(Luận văn thạc sĩ) tìm hiểu các lễ tết cổ truyền ở trung quốc

DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRITONO DAI HOC KHOA HOC XÀ HÒI VA NHÀN VÀN

NGUYEN VÀN CÀN

TIM HIEU CAC LE TET CO TRUN
Ị TRUNG QC
Chuyen ngành: Lich su thè giói
Ma so

: 5 08 01

LUAN VÀN THAC SÌ KHOA HOC LICH SU*

riKU,

H-'- U
•lu '

WH

NGUOl HNG DAN KHOA HOC:

PGS. NGUN HUY QUI

\i-lifịbL

HA NOI - 2002
%-

LỊI CAM DOAN

Tịi xin carri doari day là cịng trình nghièn cùu cùa rièng cà nhàn tói,
chua co mot tàc già nào khàc cịng bó.

TAC CIA LUAN AN


BANG CHtJ VIÉT TÀT

GS

Giào su

PGS

Phó giào su

SCN

Sau cịng ngun

TCN

Trc cịng nguyé

XHCN

Xa hoi chù nghla

Nxb

Nhà xuat bàn

tr

Trang


MUC LUC
Trang

Phàn mòr dau
Chuong1

7
TÉT X U A N

13

1.1

Xuat xu: va tén goi

13

1.2

Càc tue le chinh

15

1.2.1

Tue éng Tao

16

1.2.2

Thàm mó ma to tién

18

1.2.3

Treo bua trù tà ma, dàn thiép mòn thàn

18

1.2.4

Treo càu dò'i tét

19

1.2.5

Treo tranh tét

20

1.2.6

Dot phào ngày Xuàn

21

1.2.7

Chuàn bi bua cam dồn vién

22

1.2.8

Thù Tue (Canh tuoi)

23

1.2.9

Té le to tièn

23

1.2.10

Dịn nàm mai

25

1.3

Qua trình phàt trién cùa tét Xn

30

1.3.1

Trong thcd ky phong kién

30

1.3.2

Thịiky tir 1911 dén 1949

31

1.3.3

Thòiky t ù l 9 4 9 d é n n a y

33

Chuofng 2

TÈT NGUYÉN TIÈU

37

2.1

Xuat xu: va tén goi

37

2.2

Càc tue le chinh

43

2.2.1

Tét Nguyén Tièu vói tue do dèn

43

2.2.2

Tét Nguyén Tiéu va tue àn bành

45

Nguyén Tiéu


2.2.3

2.2.4

Tét Nguyén Tiéu va tue chod dèn
Nguyén Tiéu di ehcd "tét càu nị'i"

46
48

2.3

Qua trình phàt trién cùa tét Ngun Tiéu

50

2.3.1

Trong thcfi ky phong kién

50

2.3.2

Thcrikytìirl911 dén 1949

51

2.3.3

Thịi ky tir 1949 dén nay

52

Chuomg 3

TÉT DOAN NGO

54

3.1

Xuàt xii va tén goi

54

3.1.1

Tét tuòng niém Khuà't Nguyén

55

3.1.2

Tét tucfng niém Ngù Tir Tu

56

3.1.3

Tét "Hiéu nix" tuòns niém Tao Nga

57

3.1.4

Tét "Thi nhàn" tuong niém Thu Càn

58

3.2

Mot so tue le ehinh cùa tét Doan Ngo

58

3.2.1

Treo là ngài, xuong bó

59

3.2.2

Treo ành Chung Qui

59

3.2.3
3.2.4

Àn bành chung

ng arou hùng hồng

60
60

3.2.5

Dó bàeh bènh

61

3.2.6

Deo tùi huong

61

3.2.7

Ràn "bành" va tròi

62

3.2.8

Sao thuong truàt, xàc ve

62

3.2.9

Dua thun róng

62

3.2.10

Tue ky niém hai làn tét Doan Ngo

65

3.3

Qua trình phàt trién cùa tét Doan Ngo

66

3.3.1

Trong thcd ky phong kién

66

3.3.2

Thòiky tir 1911 dén 1949

67

3.3.3

Thóiky tir 1949 dén nay

68


TÉT TRUNG THU

Chuomg 4

Xuà't xii va tén goi
Càc tue le chinh
Tue cùng Trang
Tue chia bành
Tue thuong Tràng
Qua trình phàt trién cùa tét Trung Thu
Trong thòi ky phong kién
Thàikyttrl911 dén 1949
Thcd ky tir 1949 dén nay

4.1
4.2
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.3
4.3.1
4.3.2
4.3.3

70

70
71
71
74
77
78
7§
79
80

MOT SO TET KHA

83

5.1
5.2

Tét Thanh minh

5.3

Tét Trùng Duong

5.4

Tét té té

5.5

Tét Dóng chi

5.6

Tét Lap bàt

83
86
93
95
98
100

Chuomg 5

Tét That tich

' h à n két luàn

103

Tài !ièu tham khào
Phu lue

113

Phu lue I : Càc le tét trong nàm cùa dàn toc
Hàn va càc tue le clu'nh

113

Phu lue II: Tèn goi khàc nhau trong dàn gian
cùa càc thàng theo lich Thài sa

i25

Phu lue III: "Tam tu kinh" cùa nguci Dòng Bàc
ve càc tàp tue trong nàm
Phu lue IV: Mot so hình ành ve le tét cf Trung Quòe

127
129


PHÀNTHLfNHÀT

MỊDAU
l.Muc dich nghién culi cùa luan àn
Vàn hóa Trung Qc co lich su làu dòd, phong phu va sau sàc,trong mot
thcfi gian dai diing a vi tri tién tién cùa nhàn loai. Qua bao thè he càc phong
tue tàp quàn, le té't luòn duac tòn trong, giii gin. Nhiéu tàp tue dà tra thành
thuàn phong, my tue, thành tiéu chuan già tri trong dcd song vàn hóa cùa
ngi dàn Trung Quoc. Mat khàc Trung Quoc là q'c già róng lón, da dàn
toc nén càc phong tue tàp quàn, le tét rat da dang va phong phu. Ngày nay
chung ta dà buóc vào xà hoi hien dai nhung càc truyén thóng cùa vàn boa
Trung Quò'c vàn là tài san tinh thàn vò già cùa càc dàn toc Trung Hoa.
Trong thòi ky cài càch ma cùa, nén kinh té cùa Trung Quoc phàt trién
manh dóng thịi cùng dat nén vàn hóa trun thị'ng triróc mot so và'n de:
Cài càch kinh té làm cho nén kinh té phàt trién, dem lai nhiéu già tri

kinh tévàt chà't làm thay dịi nép song bình thuong.
Ma cùa cùng co nghla là dòn nhàn càc quan he giao luii vàn hóa quoc te'
mai.
Nhu vay cài càch ma cùa sé co nhùng tàc dòng tich cuc nhu làm phong
phu thém càc hình thùc sinh boat vàn boa, da dang càc boat dòng vàn bòa,
tiép thu auge nbùng tinh boa vàn hóa thè giói...Dóng thịi cùng co nbùng tàc
dịng tiéu cuc nhu nhiéu le tét, nhiéu tàp quàn vàn boa bi mai mot, nhiéu
boat dòng nghe thuat truyén tbòng dùng truóc nguy ca bi bién màt. Anh
huong cùa kinh té thi truòng, cùa vàn boa ngoai lai co nhiéu diém tàc dòng
kbòng tò't dén dao due, lò'i sò'ng, quan he cịng dóng vị'n là chuan mire bang
ngàn dịi cùa nén vàn bòa truyén thò'ng.


