khảo sát sự lưu hành của virut cúm a h5n1 và đáp ứng miễn dịch đối với vác xin phòng bệnh cúm gia cầm trên vịt ở tỉnh đồng tháp

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
I H C C N TH
-oOo-

PHAN M NG THU

KH O SÁT S L U HÀNH C A VI RÚT CÚM A,
H5N1 VÀ ÁP NG MI N D CH
IV I
C-XIN PHÒNG B NH CÚM GIA C M
TRÊN V T T NH
NG THÁP

LU N V N TH C S KHOA H C NÔNG NGHI P
CHUYÊN NGÀNH THÚ Y
Mã s : 60 62 50

n Th - 2011


GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
I H C C N TH
-oOo-

PHAN M NG THU

KH O SÁT S L U HÀNH C A VI RÚT CÚM A,

H5N1 VÀ ÁP NG MI N D CH
IV I
C-XIN PHÒNG B NH CÚM GIA C M
TRÊN V T T NH
NG THÁP

LU N V N TH C S KHOA H C NÔNG NGHI P
CHUYÊN NGÀNH THÚ Y
Mã s : 60 62 50

NG D N KHOA H C
CÁN B H

TS.

NG D N 1

CÁN B H

VÕ ANH KHOA

NG D N 2

ThS. VÕ BÉ HI N

n Th - 2011


CAM OAN

Tơi xin cam oan ây là cơng trình nghiên c u c a b n thân. Các s li u, k t
qu trình bày trong lu n án là trung th c và ch a t ng
c ai công b trong b t k
cơng trình lu n v n nào tr c ây.

Tác gi lu n án
(ký tên)

Phan M ng Thu

i


GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C C N TH
---@&?---

Tài: “Kh o sát s l u hành c a vi rút cúm A, H5N1 và áp ng mi n
ch i v i v c-xin phòng b nh cúm gia c m trên v t t nh
ng Tháp” do h c
viên Phan M ng Thu th c hi n t i t nh ng Tháp t tháng 01 n m 2010 n tháng
06 n m 2011.

n Th , ngày tháng
Duy t B môn

n m 2011

n Th , ngày 17 tháng 11 n m 2011
Duy t giáo viên h ng d n

Võ Anh Khoa

n Th , ngày

tháng

n m 2011

Duy t Khoa Nông Nghi p & Sinh H c

ii

ng D ng


IC MT

—-oOo-–
Lu n v n t t nghi p Cao h c là c m t quá trình dài h c t p và nghiên c u c a
n thân. Bên c nh nh ng n l c c a cá nhân tơi cịn nh n
c s ng h , chia s ,
giúp
c a gia ình, b n bè và c a q th y cơ!
Tơi xin bày t lịng bi t n sâu s c n cha, m ng i ã nuôi n ng, d y d ,
ch u nhi u v t v , nh c nh n lo cho tôi n h c và luôn ng h tôi th c hi n c m .

m n anh inh Tr ng Ngh a (ch ng tác gi ) ã h t lịng quan tâm, ch m sóc, chia
vui bu n và luôn luôn ng h tôi th c hi n hồi b o.
Xin ghi nh cơng n c a th y
Võ Anh Khoa và th y Võ Bé Hi n ã dành
th i gian t n tình h ng d n và t o u ki n t t nh t cho tôi trong su t th i gian th c
hi n lu n v n này.
Chân thành c m n t t c các th y cô b môn Thú y ã t o
tôi th c hi n tài

u ki n cho chúng

Chân thành bi t n Ban Giám Hi u, Phòng ào t o tr ng i h c C n Th và
c bi t là quý th y cô và cán b Khoa Nông nghi p và SH D ã t n tình chuy n t i
kinh nghi m, ki n th c tơi hồn thành t t khóa h c.
Chân thành c m n Lãnh
o Tr
Khoa Sinh H c ã t n tình giúp
và t o

ng i H c
ng Tháp cùng các anh ch
u ki n cho tơi hồn thành khóa h c này.

Chân thành g i l i c m n sâu s c n Anh Lê nh Nghi, Tr n Hoàn Quý và
em Th o Ngun ã nhi t tình giúp
tơi v m t chuyên môn trong th i gian tham
gia làm tài.
c bi t g i nhi u tình c m n t p th Chi c c Thú y t nh
tơi trong q trình th c hi n lu n v n này.
Xin trân tr ng c m n H i

n th t s có giá tr khoa h c.

ng Tháp ã giúp

ng ánh giá lu n v n ã óng góp ý ki n

Xin trân tr ng c m n và kính chào!

Phan M ng Thu

iii

lu n


CH P NH N LU N V N C A H I

NG

Lu n v n kèm theo ây v i t a là “Kh o sát s l u hành c a vi rút cúm A,
H5N1 và áp ng mi n d ch i v i v c-xin phòng b nh cúm gia c m trên v t
nh
ng Tháp” do Phan M ng Thu th c hi n và báo cáo ã
c H i ng ch m
lu n án thông qua.

Giáo viên

Giáo viên

y viên

Th ký

………………………

……………………….

Giáo viên

Giáo viên

Ph n bi n 1

Ph n bi n 2

………………………

.………………………

n Th , ngày tháng n m 2011
Giáo viên
Ch t ch H i

ng

…………………………

iv

TÓM L

C

tài: “Kh o sát s l u hành c a vi rút cúm A, H5N1 và áp ng mi n d ch
i v i v c-xin phòng b nh cúm gia c m trên v t

t nh

ng Tháp nh m ánh giá

l nhi m và áp ng mi n d ch sau 21 ngày tiêm phòng v c-xin H5N1 vô ho t
Reassortant Avian Influenza (H5N1 subtype, Re-1 strain) và t l l u hành c a vi rút
cúm A týp ph H5N1. M u huy t thanh và d ch ngoáy h u, h ng và
và l n l

t

c xét nghi m b ng các ph

nh p

c l y,

ng pháp ng n tr ng ng k t h ng c u (HI)

