
no ah.\x mot v a n ÓA- l y luaxi va th"i^*c t i e n cap t h l e t tx'uo'c k ì ' i
b i e n so«|n nhung t u d i e u Tli cu t h * .
...9t Bii' khu b i e t nriu t h e c h i d e t h i e u qua k h i co ct'ch
h l e u dung ve TKwS, t u e l a p h u i xac Ihr
duo'c Ci/i k h a i nleit
tai:g "Ix-yS", ma ti'u'o'C aó e Su b a t dàu t u k h a i nlllia
^^'£JA^^
xxkii
do cho
k h a i nielli nay chua co cacii h i o u thorig niic't t r o n g gicri l'Ii h o c ,
va l a t o a n hQ nQi dung chuo'ng t h u n h a t cua lu/.ai v a n .
2 . Chuo'ng t h u h a i da:iii cho v i § c n.;Iiien cim chuy( n eSu
ve cau t r o TIJQS, oao g^-^^^^- i^^ii n o i dung chu yeu co quan h^ c h § t
cnc vo'i r i i a u . Uo l a "Cac con auo'ni'
t a o Ti." va " s u cau t a o
•
•
TN cua l'IIQS". C d a j c h u n e t o i se khao s J t t o à n b^ n ^ o n
l l § u c a u t a o Tìi ma chung t o i ^ o i l a ette
IOLÌÌ
•
v^t
thịiih t o c a u t a o TI
p h à n t £ c h SO' t r u o ' n g , so* dcan cua t ù n g l o a i t h a n h t o t r o n g c a u
t y o l ì ! , t u do k i e n a g h i iiQn t a n g cuò'ng chon va dung l o a i
thanh
t o n a o , non t h a y t h e l o o i t h a n h t o nao cho lot^i t h a n h t o nao
de t y o duxj'c TNv.S kha d i chap rùii^i du^'c. Tiep d o , caxln^; t o i
se
X6m x e t phuo'ng t h u c c a u t y o Ti; va mo t a khach quar t e a n ho e ' e
mau c a u t a o TiJwii t i e i i g ^ i e t . Ca qua t r i n h ngtiien
CUIA
se rùiàXii
t r e l e i cau h o i : TIJQ3 t i e n g Vi^t duo'c cau t a o bang v a t
lieu
n a o , t h e o phuo'ng thu*o c a u t a o n a o , bang nhung quan hq cu phap
nao v a , c u o i cung l e , t h e o nhaiig mau cau t ^ o nao ?
Ket qua n g h i e n cilxi do vua c h i r a dung ban c h a t cua cau
t a o TIJQS, vua duq*c l a y lam co» so' d^nh hi«yng cho vie,e d i e u
c h i r i i hg Tii dang x e t .
jm Dua t r è n nhung k e t qua a y , ciiuo'ng ba t^e oan tìen ba
n j i dung c a n g4-0i q u y e t klii c h i n h l y va c h u a n hoa TI^QS vò
^ _ ^
phuo'n^: d i e n c a u t a o . i-o l a "AU l y hu t u v c i t u cacii l a
thanh
t o c a u t y o Ti4", "ÀU l y t r a t t u thanìi t o cua ni9t ao TU"
va
"AU l y nhuTig Ti\iQS n h i è u t e n g g i ( b i e n t h e ) " .
*
»
ì n ^ i a t h u c t i e n cua luc^n viin l a o* cho : K t qua kheo
a.et ba n 9 i dung l o n neu t r e n se l a nliung dong f^óp c h i n h cho
c e SO' c h u a n hoa va chxnh l y TlJQS, cho d i n h huo'ng nhung
h u e n g d^jlt
TIJQÌJ IÌJO'Ì,
xu
cung nixu gop phan g i a i t o a ingt so khó
khan cua qua t r x n i i b i é n soyn t u d i ' n Tiwb. .,.^t k h a c , k e t qua
do se auo'c l a y lara c e s e do x.t:j dì^'ng phuo'ng tic^n lagon
c h u y é n d ì ^ g cho v i ^ c l a i
ngu
t r i i i h xu l y t n o n g t i n phyc vy
chi
huy cap quan doan va tuo'ng du-o'ng • laQt t r o n g nhung nliignì vu
cua v i § c beo darà ngón ngu hgc cho t u dong hoa c h i huy bo dyd .
Co t h e dung nhung k i e n g i a i cua luc^n vaii vào vi.^c
q u y é t th^-c t e nhu'rig v a n de xay dyrng TU khoa ligc t i t n g
giai
vigt.
- 5" Cu l i e u cua l u ^ n v a n co t h e du^c'c s u dytng ni-iu n'i9t phan
t r o n g b a i g i a n g t o n g hq'p ve t h u ^ t ngu hoc va t u vung h9C t i e n g
V i ^ t , cung nhu dueo s u dying hi^u h i ^ u t r o n g c a c t a i l i ^ u g i a o
khoa quan
sv
Kgoai r a , cung co t h e uiig duing k e t qua cua l u ^ n v a n vuo
thi^'C t i e n t u ciien h9C, vao t h u c hanh Dien t a p va h o a t d9ng bao
chf.
X nrJaia l y t h u y e t cua l u a n van l a o^ ch(; : Viec nghif'^n
cuu m9t h^ Ti. rien^g, hoan c h i n h , ma l a i l a h.j TiJ co t i : i h t o n g
hq'p cao - nliu e ban \xir^n v à n nay - l a l a n dau t i e n duxj^c t i e n
httiila o' nud'c t a . ^-.^^t k h a c , khuynix hueng n g h i e n cuoi cua i u ^ n v a n
cung da c e gang gan vo'i s u chuyen huo'ng gan day niiat cua
tauat
ngxi' h9C h i e n d ^ i , kiiuo s a t dong d a i ni9t t r o n g nhung h^ TK
co
tàni quan t r 9 n g n h a t « hhu chung t a de t h a y "xlien nay dang d i n
r a qua t r L i i i chuan b i xày di^'ag l y t h u y e t t a u ^ t ngu h9C
dai
euo'ng, aiot t r o n g rmung b§ phgn quan t r 9 n g c u a l y t h u y e t ngón
ngi? h9C. - r o n g s o n h i e u van de con dang c h e dq'i autj'c g i a i
q u y e t t a i c a i chiem d i a v4 quan t r q n g , d§.c b i e t l a t r o n g v i c e
g i a i q u y e t nhung nhi^ni vi^ c h i a h l y t h u ^ t ngu', do l a phep CAU
TÀO ThUaT NGb^" /T
90 $ ^^^J-
^^òng thò'i nhung k e t qua c u a l u a n
Van se gop p h a n cap c e s e cho v i g e l ^ p lu^ìn c u l y t h u y e t
chung
ve xay dyng TN khoa hQC e nhung nutre dang p h a t t r i e n - nhung
nuo'c dang cap baoh xày dung Th khoa h9e r i e n g cua m i n h .
Trong qua t r i r ù i n g h i e n c u u TlJQS t i e n g ^ ' i g t , chung t e i
de x u a t p h a t t u quan diem n g h i e n cuu t o a n dic;n, l ^ c h s u
t h e va p h a t
cu
trien.
ìw§c du n j i i é n cuxi 3:ihunr: v a n de t h u o c phuo^ng d i ^ n ngon
ngu' h9C CU8 TI4, nhung troxig qua t r i n h n^^^hien cuu chilng t o i
^ 6 ^
van chu y tl:i£ch dang d^n phu\j'r.tg dipn noi dung va phvx)*ng viien
16gic cua "HU l'ol v i , nhu da b i e t , TU thuò'n,; dit^'o nghi'jn ciin
ve ba phUD*ng d i i ^ cixu y f u , co qur.n hp huu co' vói nhaa a y . Bong
t h o l t i o n g k h i zem xiet nhun/; sy.' ki^ìn n^:?;3n nsu' cua TJIQS cliung
t o i cung de oj}.p t o i s^v t a o dpng cua nhung nhan to licVi BU - xa
h§i don su cau thanh va bien dSi cua n o .