Trung Quò'c dà co nhiéu kinh nghiém thành còng trong viéc giài quyé't
nhiing vàn de dat ra cùa dòi sò'ng vàn bịa xà bịi, giài qu't nhùng ành
•

huong tiéu cuc cùa qua trình ma cùa giao luu de xày dung mot nén vàn hóa
XHCN mang dac sàc Trung Q'c.
Do dac diém ve dia ly va lich su nén nén vàn bòa truyén thò'ng cùa Viét
Nam va Trung Quò'c co nhiéu net tuong dóng. Ngày nay kbi chuyén dói nén
kinh té nc ta sang nén kinh té bang bịa nhiéu thành phàn, vàn bành theo
ca che thi truòng thi nén vàn hóa trun thị'ng cùa Viét Nam cùng se dùng
trc nhùng tbàch thùc nhu cùa nén vàn bòa Trung Quò'c. Viéc ma cùa boi
nhàp, ngoài nhùng tàc dung tich cuc, cùng sé co nguy ca du nbap yé'u to' vàn
bòa lai càng, xa la voi vàn bòa truyén thò'ng Viét Nam. Vi vày, cùng vói
viéc xày dung va phàt trién kinh té de bịi nhàp khu vuc va thè giói, Dang ta
chù truang tiép thu tinh hoa vàn hóa cùa càc dàn toc trén thè giói de làm
giàu, làm phong phu thém cho vàn bịa Viét Nam, dóng thịi phài chù trong
quan tàm giù gin trun thị'ng vàn hóa cùa cha òng, giù gin bàn sàc vàn hóa

dàn tòc.Tuy nhién, muò'n tbuc bién dugc yéu càu này khòng phài don thuàn
dua vào y ngbi va nhàn dinh chù quan ma phài tìm hiéu bàn chà't, ngn gó'c
cùa vàn hóa trun thóng. Phài xàc dinh dung va chi rò dàu là nhùng net dep
phù bop vói cc sị'ng hien tai, là thn phong my tue; dàu là me tin, lac
bau, khòng bop thịi, là dói phong bai tue. Nbìn lai tbuc té vàn bịa trun
thóng cùa Vict Nam trong dó co le tét co trun déu chiù ành huong cùa
Trung Q'c. Tìm hiéu vàn hóa trun thị'ng Trung Quoc ma cu the là càc le
tét co tmyén cùa Trung Quoc trong qua trinh phàt trién cùa xà bòi chinh là
de hiéu sàu sàc bon vàn bòa truyén thò'ng ma cu the là le té't co truyén Viét
Nam. Do dó viéc cbon va trién khai de tài " Tìm hiéu càc le tét co truyén cùa
Trung Quò'c" là mot viéc làm càn tbiét va co y nghla.
2. Dò'i tugng va pham vi nghién culi
Trung Q'c là dà't nc co mà'y ngàn nàm lich su. Qua qua trình phàt
trién cùa càc triéu dai phong kién phong tue tàp quàn, le té't co truyén dugc


luu truyén va tich luy vò cùng phong phù. Màt khàc, Trung Quò'c là mot
quò'c già da dàn toc phàn bó trén mot dien tich rgng lón nén phong tue tàp
quàn, le tét khòng chi nhiéu ve so lugng ma con nhiéu ve the loai bình thùc.
Ve thịi gian co thè tbà'y trong mot nàm khòng co thàng nào là khòng co le
tét, tàp tue dac biet co nhùng thàng nhu thàng Giéng gàn nhu ngày nào cùng
co. Ve khòng gian kbòng co vùng nào là khòng co le bòi, mòi vùng lai co
nhùng dac trung riéng, diéu này dugc minh boa bang càu nói cùa ngi
Trung Q'c : "Mi dam khàc phong, tram dam khàc tue". Ma phong tue là
giò là né nép dà dugc lan truyén rgng rài. Tue là thói quen làu dịi , là
nhùng thói quen dà àn sàu vào dòi song xà bòi, dà dugc mgi nguòi tbùa
nhàn va làm theo. Vi vay le duang nhién phong tue, le tét co noi dung rat
phong phù, bình thùc rà't da dang. Han nùa Trung Q'c là mot q'c già
nịng nghiép lai co mot nén vàn hóa phàt trién som. Ngay tu thòi nhà Ha
càch day han 4000 nàm ngi Trung Q'c dà biét dén dng hồng dao va

chu ky di chuyén cùa sao Mgc. Càn cu vào chu ky dó ngi ta xàc dinh thịi
gian va goi là 1 nàm bay 1 tuoi. Trong mot nàm càn cu vào su thay dịi cùa
dng hồng dao va khi hau, thòi tié't nguòi Trung Quò'c co dà chia thành 24
tiét khi, mòi thàng co 2 tié't khi theo tràt tu sau: thàng Mot góm Tiéu bàn va
Dai hàn, thàng Hai góm lap Xuàn, Vù tbùy; thàng Ba góm Kinh tràp, Xuàn
phàn; thàng Tu góm Thanh minh, Cóc vù; thàng Nàm góm lap Ha,Tiéu man;
thàng Sàu góm Mang chùng, Ha chi; thàng Bay góm Tiéu thù, Dai thù;
thàng Tàm góm lap Thu, Xù thù; thàng Chin góm Bach lo, Thu phàn; thàng
Mi góm Hàn lo, Suang giàng; thàng Mi mot góm lap Dịng, Tiéu tut;
thàng Mi hai góm Dai tuyét, Dòng chi.[35, 332] (Càc thàng tinh theo
duang lich, con co dai tinh tiét dàu tién cùa mot nàm là tiét lap Xn). Sau
này trong qua trình sinh sị'ng va phàt trién cùa xà bòi dàn dàn xuat bién càc
le tét khàc ti^ong dò co càc le té't mang tinh chà't ky niém, tuong niém càc
danh nhàn, càc bàc quàn vuang bồc nhùng ngi co cịng trang dac bièt vi
du Long dai dàu, Tam hoàng, Hàn tbuc, Doan Ngo, Tét bà co, Phàn long,
Van thg, Té té v.v... Cùng co càc té't xuat hien do càc tòn giào mang lai dàn
dàn tra thành té't chung cùa tồn xà bịi vi du Tbién dàn, Dia tang. Lo dàu