và rRT-PCR.
t qu xét nghi m c a 6.442 m u huy t thanh trên v t ã tiêm phòng cho th y t l
àn v t và m u huy t thanh t b o h l n l t là 84,76% và 82,72%. Có s khác bi t

có ý ngh a th ng kê v hai t l này gi a các huy n-th -thành (p<0.05). Thêm vào ó,
trung bình hi u giá kháng th (GMT)
c ghi nh n là 23,75. S khác bi t có ý ngh a
th ng kê (p<0.05)
c ghi nh n gi a (i) v t gi ng (88,56%) và v t th ng ph m
(73,32%), (ii) gi a ph ng th c ch n ni an tồn sinh h c (94,64%) và ph ng th c
nuôi bán ch n th (86,01%) ho c ch n th (81,20%).
t qu phân tích 3.660 m u huy t thanh v t và 2.677 m u huy t thanh ngan ch a
c tiêm phòng cho th y t l m u d ng tính l n l t là 10,19% và 10,27%. Có s
khác bi t có ý ngh a th ng kê v t l m u d ng tính gi a các huy n-th -thành trên
t ho c ngan (p<0,05).
nh tính s nhi m vi rút cúm A và cúm A týp ph H5N1, 252 m u d ch ngoáy h u
ng/ nh p c a v t t i các c s gi t m và ch bán gia c m s ng và 24 m u d ch
ngoáy h u h ng/ nh p c a ngan t i các nông h
c thu th p và phân tích b ng k
thu t rRT-PCR. K t qu ã nh n di n
c (i) t l d ng tính c a v t v i vi rút cúm
A là 39,68% (trong ó týp ph H5N1 là 5,16% và không thu c týp ph H5N1 là
34,52%); và (ii) t l âm tính c a ngan v i vi rút cúm A týp ph H5N1 là 100%. K t
qu phân tích th ng kê cho th y có s khác bi t v t l m u d ng tính gi a c s gi t
và ch mua bán gia c m s ng (p<0,05).
Tóm l i:
nâng cao h n n a t l b o h cúm A, c bi t là cúm A týp ph H5N1,
trên àn v t t nh
ng Tháp, ng i ch n nuôi nên (i) áp d ng ph ng th c ch n
ni an tồn sinh h c, (ii) th ng xuyên ki m tra, ánh giá s l u hành và c l c
a vi rút có th ch n
c lo i v c xin hi u qu nh t.
khóa: v t, ngan, s l u hành, vi rút cúm A týp ph H5N1
v

ABSTRACT
“Prevalence of H5N1 Virus and Immune Response for Avian Influenza Vaccine in
Ducks in Dong Thap”
Objectives of the study were to evaluate infectious rate of H5N1 virus and to
determine immune response at 21 days post-inoculated with an inactivated H5N1
Reassortant Avian Influenza vaccine in ducks. Therefore, samples of serum and swab
were collected and analyzed using the HI (hemagglutination inhibition) test and rRTPCR, respectively.
Testing a total of 6,442 collected serum samples from vaccinated ducks resulted in
high protective rates of flocks (84.76%) and samples (82.72%). There was a
significant difference for the protective rates among districts in Dong Thap (p<0.05).
In addition, geometric mean titer (GMT) value was 23.75. Significant difference
(p<0.05) was found between (i) layer-ducks (88.56%) and broiler-ducks (73.32%), (ii)
the raising model of biosafety (94,64%) and scavenging (81.20%) or semi-scavenging
one (86.01%).
Analyzing serum samples from unvaccinated ducks (n = 3660) and muscovy (n =
2,677) indicated that the seroprevalence of avian influenza were 10.19% and 25.00%,
respectively. There was a significant difference for the positive samples of commercial
ducks or muscovy ducks among districts (p<0.05).
In order to detect virus type A and subtype H5N1, 252-throat and cloacal samples
(swabs samples) of commercial ducks at live-poultry markets and slaughterhouses as
well as 24-swabs samples of muscovy ducks at households were collected and
analyzed by using rRT-PCR technique. Results demonstrated that (i) 39.68% of
commercial ducks were infected with avian influenza virus (AIV), in which 5.16% and
34.52% of ducks were respectively in H5N1 subtype and other; and (ii) 100% of
muscovy ducks were negative. Difference for positive samples among slaughterhouses
or live-poultry markets was statistically significant (p<0.05).
In summary, to increase the protective rate of ducks against AIV, especially H5N1
subtype, in Dong Thap, farmers should (i) apply the raising model of biosafety, (ii)

usually test prevalence and virulence of AIV towards using vaccine most effectively.
Key words: ducks, muscovy, prevalence, avian influenza virus, H5N1

vi


CL C
Trang
CAM OAN...........................................................................................................................i
DUY T C A GVHD.............................................................................................................ii
I C M T ...................................................................................................................... iii
CH P NH N LU N V N C A H I
TÓM L

NG .....................................................................iv

C...........................................................................................................................v

ABSTRACT..........................................................................................................................vi
C L C ..........................................................................................................................viii
DANH SÁCH CÁC CH

VI T T T ...................................................................................xi

DANH M C CÁC B NG ...................................................................................................xii
DANH M C CÁC HÌNH ....................................................................................................xii
CH

NG 1:

CH

NG 2: L

2.1 S l

TV N

..................................................................................................1

C KH O TÀI LI U .................................................................................3

c v b nh cúm gia c m .......................................................................................3

2.1.1 L ch s phát hi n b nh ................................................................................... 3
2.1.2 Vi rút gây b nh cúm gia c m .......................................................................... 3
2.1.2.1 Hình thái và phân lo i vi rút gây b nh cúm gia c m............................................3
2.1.2.2

c tính kháng nguyên c a vi rút........................................................................5

2.1.2.3 S c

kháng ......................................................................................................6

2.1.3 Loài c m th và cách sinh b nh ....................................................................... 6
2.1.3.1 Loài c m th ......................................................................................................6
2.1.3.2 Phu ng th c truy n lây và cách sinh b nh ..................................................... 7
2.1.3.3 Mùa phát sinh b nh ............................................................................................9
2.1.3.4 Tri u ch ng, b nh tích........................................................................................9