Va mìlc <^ n,:hién ouu iùxi^ d^l h^ KfQS t i e n g V i ^ t , chung
t ò i vCja t£nh ClexXf t r o n g aot so truòmci; h^'p, gaa t r l n h phat t r i e n
l i c i i su cua no, den nim'rig b i e n d u i t u thfln ciia TÌTQS do chj-U ap
l u e n o i t | i i caa h© TM này noi rleiì^^ va cua t i e n g V i e t n ó i
ciiun^j;» oung nhu den nhung bion doi do 3^' ^^^ t h i p p oc y thuo
cua con ngl. ixVi v i !1ÌJQS l à mot d o i tU9'ng thuò'n^; xuyen v^ji
dong va ptxat t r l è n , l a mot he tiiong me.
Trong lu£n v^n, T1IQ.S dv^>'c plian t i eh thon n i i i a i b l n h dien
k e t h9'p t Dong djpi (Ift cLiu you) vói l i eh a^ii ; M/^on iigu v o i
ngoài ngon ngu ; Cau t n i o ho chong vói ohufìn va v^n ciung.
Ghun.:- t o i cung Icot h^^'p d^nh t l n h v ó i d^nh lu'oiig, quan s a t cu
t h e vói mo liình boa» Vl moi 21 tueng un2; vói ^ p t kiioi niSm n h a t
hf thung hoa l à z a c lQ.p cac raSu cau tao TIT bT^jig phuwig phap mo
h l n h tióa. Ghinh t r o n g cao mau o^u tao ma e do liicn thì^'o iioa
t £ n h l a P C(au t i t i c caa nhui^g do*n sr^. xì^on ia(^ c^i t h e va t l n h l ^ p
dtiU d;ìfl, 00 quy l u a t c;ia nhung n ó i quan he g i u a chan,^, dà boo
16 txnh hf thonr^ cua cau tjio TI^QS t r e n c e gè ctiu t ^ o t u cua
tieng
Vift.
Tn^ng chung iiiuo nao d o , chung t o i cung dà au 'i^mg phiJDTig
phap so sanh de làm nSi b g t d^lo thu cua 34QS t i o n g ViSt EJO v ó i
-
^
-
oac h^ TN cua nhung ngon ngu khac nhu t i e n g Nga va t i l n g Ilan
ve m^t so h i é n tu-o^ng tueng t u . Thàn vao do phT.'eng pVmp thon3
ké cung duv'c ckixis de cap nhung so li^^u chfnh xé,c lem cho dy-a
ciio k i e n g i a i va nh^n x e t .
Tu' l i g u cua lu^n van du'a t r o n 3000 'HIQ3 da duo'c xac d i n h
va ch9n I9C lam baijg cu quan By: co' ban va duj'c l u t r a t u nhung
vìin kiÈn quc:;n ny: ohinh thuo nhu cH. eu I p n h , dieu l e ve tu nh^mg
vèin kii^n quan ay khac da du^'c x u a t ban rong r à i ho^o lunA hành
n o i b9 t i o n g quan d o i . loàn bp nhung 'MQ3 duyo xem x e t t r o n g
l u ^ Vyn deu l à nhung iW davo 0U d^ng tixjng Quan d^i nhan dan
Vi e t iiain.
Do mytc d i oh cua lugUi Vaii^ ohuiig t o i chua xem x e t den
nhung TKQS t i e n g / i e t duyo tp,o r a va su' dung t r o n g Quan dpi
chxnh quyen s à l don (den 1975).
- s
Ciìu'D'ng I
:
MllfliG B^Q ììiùL. CUA TIiUAT NGlf QUÀli Si/ TliìlG
VÌJ2T
-
Q -
1 . Ve k h a i ni^rn "TUUAV NGU^".
1 . 1 . - r o n g nijon ngu hqc -*.6-Viet h i g n co klioi l u e n g
khSng l o c a c cong t i ^ ì u i ve t h u a t ngu a g o . 6 do co lui/l so
luo'ng lo'n uixih n g h i a v? TU. "ì.'e d i e u nuy co t h e p h a i v l l t
han
mot cuon s a c h " nlvu g i a o su /i.A. i l e l o r n i a t x k i y da kha:ag d^nh
Co t h e c h i a c a c quan nigin ve Tii cut» c a c nha t h u ^ t iiftu
hqc i i o - V i e t thanii 4 nhóm s a u day :
a ) Khi ngìiien ouu van de b e n c h a t H^, l i . P . Cudekin cho
r à n g "ca ve h i u h t h u c laii ve n o i dung khong t h e tini t h a y dueng
r a n h gio'i thi^'c nao g i u a t u t n o n g thuo^ng, t u p h i chuyen mon vo'i
t u cua v c n I l i . ^uo'Xig r a n h g i o ' i uxC^xi thu-c, knach quan g i u a
hai
l o a i t u nay ve thyx. c h a t l a myt duo'ng r a n h g i e i n ^ o a i ngon
n g u . Ileu nhu t u tiiCng t a u e n t , , t u p a i cnuyen UiOn tuo'n^; mii". v o i
d e i tui^'ng t h o n g dyiig, t h l t u cua von TÌJ l a i tux>'ng un^^ v é i
doi
tutj'ng chuyen :i*6n nia ciii aan htjp cac criuycn giù b i e t d e n . Giua
hai loai tu
ÌIL.:/
khong he t o n t a i luyt dux>'ng r a n h gio'i nao khac
nua." /Ti^O
f 145_7.
Kxii p h a t t r i e n t u t u e n g n a y , i--. i... U a n k i n a - P h e d o r u c
viet
"Chuiig t a g 9 i l a TK nhung t u tuo'n^; ung v é i nhuiig k h a i
nielli nao do lioan t o a n da duec xac d^uh t u c a c l a n h viro
t h u ^ t , khoa h9C,
XIÌJÌI^
c h u ^ t . " £'7^/
ky
t 117„7*
b) Khi n o i den t h u ^ t nÉ~:M' ÌK^C kuon,
t h e kìiong nhac
ùcn
c a c cịng t r l n h cua nha t h u a t ngil' hoc AO-Yiet l e i l u e G. 0 .
V i n o c u a , n j u o l da chu tclm n ^ i e n cun^ l y t ì i u y e t n t ; i e u van ^ e
t h u ^ t ngu h g c . Theo ong "TU - do khong p h a i l à mjt t u d§o
o i e t ma c h i l à t u co chuc nang dac b i e t . " /"" ^t^
9 :^_7. "Chuc
^ do ^
nàng djp,c b i p t ma t u v ó i t u c à c h l à Txì dàm nhipm do l à chuc
WaHg è p i t e n . " JC^ ^^6 t ^^^
d i e n nei/ r'"io,^9
->^ ^o c a c trù
g i à teiì dong quan
9_7- Ch^ng ^ ^ i i , k ; d hcja ve- bàn ciia,t n^jon ngt:
oua TW, ivioixéep v i e t ^\^hx£ v ^ y , c^ilnh b i e n g i o ì c.>i^*a T.. va p h i
TM khong xììm g i u a ồo lo^ii t-; vìi oy.a t u k h a c nhau nà l à n|im
t r o n g n o i b^ aioi m^t t u v a c^m t u a^nh dcailoi' /fV^i , 131_7.
Quan nipi.i cua v i o n uy / . V , V i n o j r a d o p ve u;^rjh xighxa Li von
duyc g i o ì t h u ^ t ngu 1:190 ^.6-Viot o o i l à m^t tx-ong n h u n j
ttv
tuo'ng kiié CO' b à n va t i n c p y . -jnc:, v i e t ".àgi ngut.1 dịu b i e t
là
tr'o h e t t u thji'c h i g n chuc nfUig u^nh dai:ih, n,Jrxia l à ho^'c no
l à phutjTi^i^ t i ^ n b i e u t h j . , l u e do no ciiì l à ra§t ky h i o u g i à n do'n,
no^lc no l a phuo*ng t i e n c u a d i n h n g l i i a l o g i e , l u e do no l a '^i
k h o a h 9 0 . " /, 7T # ' ' 2 _ / .