thàn sinh nhàt, Quan Am dàn, Quan de dàn, Vuong màu thg dàn, tét Long
vuong, Dòng Nhac dai de dàn thàn, Vu lan bón, Nhi lang dàn thàn v.v...
Ngồi ra co nhùng noi do nhùng ly do khàc nhau ho dat ra té't rói dàn dàn
lan trun ra, hình thành le bịi cùa cà mot vùng rgng lón vi du nhu tét
Trun Hồng Ha, té't Càu nị'i, Mèo Cho sinh nhàt, Ràn dóc sinh nhàt, tét
Tbién kboang, Chugt là'y vg v.v..Chùng tịi thóng ké tuy chua that day dù chi
riéng dàn toc Hàn trong mot nàm dà co kboang 90 ngày vói trén 120 le tét
(Xem phu lue 1 : Càc le tét trong nàm va càc tue le chinh).
Vi vày viéc tìm hiéu le tét co trun Trung Q'c là mot viéc làm vị
cùng lón va khó khan. Trong pham vi de tài này chùng tịi chi tìm hiéu càc
le tét co truyén cùa dàn toc Hàn bién nay vàn dang con tịn tai va co dien

róng, nghla là phài phó bién a tồn bó Trung Q'c, dóng thịi cùng là nhùng
le tét con tón tai va phó bién a Viét Nam hien nay. Càc le tét hien nay kbòng
con, càc le tét cùa dàn toc thiéu so cùng nhu càc le té't cùa tìmg vùng, cùa
riéng tùng dia phuo'ng xin dành vào mot dip khàc.
Trén ca sa diéu tra, nghién cùu chùng tịi chi trình bay ve 4 tét co
truyén phó bién va quan trong nhàt dó là: Tét Xuàn, tét Nguyén Tiéu, tét
Doan Ngg va tét Trung Tnu va con tìm hiéu bc dàu mot so tét ma trc
day vị'n là nhùng tét quan trong, phó bién nhung vi nhùng ly do nào dó bién
tai kbịng con boàc dà bi "bién dang" boa vào càc tét khàc.Viét Nam va
Trung Q'c vón co quan he giao luu vàn hóa tu làu dịi nén duang nhién càc
le tét co tfuyén cùa Trung Quò'c cùng co ành huong dén càc le tét co trun
a Viét Nam. Trong khn khó cùa luàn àn tuy chua dat thành vàn de so
sành càc le té't co trun Trung Q'c vói càc le tét co truyén cùa Viét Nam,
nhung chùng tòi co gang lién he phàn nào càc tàp tue cùa le tét a hai nc.
Chinh vi vay trong chuang 5 chùng tịi cùng chù y tìm hiéu thém càc tét
tuong dị'i pbị bién a Trung Q'c ma cùng co a Viét Nam, dó là: tét Thanh
minh, té't Tbà't Tich, tét Trùng Duang, tét Té tó, té't Dóng chi va tét Lap bàt.

IO


Viéc so sành le té't co truyén cùa hai nuóc là mot vàn de thù vi, nói
dung rà't phong phù, chùng tịi xin dugc trình bay vào mot de tài khàc.
3. Lich sur vàn de va nguón tir lieu
Màc dù le tét co truyén Trung Quò'c co quan he rat màt tbiét vói le tét
co truyén a Viét Nam nhung càc tu lieu tié'ng Viét ve và'n de này vàn con rat
han che. Trong càc tàc pham viét riéng ve le té't nhu:Vàn hóa le bịi cùa càc
dàn toc a Dịng Nam À (GS Phan Hùu Dat chù bién), bồc cuò'n: 60 le bòi
truyén thò'ng Viét Nam cùa Thach Phuang-Lé Trung Vù, cuón : Dia chi vàn
hóa dàn gian Thàng Long Dịng Dó Ha Nói (GS Dinh Già Khành chù

bién)... cùng chi néu rà't sa lugc, don giàn ve tét Xuàn, tét Hàn tbuc, tét
Doan Ngg, té't Trùng Duang trong boi canh chung cùa ành huong le tét co
truyén Trung Q'c dén le té't co trun Viét Nam. Hồc nhu cn: Co sa
vàn bịa Viét Nam cùa GS Tran Nggc Thém cùng chi néu sa qua ve té't Xuàn
va té't Doan Ngg cùa Trung Quoc de trình bay ve càc té't dó cùa Viét
Nam.Càc trình bay dó chua the coi là mot chuyén khào ve tét co truyén cùa
Trung Quoc. Do vay co thè nói cho dén nay a Viét Nam chua co mot tàc
pham nào tìm hiéu co he thóng ve mot le té't bay mot so le tét cùa Trung
Q'c. Co thè nói vàn de này chua dugc giói hgc già Viét Nam di sàu khào
cùu nhiéu.
Càc tàc phàm cùa Trung Quò'c trong thòi gian gàn day dugc dich ra
tiéng Viét nhu: Dai cuong lich su vàn hóa Trung quò'c do GS Ngo Vinh
Chinh, Vuong mien Qui chù bién bồc cn: Lich su vàn bịa Trung Q'c
cùa nhiéu tàc già cùng chù 'u trình bay ve vàn hóa nói chung, vàn de le tét
chi dugc trình bay rat don giàn. Vi vay, trong qua trình nghién cùu chùng
tịi chù yé'u dua vào nguón tu lieu cùa càc hgc già Trung Quò'c chua dugc
dich ra tiéng Viét cùng nhu ngn tu lieu trao dịi nghién cùu a 6 vien
nghién cùu, 8 truòng dai hgc va tu liéu suu tàm tbuc té cùa bàn thàn trén dia
bàn 10 tinh cùa Trung Quò'c.

11


4. Càc phirong phàp nghién culi
4.1 Pbuong phàp nghién cùu dugc su dung trong luàn àn là pbuong phàp
nghién cùu lich su. Tra cùu tu héu, phàn tich tu lieu, lua cbgn tu liéu de su
dung, trén ca so dó dung thành nói dung chinh cùa de tài.
4.2 Khào sàt tbuc dia: Trén co so noi dung dà chuàn bi tié'n bành diéu
tra xà bòi hgc trén càc dia bàn dà lua cbgn o Trung Quò'c bang càch pbòng
vàn càc dị'i tugng góm nhiéu thành phàn, nhiéu lùa tuoi, nhiéu trình dị de

là'y tu liéu tbuc té.
4.3 Trén co so tu lieu dà suu tàm dugc, bang càc pbuong phàp so sành,
qui nap de lua cbgn tu liéu va tricb dàn tu lieu mot càch kboa hgc, kbàch
quan nhàt.
5. Két càu ciia luàn àn
Luàn àn day 134 trang, trong dó phàn ma dàu 6 trang, noi dung chinh
87 trang, két luàn 6 trang, tài liéu tham khào 4 trang va phu lue 24 trang.
Trong dó phàn nói dung chinh cùa luàn àn dugc thè bién thành 5
chuang sau:
Chuong 1 : Tét Xuàn
ChuoTig 2: Tét Nguyén Tiéu
Chuong 3: Té't Doan Ngg
Chuang 4: Tét Trung Thu
Chuong 5: Mot so' tét khàc
Ngoài ra, phàn dàu cùa luàn àn con co 7 trang: Phu bìa,Lịi cam doan.
Bang càc ky hiéu, chù viét tàt va muc lue.