2.2 Di n bi n d ch cúm gia c m trên th gi i và Vi t Nam ...............................................11
2.2.1 Di n bi n d ch cúm gia c m trên th gi i........................................................ 11
2.2.2 Di n bi n d ch cúm gia c m
2.2.3 M t s

c

Vi t Nam ........................................................ 12

m d ch t c a b nh cúm gia c m

2.2.3.1 Các ch ng vi rút gây b nh cúm gia c m

Vi t Nam ............................. 13

Vi t Nam

c phân l p t 10/2005

- 8/2007 .......................................................................................................................13
vii


2.2.3.2

it

ng và l a tu i nhi m b nh.....................................................................14

2.2.4 Tình hình ch n ni và d ch cúm gia c m

t nh

ng Tháp ............................ 15

2.3 Ch n oán b nh cúm gia c m trên v t .........................................................................17
2.3.1 Ch n oán lâm sàng ..................................................................................... 17
2.3.2 Ch n oán phi lâm sàng ............................................................................... 17
2.3.2.1 Ph

ng pháp phát hi n kháng th kháng vi rút gây b nh cúm gia c m ..............17

2.3.2.2 Ph

ng pháp phát hi n vi rút gây b nh cúm gia c m ........................................17

2.4 Phòng b nh b ng v c-xin............................................................................................18
2.4.1 S l

c các lo i v c-xin phòng b nh cúm gia c m .......................................... 18

2.4.2 Tình hình s n xu t và s d ng v c-xin phòng b nh cúm gia c m trên th gi i ........... 19
2.4.3 V c-xin s d ng t i Vi t Nam ....................................................................... 20
2.4.4

u

m và h n ch khi tiêm phòng v c-xin cúm gia c m ................................ 21

2.4.5 H mi n d ch loài c m và y u t

nh h

ng áp ng mi n d ch v i v c-xin ........... 21

2.4.5.1 H th ng mi n d ch ..........................................................................................21
2.4.5.2 áp ng mi n d ch

c hi u .............................................................................23

2.4.5.3 Nh ng y u t

nh h

ng

2.4.6 Mi n d ch h c

i v i vi rút gây b nh cúm gia c m ......................................... 24

2.5 L

n áp ng mi n d ch v i v c-xin............................23

c duy t m t s cơng trình nghiên c u liên quan trong n

c và ngoài n

c v v c-

xin phòng b nh cúm gia c m ............................................................................................25
2.5.1 Các nghiên c u trong n

c ........................................................................... 25

2.5.1.1 Các nghiên c u th c hi n t i
2.5.1.2 Các nghiên c u t i t nh Bình D

ng b ng sơng C u Long...................................25
ng, B c Giang, Thái Nguyên và Hà N i........26

2.5.1.3 Các nghiên c u c a C c Thú y và Vi n Thú y trung

ng ................................26

2.5.2 Các nghiên c u ngoài n

c ........................................................................... 28

NG 3: N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U.........................................31

CH

3.1. Th i gian và
3.2.

it

a

m th c hi n.................................................................................31

ng nghiên c u ................................................................................................31

3.3. N i dung nghiên c u .................................................................................................31
Giám sát s l u hành c a vi rút cúm A, H5N1 ............................................................31
Kh o sát hi u qu

áp ng mi n d ch ..................................................................... 31

3.4. V t li u xét nghi m ...................................................................................................32
viii


3.4.1. M u xét nghi m.......................................................................................... 32
3.4.2. Kít xét nghi m............................................................................................ 34
3.4.3. Thi t b và d ng c ..................................................................................... 34
3.5. Ch tiêu kh o sát và ph

ng pháp ti n hành ...............................................................42

3.5.1. Các ch tiêu nghiên c u ............................................................................... 42
3.5.2. Ph

ng pháp thu th p s li u ....................................................................... 43

3.5.3. X lý s li u............................................................................................... 44
CH

NG 4 K T QU VÀ TH O LU N..........................................................................45

4.1 Giám sát s l u hành c a vi rút cúm A, H5N1............................................................45
4.1.1 Giám sát s l u hành kháng th

i v i vi rút cúm A, H5 trên àn v t và ngan

ch a tiêm phòng...........................................................................................................45
4.1.1.1 T l nhi m vi rút cúm A, H5 trên v t ch a tiêm phòng ..................................45
4.1.1.2 T l nhi m vi rút cúm A, H5 trên ngan ch a tiêm phòng ...............................49
4.1.2 Giám sát s lu hành c a vi rút cúm A, H5N1 trên v t t i h th ng gi t m và ch và ngan t i các nông h ................................................................................................53
4.1.2.1 Giám sát s lu hành c a vi rút cúm A, H5N1 trên v t t i h th ng gi t m và
ch ...............................................................................................................................53
4.1.2.2 Giám sát s lu hành c a vi rút cúm A, H5N1 trên ngan t i các nông h ........57
4.2 áp ng mi n d ch c a v t v i v c-xin cúm gia c m vô ho t suptype H5N1 trên v t . .58
4.2.1 T l v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5

t m c b o h ...............58

4.2.2 T l v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5

t m c b o h theo h

ng

n xu t........................................................................................................................62
4.2.3 T l
ph

t m c b o h theo

ng th c ch n nuôi.................................................................................................65

4.2.4 T l
c
CH

v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5

v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5

t m c b o h theo khu

a lý .............................................................................................................67

NG 5 K T LU N VÀ

NGH ..............................................................................70

5.1 K t lu n......................................................................................................................70
5.2.

ngh ......................................................................................................................70

TÀI LI U THAM KH O ....................................................................................................71
PH L C ............................................................................................................................79
LÝ L CH KHOA H C ........................................................................................................86
ix

DANH SÁCH CÁC CH

VI T T T

Vi t t t

Nguyên ch

AGID

agar gel immunodiffusion (mi n d ch khuy ch tán trên th ch)

APC

Antigen presenting cell (t bào trình di n kháng nguyên)

