Bài ca ngắn đi trên cát - Sa hành đoản ca - Cao Bá Quát - Ngữ Văn 11

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Truy cập Website: hoc360.net – Tải tài liệu học tập miễn phí</b>

<b>BÀI CA NGẮN ĐI TRÊN CÁT</b>
<b>Cao Bá Quát</b>

<i><b>(Sa hành đoản ca)</b></i>
I-GỢI DẪN

1. Cao Bá Quát (1809 ? - 1855) người làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc
Ninh (nay thuộc quận Long Biên, Hà Nội). Thân sinh ông là một nhà nho danh
tiếng. Cao Bá Quát là người tài năng, đức độ, nổi tiếng với câu thơ :

Thập tải luân giao cầu cổ kiếm Nhất
sinh đê thủ bái mai hoa.

<i>(Mười năm rong ruổi tìm kiếm báu</i>
<i>Một đời chỉ cúi lạy hoa mai)</i>

Là người có tài có đức nên ơng chịu nhiều bất hạnh. Nhân cách cứng cỏi và
tính tình phóng khống nên sau một thời gian ra làm quan với triều Nguyễn, Cao
Bá Quát bị đẩy ra khỏi kinh đô để nhận chức giáo thụ ở phủ Quốc Oai, Sơn Tây.
Một thời gian sau, bất bình với triều đình chỉ lo ăn chơi, ông đã từ quan và tham
gia lãnh đạo khỏi nghĩa nông dân và Cao Bá Quát đã chịu cái án tru di tam tộc oan
nghiệt.

<i>2. Sa hành đoản ca thuộc thể thơ cổ thể, khơng gị bó vào luật, vần gieo tương</i>
đối tự do,... Bài thơ thể hiện tâm trạng của một con người đang cảm thấy bế tắc
trên đường đôi. Để thể hiện tâm trạng ấy, tác giả đã dùng hình ảnh có ý nghĩa biểu
tượng : bãi cát dài và con đường cùng. Tâm sự của nhân vật trữ tình trong bài thơ
chính là những nỗi niềm day dứt của nhà thơ Cao Bá Quát trong hành trình đi tìm
lí tưởng sống cho riêng mình.

3.Đọc kĩ phần phiên âm và dịch nghĩa trước khi đọc phần dịch thơ. Chú ý thể
hiện sự hiệp vần xuyên suốt toàn bài thơ.

<b>II - KIẾN THỨC CƠ BẢN</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

phóng khoáng, ngay thẳng. Nhưng tài năng xuất chúng và nhân cách cứng cỏi ấy
lại sinh lầm thời nên nó trở thành nguyên nhân gây nên những bất hạnh cho cuộc
đời Cao Bá Quát. Cuộc đời ông là một chuỗi liên tiếp những lận đận, bất trắc và
để rồi có một kết cục thật đau xót. Những chơng gai và bất trắc ấy có lẽ đã được
nhà thơ cảm nhận rất rõ nên mới có một bài thơ trĩu nặng tâm sự như <i>Bài ca ngắn</i>
<i>đi trên bãi cát này.</i>

Người đọc rất dễ dàng nhận ra một hình tượng nhân vật trữ tình của bài thơ,
dù đó là hình tượng có ý nghĩa biểu tượng. Đó là một con người cơ đơn, lẻ loi
bước đi những bước vô cùng nặng nhọc và vất vả giữa một bãi cát mênh mông
nắng cháy. Người đi ấy đi những bước đi đầy tâm sự. Ngun nhân sự khó nhọc
cất bước ấy khơng phải là do bãi cát hay con đường mà do tâm trạng. Điều đó
được thể hiện ở ngay nhũng câu đầu của bài thơ :

“Trường sa phục trường sa,
Nhất bộ nhất hồi khước.
Nhật nhập hành vị dĩ,
Khách tử lệ giao lạc.”
<i>(Bãi cát lại bãi cát dài,</i>

<i>Đi một bước như lùi một bước.</i>
<i>Mặt trời đã lặn, chưa dừng được,</i>
<i>Lữ khách trên đường nước mắt rơi.)</i>

Thơng thường đi trên cát thật khó khăn. Bãi cát dài rộng lại khiến ta nghĩ đến
những sa mạc mênh mông, nơi chỉ hứa hẹn với người đến những điều cực khổ và
khơng may mắn. Chọn hình ảnh bãi cát và con đường để thể hiện tâm trạng của
nhân vật trữ tình là một lựa chọn rất hiện đại của tác giả.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

chữ tốt, nhưng ba năm vào Huế thi Đình thì cả ba năm nhà thơ đều bị đánh hỏng.
Thời của Cao Bá Quát (giữa thế kỉ XIX) là thời kì mà Hán học bắt đầu mất đi sự
sang trọng, tôn nghiêm. Chuyện thi cử để làm quan vốn đã có nhiều tiêu cực nay
lại càng nhiều hơn. Là người theo học đạo Nho, mục đích là đỗ đạt để làm quan,
để có dịp mang tài kinh bang tế thế của mình ra giúp đời, vậy mà thi mãi vẫn
không đỗ nên sĩ tử ấy rơi vào tâm trạng bế tắc. Sự bế tắc ấy được thể hiện rất rõ ở
hình tượng người khách bộ hành đi trên cát. Con đường trên cát là biểu tượng
nghệ thuật chủ đạo của bài thơ. Đó là con đường đời đầy khó khăn, gian khổ mà ai
cũng phải cố gắng cả đời để có được những bước đi vững chãi.