12


Chuong 1

TÉT XUÀN
Té't Xuàn là tét dàu tién cùa mot nàm va duong nhién cùng là quan
trgng nhàt trong nàm. Té't Xuàn là ngày dàu thàng Giéng nhung càc tue le
cùa té't này khòng phài chi là mot ngày ma là nhiéu ngày.
0 càc vùng khàc nhau, càc dàn toc khàc nhau, viéc chuàn bi don tét
Xuàn va càc le tue dòn tét Xuàn co thè co khàc nhau nhung ve co bàn déu
dugc càc già dinh chuàn bi kl càng, càn thàn tu truóc ngày 30 thàng Chap.
Càc viéc chuan bi chinh là sua sang phàn mg tò tién va nhùng nguòi thàn dà

khuà't, quét dgn sach se nhà thò tò, nhà o, dgn dep duòng ngo, trang tri dòn
tét nhu treo càu dò'i, treo tranh, treo guong, làm bành tét, mua boa qua, phào
tét... Ngoài ra o mot so vùng ngi dàn con làm càc loai nc ng tu qua
dào, canh àm dào (^i: ^^^ /'!?), rugu Tiéu bà (#i ^é m) boac ruou dò tò
{M ^^ /S), màm tién tièu ( iè #^ è ) boàc màm ngù tàn ( J- ^

à ) , dó là

nbiJng mịn àn co vi cay, co huong vi riéng cùa tùng vùng q v.v...[39,
173]. Dóng thịi càc nhà cùng co gang chuàn bi luang tbuc, tbuc phàm cbo
nhùng ngày tét Xuàn. Dén giao tbùa mgi nhà dà bồn tàt cịng viéc chn
bi, cbị giao tbùa là bàt dàu vuidón tét Xn. Sau day chùng tịi xin trình
bay mot so vàn de chinh xung quanb tét Xuàn.
1.1 Xuat xù: va tén goi
Nguòi Trung Quò'c a pbuong Bàc tu co xua dà song bang nghé chàn
nuòi. Vi già sue song chù yéu là àn co nén nguòi dàn chù y dén co. Trong
thòi ky lanh già, bang tuyét phù kin dà't, thi co bi chét. Khi thịi tiét thay dói,
à'm àp, tut tan thi co này màm xanb tra lai. Vi vay cu mòi làn tuyét tan, co
cày này màm xanb nguòi chàn nuòi coi là mot chu ky, mot tuoi. Nguòi bao
nhiéu tuoi là ngi nbìn tbà'y bay nhiéu làn co xanb.

13


Nguòi dàn toc Hàcb Triét a vùng Dòng Bàc song bang nghé dành bàt cà,
nguòi ta lai càn cu vào so dàu mot loai cà co tén là "Dai ma càp" de tinh
tuoi. Nguyén nhàn là do bién tugng tbuy triéu cùa bién va song. Cu sau mot
chu kì do su boa hgp cùa nuóc song va tbuy triéu, nuóc bién tran vào song
hg l^i bàt dugc cà "Dai ma càp". Mòi mot "chu ky" sau khi àn cà, bg treo
cho mòi nguòi trong già dinh mot dàu cà va tinh là mot tuoi. So tuoi cùa

mot nguòi dugc tinh chinh bang so dàu cà treo trén tuòng [39, 3].
Cùng co vùng nguòi ta lai càn cu vào boat dòng cùa chim. Kbi tròi lanh
chim bay di, tuyét phù quang canh buon, vàng ve. Kbi trịi à'm, tut tan tbì
chim bay ve quang canh lai nhòn nhip. Nguòi dàn lày móc chim bay ve de
tinh là mot tuoi .v.v...
Nhu vày kbài niém " nàm mịi" vón tu co xua dà gàn lién vói quy luat
chu kì boat dịng cùa dóng tbuc vàt. Nhung vi sao lai ggi mot chu kì là mot
nàm ma dàu chu kì lai ggi là nàm mai bay nói càch khàc vi sao lai co danh
tu "nàm mòi" ?
Theo dàn gian ké lai klii xua, sau mot thịi gian bang tut lanh già phài
nhin dói, khi tut tan trịi àm chim mng bay ve tbì cùng co mot con quy
xuà't hien. Con quy này chuyén bàt chim, bàt cà àn thit. Nhung cùng co khi
bàt chim cà àn khòng dù con quy này lai vào càc xóm de bàt cà ngi. Kbi
dà no né tbì con quy này bay di va khòng trò lai nùa. Làn sau khi chim cà ve
thi lai co mot con quy khàc cùng gióng bay dén, àn xong nị lai bay di.
Giò'ng quy này co tén ggi là "Nién". Vi vày cu sau mịi chu kì cùa co cày,
chim, cà ngi ta lai bao nhau "Nàm mói" sàp dén day de chuàn bi de
pbòng. Làu dàn thành quen va "nàm mai" tra thành tén ggi dàu mòi chu ky,
Cùng nhu vày viéc mgi ngi cbùc nhau mịi khi "nàm mói" dén dugc bình
n, khịe manh, vui ve...déu co ngun nhàn gàn vói su xuat hien cùa gióng
quy co tén là "Nién" trong chun co tich này.[37, 11]
Tbuc té tbì o thịi co dai tét Xuàn chi dugc coi là ma dàu mot chu ky va
goi là "Tài"(l^). Sang dòi nhà Ha "Tài" dugc thay bang "Tue" ( ^ ) . Khi

14


chuyén sang dòi Thuong, "Tue" lai dugc thay bang "Tu" (^-t). Cùng phài
dén dịi An, Thuong ngi Trung Q'c mói biét lày mot chu ky tròn va
khuyét cùa tràng ggi là mot thàng. Ngày dàu cùa thàng dugc ggi là "Sóc"

i^nX ngày giùa cùa thàng dugc ggi là "Vgng" (M). Thàng dàu tién cùa mòi
chu ky (nàm) dugc tinh tu tié't làp Xn. Ngồi ra con qui dinh giị mị dàu
cùa ngày "Sóc"dugc ggi là giị "Ty". Do vày ngày dàu tién cùa nàm dugc ggi
là "Nguyén dàn" boàc "Nguyén nhàt". (Nguyén là dàu tién, Dàn là som).
Té't Xuàn thòi này con dugc ggi là "Tam nguyén" vói nghla là dàu nàm,
thàng dàu tién, giò dàu tién [40, 366].
Dén nhà Chu thi "Tu" mói dói thành "Nién", lue này "Nguyén dàn" mói
co thém tén ggi "Tàn nién"(Nàm mói). Tuy nhién vi lue này chua co lich
nén thòi gian trong nàm vàn theo càch phàn chia càc tiét khi, do dó viéc xàc
dinh ngày "Nguyén dàn" cùng co nhùng diém chua thóng nhàt. Thi du trong
"Kinh thi" phàn nói ve nhà Chu tbì co thè hiéu cuoi nàm là thàng 10 con dàu
nàm là thàng 11, nghla là "Nàm mói" dugc bàt dàu vào thàng 11 ( nién
chung vi thàp nguyet, tue dàu vi thàp nhàt nguyèt) [40, 366]. Phài dén thòi
Hàn Vù de (Thài So nguyén nién, nàm 104 TCN) qui dinh dùng lich Thài sa
( con ggi là Ha lich) tbì mói chinh thùc co qui dinh thàng 12 (thàng Chap) là
thàng cuoi nàm , thàng Giéng là thàng dàu nàm. Ngày dàu tién cùa thàng
Giéng ggi là Nguyén dàn.( Co le mot s6 dàn toc thiéu so cùa Trung Quò'c va
Viét Nam o vùng sàu, vùng xa do kbịng biét bồc khịng mn theo lich
Thài So nén dén nay vàn àn tét "nàm mói" theo càch tinh tu thòi Chu nghla
là vào dàu thàng 11) [27, 148].
12 Càc tue le chinh
Càc tàp tue cùa tét Xuàn qua càc triéu dai cùng lién tue dugc bó sung.
Theo càc tài liéu co tbì tu thịi Tam dai "Tài" cùng chi là mot le nhu nhiéu le
khàc, Diém khàc biét là càc le vat cùa "Tài" phài dugc chuàn bi truóc va
kbòng dugc thiéu, càc le vàt déu là nhùng san pham san bàt dugc. Càc tue le
cùa "Tài" chi don giàn là phài quét dgn sach sé noi de té. Nhu vày quét dgn