ANOVA

analysis of variance (phân tích ph

DIVA

differentiating infected from vaccinated animals

EID50

egg infected dose 50%

ELISA

enzyme linked immunosorbent assay

GIS

geographic information system (h th ng thông tin

GMT

geometric mean titre

HA

hemagglutinine

HI

haemagglutination inhibition (c n tr ng ng k t h ng c u)

HPAI

highly pathogentic avian influenza (th

IFT

immunofluorescent test (ph n ng mi n d ch hu nh quang)

LPAI

low pathogenic avian influenza (th

ME

mercaptoethanol

M1

matrix protein

M2

ion channel

NA

neuraminidase

NP

nucleoprotein

NS

non-structure protein

OIE

Office international des épizooties (T ch c D ch t th gi i)

PA

polymerase acid

PB

polymerase basic

PBS

phosphate buffer saline

PCR

polymerase chain reaction

PTNT

phát tri n nông thôn

RDE

receptor destroying enzyme

rRT-PCR

real time reverse transcriptase polymerase chain reaction

RT-PCR

reverse transcriptase polymerase chain reaction

TCID

tissue culture infective dose

WHO

World Health Organization (T ch c Y t th gi i )

x

ng sai)

a lý)

c l c cao)
c l c th p)


DANH M C CÁC B NG
ng

a b ng

Trang

1

K t qu m khám gia c m b cúm

2

T n su t gà và v t nhi m b nh cúm gia c m qua các

3

Tình hình tiêm phịng 6 tháng
ng Tháp

4

S m u huy t thanh thu th p trên v t t i các nông h

32

5

S m u huy t thanh thu th p trên ngan t i các nông h

33

6

m u d ch ngoáy thu th p trên v t ch a tiêm phòng t i h th ng
gi t m và h th ng ch .

34

7

n dò (probe) và

các t nh phía B c

10
t d ch

u n m 2010 trên àn v t t i t nh

n m i (primer)

13
15

39

8

ng ch t ph n ng real time RT-PCR dùng cho các c p m i phát
hi n gen MA (Cúm A), H5 và N1

40

9

Chu k nhi t cho t ng h p gen và các c p m i

41

10

T l v t ch a tiêm phịng có huy t thanh d

ng tính

45

11

Phân b hi u giá kháng th trên v t ch a tiêm phòng

49

12

T l ngan ch a tiêm phịng có huy t thanh d

ng tính

50

13

Phân b hi u giá kháng th trên ngan ch a tiêm phòng

52

14

l v t nhi m vi rút cúm A týp ph H5N1 trên v t tai các h th ng

gi t m và mua bán gia c m s ng

54

15

l ngan có m u d ch ngốy h u h ng và
rút cúm A týp ph H5N1

58

16

T l v t ã tiêm phịng

17

Trung bình hi u giá kháng th v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp

nh p d

các huy n th có kháng th

xi

ng tính v i vi

tb oh

59

62


ph H5
18
19
20

21

22
23

tm cb oh

l v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5
theo h ng s n xu t
Phân b hi u giá kháng th trên v t gi ng và v t th

tm cb o

ng ph m

l v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5
theo ph ng th c ch n nuôi

tm cb o

Phân b hi u giá kháng th v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp
ph H5 t m c b o h theo ph ng th c ch n ni

l v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5
theo khu v c a lý
Phân b hi u giá kháng th trên v t theo khu v c

xii

a lý

tm cb o

63
64
65

67

68
69


DANH M C CÁC HÌNH
TT

a hình

Trang

1

Phác h a c u trúc vi rút gây b nh cúm gia c m

5

2

Vòng truy n lây c a vi rút gây b nh cúm gia c m

8

3

B ng

31

4

Mô ph ng ph n ng HI

5

Các
ng bi u di n s l
rRT-PCR

6

Pha loãng huy t thanh và kháng nguyên

84

7

Các b

84

8

L y m u huy t thanh và b o qu n m u

85

9

V n chuy n v t t i H ng Ng

85

phân chia khu v c

c

a lý t nh

ng Tháp

38
ng

n v hu nh quang c a k thu t

t m u vào máy PCR

42

DANH M C CÁC BI U
TT

a bi u

Trang

1

T l v t ch a tiêm phịng có huy t thanh d

ng tính

48

2

Phân b hi u giá kháng th gi a v t và ngan ch a tiêm phòng

52

3

T l v t nhi m vi rút cúm A týp ph H5N1 và khác týp ph H5N1

57

4

l m u có kháng th
huy n th

61

5

l v t có kháng th kháng vi rút cúm A týp ph H5
theo h ng s n xu t

6

Phân b hi u giá trên v t th

7

Hi u giá kháng th

t b o h trên àn v t ã tiêm phòng

tm cb oh

ng ph m và v t gi ng

t m c b o h theo ph

xiii

m i

ng th c ch n nuôi

63
64
67


CH

NG 1

TV N

Ngành ch n nuôi gia c m ã có ngu n g c phát tri n t lâu i, ngay t th i nguyên
th y con ng i ã b t chim r ng v nuôi làm th c ph m, thú vui. Tr i qua nhi u th
, gia c m ã
c con ng i nuôi d ng, thu n hóa
áp ng nhu c u ngày càng
cao c a con ng i. Nh ng s n ph m c a ngành này ã cung c p nh ng th c ph m có
giá tr nh tr ng, th t cho con ng i và cung c p nguyên li u cho m t s ngành công
nghi p khác.
Trong nh ng n m g n ây, cùng v i q trình cơng nghi p hóa, hi n i hóa t n c,
ngành ch n ni gia c m c ng có nh ng b c phát tri n nh y v t d a trên nh ng ng
ng c a các ngành khoa h c khác nh công ngh sinh h c, di truy n, qu n lý s n
xu t…Nh ng ti n b này ã giúp cho các s n ph m c a ngành ch n nuôi gia c m t ng
s l ng và ch t l ng.