Ì'X
d^ca vào qVLvJi nipm n o i t i ó n g do c u a
V i n o g r a d o p , L,A. K a p a t n a t a e d à piiàt t r i e n t u t v e n g ve v a i
tro
d^,o b i e t c u a dj.nh n g h i a M : "TL^ kìiong g o i t e n k h a i niem nhu
t u t h o n g thuu'ng ma l a kxiai niern dU9'c gan che n o , duò'ng n h u l à
gali kera thoo no cùn^., v ó i J i n h ngiilc:." Òng v i e t t i e p ^*Y n g h i a
c u a TH . . . do l à d|.nh n g h i a k h a i nipr>, l à c a i uj.nh ng i l a dup'c
gan Oiio TM CipjJ
A^:J. rUxxJin cùiig nhan m^xìa tu' ti^oiig t r e n
c u a Vinogradop : "Til l e d u i tii'om^ c u a dj.nh n g h i a con t i : tiiong
thuomg t h l thuù'ng l à kiion,.;; p i i / l v(:iy." iS'^^ » 57_7'. Cac t à c g i à
A.(}• Acno:A6p, W.A. i:)a:^dcac6!:), V.A. .j0'vc,'.;in:i:e"'") va :a3t so iV:ut>l
kiiac nfìu b^,t chuc nang b i e u h i o u c u a TIi vÓl t u c a c a l à dì^^c
dioin n o i b ^ t c u a n o . (_ 6S' J^ l_ Gsjjf
Chs'J^
Tjoji c h u n g , h o t t h a y nt£oi\, y : : i c n nOu t r G n chu yeu t^ip
t i u n g v*.o oiiuc nang cua IW,
e) n j t
DO cong t r l n h k h o a Ì19C .^o-V^iét n g h i e n g vo x a c
dixih TK t r o n g moi quan hp oua no v ó i khni^ n i pin. ^rheo " ^ ^
baoh
- di khoa toàji t h u . . o - V i 6 t " , ^'CT ( t u t i e n g La t i i ì h : t o m i r r a n )
! • J!}X' va oan t u olii r a mot c a c h oixinh vino kiiéi nipni va quan
he oua nị v ó i nhuii,j k h a i nipua ì^:iiao t r o n g (^,iól ìipn c u a phani v i
chuyOn n^^àjah. TN l à o r i bitiu tììl
von do. ciiuynn b i e t Jióa, han
d i i i h iioa. Ve au v a t a i e n tuy'Tjj, t l m p c t i n h v à quan h^ G'M,L chung
d^lc t r u n g Ciio p'aeya v i chuyen .:ion d ò . " IT
9 ''ã7 3~474_7. Con
t^ôong "Tu vaiộn b a c h k h o a . . o - V i ó t " t i i l xvjuàl t a v i e t r*'vig "Ki
l a tu' ho.,:C oua t i . ^'layc dung v ó i a.-,c t a à i n{jhla cIiuyGn n, :pjnh"
/ . / J ^ 9 132.b_7. "Tu u i e n t i e n ^ , xlga v"n iioc hluii
d^d." cuii^; d;J.nh
nghlci '^1 tAX>nc-j raoi quaxi hp ve'i iiJìtd uiu;.:, 00 ^dou e d/V n . . ì o l
t a phan b i p t k n a i ni&n t i l e t ìì^o v e l urial i d p n khoa iioo, ky
t u u ^ t . Tu d i a a iilij
tu^mg g i é l -^^ing "Ti^ : 1. Tu ( h o ^ o cy.^v-, t à )
b i e u d ^ t ktiai ilfcirn t r i u t h 9 c , klioa h 9 0 , xxj tlìu^lt d a diK^'O d i n h
n g h i a xi^ideu xig^^t" /^iJS
9 J-3W.
Cao t a c g i à c a a ""ru uieii tuoiig g i a i tiai:i{^ Nga" do i^.II.
d s a c o p chu b i C n , d a d i n h xxghla " Ì Ì
: 1. Trox;, l o g i e iilxjh t h u c ,
l à k h t l xdan duyc b i e u t i i i bTixig t u ,
k h a i i d p a duo^c apm
2 . Tu l à t e n g p i
cua
n g a i a ch^'.t oixe." /. yv6'» b b S ^ / .
C^ng ciii r a niói quan he •'X\sv. 21 v a k h a i nipm do t l m
ban c h a t cua thu^it ngu nhung cao t à c g i à c à a "Tu d i o n l0;:.lc"
co quciXi n i eia xv^^o ^^'^^ ^^ T\^ • "^'^ 1^- t u va cuia t u Cuho..i t u )
/T--' - /
'^''^ ^^"^ c à c h l à 'TLI cung t h e co ồ c à c chu c à i ,
oàc
txxi i i i c u va ììho^A (c'i^a ) t £ n h i o u . v£ d^ n g u doan "Ten l u a
bay o* cip cao 2uwu km^' co t h o hxnh
hipu
AC£AC)
ỊJLXIÌ^
dux>l dfjìg niioin txii
;ầ iiioi t x n h i p u l à -lot Ti<. Cric Si b i e u d;:t c à
s^c v ^ t c'vi t h u l à n cyc vi^t tx\k\.i t u y n g . " /'*V'/6 » '•^^^_7"Tu d i e n thu^It n g u n , p n n^^^u ì ^ c " c a a t i é n sy n on ngu
Ì190 0#A. idrhnanòva g i r d t h i c h : ^'..,. ; JÙ ho; o ca^n ti? o^*^ n;;on
- dZ ngU chuyen mon (ngon xigu khoa h90 9 ngon n:;u ky t h u a t . . . )aup'c
d | i t r a ( d u y c thu'a ntxp.n, du^'c vo.y nuyn . . . ) de b i e u th;^ oa:lnh
x a c kixai nipm chuyen raon va de b i e u djit aya v;lt chuyfin nwn"
iihuiig p h a t xì^ùxì aau day t h e h i ^ n e.uan dioin c u a ^Ivo
su
i t e f o i m a t x k i y A.A. ve l'u:"'!!-! gfi^i l i e p v ó i kliai nipm c ù a khoa
h o c , d u i v ó i moi mpt kh..a 1x90 (o' riipt hu'ó'n(j t h o i i g nliat nào do
c a a khoa ÌX90) Tl^ duv'c tlxih doxi va b u 9 c p h a i gf'n l i c n v ó i k h a i
nipm cua mot khoa Ì19C c^i t h e , vi. no t h e Iiipn b^ng t u hp t h o n g
kkiai nipm c u a k h o a hoc u y . " ; "Ti^ong klxoa h9c raoi tut.ixg quan
g i u a 'ili va ktxai niGa l à c à i c'ìdem Q:^a v i ixàaag d à u . " /f^f^f'
t
4y va 4 7 _ / ^ v à i xìLin s a u , 6ng v i e t txoxig "ìiàn i u ^ n ngon xigu'
h 9 c " : " H I - do l à t u cìiuyén raon duyc hjin djLnh bling n j l i i a dp.c
b i p t c u a no ; do l à t u co huóixg t r o ' t h à n h do'n n g h i a v ó i
tu
c à c h l à c à i t u e h i p n cixliih x à c k h a i n i ^ n va tfìn g 9 i ava vQ.t."
Ttieo y k i e n cua b . N . Grolovin va À . Y U . K o b r i n Idpn
trnuxg c u a khoa h9o cho paep g i à dj^iih nipt a i n h n^^hla nìiic sau
ve 'Bi v a hp 'Hìi ;'Mii l à cu ixoi'c ou i t u p?xu t.hupc oó y n g h i a
chuyexx mon, t h e Idpxx va t ^
l ^ p k h t d nipm xxghe n g h i p p , di.yc
d u n j tion^:5 qua trxxih nh(ìn t h u o , nT^a vung d u i tu'oTig k h o a h ^ c
va ky t h u ^ t - n j h o n . J i i p p c u a ^ a h u qatux hp g i u a chun^^,."
K h i lii^hiun cura v5ii tu' quan au' t i e n g L'oa, t i S n ay l ' h . P .