nhà cùa là tue co nhàt cùa tét Xuàn. Truóc day sau ngày Vgng cùa thàng
Lap (ngày 15 thàng Chap),15 ngày lién tue, ngày nào cùng dugc coi là dep

nén déu co the quét dgn. Sau này kbi càc tue le khàc dà phàt trién tbì ngày
quét dgn thuong dugc tién bành vào ngày 24. Càc tue le khàc déu dugc thém
vào tu sau thòi Tam dai. Sau day là xuà't xù cùa mot so tàp tue chinh trong
dip tét Xuàn.
1,2.1 Tue cùng Tao
Tue le dàu tién de chu^n bi dịn nàm mói là cùng Tao qn, tién tao
qn lén chàu tròi vào dém 23 thàng Chap (cùng co noi cùng vào dém 24).
Cùng Tao dàu tién là mot trong ngù le cùa thòi Thuong, Chu. Ban dàu dugc
ggi là té Ha, sau lai ggi là té'Lap, sau dó mói ggi là cùng Tao. Tao quàn theo
ti'uyén thuyét co nhiéu càch giài tbich khàc nhau.
Vào thòi Tày Hàn co truyén thuyét cho ràng Tao bà là con gài cùa Nggc
hoàng nén bang nàm co thè lén tbién dinh thàm cha me mot làn va ngày Tao
lén tbién dinh là ngày 23 thàng Chap. Truyén thuyét con nói ràng truóc khi
quay ve ha giói ngày 24 Tao bà làm cbói quét nhà, 25 làm dàu phu, 26.27
chuàn bi thit Ign, gà, 28 chuàn bi tranh treo té't, 29 chuàn bi rugu, 30 làm
bành chèo, tịi 30 mói quay ve tran gian. VI vay ngày cùng Tao là ngày 23
boàc 24 thàng Chap. Càc còng viéc chuàn bi tét tu 24 dén 30 sau này. dàn
cu theo Tao bà ma làm, dàn dàn tra thành "lich" chuàn bi té't xuàn cùa nguòi
Trung Quò'c.
Dé'n thòi Dòng Hàn co chuyen Duong Tu Pbuong giét chó de cùng Tao
nhung lai ggi là "Hồng duong" va dugc ban phùc lón nén tue cùng Tao
càng thinb bành va le vàt cùng Tao lai chi dùng thit chó [39, 142]. Cuoi thịi
Dịng Hàn mói x't hien tue cùng dịn Tao quay ve ha giói, bàt dàu "nhiem
ky" mói vào tói 30.

^

Cùng co noi cho Tao quàn là con cùa Chuyén Hùc co tén là Cbùc Dung
(thàn Hoa), boàc Tao quàn do Hoàng de bay do Viém de tao ra kbii chét boa

16


làm thàn... Nhung thuyét dugc nhiéu dia pbuong va nhiéu dịi sau tin va
cùng tbì Tao qn là ba vi: Tò Càt Lgi, Truòng Don va Vuong Bàt Giàc (2
nam mot nù). Tao quàn là quan Dòng Trù tu menb cùa Tbién dinh mịi nàm
mot làn lén chàu Nggc Hồng de bào cào cịng viéc bay, dị trong nàm dó
cùa càc già dinh. De cùng tién Tao quàn lén tròi càc già dinh thuong làm bài
vi de cùng. Bài vi thuong dugc de là "Cùa tbién dóng trù tu menb truòng
còng dinh phùc chù quàn chi thàn vi",( Nghla là: Thàn vi cùa thàn bép nhà
tròi chù tri su còng bang va ban phùc)[13, 130]. Trén bàn cùng tién Tao
quàn con co mot cbié'c dèn, trén dèn thuong cài ngang mot dói dùa de làm
dịn khiéng kieu Tao lén trịi. Le vàt de cùng Tao góm bành, keo, huong
nén, tién già'y. Trong bành keo co mot loai dugc ggi là bành giào nha làm tu
mach nha vói y nghla là de bit mieng Tao quàn. (Tao quàn dà dugc bit
mieng, bón mùa chang gap tai uong). Cùng eó noi nàu chào bang duòng,
miach nha sau khi thàp huong là'y chào bòi lén mieng tao thàn va khan ràng:
"Lén tbién dinh tàu tồn viéc tị't, ve di cung se làm cho tot dep bori" [14,
837]. Càc dó àn uóng de cùng Tao thuong co canh àm dào, rugu Tiéu bà
boàc rugu dó tị, màm tiéu bàn bồc ngù tàn cung bàn. Trong càc món canh
co canh rau, canh Hgp boan (nàu bang hoa Hgp boan là loai boa som no tói
cup) va canh dàu. Khi cùng xong nguòi ta dem dot tién giày, vàng ma, tro
duoc dem dò lai vào trong bép. Sau dó lày rom, ra càt thành tùng dot dai
kboang 1 tà'c va dàu xanb ràc lén mài nhà de làm thùc àn cho ngua cùa Tào.(
Ò vùng phia Nam Trung Q'c cùng gióng nhu a Viét Nam khi cùng Tao
nguòi dàn dùng cà chép de cbo Tao cuòi lén tròi chù khòng dùng ngua nhu
nguòi pbuong Bàc. Tue này lién quan dén trun thut cà bịa róng va vai
trò quan trgng cùa con cà U*ong cuòc song cùa nguòi pbuong Nam).Trong
ngày nguòi ta thuong kiéng ky dun nàu càc dó tap o trong bép, kiéng
ebùi bịi trong bép, kiéng làm vị bàt dia bồc làm m.anh tay càc dó dao thót

sg bi Tao bào cào Nggc Hồng. Ngày này Tao di vàng nén nguòi ta co the
yèn tàm làm càc viéc chuàn bi dòn nàm mai nhu lau ebùi bàn thị, bàt
huong, rùt bót chàn huong vói quan niém khi Tao quay ve dà co "nhà" mai,
moi viéc dà duoc chuàn bi xong xuòi.
^
TRUrJi;:V--'":'!/>>GllN.T!-v;É^