Tuy nhiên t cu i n m 2003 n nay, ngành ch n nuôi gia c m Vi t Nam ph i i m t
i khó kh n do s bùng phát d ch cúm gia c m, ã gây nh ng thi t h i kinh t r t l n
cho ng i ch n nuôi. Quan tr ng h n, b nh cúm gia c m có th lây nhi m sang ng i
và ã gây ra m t s tr ng h p t vong trên th gi i (Swayne, Halvorson, 2003).
Webster nh n nh r ng, n u b nh cúm gia c m x y ra trên di n r ng và kéo dài, thì vi
rút có th s bi n i gen t o ra nh ng ch ng vi rút m i r t nguy hi m cho con ng i
(Webster, 2006).
các t nh ng b ng sông C u Long, t p trung m t s
u
c nuôi theo h gia ình nh l , ch n th t do,
t ch y ng. Trong khi ó, lồi gia c m này
c
nguyên nhân chính làm phát sinh các d ch t i a ph

l

ng l n gia c m, nh ng ch
c tr ng nh t là hình th c ni
xem nh là m t trong nh ng
ng (Gilbert, 2006).

Nh ng n m g n ây, b nh liên t c bùng phát nhi u a ph ng trong c n c v i
nhi u quy mơ khác nhau, trong ó có t nh
ng Tháp, s gia c m ã ch t và tiêu h y
hàng tri u con gia c m các lo i, gây thi t h i r t l n v kinh t và nh h ng n s
phát tri n c a ngành ch n nuôi gia c m. ng th i gây lo l ng cho c ng ng v nguy
lây nhi m d ch cúm A týp ph H5N1 ng i.
tìm hi u tình hình th c t
a
ph ng nh m góp ph n nâng cao hi u qu cho cơng tác phịng ch ng d ch cúm gia

m, tài: “Kh o sát s l u hành c a vi rút cúm A, H5N1 và áp ng mi n d ch
i v i v c-xin phòng b nh cúm gia c m trên v t t nh
ng Tháp”
c ti n
hành và nghiên c u nh m m c tiêu là ánh giá kh n ng b o h c a v c-xin ang s
ng (Reassortant Avian Influenza Vaccine, Inactivated (H5N1 subtype, Re-1 strain)
do Harbin Weike Biotechnology Development Company (Trung Qu c s n xu t) i
i vt
c tiêm phòng, t l v t, ngan khơng tiêm phịng nh ng có kháng th v i
1


hi u giá d ng tính và nhi m vi rút cúm A týp ph H5N1. Vì v y
tài
ct p
trung trên hai n i dung (i) xác nh hi u giá kháng th
i v i vi rút cúm A týp ph
H5 trên àn v t ã tiêm phòng và (ii) kh o sát s l u hành vi rút trên àn v t và ngan
ch a tiêm phòng các huy n th , thành ph c a t nh
ng Tháp và xác nh s hi n
di n c a vi rút cúm A týp ph H5N1 trên àn v t và ngan b ng k thu t rRT-PCR.

2


CH
2.1 S l

NG 2 L

C KH O TÀI LI U

c v b nh cúm gia c m

2.1.1 L ch s phát hi n b nh
m 1878, Porroncito ã báo cáo b nh cúm gia c m u tiên Ý v i tên g i là “fowl
plage”.
c
m c a b nh là gây ch t nhi u loài gia c m. N m 1901, Centai và
Savonzzi ã ch ng minh m m b nh là do “tác nhân có th qua l c” gây ra nh ng ch a
xác nh là vi rút cúm. Mãi n n m 1955, Achafer ã xác nh c n b nh là vi rút cúm
A (týp ph H7N1 và H7N7). B nh cúm gia c m ã gây ra tr n d ch vào n m 1894
c Ý và nhanh chóng lan r ng sang các qu c gia khác nh : Úc, B ,
c…N m
1971, b nh
c Beard miêu t trên gà tây trong d ch cúm gia c m M . Các n m
ti p theo, b nh ti p t c
c phát hi n Nam M , B c M , Nam Phi, Trung C n
ông và m t s qu c gia Châu Âu. Nh ng cơng trình nghiên c u v b nh cúm c ng
nl t
c công b
Úc (1975), Anh (1979), M và Ailen (1983-1984)… (Ilarria
Capua và Maragon, 2004).
m 1981, H i ngh qu c t l n th nh t v b nh cúm gia c m t ch c t i Beltsville,
ã th ng nh t g i tên cho b nh do vi rút cúm týp A có c l c m nh lây lan nhanh
và t l t vong cao là b nh cúm gia c m th
c l c cao (highly pathogentic avian
influenza - HPAI).
2.1.2 Vi rút gây b nh cúm gia c m
2.1.2.1 Hình thái và phân lo i vi rút gây b nh cúm gia c m

Vi rút gây b nh cúm gia c m thu c týp A, h Orthromyxoviridae. Vi rút h
Orthromyxoviridae g m nhi u týp khác nhau nh : influenzavi rút A, B, C. Vi rút cúm
týp A có c u trúc a hình, nhân RNA chu i n, kính th c t 80-120nm (B Nơng
nghi p và PTNT, 2008).
Theo Swayne và Halvorson (2003), vi rút cúm A có màng lipid bao ngồi, trên màng
này có 2 lo i protein là hemagglutinine (HA) và neuraminidase (NA). Bên trong có
acid nhân lo i RNA và protein. RNA c a vi rút cúm A có s i n g m 8
n riêng
bi t; s i RNA
c bao b c b i protein ch y u là nucleoprotein (NP), protein khung
(M), và mã hóa cho các lo i protein sau:
- HA
c quy nh b i phân
n gen s 4, v i b n ch t là glycoprotein. Ch c n ng
a HA là bám dính vào th th c a t bào v t ch .
- NA
c quy nh b i
n gen th 6, có nhi m v c t acid sialic giúp HA g n vào
th th , gi i phóng RNA endosome (th n i bào) và t o nên vi rút m i.
3


- M1 có kho ng 250 acid amin, gây hi n t
thành.

ng n y ch i

gi i phóng vi rút m i hình

- M2 có ch c n ng t o khe ion H+ giúp c i b l p v vi rút. M1 và M2

i phân
n gen s 7.