A o r o c o l e t o p nì%in x ó t r a n g "Ili
la ni^t don 14 c u a Ile HI duvc
h l n h t h à n h t r o n t j l i c h ou', l à clo'n vj. b i e u d a t k h a i n i ; :;i va
v^ tri
c a a no t i x m g h§ thonc» t r o n j j l o a t c a c k h a i nit'm k i i a c . "
C-^^Ot 23J.
d) wipt ao nhà thu^ìt ngu h9o - o - V i 6 t co t i e n g dà nhan
mginh van do khai nipra va dinh ngl-^a .JII.
Ki'ii 2^0 dj.nh khai xdpra "T.i", t i o n a i ttiu^.t ngu I190 T.L,
Kandelacki v i e t "De pj-ian b i p t ili vói o;ai pili ' t ì , on/j (ri.Cosouroc
Tipp llich-;.c. 1905) dà ohe l à du khi clil r a r^n^; TW l à t u ho-'e c^^m
t u dà. au9'c t u hoa, uoi a ò i pa^d ..X^ d^'n^ di-nh n j h l a de ^r-.c l^ip
n^ixia cua nxnh (chunti t o i - ^''.andClacki - bu cnxici tho;;i l a : de
:cac l^p n j i l r
cua ..ilnh tron^; :a^*t hp thoxì^ì khód nipm ky t h u p t
tu'oix^' una:.)" /P"
»^J^*
n^in r j 7 7 , t i e n s i thu^ìt v]^u lieo v'.>?. x>anilenco K) r^ng
"®I du l à t u (t^hep ho;"c do'xx) aay ogirn t u deu l à mot ky idpu 'iia
mpt kixai xdpu tu'oixj un^ vói no*"** Thoo bà, ">jàn c h a t c a a Tlf
v ó i t u càch l à axpt khai nipiix Ixoàix t o à n khOng t r u n j vói t u
thon^; thuDH^ cua n^^on lìt^xx tồxx dà:-." "T^N ^ o i t e n k h a i nipm
clxuyen laòxu i);ic truiX;^:, oua kixid ixipia ixay là- o' cho no khon,, bj.
laat txnh hoàn chixih du n p i dun; cua kiiài nipm dU9'c dien dfit
baUéi b a t ky phux^Ho t i o n , phui^Ti^ t h u c n T ^ . " . ]^à nh^,n tiio.y "Su
kixàc b i e t tJ-à'a t u thòxi^j thuà'ixj v ó i 2J duyc t h e Ixipn xt n h a t o»
3 d^ic truTitj CO' bàn aau day : ky ixii>u va c à i duyc bicju d^t
tuuix^j quan voi nhau nhu thu nao ; i^anh j i ó l caa tùn^ txn hipu
nhu t h e nào j c à i c i (ly^^'o c o i l à lon V3- càu t r u c alio niiat cua
1^1." C
^S f 35-3ò_7.
i'6n t u o i caa [^oo
su- t i ù n oy A.A. Gord da d .9'c G;'C nhà
tiiu^t n^u' h9c d-lc b i e t l a cac niia t u d i un ii^c thu;i.t .\ji:' b i e t
dun tu' nhime' nran
0O. Tifone I^MI IU^J'- on ^oiat 3 ' e cuu nilnh,
òn^ da jcac a i n h Tìi l a "mpt don v i tv vyciii^ - nt.;ìi' n^jlila 00 chuc
nnn^i dj.nh n ; > l a va du^c khu b i p t ngt oach n.ijiiiCT nh: t boi dnc
trurnéi t l n h h^ t h o n j , t£nh do'n n j l i l a 5 o' SI khonj co iiiyn tuvng
^ 1^ ^
dong n g h i a ciuxg rxhii' hi (In tur/n^: dong àrn tx*on;^ phau. v i c^:a nt^t
khoa lìQC ho-^c uìct ItirOx Vu^ tx^i tiiuc cu t h è " i. ^1» -^--./»
t r o i ì ^ b u i bao ""f xigniti Th va e oc k i e u y ìiiiità
"Ti'j l a tu' ma mot d'oidi tipiile
^^^^
Tii", 6n(': da v i e t ;
nuo do keni t.heo no r^i^t oach nlian
t § o , co y t h u c ^ 1/iah iii£;hia nay co l i e n ^.uan v ó i m^t idiui niéiiì
khoa h9C ixao d o . " / oO , 1(H_7«
Mxu da b i e t , iilxigih vu de x u a t c a c ou' v.iy l y luaxi xày d^^iig
TU o' Liexi -iVo vuo d-U ahw:ìi^, aaia 3u da c^Uf^c c a c ixutì txiuat xigu' h9c
X.A. C h a p l u g i n va i>.A» L o t t e tluvc hi<^n mot cach ve van£5. Trong
xxhu'n^-; n^^'hien cuii oaa rninh, xJ.X. Lc3tte du vech
TQ 2 mat cuo mfit
TIM : t d hq'p ani t u a n h iio?jc tha.f.ih phaxx aia tixanh va y n c h i u gan
l i e n vo'i t o hq'p aui tlianh t.voag 'pht^ni v i raot he tiiong kixai ni^^m
/"ila,
61-Ò2 va <^i3_7.
Ci cx::, cnii rjiiac cien nìiui:i;;;d4>::h ntixia BUU day ve TTi :
^^Tii l à ao'XJL v i d i r h danh tr'^ori;^ m^t l a a h vue '^riif a hgc va
ky
t h u a t CE^ t h e co icixai niein xac d i i l i fS'^ji kcin va tox)*xv^ qu«ii vo'i
nhung d^nh d a a h kiiac tro:^;:
/""il4,
IBXXIJL VÌ^C U O ,
ouriés t a o nèn mot h^ TU
1i:>2_7. "Ti] l à k h ó i ni',iit chuyen mon. i.aònt', t u y t x u o c vào
cho Tìi l à t u
do'n t l e t Jiay ci^a t u da t i c t ,
m9t ky h i e u co HiOt kt^ai nJeui tu'o'n^j un;;>" /
bao (do' xxo cuné^; l a
147, 4.,y.
T a t ca aliun^^: d i n h n ^ h i a n-'u ti*en ve TJÌ tro'^ig phaiu v i
nao do da cap aiyt c e so' l y l u a u cho n^^ixieii ouix TJ t i e n g V i e t
n ó i cixun:., va cau tf^o Tl,^ u ó i r i c n p .
iw;^.c du nhun^v' d%'M
IXJ^AH
do dxah Irarya.- c!:.i-i y-; vi t r . n c u
lit,^u t i e x i ^ i^ga nny^ùi'^ chuxit^;; co t h e duxi'c s u dt^x^: de xx^iiléu cuu
h§ TiJ cua b a t c u nn:on xx^>?^r xxao, d§c b i e t l a i v J i vi-;© nijiiien
cim nixieu b l n h d i e n eda h^ TligS t i e n g V i f ì t ,
- 451.2.
^x"0xx{:: n.'ịix
XÌ^;\J!
hqo
^ i e t i.ani, kixai nieiii " TI; " dutj'C
t r l n h boy dux)a iiixièu dyrxg khac ixiiau tron;;,: c a c cont; t r l n h
t h u a t n^;u hoc cua c a c t u e eìi^^ ^S Kha Ke /
/
^7J7f
-".^/f
^'^'^ ^ à ^ ^^Sxig Z*^:::._7, i'ié:>'uy§n l^hu 1 £6-/^/,
Dàn / iO„/f
ve
--oang V.^ui lianh
l^fi'.J^
x^ong
^ó -:vuàn Trang / 4 ' v _ 7 . • . va troixg g i a o t r i n h ve t u
Vì|*ixg h9C t i e x i g Vit^t cua c a c t£;c eit^ i4^}^l\xi Vgxi xti / 4^7_/»^-f^yCn
ThiC^n Ciap Z / é > _ 7 , ^"O i^uu Chau /
Khi v i e t
y
JJ...
"Ve si^' h i a h t h a n h va p h a t t x d e n thujit ngu tiexig
V i e t " , è:;iao su a o a n g V ^n uatih tóxìg k e t "cuch h i e u piiO o i e n
IciU nay"ve Ti*é : "T^i l a t u xi^
dun^; de Di*u t h 4 rnot kixai niem xac
d i n h t h u o c h-^ t h o n g xùiung kixai ni^-m cua mot nf:;anh khoa - QC n h a t
d^rih. xoan 09 h% t h o n g T^. cua cac r^3ar:h knoa hoc ho'p thani'i von
TK cua n^^on xii^^^ £ ^f? , ll^'O^Z.