17


Dé'n tó'i 30 thàng chap nhiéu noi lai bay le vàt dòn Tao quàn quay lai,
bàt dàu mot "nhiem ky" mói. Nhu vay càc tàp tue cùng Tao phài dén cuoi
dịi Hàn mói coi là day dù.
1,2,2 Thàm mó ma to tièn
Tbuc ra tu sau tét cùng Tao ngày 23 cbo dén ngày Trù tich truóc day
dugc ggi là "Ngày dòn Xuàn" [40, 366]. Day chinh là giai doan chuàn bi
don tét Xuàn .(Ngày Trù tich dién ra vào ngày ci cùng cùa nàm co thè là
30 thàng Chap bồc 29 néu là nàm thiéu). "Ngày dòn Xuàn" này co rà't
nhiéu tue phài bồn tàt de dịn nàm mói trong dó co mot tue rà't dugc coi
trgng là thàm mó ma tó tién.
Ngi Trung Q'c co tin ràng con ngi co hai trang thài là the xàc va
linh bón. Ngi song là thè xàc, a trang thài dòng, sinh boat tai duong thè'.
Nguòi chét là chuyén sang trang thài linh bón, trang thài tinh o chin suoi
bồc suoi vàng. Tuy dà ve chin suoi, ve thè giói tinh nhung ngi chét vàn
thuong xuyén di thàm nom, phù ho cho con chàu. Vi vày dé'n dip tét nguòi
ta cùng ra thàm mó ma tó tién nhàt là mg nhùng ngi mai màt de thàp
huong mòi hg ve cùng don tét Xuàn. Co nhùng vùng nguòi ta con bè cànb
liéu càm thành bang rào quanb mg, co cùa ra vào de bào ve mg cho nguòi
thàn yèn tàm ve dòn tét Xuàn cùng con chàu.Nguòi Trung Quò'c thuong
thàm mg va làm thù tue mòi nguòi thàn ve àn tét tu ngày 25 dén ngày 29 tuy

vào boàn canh cu thè. ( Tue này o Viét Nam ggi là "chap ma" va tié'n hànb
tu ngay 20 dén ngày 26 thàng Chap [6, 17]).
123,

Treo bua trùtà ma, dòn thiép mòn thàn

Tue này co lién quan dén gióng quy tén là Nién nhu phàn trén dà nói.
Ban dàu mịi khi dé'n nàm mói là ngi dàn thuong dành trong, ho reo de
duói "con Nién". Dén thòi nhà Luong (Nam triéu) trong dàn gian xuà't bién
truyén thuyét co hai anh em là Thàn Du, Uc Lòi dùng cày dào o trén nùi làm
vù khi dièt dugc giị'ng quy quay phà xóm tbịn vi thè ngucd dàn là'y hai tàm

18


gị dào treo trc cùa de dga quy. Nhiéu nhà con ve bồc khàc hình bai anh
em lén hai tà'm gị dào dó. Lue này mai x't hien hai thàn canh cùa mang
tén là Thàn Du va Ùc Lòi ( thuong Thàn Du treo ben trai, Ùc Lòi treo ben
phài) [37, 7].Dén thòi Duòng co truyén thuyét Duòng Thài Tòng khi ngù
thuong bi mòng gap ma quy quà'y nhiéu rà't khó ngù. Hịm nào ma co danh
tng Tàn Thùc Bào va Uà't Trì Kinh Due a ben tbì nhà vua ngù rà't ngon.
Biét vay hai danh tuóng tinh nguyén dùng gàc cho Thài Tịng ngù. Thè
nhung dị'i vói hai cịng thàn nhu vày tbì Thài Tịng khịng nị nén nhà vua
cho ve hình cùa hai danh tng dàn ị ngồi cùa de thay va qua nhién nhà
vua cùng dugc ngù yèn. Thè là tu dó Tàn Thùc Bào va Uà't Trì Kinh Due tra
thành hai vi mịn thàn. Dén cuoi thịi Dng tbì món thàn thuong là bình
Chung Qui. Tuong truyén Chung Qui là nguòi Chung Nam thi tié'n si kbòng
dàu sau chét boa thàn chuyén trù bàt qui. Co làn Chung Qui cùu dugc
Dng Minh Hồng va Duong Quy Phi nén dugc Dng Minh Hồng dac
càch phong là tién si càp de.

Cùng co nhùng thòi nguòi ta con phong cà Kinh Kha làm món thàn nùa
là 6 vi. Tuy vày mịi nhà cùng chi treo co hai vi món thàn canh hai ben cùa
ma thói nén viéc cbgn vi nào de treo là tuy y chù nhàn. Kbi Dao giào phàt
trién tbì cùng vói tranh ngi ta con làm bua de dàn a cùa nhà bồc m
di dà't cùng vói muc dich càu bình an.
1,2 A, Treo càu dói tét
Tnróc day ngi ta thuong treo trc cùa hai thè gò dào vi cho ràng qui
sg gò dào. Vào thòi Ngù dai, ITiuc Hau chù là Manh Suòng[37, 10] trong
mot dém giao tbùa di qua mot nhà tl-xf{y chi co hai thè gị dào khịng, ngồi
ra khịng co chn bi gì khàc. Dồn day là mot nhà nghèo nhà vua lién sai
quàn dem bùt muc dén va viét lén hai tàm gò dào hai bang chù:
Tàn nién nap du khành
Già tiét hiéu truòng xuàn

19


NghTa là:
Nàm mói thém nhiéu phùc
Tét dén ggi mùa Xuàn[13, 331]
Day chinh là dói càu dị'i nhàt cùa Trung Quò'c. Càc quan lai di theo
nhà vua tbà'y bay cùng hgc theo ve nhà viét va treo.Càc nàm sau dén ngày
giàp tét, càc quan lai, sy phu chuàn bi té't kbịng qn viét chù lén thè, sau
dó viét lén già'y de dàn trc nhà.
Dé'n dịi Diig dà bình thành tue treo càu dói tét nhung chua that phàt
trién. Nhiéu già dinh mn càu dói de treo nhung khịng biét làm ma
chua co tue viét va bàn càu dói ngồi cbg. Truyén dàn gian con ké ràng: mot
nhà ng muón eó càu dói treo té't nén lue trang tri nhà cùa chn bi dịn
Xn, già chù sua sang cóng nhà that dep, treo dèn long, làm boa giày sàc
sa va dàn a bai ben còng 2 bang giày tràng, canh dó 1 tị giày ghi lịi

mịi:"Tran trgng dgi càc vàn nhàn cbo chù". Luu Vù Tich di qua còng nbìn
tbà'y, hiéu y chù nhà mn xin càu dói tét nhung òng lai ngbl ra càch dùa
vui nén òng lày bùt va de:" Luotig xù mang mang giai bàt kié'n nhàt chi
kliịng vàn". ( nghìa là: hai ben déu mị mit Idióng bé nbìn tbà'y gì chi là tị
giày tràng).