c quy

nh

- PB1, PB2 (basic polymerase-PB), NP và PA (acid polymerase) có nhi m v b o v ,
sao chép và phiên mã RNA.
- NS1 (non-structure protein) không tham gia vào c u t o vi rút,
c t ng h p trong
q trình nhân lên c a vi rút, chúng có nhi m v kích thích s phiên mã trong q
trình nhân lên c a vi rút.
- NS2 k t h p v i M1
NS1 và NS2
c quy

chuy n RNA t trong nhân t bào ra ngoài nguyên sinh ch t.
nh b i phân
n gen s 8.

phân lo i vi rút th ng d a vào kháng nguyên. D a vào tính ch t kháng nguyên
NP và M, ng i ta chia 3 týp vi rút cúm là A, B và C. Vi rút cúm týp A
c chia
thành các týp ph
c thù d a vào kháng nguyên HA (t H1 – H16) và 9 týp ph d a
vào kháng nguyên NA (t N1 - N9). Vi rút cúm týp A là s t h p gi a 2 kháng
nguyên HA và NA. Do ó, ng i ta t tên cho týp ph c a vi rút cúm týp A là HxNy
(x t 1 - 16; y t 1 - 9).
Tuy nhiên, nh ng tr ng h p vi rút cúm cùng tên nh ng khơng có cùng ngu n g c

xu t x c ng nh có ki u gen di truy n khác nhau. V i vi rút cúm A týp ph H5N1 có
ngu n g c t Châu Á thì
c g i “ vi rút cúm A týp ph H5N1 dòng Châu Á”. Theo
Nguy n Ti n D ng (2008), T ch c y t th gi i (WHO) quy nh 2 ki u phân lo i vi
rút cúm A týp ph H5N1 dòng Châu Á là:
- Phân lo i theo ki u gen: vi rút cúm H5N1 dòng Châu Á ph i có 2
n gen RNA
quy nh tính tr ng HA và NA có ngu n g c t vi rút cúm H5N1 phân l p t ng ng
Qu ng ông (Trung Qu c) vào n m 1996. Tùy theo các
n gen còn l i mà ng i ta
t tên cho vi rút. T i Vi t Nam ã phát hi n các ki u gen thu c dòng Châu Á là G, V
và Z.
- Phân lo i theo nhóm kháng nguyên (clade): do s thay i c u trúc di truy n nên vi
rút cúm A týp ph H5N1 dịng Châu Á có s bi n i v
c tính kháng nguyên HA.
a vào c tính kháng nguyên HA, hi n nay ng i ta chia thành 9 nhóm kháng
nguyên khác nhau. Trong ó, nhóm 2
c chia thành 5 nhóm ph
c ánh s t
2.1 n 2.5. Vi rút cúm A týp ph H5N1 gây b nh trên gia c m và ng i t i H ng
Kông n m 1997 – 2000 thu c nhóm kháng nguyên 0, vi rút cúm A týp ph H5N1 gây
nh t i Vi t Nam và Thái Lan có ki u gen Z thu c nhóm kháng nguyên 1 nh ng vi
rút cúm A týp ph H5N1 gây b nh cúm gia c m t i Indonesia có ki u gen Z l i thu c
4


nhóm kháng nguyên 2. Hi n nay, t i Vi t Nam có các vi rút cúm A týp ph H5N1
dịng Châu Á có các nhóm kháng ngun 1, 2.3, 3 và 5.

Hình 1 Phác h a c u trúc vi rút gây b nh cúm gia c m

(ngu n: Lê Thanh Hịa, 2008)

2.1.2.2

c tính kháng ngun c a vi rút

Bi n i và trao i kháng nguyên trong n i b gen và gi a gen HA, NA ã
c
nghiên c u r t chi ti t trong nhi u n m qua. Hi n t i, có t t c 16 bi n th gen HA và
09 bi n th gen NA, mà m i m t h p th gen HA và NA t o nên m t bi n ch ng gây
nh. Nhi u khi nh ng bi n ch ng ó, tuy cùng chung m t lo i hình tái t h p HA và
NA, ví d , H5N1, nh ng t bi n n i gen c a chính HA và NA, t o nên tính thích ng
a lồi v t ch khác nhau và m c
c l c gây b nh khác nhau. Gi a các bi n th
tái t h p và bi n ch ng subtype v ph ng di n huy t thanh h c có th khơng ho c
t ít có ph n ng chéo,
u này gây nên m t tr ng i trong v n
nghiên c u v cxin cúm cho ng v t và ng i.
Vi rút cúm A týp ph H5N1
c coi là lo i bi n ch ng có m c
c l c cao nh t
cho các lồi ng v t và ng i, có nhi u minh ch ng khoa h c là H5N1 b t ngu n t
H6N2 ho c trao i gen thông qua H9N2 (trên l n). Do H5N1 gây ch t phôi gà ngay
p t c, nên ngu n phôi gà không th s d ng nuôi c y thu vi rút H5N1 s n xu t
vaccine vô ho t, T Ch c Y t Th Gi i (WHO) và m ng l i các phịng thí nghi m
a WHO, ang xúc ti n thành công vaccine H5N1 b ng ph ng pháp di truy n
ng c (resverse genetic technique). Di truy n ng c là ph ng pháp t o vi rút nhân
o v i tái t h p gen c a vi rút cúm A H5N1
ng nhi m, có kh n ng gây mi n
ch, nh ng không gây b nh. Tuy nhiên, v góc

nghiên c u v c-xin phòng vi rút
5


cúm, c n l u ý khía c nh là có th khơng phù h p sau m t th i gian, vì vi rút cúm
bi n i r t nhanh trong m t th i gian ng n (Lê Thanh Hoà, 2005).
2.1.2.3 S c

kháng

Nghiên c u c a Catro (1998) và Lu (2003) trên vi rút gây b nh cúm gia c m có th
n t i trong n c nhi t
560C trong 30 phút nh ng m t tác ng 560C trong 60
phút. Vi rút khơng cịn kh n ng gây nhi m khi gi
-80C trong 8 tháng, -20C trong
3 tháng, 40C trong 4 tháng và nhi t
180C là 4 tu n (trích d n b i Benedictis et
al., 2008).
Stato et al., (1983) cùng Muhammad (2001) ã ch ra r ng vi rút cúm A týp H7N3 ã
không có kh n ng gây nhi m sau 48 gi
pH t 1 n 3 và pH t 10 n 14 (trích
n b i Benedictis et al., 2008).
Nhi u ch t hóa h c có th
c s d ng
kh vi rút. Các dung môi h u c và ch t
y r a nh sodium desoxyclorate làm vô ho t vi rút. Các ch t kh ho t tính hóa h c
nh ethylenmine, formaldehyde, glutaraldehyde có th tiêu di t vi rút. Các ch t sát
trùng tiêu di t
c vi rút trên b m t bao g m sodium hypochloride 5,25%, sodium
hydroxide 2%, sodium carbonate 4%, sodium silicate 1%, các ion ammonium