* Troxig tiexifi v^ict buxi t h à n h a i chu "Tnuat xi^u" cnn p h u i
dut^'C h i e u t h e o 4 xi^,.^^
s
a ) "xK" euo'c h i e u l a xiQi dun^r; caa k h a i ni^fìi khca hQC ( n e i
ham k h a i x d - n i ) . Theo r-ghla xxay,
-.- l a cio'n v i oc ban cua rnci
khoa hgc chuyen ngaxxh «
b) "TU" dutj'c h i e u l a hiiùx t h u c xigon ng;r, l a c a i v ó ,
la
t e n g g i cua mot k h a i ni^m khoa hoc « T u o n. h i a n a y , Ixj - t o n
g g i l a do'n v i co' oan trong: von t u cua xxgón xi^'}X khoa h o c .
e ) "Tiv" dUQ'C h i e u l a
h9G, ni9t l a n h v i p .
t o a n b6 k h a i
XIÌ^KÌ
tron^; myt khoa
j-heo n r h i a n a y , t o a n bo 1^. - k h a i xd.^ni lam
thaxih ìx% Tli - .:hai idem cua m9t khoa h9C.
d ) "Ti^i" duc^'c h i e u l à t o à n 00 t e n É;9Ì t r o u .
mot khoa h o c .
Theo n ^ i a xiay, toazi bo xii - t e n g g i lam thàrih h^ Ti.. - texi g 9 i
cua m9t khoa h 9 c . Tlnix tr^u^r cua lig ITJ - tCxi g o i piiaa anh t ì u h
tr^ng \x*xit] dipxg l y l u a u xif":6n xi^Vi h9G vao viQc c i ^ i q u y e t xxixung
van de cua h m h t h u c
ÌÌÌ'.ỊXÌ
xi^,xx t r o a g tagt khoa hQC.
Trong truD'ng hq'p cu t h e , caxi p h u i hixxlrx dung xem h a i chu
" t h u a t n g u " dang gìip co n r h ì a nao t r o n g 4 n g h i a vu-a n e u . " / ^ 1 2 _ 7
Ve m^t t e n r 9 l f chuit^: t o i n h a t quan dung t r o n g luàxi vSn nay l a
" t h u f t xìi^^iv^ mu kxiOixg dun^r cóc t e a g 9 i "di^Xii;_: xigu^", "danh
ohuyen mon", "daxxJ.i t u khoa n g c " , "daxxh t u chuyén k h o a " ,
ngu", "chuyen daxxh" . . .
hif^n t r e n m^t ao
BQCÌI
tu
"chuyen
( t u truo'ng hcyp t r f c h daxx) uhu da x u a t
bao iio^c xxlxu m§t v a i t o c g i à da de }3f;ìii.
Ve m^t xigi dxm^ TH, t r o n g d i e u kie^n con xxhieu quan nii^m khac
nhau ve TI; nliu t r e n , ciiunt: t o i chap nJian quan eti3m ci'a
G,0.
Vinocua de lam co' sc^ lam v i i ^ c .
1 . 3 . TEQS cho den nay v a n l a mgt h^ Tx^ chua duT>'c xigli.tén
culi t o a n d i g n va chuyen s a u vao ban c h a t ,
l a i boi bao dflng
t r e n t ^ p olii "Wxiaix d g i nhan d à n " m^c dau da co g&:xg khach quaii
troxxg v i e c t o n g k e t kixxh n/-:;hi(^m t r o n g coar. t a o TilQS de qua do
buxyc dau neu mot v^o a h a n x e t , tioxxg c à y v a n n^ng ve phac
hoa
cóng t a c 1TJWÌ3 va Ue x u a t ixiiuxig monis muón TN càrx c o ( c a c
tieu
chuaxx, yeu c à u ) / " 4 6 , 3 7 - 4 a _ 7
va
/ " 4 3 , ^ 1 - t 3 _ 7 . h a i b à i khao
i n troxxg ky yeu h g i ngfxi ngon ngu hoc t o à n quóc 1 y78 da t h e
h l ^ n c a c h nhlxx
XIQỊXÌ
ni,:\x h9C d o i v o i hQ TxJ n à y , uhmxr. do khuon
khó va tixiix c h a t cua hul
b a o , cac t a c g i à liio'i c h i a c b9
x u a t d^ìiìi n<:^hia, v i t r i va dac dicm cua he TK x»ày ve
dò
malt
tu
Vifng, t u do n e u qut.xx idem tr'oxi,;. c o n ^ t a c xay d:j:ng TIIQS / "
13,
173_7 va /T-^'^f
334_7« Du aao day c u - g l à nìxuixg xiglxien cim co*
baxx d?^t CO' so' cho v i | c n^^ihilen cuu chuyen s a u hg Til xxày. i-int
k h a c , xihun^:, b a i bao do de co t a c dung t h i e t t h u c cho còxig t a c
chixxli l y , Chuaxx hoa TiJQS cung
XÌÌÌU
cho t h u c hàixix Là.'::n s o a n t u
« ^ ^
«
.. t.
d i e n T^IQS t r o n g hom 15 nllin q u a .
V.
D ^ t r e n nhuxitj qUaxi nipm nOu trGn va HT, bijn^
vao k e t
qua khào o à t c^i t h e , ctxuiitj t o i cloap niir;in mot d^nh xi{jlxia " l à a
v i e c " ve 'iiJQS t i e n g V i p t s ffilQS l à tìv ixay c^uritù g o i t e n cao
kixad n i p m , d o i tv:g)'xj,j v a ixoat doiMz ohuyen duxir;; tvon^i
l a n h v^vc
quan cu v ó i n ^ i fìuxxg x a c d;|.nh c a a l a n h v^vc n a y .
2 . Piian b i p t :i>^QS v o i oac do'n v i più TÌÌQS.
l^ang t u c u a c à c t u d i e n l^IQS d a x u a t bàn va daxi^:^ hlCm
soaxj d à khoxi4j j^jiàu giem duyc kxdem kiiuyot cua cixung. ^jo l à
sjv t h i o u phun dj.nh n^hlem nh^it g i u a SiQ3 d x c h t h y c v ó i c à c
do'n vf pid Ti4Q3. L o a i sau gom : t u va cura t u quan sy.' khox^
cixinh t h u c cixi quon dun^ t x o n g nhung tftp t h e quan nixan n h a t
dj-nh j do l à t u t a t queux sy! quy uó*c l£m t i t o l ; do l à t e n
r i ong quan Q]^' (bao gom ca nhan v(it quan sp.' va d-^a danh quan
au) ; va do l à danh phap cjian s u .
Vi oc phan b i e t xiày n,^oei t à c duxx^^ ci.xi r a ho nx^'.t th^p.t
oua TIÌQ3, tràxjh ntx^n dipn nh(lp
XÌÌI^ÌXÌ{^ dàxi
den t l i i h t r a n g
traxjh c à i khong càn t ili e t ve bàn criat c u a TKQS, ve v i p c
c h i i i h 1,/» olouàn hoa ho 'o^i n à y , con co y n,jhÌa t h u c t i o n
là
no Cap o^n cu cho v i p c x3y d^mij I c d b a n g t u cufi oào Tu d i e n
TtiQS ( t u d i e n g i a i t h i c h ffilQS» t u difìn TI1Q3 V i p t - u g o a i nguOt
ngo iiau g i à i t o a be't khó khan t r o n g v i p c (-icd t i i l o h , u ó i
o h i e u Tl^'QS, hy voxig g i à i i loJJg o h i ve tlxòl glo' vri k i n h pili
b i e n aopi3.