Người khách bộ hành cô đơn trên con đường đầy gian nan. Anh tìm mọi cách
để thốt ra khỏi tâm trạng nặng nề ấy nhưng đành bất lực. Muốn gạt đi mọi nỗi ưu
tư, mọi sự bon chen lo lắng để tập trung bước tiếp những bước đi thanh thản
nhưng vơ ích :

“Anh khơng học được ơng tiên có phép ngủ kĩ
Cứ trèo non lội nước mãi, bao giờ cho hết ta ốn !”

Dù muốn nhưng khơng thể nào học được cách của tiên ông, bởi người khách
bộ hành ấy khơng thể ngi qn những nỗi đời. Trong lịng ông vẫn luôn nặng
trĩu tình đời, dù đã thất bại, dù đã bị cuộc đời ngược đãi. Xen vào dòng tâm sự
nặng trĩu u buồn và bế tắc đó là những triết lí về cuộc đời :

“Xưa nay hạng người danh lợi,
Vẫn tất tả ở ngoài đường sá.

(Hễ) quán rượu ở đầu gió có rượu ngon,

(Thì) người tỉnh thường ít mà người say vô số !”

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

diện với thực tế phũ phàng của phận mình. Một lần nữa “bãi cát dài” lại xuất hiện
gắn liền với một con đường mịt mù tăm tối phía trước :

<i>Tính sao đây ? Đường bằng mờ mịt,</i>

<i>Đường ghê sợ còn nhiều, đâu ít ?</i>
<i>Anh đứng làm chi trên bãi cát ?</i>

Hình ảnh và ngôn ngữ đều thể hiện sự bế tắc. Không nói xa hay nói gần mà là
nói thẳng, nói một cách đầy tuyệt vọng. Từ tâm trạng này có thể suy đoán rằng,
tác giả làm bài thơ này sau nhiều lần thất bại và thất vọng trước cuộc đời. Vì thất
bại nên nhân vật trữ tình đang muốn tìm một con đường mới. Nhưng con đường
mới trên cát thì thật khó khăn.

Bài thơ thể hiện rất rõ sự bế tắc của nhà thơ khi đi tìm hướng đi đúng đắn cho
cuộc đời mình. Trên thực tế, Cao Bá Quát cũng khơng ngừng tìm hướng đi, tìm lí
tưởng sống cho mình. Ông cũng đã từng loay hoay trong vòng tròn của chế độ thi
cử, của con đường quen thuộc “tể gia trị quốc bình thiên hạ” của nhà nho. Nhưng
Cao Bá Quát đã thất bại. Có lẽ, đây là bài thơ thể hiện khá trung thực tâm sự của
cá nhân thi sĩ, điều cịn ít thấy trong văn học trung đại.

Hình ảnh và tâm trạng thơ đều rất hiện đại và mới mẻ. Tác giả cũng rất dụng
công trong việc lựa chọn thể thơ, hình ảnh và các biện pháp nghệ thuật. Bài thơ đã
thể hiện tâm sự của một nhà nho tài năng, tâm huyết với dân tộc nhưng gặp nhiều
bất trắc trong cuộc đời. Mà căn nguyên của những bất trắc ấy suy cho cùng là từ

thói ham danh lợi của người đời. Vì thế, nhà nho ấy rơi vào tâm trạng bế tắc. Trên
thực tế, nhà nho họ Cao ấy đã tìm ra con đường đi cho mình, đó là con đường
cùng nhân dân đứng lên chống lại cường quyền, quan tham.

<b>III - LIÊN HỆ</b>

Về Cao Bá Quát, dân gian có giai thoại :

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

chừng đấy là đám ma của một gia đình thuộc loại thế gia vọng tộc. Cao định bụng
ghé vào xem thử, nhân đó, ơng nghĩ chơi câu đối, viếng người chết khơng quen
biết ấy. Nghĩ xong ông bước vào nhà đám. Thấy mấy vị thân hào, thân sĩ đang
ngồi đánh chén ngất ngưởng. Cao bèn đến tự xưng mình là học trị nghèo, qua
đây, có nghĩ được đơi câu đối kính viếng người quá cố, xin cho mượn giấy bút để
chép...

Khi người nhà đám mang giấy bút ra thì chỉ sau phút chốc, một đôi câu đối
viết chữ thảo hết sức bay bướm, tài hoa được treo lên :

<i>Thấy xe thiên cổ xịch đưa ra, khơng thân thích lẽ đâu khóc mướn ;</i>

<i>Tưởng sự bách niên dừng nghĩ lại, não can tràng nên phải thương vay.</i>
Mấy vị thân sĩ lúc trước vẫn có ý xem thường anh học trị nghèo này đến bây
giờ đọc đôi câu đối, ai nấy đều trầm trồ thán phục. Các vị thì thầm bảo nhau :

- Cứ xem tài điệu và cử chỉ này, tất đây là anh chàng cuồng sĩ Cao Bá Quát.
Nói rồi, họ chạy lại, chèo kéo mời ông, năn nỉ gạn hỏi. Mãi ông mới chịu xưng
tên họ thực.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6></div>

<!--links-->