(Swayne và Halvorson, 2003).
2.1.3 Loài c m th và cách sinh b nh
2.1.3.1 Loài c m th
Vi rút cúm gây nhi m t nhiên cho gia c m nuôi và chim hoang dã (bao g m gà, gà
tây, v t, ng ng, à
u, m ng bi n…). Ng i ta ã phân l p
c vi rút cúm t 90
loài gia c m và chim thu c 13 b khác nhau nh : Anseriformes (v t, ng ng, thiên
nga), Charadriiformes (m ng bi n, nh n bi n), Gruiformes (gà n c), Galliformes (gà
rơ, chim tr ), Ciconiiformes (di c, cị), Columbiformes (b câu), Falconiformes (chim
n th t)…Ngoài ra, vi rút cúm cịn có th gây b nh cho cá voi, h i c u, ch n, báo,
ng i…Trong nghiên c u thí nghi m, ng i ta th ng dùng ng v t c m th là heo,
chu t c ng, th , chu t lang, chu t nh t, mèo (Swayne và Halvorson, 2003).
Theo Nguy n Ti n D ng (2004),
m
c chia thành 3 lo i:

ng v t c m th

i v i vi rút gây b nh cúm gia

- Ký ch l u gi (reservoir host): lo i ký ch này cho phép vi rút nhân lên v i s
ng th p, chúng ch gây b nh nh cho ký ch . V t và m t s loài th y c m
c coi
là ký ch l u gi vì vi rút có th nhân lên nh ng h n ch trong vi c gây b nh.
- Ký ch h ng ch u (spillover host): là lo i ký ch mà vi rút có th nhân lên v i s
ng l n và b nh gây ra r t n ng. Vi rút th ng gây b nh toàn thân và làm t vong
6

ký ch . Gà, gà tây, cút là m t trong nh ng ký ch h ng ch u
ph H5N1.

i v i vi rút cúm A týp

- Ký ch l ch (aberrant host): vi rút có th nhân lên v i s l ng nh nh ng gây b nh
cho ký ch tr m tr ng và có th t vong. Ng i, h , mèo… là ký ch l ch c a vi rút
cúm A týp ph H5N1.
Theo Suarez và Schultz-Cherry (2000), kh n ng nhi m b nh và ph n ng c a ký ch
i v i vi rút cúm thì khác nhau gi a các lồi. Th m chí c tr ng v b nh và s tái
o vi rút cúm v t c ng khác nhau gi a các lồi b i vì nhi u lồi v t ni và v t
hoang khác nhau c ng có th có áp ng khác nhau.
2.1.3.2 Ph

ng th c truy n lây và sinh b nh

Khi gia c m nhi m b nh, vi rút nhân lên trong c th và
c ào th i ra mơi tr ng
ngồi qua m i, mi ng, k t m c m t, l huy t. Vi rút lây lan do ti p xúc tr c ti p gi a
gia c m m n c m và gia c m b nh hay qua khơng khí. Ngồi ra, vi rút c ng có th lây
lan qua các trang thi t b hay qua các ng v t. Tuy nhiên, s lây nhi m c a vi rút
ng b tác ng b i các y u t nh nhi t ,
m, ánh sáng m t tr i, m t
ch n
ni…
Q trình truy n lây theo chi u ngang ã
c kh ng nh nh ng ch a có nh ng b ng
ch ng v s truy n lây theo chi u d c c a vi rút cúm. Theo Bùi Quang Anh và V n
ng K (2004) và Tô Long Thành (2004a), khi gà con m i n b nhi m có th phân
p

c vi rút t v tr ng c ng nh bên trong tr ng.
t nuôi nhi m vi rút gây b nh cúm gia c m óng vai trị quan tr ng trong vi c lây lan
vi rút t nh ng ngu n trong t nhiên sang lồi có vú và các lồi c m khác (Suarez và
Schultz-Cherry, 2000, trích d n t Webster et al., 1992; Suss et al., 1994; Lin et al.,
1994). Theo Lê V n N m (2004) và Tô Long Thành (2007) ôi khi v t nhi m vi rút
gây b nh cúm gia c m và ào th i vi rút ra ngồi mơi tr ng nh ng khơng có bi u
hi n tri u ch ng lâm sàng ho c b nh tích. Vì th , v t nhi m b nh và ào th i vi rút có
vai trị r t quan tr ng trong vi c phát tán m m b nh.

7


Hình 2 Vịng truy n lây c a vi rút gây b nh cúm gia c m
(Ngu n: />
Th i gian nung b nh có th r t ng n, t vài gi khi gia c m
c công c ng c và
có th kéo dài t 3 n 14 ngày trên toàn àn. Th i gian nung b nh ph thu c vào c
c c a vi rút,
ng xâm nh p, loài c m th , l a tu i…
Vi rút gây b nh cúm gia c m sau khi xâm nhi m qua
ng tiêu hóa hay hơ h p s
bám dính vào t bào v t ch thơng qua HA d i tác ng c a protease. Sau khi liên
t gi a HA và th th
c hi u c a t bào, men neuraminidase (NA) c t các acid
sialic c a t bào vi rút xâm nh p và nhân lên.
i v i vi rút gây b nh cúm gia c m c l c cao, chúng xâm nh p vào bên trong
màng nh y và vào mao m ch. Vi rút nhân lên các t bào n i mơ sau ó lan truy n
theo h th ng m ch máu vào h th ng b ch huy t n các t bào c a c quan ph
ng, não, da và nhân lên t i ó. S t n h i do vi rút cúm gây ra là k t qu c a 1 hay
3 ti n trình:

(1) Vi c nhân lên tr c ti p c a vi rút trong t bào n i mô và các c quan,
(2) nh h

ng gián ti p t s s n sinh các ch t trung gian nh cytokine,

(3) Ngh n m ch c c b do s hình thành c c huy t kh i.
i v i vi rút gây b nh cúm gia c m c l c th p, s nhân lên c a vi rút th ng gi i
n
ng tiêu hóa ho c hơ h p. Gia c m b nh ho c ch t ch y u là do t n th ng
ng hô h p, c bi t khi có kèm ph nhi m vi khu n.