TONe^OPrfiijOi
- ±e *
0
Co n h i e n , viv^c phan . i e t nay khong de g ì ap dung n^-.^^:^ vao
moi do'n v4 Th, va cung knoxig de g i ti.ay ixgay duw:, ;>od v i
X
"khong t h e t h a y s u khac b i e t g i u a 'xu voi lu^c p h i Tli e b i n h
div^n t h e h i ^ n / - * . _ / • ^^c d'Jc diem ph: n ' d e t no vod t u khong
ciiuyen mon l u i xxmi o^ bixih diQxi n g i dun»:^ Vf.. e phì^m v i
ho?7jt
d9ng." r^^O . ^ y ^ .
2 . 1 . Tu vu c\iim tu* quSxi ayr kiioiL chfnh t h u c , c h i quexi
dung tx'ong x.ihung xihom quàx] nii-.^n ntxat d i n ì j , t u y l a u.ot oc phan
cua t u vij.'ng n u / n s u (chu yeu dun^: tx-ong l u e luo'ri^^ vu t r a n g )
nhung khong p h a i l a 1L^.,S v i Ci.ung khong b i e u t h i k h a i i d , m
qucln s u . -^o l a xiiiuTit^, t u , cum t u xjhu "-*.hvi truUTig" (vc'i nghlu ;
c a n 0 9 , sy quaxx co cap b^c eoo hori mlxih) ; "i>bi t;:^o", "Trixng
t a o " , " T i c u t u o " icìil
cac muc In hang ngi^y) ; " i l t r a n h t h u "
(duc'C ?hep r o d k h o i eo'Xi. v i de g i a j q u y e t vi*:^c r i e n g ) . Co mot
GÓ t u VÙ Clini t u quali Gi^ t u y l a dong n g h i a vod Tli^S tuo'iig uxag
nhung chung l a i mang mau s a c b i e u cam, v i t h e chuxxg cung khong
p h u i l à XAJ'.^b. Chaxxg han : " l i n h " ,
"tham muax c o n " , " d i n h p h a o "
(hy Giai:, b i thuìj'ng v i Ci^xi phao)
...
Cung t h u o c l o a i t u va curii t u quuxi st^ khong chiz^i t h u c ,
t u e l a khoug p h u i l a TiiWS, con co xihuxi,;.. o^xa t u khSng co n o i
harii k h a i ni^m xac d i n h ho;jo kh6ng bao duin t i Tu chuaxi h i n h t h u c
cua m9t Tii.
x^ó l a xxixuxìi-; curn t u "Sh^u ky l u a t quan d o i " , ' * i ; w n g
l ó i quóc paoiig toaxi dan va xày dy^ng l u e luo'nr; vu t r a n g " , "Svi'C
manh l i e n minh c h i e n luicj'^, c h i c n e a u "
...
2 . 2 . Tu t a t qu.ri syr duo'c quy ux/c Irm t h à i cun^ khong
phai là
TXJWS.
Thgrc c h a t day l a nhuxig tu:
VJ
cym t u qurxi si^' duo;c
v i e t t a t t h e o quy xio'c laui thod troxig phtim v i i i e p . C;.-^uig han
i3TTk (.tio Tong tham muix), dC^P ( J 9 ^uóc phoxxg), L-DliD ( k u a n d e i
nixan d à n ) (Caxi phàn b i g t l o g i xiey vó'd xihuxxg T.IQS b^ t i n h lut^'o
t h a i J i t o Ui9t c a c a t u y t i ^ n
XÙUJ!
''tl.arì t u c i d e n ^ ky t h u ^ t "
/
dung r a p h a i l a "Phaxi t u o h i e n t h u a t - k y t h u ^ t " ) . IJgoai r a ,
t u tiX
quàn si^' c o n bao gom oa nhil'ng chu c u i ho^c t ó hQ*p chu
o a i duxj'c quy uo'o d^ t r o doTx v4., oc q u a n , chuc vi^, l o a i
quan
c h u n g , b i u h chung:, ngenh ngjfcxc, vu k h i , pbuo'xig t i ^ n , t r a n g b ^
ky t h u a t va tuCjt oó haxxh dong quan BI^' dutj'c diuxg kem t h e o ky
h i § u quan en* t r e n baii d o , s e do t a o c h i e n , t r o n g c a c ban t h o n g
ke quàn sii' hay vàn k i § n quan BI^' va do cliuyen d a t qua phuD-ng
t i ^ n t h o n g tixx. Vf di^ j a ( t i e u d 9 i ) ,
b i r x h ) , KQ (khong quaxx), . . .
b ( t r u n g d f i ) , BB ( J 9
Tk (tham muoi), Q^ ( q u a n y ) ,
...
qk (quàn k h u ) , t d q ( t a p doan quan) . . . i>tr (eurxg tru'OTig),
P ( p h a o ) , TLohd ( t e n l u e c h i e n d^bh)
2.3.
...
"^''xi r i e n g quc^n s u cung khong dux>'c c o i l a liJQS. Ten
r i e n g quàn a\$ bao gom 1 t e n nlxàxx v a t qua-a sq ( Ila-p 5-1 e - o n g ,
Cu-tu--dóp, Vo Nguyen G i a p , Phgm Tuan . . . )
; t e n oec av k i ^ n
lioix s u quan s u (Tr^xi O a - t e o - l o , Cuce heriix bixili cua l i a - p o - l C o n g , Chien d i c h V i e t iiao t h u dong 1947, C i d l n d^ch 11^ Chi L i n h
1S75 . . . )
; t e n d a t ( D i e n iiien Fhu, Cu C h i , Khe Saxxh
...).
Lo^i nay kiiong b i e u t i i i k h a i xìKìm chuyen mon non khong
t h e va khong càxx d i n h xx^:;hia t r o n g t u d i è n Tii ohuyen n g à n h .
Ten r i e x ^ quan e u c h i d u q o t h u t h ^ p va g i a i t h i c h bang caoh
mieu t a troxig t u d i e n bach khoa quaxx s^* hoàc t r o n g bach khoa
thu' q u à n sy' ( C a i t i e t ve v i ^ c phan b i e t Tà' d i e n ngon ixgu vo'^i
Tu d i e n baoh k h o a , x i n xem / "
o'
day
Uixyl 0 ho
phep
kh6ng
131 , 14ti_7 ) »
ohi
dinh
^ód
vi
ng)iia
chi
^ 20
k h a i rdym ma con cun^^; oàp t r i
t n u c toaxi dit^n ve cori xiguod, B)X
r Iti
v^3t, higxi tu^'ng co l i e n qut^n den quan ei^'
2 . 4 . Cuoi cuxx,:, c a n p h u i phan b i u t Th^o vo'i danh phap
quan s u .
i^hu da b i e t u . O . Vin6cua l a riha thu<^t /igu h9c dau t i e n
co s a n g k i e n d a t r a van de ban ve TIJ VU daxxh p h a p . Theo A,A.
R e f o r m a t x k i y t h i d^ ^h ili h i a s a u day cua C.O. Vinocua l a
tuyet
d e i c a n t h i e t va t a t yeu : "iQxac vod Ti.1, danh pliap l a myt hQ
thóxxg phu h i e u hoan t o a n t r u u tutj'xig vo mo
li^ / vo d o a n , cong
d i ^ g duy ixìxat oua xjo l a t u o nhuxig phuo'ng t i | n t h u g n Iqd n h a t
ve m^t thy'c t i e n de b i e u d a t nhung s u v ^ t kaong co quan h§
t r u c t i e p vc?i iiiiurxg xxiiU c a u cua t u duy l y l u a n l a y s u v a t làm
c à n c u . " £'76
% 8_7# TSÌ: dong quan aiem do cua G.O. Vin6cua,
g i a o s u A,A, i t è f o r m a t x l d y t i e p t y c phan b i e t TK va danh p h a p .
Ciao s u v i e t
"ii§ TU trutrc h e t g^^ vod hO t h o n g k h a i ni^'^rn cua
m9t khoa h9C ci^i t h e , con danh phep c h i "dan n h u n " cho
doi
tuq*ng oua n o . " va "banh phap khong co quan h^ t r u c t i e p
khai
XXÌÌTU
cua khoa h g c " / 72$* ,
vo'i
47_/.