Tue le dàn càu dei phàt trién rianh o triéu Minh, ngày xn

bau nhu klióng thè thiéu dịi càu dói.
1,2.5, Treo tranh tét
Tranh té't dà co tu thòi Nghiéu, Thuàn. Tuy nhién tranh lue này chi là
hình ve thàn linh ma chù 'u là de chóng ma quy. Càc hình ve cùng tùy y,
kbòng nhàt dinh. Dé'n cuoi Chu va Tàn, Hàn thi càc thàn de chóng ma quy
nói chung dugc chuyén thành mòn thàn tue là thàn canh cùa nhung chua co
tén. Phài dén Nam Bàc triéu hai thàn canh cùa mói tén là Thàn Du, Ce
Lịi va dén nhà Dng tbì bai thàn canh cùa lai là Tàn Thùc Bào va Uà't Trì
Kinh Due nhung vàn chi là tranh mịn thàn. Cuoi Dng mói bàt dàu x't
hien nhùng bg tranh nhi bình nhu "ly ngu vgng nguyet", "cịng mùa" va
nhùng bg tranh tu bình nhu "Mai, Lan, Trùc, Cuc" boac "bón tó nù choi

20


dàn" vói càc tó nù dàu tién là Vuong Chiéu Quàn, Ban Siéu, Triéu Phi Yèn
va Lue Chàu. Dén sau mịi thém càc tó nù khàc nhu Tày Thi, Diéu Thuyén...
Dén càc dòi sau thi tuy tùng triéu dai ma càc già dinh choi tranh cùng thay
dèi càc loai tranh cbo phù hgp nhung loai tranh dugc nhiéu già dinh uà
chuong là tranh "Té hàn tam hùu" ve ve Tùng, Bach, Mai boàc là tranh
"Nggc dinh phù qui" ve ve hoa màu don.
Trong càc già dinh ngày tét thuong eó treo tranh de canh sàc thém vui

tuoi, con nguòi thém sang kbồi, xua di nhùng diéu àm mi rùi ro. Tranh
tét là hình ành co dgng cùa sinh boat bang ngày, ngi ta thuong ngàm no
de nhó lai nhùng nàm qua va bình dung nhùng gì se gap, se làm trong nàm
tói. Dé'n càc dịi sau tranh té't con nhiéu dói tugng va muc dich khàc nhu:
Tranh thị, tranh dị', tranh càu lịc, tranh ngi lón, tranh tré em... Vàn nhàn
si phu thuong tbich bg nhi bình bồc bó tu bình. Cùng nhà choi tranh ve
ve càc su tich nhu Chinh dóng chinh tày, Tam q'c, ịng Tài, òng Lòc bay
tranh Còng tao ve su già nhà Tròi cuoi róng v.v...Trén càc bàn thị co nhà
con treo tranh là bình ành càc con vàt trong tùng nàm nhu gà, Ign, ngua.
róng...boi hg tin là trong nàm ngàm nhùng tranh dó sé gap nhiéu may man.
1,2,6. Dot phào ngày xuàn
Mua phào de dot vào lue giao tbùa va cà trong nhùng ngày xn là tàp
tue tu làu dịi va co lién quan dé'n giò'ng quy co tén là "con Nién". Theo
truyén dàn gian thi co mot làn "con Nién" dói qua vào mot làng dinh bàt
ngi àn thit. Lue này trong làng nguòi ta dang phoi vài, luòi, co màu dò
"con Nién" sg qua ebay sang làng khàc. Dén làng thù hai nò lai gap lue lù
tré con choi dành thùng, nhùng tié'ng thùng vut dga nhau kéu vun vùt trong
khòng trung va tiéng ho reo cùa lù tré làm nị sg qua ebay màt. Tu dó ngi
dàn biét "con Nién" sg tiéng ón va sg màu dị nén mịi khi nàm mói sàp dén
là ngi ta lai phoi vài màu dị, ho reo, go de di "con Nién" [14, 835].
Dé'n sau khi biét che ra phào thi nguòi ta nhuòm vò phào màu dò, dot vào
lue giao tbùa va ngày xuàn vùa co màu dò, vùa co tiéng ón de duói quy.

21


Sach "Su vàt ky nguyén" cùa Tóng Cao Tbùa eó ghi: "Thịi Tam q'c
Ma Qn là ngi dàu tién dùng th'c nị de làm phào" nhung kbịng ghi cu
thè làm nhu thè nào. Dén dịi Tàn mói tbà'y nói nhàn dàn phó bién dùng
già'y, day gai, th'c no de làm phào. Khi làm dugc phào tbì thành cịng này

dugc lgi dung ngay bang càch nhm bóng vị phào va tue dot phào giao
tbùa duói quy nhanh chóng thinh bành. Dén càc dòi sau phào té't càng nhiéu
kiéu va nhiéu loai, vi du nhu: "Kim cùc tbó diém", "Phi tuyét nghénh
Xuàn", "Tién nù tàn hoa", "Bach tuyét bóng mai", "Kim bau dang
khịng"....[35, 4]. Tue dot phào tu sau thịi Tóng trò nén rat thinh hànb va
dac sàc.
12,7, Chuan hi bica cam dồn vién
Ngi Trung Q'c rat tran trgng bua com doàn vién ngày cuoi nàm. Dù
di dàu xa dén ngày cuoi nàm ngi ta cùng co gang de ve dồn vién cùng
già dinh, vi vày bua com doàn vién dugc chuàn bi rat chu dào. Thuong bua
co'm dugc ngói àn quanb bép lo nòng tao khòng khi à'm cùng, Càc món àn
nhùng y nghia riéng, thi du:
-r Ngi pbuong Bàc trong bua com phài co món bành chèo, tugng trung
cho su may man, trong khi bua com cùa nguòi pbuong Nam lai khịng thè
thiéu món bành day (nién cao) vói bàm y tugng trung cho nàm sau tịt han
nàm trc.
-r Thit gà tuoiig trung cbo su àm éng.
+ Thit bàm vién bình trịn, cani; Hgp boan tugng trung cho su doàn vién
-h Hànb tugng trtmg cho linh lgi va biét tùib tồn
+ Rau xào de dai kbịng càt tugng trung cho truòng thg.
+ Cà biéu hien mong muò'n su du tbùa v.v...