8


2.1.3.3 Mùa phát sinh b nh
Theo Bùi Quang Anh và Tr n H u C n (2004), b nh cúm gia c m có th x y ra quanh
m nh ng d dàng x y ra vào mùa ông ho c các y u t stress gây h i làm gi m s c
kháng c a gia c m.
Các nhà khoa h c ã ch ng minh kh n ng t ng lây nhi m c a vi rút cúm trên chu t
lang khi nhi t
l nh. Môi tr ng nhi t
l nh (<190C) làm lipid c a l p v c a
vi rút tr thành m t d ng gel có kh n ng co dãn, và khi nhi t
m h n thì l p gel
này tan ch y thành pha lõng. Vì
c b o v b i l p v d ng gel khi nhi t
l nh
nên vi rút cúm có th s ng, lan truy n và gây nhi m cao trong mùa ông (The Science
Daily, 2008).
2.1.3.4 Tri u ch ng, b nh tích

+ Tri u ch ng:
Bi u hi n c a b nh r t khác nhau tu thu c vào các y u t sau: ch ng vi rút, loài c m
nhi m, tu i, gi i tính, li u l ng gây nhi m, mơi tr ng và ch
ni d ng, tính
mi n d ch c a v t ch tr c khi nhi m vi rút và s b i nhi m v i các vi rút và vi
khu n.
nh do các ch ng vi rút khác nhau t o s a d ng v th b nh và tri u ch ng lâm
sàng thay i, trong tr ng h p n ra d ch ch th y gia c m ch t, có th có tri u ch ng
hơ h p, phù u, tri u ch ng th n kinh và tiêu ch y ho c có tr ng h p b nh nh ho c
n tính.
Tri u ch ng
n hình c a b nh cúm gia c m th ng là: s t cao, b n, ch t t ng t,
l ch t có khi lên t i 100% trong vài ngày. Các bi u hi n
ng hô h p nh ho,
t h i, th khò khè, viêm xoang ch y nhi u n c m t. u và m t s ng phù, mào và
m tím tái. Xu t huy t và t huy t d i da, vùng u, c ùi, c c, xu t huy t giáp
ranh d dày tuy n và th c qu n, xu t huy t ru t. Tiêu ch y, r i lo n th n kinh. Khi
c ng c gà xu ng th y n c dãi t mi ng m i ch y ra…
+

nh tích:

Thay i tu theo v trí và m c
tr m tr ng c a b nh, ph thu c r t l n vào loài
nhi m, c l c vi rút và tình tr ng ph nhi m.
Trên gia c m, b nh tích ch y u trên
ng hô h p, c bi t các xoang m i nh
viêm nh n, s i huy t, t ng d ch s i huy t, m nh y ho c viêm m s i huy t. Màng
nh y khí qu n có th b phù do xung huy t và ôi khi xu t huy t. Ch t ti t khí qu n
thay i t t ng d ch n casein hố, có th làm t t

ng thơng khí d n n ng t
th . Túi khí viêm t d ng s i huy t n s i huy t có m do i kèm v i nhi m khu n.
9


Xoang h c m t s ng to và ti t d ch m i t nh y n nh y có m . Viêm ph i ph qu n
ng m có s i huy t khi ph nhi m m t s vi khu n nh Pasteurella multocida ho c
E.coli.
Viêm s i huy t
manh tràng.

xoang b ng và viêm phúc m c ki u lòng

tr ng. Viêm s i huy t

Trên gà , có d ch viêm
ng d n tr ng và nh ng tr ng
sau cùng có bi u hi n
thi u Can xi làm v tr ng d v , bi n d ng và bi n màu. Bu ng tr ng b thoái tri n,
ng d n tr ng có th b phù và có ch a d ch nh n n s i huy t tr c khi teo l i.
Trong m t s tr ng h p tuy n t y có nh ng m nh t và xu t huy t. Trên v t ni,
nh tích trên
ng hơ h p nh viêm xoang, viêm k t m c m t và th ng k t h p
i ph nhi m vi khu n.
gà, các bi u hi n s ng u, m t, c
kèm xu t huy t
m và m, phù h
nh ng vùng da khơng có lơng,
niêm m c ho c ho i t nhu mô ph t

trên và chân r t ph bi n do phù d i da, có th
c m t. Ho i t
m, xu t huy t và ch ng tím tái
c bi t trên mào và y m. Xu t huy t trên màng
ng, c c và màng nh y d dày c , d dày tuy n.

ng 1: K t qu m khám gia c m b cúm

các t nh phía B c
m khám

Ch tiêu theo dõi

Gà (50 con)

V t (50 con) V t xiêm (50con)

l

l

l

Con (%)

Con (%)

Con

(%)

mào và tích

44

88

-

-

-

-

c nhày t m , m i

38

76

12

24

17

34

Viêm xoang m i, xoang trán

16

32

-

-

-

-

Viêm khí qu n

41

82

16

32

21

42

Viêm túi khí

33

66

11

22

15

32

Xu t huy t màng treo ru t

26

52

-

-

-

-

Xu t huy t màng bao tim

22

44

-

-

-

-

Xu t huy t d dày tuy n, d dày c

11

32

-

-

-

-

Bi n
N

i

10