Khi chuyen taiii n g h i e n cuu mei quan h^; g i u a TK va derxh
p h a p , h9c t r o cua g i a o au i^eformatxkiy l a A.V* X u p e r a a x k a i a
da nh^n x e t r;ing : "o ru5i m^t laxxìi vuc khoa hcjc, ky t h u a t ,
s a n xuat,daxxh phap du
yeu duc'c xac d i a l i Urjug c a c nguyen nhan n g o a i ngen ngu h9c
-
c a c mói tuo'rxg quan hi^xx thiÀ'c cua s;^' v ^ t duq^o g g i ten"./*^^/^; ,
73_7* "'Tu d i e n t h u a t xi^
rxgòn ngu h o c " cua t i e n sy
O.X.
( x ) 6 day c à n phan b i ^ t vo'i tru^'ng liQ*p t e n r i ^ n g l à tr-àxih
t ó cua TIJQS rxhu "Bep iiồng Cam".
Ackixmaxiòva d^nh n g h i a danh phep nhu s a u : "hanh phap l a torxg
t h e nhung Tu - t e n g9Ì chuyen iuon du'q'c dun^; tron,,; m^t l a n h vuc
kiioa h9c cy t h e
; nliung t e n g g i c J c d o i tut:i*n^ d i e n h i n h
cua
myt khoa h9C (kuac vo'i '^u l a c J i b i e u d y t nhung k h a i ni^^m va
pham t r u truox tuo'ag.)^' /
C? » 2 7 0 _ 7 . ^ ó i ve ^' u; h i a cua d^mh
p h a p , '^mìÀm Godovin va luYu K o b r i n v i ó t "^ xxghia cua dunh phap
cu t h è ho'n va chinai xac ìicn y n g h i a cua Tij, daah phap co t h e
0
%
b i e u d ^ t Xihuxxg B\^ v a t tìcn xihat, chi:iti th^ raa no c u r g co
the
.
M
'v
là ten r i e n g . " / " ^ ^ ,
0
0
^
0
rv
17_7.
Iloi c h u n g , v i e c ph§n b i e t dc-xih phap vo'd Tj; khong p h a i
l a de daxig va kiiong p h a i co sii' n h a t t r i cnung g i u a c J o
r-ha
t h u a t ng"u\h90. T i e n sy T . L . K a n d e l a c k i v i e t "(3 truo'xig p h a i cua
D.C. L o t t e , iil-umg t u va cum t u t h e h i ^ n k h a i ni^m chung
thi
duo'c c o l l a T- coxi nhung t u t h e h i e n nhung k h a i ni^^m do'n xihat
t h i duxj'c c o i l à danh p h a p . " L'iole
8 _ 7 . ^^trud'C t l n h h i n h a y ,
V»iVi. j erero^va da xiixaxi za^^xih "Khong co ai^* n h a t t r i y k i ó n ve v a n
de CO x:i^x\. xep daxih p h a p , chu t a t , b i e u d § t quy
UD*C
bang c h u
c a i , tixi hi<^u . . . vuo TL hay khong" £ i26 % 192_7.
Ttong g i a o t r l n h "Tu vi^iig h9C t i e n g V i e t " cua m?Lnh, t u e
g i à -^-L^yexx T h i f n ^ i a p cuxig da nhan mexih s u c à n t h i t f t phan b i e t
TN vc'i da,uh phap /
ié
» Sù.'jJ•
Theo chuxig t o i , danh phap khong co quan he t r u c t i e p vó'd
k h a i nigm khoa h9C, no c h i gan vo'i s ^ v a t , d o i tuo*ng cu t h e
cda m9t laxih vi^xs khoa hQC, dan xxhin c b o d é i tu^'ng, siy v a t
ay.
iy^oi m9t danh phap t y o xiéxx traxig t r i oc ngu^d t a mei l i e n he
vo'i m9t thi^'C t h e t r o n g t i n h c h a t CÌÌ TiiE cua n o . Lo c h i o h l à
chuc n a n g xi^
n g h i a cua danh p h a p . i. o i danh pha^) mii_ vo'd rrgt
oa t h e aij* v a t dong tiiod co quan he "xa h 9 i " vo'i Th. CÓc daxxh
-
22
«
phap K595 K44 dou co ouan iiy "icà h o i " v ó i TM
"-E^'X!-;
truà^n.;^"*
i)o otiiiux l à chuc n^lng " x à h o i " c a a daxih p h a p . Y ; ! ch%ec n r n g
d o , danh phap khon;; d a i l a m(^z c à i nhàn clii 00 tr.o l'iy.n.; d e ]:lau
b i ^ à laa con l a m^t b i e u t i n m g , xiliat l a k i d no co ay txn
t a o d^ing t o t .
tut,
ChnXig hiua i ; d G - l 9 , .dG--21, E40, x>4i duo'c GU ^Igti^g
00 n i ^ u quo, 10x1 tix)ng c i d c n ti^emh chong .:iy. Va n h u vj;y, d a n h
piuap co g i à t r ^ bie^i "civiig, coxa Ti? tiia. khong co ,;dà t i ^
:^.
Datxh phap quan ^T^' l à c à c t à \ cun t u ixi^'o co k i d l à mot
day iQ/ IxiiSa quy 'c, duyc d^^.t x*a tìiso nhuTig quy ^aC n h u t d i n h
d e ^39! tSn c a c au v ^ t cu tixu t r o n g ni:^ành quaxi .jw. Co the,- xeiu
day l e xxhu^ig xuian ìd^ii oua lihuxig san piiari nil^lt c ^ a h . Vx ii^ i
Gatu 1 , saiu 2 , . ^ i G - 1 9 , : ^ i u - 2 1 , A^l, - 4 0 , 1.41,» MÌ3
. . . . ( Tii.uc r a
XigG;/ cac dtuih phap quaxì :^ xxay' c u r g khorig duyc oati t^?o t h e o
quy xuii,t, 00x1 tuy ti^^n ao n h i e u xiguyuxi nìv^.xì l i c h s u k h a c nhau :
" ^B
'' • ^'' '^^^^^
Anh s oux»faco Aio / i i r j s i l o (Ten l u a d a t
d o i khan-,')» Vù k h i caa Jé^ts. dioo'c pl'ian l o a i t h o o c à c h pikln l o t d
cua
iUih ^
„,il.
- M79 t du.ng nguyen ky hi^^u cua iv.y.
- ivdd t tii; t i è i } g i'iga 6 tGn niisy bay do óoug t x l n h 6U
M^KO^M
rilim)
A.l/lvli
>
rXPEBM^
G(Vìft)
càn
M,l/I<^r^^> o'aL J d i g a )
M
( , i i ó l t u iiga) -^-->
*• i ( \ / ì e t ) ,
i(Vipt)
;
vò n g ^ d a .
- AX « t u t i e n g h g a A6TO/WAT /
t n ^ z
do Kalasi'ihicOp aaiìg c h e ) . x.xt)rig k l i l do :
- E 4 0 , 141 oilui.. l à vu k/rt c u a i^^ga (ti^: t i e n g Kga
P/7r
aang t a lj;?d dur^g l à B . 5 dSy^ lì l ^ d t r o c h i o n t i w n ^ , ' I>. (cVti, Sn
t r u ò n g ìTden
I>IOTI
t r o n - chóng wly) s i. 4O, j::4i (mixg chóng trlnp;)
dung oixo cliLen ti-u^ng l ì .
)
zs „
f
»
- i l . 6 , ti. 12 l a va k m cua Trung c.uoc stìng t a g o i l a
fioa t i e n C nong, hoa tiGn 12 xiònj v i t h e nexx g i i l a •£. Vo
vàn de này càn co n^^hllm ci'.u r i u n g . Day khong phai l a nhipin
vu cua lu^u-i vili ntiy.)