92


Néu già dinh ngi di xa khịng ve kip co khi hg vàn de mot cài ghé
trò'ng va là'y mot cài ào cùa ngi dó treo vào, bàm y mong bg mau ve xum
hgp
1.2.8. Thu tue (Canh tuoi )
Dém cuòi nàm thuong mgi nguòi khòng ngù, cùng nhau tbuc nói

chun ggi là canh tuoi. Vói ngi lón tuoi, canh tuoi nghla là tu già nàm
é, qua di thịi gian ma hg kbịng kéo lai dugc nùa, hg mn ngói nhó lai
chuyén dà qua va mong uóc nhùng niém vui cho nàm mói. Ngi ta cùng
mn dugc cbùc mùtig nhau vào thịi diém ma dàu mot tuoi mịi. Vói nguòi
tré tuoi nguòi ta tin ràng néu con chàu thùc canh tuoi tbì co thè kéo dai tuoi
thg cùa ịng bà cha me. Trong qua trình thùc ngi ta con bay bành keo,
chào, hoa qua ra mot cài màm ngoài trịi de cùng dịn Tao qn ve lai ha
giói. Cùng khi nhùng ngi tre tuoi de chóng buon ngù bg con tó cbùc
choi bài, dành co, ké chuyen vui vói nhau. Hồc noi bg lày tro dóng vào
nhùng cài bop ubò de càu mong mgi su nhu y. Nguòi ta cùng là'y mot cài
sàng gàc lén mieng giéng nói là de day giéng mong cbo cùa cài dói dào.
Cùng eó noi càc già dinh lai vo gao làm bành Nhu y hoàc mot loai bành co
tén là "van nién luong" de càu mong cbo luong tbuc luòn day dù. Co vùng
làm le cùng giuòng òng, giuòng bà càu mong mot nàm co giàc ngù bình
n. Dói vói càc nhà tho va nhùng ngi hgc tbì thịi gian canh tuoi là
lue bg suy ngbl chuàn bi, sàp xép lai y tu de qua giao tbùa buóc sang nàm
mói hg sé khai bùt bang nhùng doan vàn boac nhùng bài tho by vgng mot
nàm mói sé gap nhiéu may man, thuàn lgi nhu là su mò dàu tot dep cùa bg,
làm rà't nhanh bài tho bay bài vàn trong dém canh tuoi.
1.2.9, Téle to tièn
Quan trgng nhàt trong càc le tue té't Xuàn là té le tó tién, sau dó mói dén
càc tue le khàc. Giao tbùa, sau khi dot phào de duói quy, mgi nhà tién bành
té le tó tién va bài nién cbùc tét. Le vàt de té tó va tue té tiìng vùng co khàc
nhau.

23


-I- Vùng Ninh Ba (Chiét Giang) le vàt tai bàn thị tó tién huong, nén,
bành trịi, bành don cao {§: 0., gatị), bành nng, hoa qua. Tàt cà mgi

ngi trong già dinh déu làm le.
+ Vùng Dòng Quan (Quang Dóng) càc già dinh lai càn cu vào lich cbgn
giị càt lgi mói tié'n bành té le tó tién chù kbòng nhàt tbiét té ngay sau giao
tbùa. Le vàt là tra, rugu, com tràng, bành day, lac. Dén giò dà cbgn, nguòi
chù le dot nén, dot huong, dot tién già'y, pbòng xuyén bào (mot loai phào)
va mgi nguòi bàt dàu làm le.
+ Vùng Khai Phong (Ha Nam) le vàt de té khịng that quan trgng, don
giàn chi huong, nén, phào, hoa qua... nhung thù tue le lai rat chù trgng.
Dén giò le mgi nguòi phài rùa màt mùi, chàn tay, thay va màc le phuc mai
rói mói dugc làm le.
+ Vùng Mịng Dién (Ho Bàc) dé'n sàng nàm mói mgi nguòi dén nhà thò
hg de cbùc tét va làm le té tó tién. Le vàt cùng don giàn va dà dugc chn bi
san tu trc. Dé'n dùng giị tịt dà dugc cbgn, chù té dot phào, dot huong
nén, mgi ngi tié'n bành làm le.
+• Vùng Bàc Kinh: Giị Ti ngày mióng Mot, dùng giao tbùa ngi chù già
dinh tàp hgp toàn già. Nam ben trai, nù ben phài dùng nghiém chinh hai ben
bàn thò, quàn ào ggn gang cùng hng ve bàn thị tó tịng, nbìn vào càc thàn
vi. Sau dò dot hai bang nén dò trén bàn thò, dot huong, dot tién giày rói bàt
dàu làm le. Néu té ị nhà thị tó tbì dù chù té, bịi té va ngi dàng rugu.
Néu té ị nhà tbì truang nhà làm chù té. Sau khi dot huong, dàng rugu ba làn
tbì bàt dàu bang bài. Khi bang bài co nguòi dàng dai lua de bang bài xong
thi dot lua. Mgi ngirịi làn lugt vào rót rugu va té. O ngoài san con co bay
vàng huong, ngua giày de cùng trịi dà't.
Nhu vày dói vói tét xn viéc té le tó tién chiém mot vi tri vị cùng quan
trgng. Viéc éng bài tị tién là nhàm tìm ve i nguón, kbàng dinh su tiép

24


nị'i trng tón va éng nhàm càu mong cbo con chàu sang mot nàm mói

bình yen, làm àn thinh vugng.
1.2,10. Don nàm mài
Mot trong nhùng tue le quan trgng kbòng thè thiéu trong khi dịn nàm
mói là tue chùe mùng nàm mói bay con ggi là cbùc té't. Ngày Mot thàng
Giéng thịi dugc ggi là "Hoan khành nhàt". Dém truóc cùa "Hoan khành
nhàt" ggi là Trù tich. Qua dém Trù tich sau khi té le tó tién tbì càc già dinh
mói tién bành cbùc tét. Thóng thuong trong già dinh, nam nù, con chàu theo
tràt tu dén chùe té't nguòi cao tuoi nhàt trong nhà. Nguòi tre cbùc tét ngi
già, tre em khi gap ngi lón thi bng ve phia ngi lem, cui dàu va nói
"cbùc tét". Ngi lón thè dùng bao bóng dung tién bồc dùng cam, quyt
de cbùc tét mùng tuoi cbo tré em. Cbo tré em cam quyt vi thù nhàt tré em
thuong tbich dugc àn, thù bai cbo cam, quyt con co ngbia là cbo "'càt lgi"
nghla là may man. Con tién tbì thuc ra chi là mot so tién nhò de cbo tre em
thich àn gì, choi gì tbì mua này.
Càc vàn nhàn, danh si thòi co thuong luu bành tue cbùc té't bang thiép.
Tliòi Tày Hàn chua co giày nguòi ta dùng thiép trùc. Sau này thiép thuong
dùng là giày dai bóng. Dén thịi Tóng tàp tue này rat thinh hànb, co lue mot
nguòi di chùe tét khòng bé't, bg cho nguòi bau dem danh thiép (ggi là phi
thiép) dé'n nhùng noi hg tbà'y kbịng càn phài thàn bành dén. Cùng vói danh
thiép cbùc tét sau này nguòi ta con dua kèm theo mot ebùt qua tang chùe tét.
O pbuong Nam ngày tét nguòi ta thuong tang nhau cày quàt. Boi vi quàt
nghià là "càt' nén tàng cày quàt bàm y tang nhau càt lgi banh phùc.[39, 4-5]
Ngoài càc vàn nhàn danh si, càc già dinh hg bang, thóng già cùng di
cbùc tét va tang qua cbùc tét. Khi nguòi phu nù dé'n nhà tbòng già cbùc tét
bg thuong chuàn bi mot cài bop, trong bop co bat dua, quyt bóng va mot it
qua lì xì cbo tré em. Càc qua này y nghla cùa nị vi quyt bóng là cbùc bg
bang thóng già càt lgi, hat dua là cbùc hg eó nhiéu con chàu. Già dinh dugc
cbùc té't cùng chuàn bi san mot món qua tuong tu nhu vay de tang lai.