Daoh pLiap quan s'y: thuì/n^^j l à ton g o l vu ktxi, k h i t a d ,
^
0
0
tx'axig b;j. o\j. t h e . Koi chaxig danh pixap quan ts^ Icliòng du^'c xein
l a càc djx\ v\. ci^a ngon xv^ t u nhien ma cìxi l a càc ky hipu c6
t i n h chat nhfin t a o ) . C.^iuxig c ì d co chuc n.-ng g 9 i ton doi tuorrg
quan Sii' chiìT khong b i e u tix^ k h a i xde.a qufìn s^?. Co k h a i n i ^ i
"Vu kiii /
oung Clionj tong" chu* khong co ki:xài ilpm B40, B41 %
co kliLd nièn "ivióy tay tiorn k i c h " chu kh6ii(; co kht:d ni^xa I^IiG—19,
tóiU-21.
vi Vf,y khac vói 'Ti.iu3 d o i v ó i danh phap quan ^
vàn do
dj.nh xi^^hia Idxòxig duyc d^lt 'xx\. Danh pioap ouan o^' dri;9'o a i ex t a
b;:!^ig c'ich xieu 30 l i p u , d*^c diem t x n h nang ciden thu^.t, IQT
thu^it, càu toxo . . .
»
?
.<
3» i)|iO d i c a cua IÌ4Q3 t i e n g V i e t .
3 . 1 . ^ Q 3 t i e n g Vipt l à in^t he Ei 00 t i n h tong hyp r a t
c a o . Trong long no ;aot 30 lu^'ng IĨTI càc T.j - dong ain l i e n
n^a^oh vul ca khoa rxoc xa h ^ i , kixoa lice tj;' nliien va khoa
toc
ky thup.t. 'TII - dong am l i e n ngàxxh l à càc t u , cv.r.i t u vì:a l à
d\fQ3, viva l a Ti^i oua mot nganh oixuyén mon k h à o . Chang he-n oào
'M - dong am l i e n ngành quan s^i'-chirih t r i nhi»; "Dàu t r a n h c h i n h
t x ^ " , "iiiiol n g h i a vf^k t r a n g " , "C-hi cu dj.a càch nif.ng" ; "Ti; dong Sra l i e n xigành quan au - lióa iioc j "io'p o h a t " , "Cixat do e
quan B^f\ "oon klii" . . . 5 Tli - dong am l i e n ngàxxh nuan 31V -
giao th6ng v^rx t e i i "Cau", "i^u-óiig", "Cau mói giao t h o n g " ,
"PhuDug t i g n vfn t a i " ; TW - d^ng àm l i e n nganh quàn sy - xày
dymg s "^ong trlxxh l à u b e n " , "H^n ixg§ch o8xig trlixti" . . . Co t h e
oix nghia d^c diem nay nhu sau i Khoa h9c quan si^ (du'Q'C t r o
b!big h§ TI^QS dang x e t ) l à khoa hgc nghien ouu ve c h i e n t r a n h
V© khod xxghla vù t r a n g vc?i b i e u hi^n tì^c tneng nhat oua no l a
dau t r a n h vu traxxg. DI nghien cuu hif^n tiRjng xa h9Ì ouc ky phuo
t ^ p nay, khoa hQC quéìn ey: da van dumi? cao t r i t h u c , phuo'ng phap
cua nhieu ngành khoa h9C khac nhau. Vl v | y khoa h9c quàn sy l à
m9t nganh khoa hgo co t i n h tong hqp r a t oao, co mói l i e n h§ v o i
nliièu nganh chuyen mon klxao.
Cung vo'i da chxnh quy hoa va h i ^n d^l hoa quàn d § i , ngay
^ caixg nhieu ung d i ^ g ichoa h9o ky t h u ^ t duxyc dua vao quàn SÌJ.', va
v l t h e ngày càng n h i e u Th ky t h u a t tham nh§p vào TIJQS. Tixxh
c h a t tSng hQT> <5ua ThQS ngày cang r o r § t ho*n. M^c dàu v^y, cung
càn p h a i th£y r a n g tuy l a mot nganh co tirxh tong h<^ o a o , nhimg
ve co» ben, khoa h9c quan ai^ van l a m§t ngành khoa hQC xa h 6 i ,
v l doi tuoTig nghien ciTai oua no l a o h i e n t r a n h - m9t h i f n tuTpig
xa h 9 i phuc t a p . (Co t h e théy lu^n dlera nay t r o n g "Tu* d i e n
bach khoa quàn sv Lien XS" i "Khoa h9c qur.n su von xighien cuu
truo'c h e t nixung van de oua d^c t n m g xa h 9 i , l à m§t ngành khoa
hflc xa h 9 Ì . B^ng thòd no gan l i e n c h ^ t che v ó i cac n^^ành khoa
h90 t u n h i e n va ky t h u | t . " / ^ 7 7 , 136_7)» ^
v|iy, tuy oó thành
phàn so luQ-ng r a t phong phu, da d^ng xxhimg b§ ph^n ohu yeu cua
TWQS vàn l à oac TM oó tixxh c h a t khoa hQC xa h o i , t § o thành nong
Q&t Olla THQS.
3 . 2 . TIJQS t i e n g V i | t l à m§t h§ TN t i n h pho o^p r f n g r a j
wuan s;^' l a ra9t xiguxxh r9Xig lo'xi l i e n quan dexi hau h e t c a c m^t
h o § t d9ng xa h o i k h a c . h^c b i ^ t l à t r o n g xxhuxig nam c h i e n t r a n h ,
h o ^ t d9ng quàn B\$ hau nhu bao trzlni ICn toaxx bo dod són^; dan
t 9 C . ^Jgay rxuy cnung t a I d i tlexi haxih "quóc phoxig t o a n dàxi".
^i
v a y , c a c k i e n thiìo qu^dn s u kh6ng c h i bo h^p t r o n g phem v i nganh
quóxi &\ji Xiia con duij'c pho b i e n t r o n g chuTig rai|c xiao do dexi pham v i
t o a n xa h 9 i . Day cuxig l a mot dg.© ditim phàn bi<^:t h$ TM^S
vod
n h i e u h§ T.- t i é n g Vigt k h a c , n h a t l a vo'i c a c h$ Til cua khoa h9C
t y n h i e n va ky t h u ^ t . iJeu nhu TU cua c a c ngunh nay c h i x u a t hi^^n
tréix c a c s a c h bao chuyen n g a n h , c h i dun^'c gio'i chuyén moxi h§p va
xxhung nguod co t x d t h u c n h a t d^nh b i e t
ÌXQXI^
t h i ngux^'c l a i , n h i e u
TMQS x u a t h i ^ n hang ngay t r e n bao c h i , d a i p h a t t h a n h . h h i e u
TI^QS kliòng chx duo^c s u di^ig tx^ong l u e lut^'iig vù traxxg ma con
duxyc du*ng r9xxg r a i tron^'; c a c t a n g lo'p nliàxi d à n . Cauxig tro* t h a n h
t u xì^
quexx t h u o c d o i vod toaxi xa h 9 i . Cjixnh d i e u do l ^ i
nguyen nìxàn cua tixih h i n h l a
s n 9 i dung k h a i niem cua
la
ra^t BO
TWQS khong c h i n h x a c , b^ "xxtioe" d i do che p h a i co gaxig làm do*n
g i a n hoa de quan chuxig de t i e p t h u . u.gt k h a o , qua trixxh s u di^ng
khong ixhat quaxi, n h i e u k h i t u y ti^"n va s a i l e eh do t r i n h do ve
t r i t h u c qucfji sy' da va dang lam bie'n d a n g nliung TKQS rjày.
3 . 3 . bo vo'i m§t s o hC TK t i e n g V i e t k h a c ,
TIÌQS
l à mQt h^
TK mang Ù'^in hodtlxo', cuce song c h i n h t r ^ - t i n h t h à n cua dàn
t 9 C . Trong qua trixxh l i c h s u l a u d a i chóng xàm luoxs, cuxig nhu
troxig c a c CU9C khaxxg c h i e n do i»ang t e l a n h d g o , ntiàn dàn t a da
t i e n hàxih dau t r a n h t r o n g iihu-ng d i e u k i § n r i e n g b i f t . Khoa h9C
quàn sii* va ngh^ t h u ^ t quàn ayi v i vi^j cung có r a t xihieu n e t d^c
d e e , s a n g t a o , mang dam ban s a c d.^^n t o c . Tài t h u o
1UTO;C
cua 6ng
oha t a dà h i n h thaxiix va p h a t t r i e x i ri^^c ro* t r o n g may xx^hin n.arn
