Giám sát sự lưu hành của virus cúm type AH5N1 trên đàn thuỷ cầm tại một số xã thuộc huyện gia lâm, đông anh hà nội

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

ð NG TH THÚY YÊN

GIÁM SÁT S

LƯU HÀNH C A VIRUS CÚM TYPE A/H5N1

TRÊN ðÀN THU C M T I M T S

XÃ THU C HUY N

GIA LÂM, ðÔNG ANH - HÀ N I

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: Thú y

Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. TR N TH LAN HƯƠNG

HÀ N I – 2011

L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan rằng:
- Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, khách quan và cha đợc
sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
- Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đà đợc cảm ơn và các thông tin
trích dẫn trong luận văn đà đợc chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, tháng 10 năm 2011
giả luậ vă
Tác giả luận văn

ng Th Thuý Yên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

i


L I C M ƠN
Trong su t 2 năm h c t p và hoàn thành lu n văn, cùng v i n l c c a
b n thân tôi ñã nh n ñư c s giúp ñ , hư ng d n t n tình c a nhi u cá nhân
và t p th , cho phép tơi đư c t lòng bi t ơn và c m ơn chân thành t i:
Ban Giám hi u Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i; Vi n ðào t o Sau
ð i h c; B môn Vi sinh v t - Truy n nhi m, Khoa Thú y và các th y cơ giáo
đã giúp đ , t o đi u ki n đ tơi h c t p, ti p thu ki n th c c a chương trình h c.
Ti n sĩ Tr n Th Lan Hương, ngư i tr c ti p hư ng d n tôi th c hi n
lu n văn t t nghi p.

Nhân d p hoàn thành lu n văn, cho phép tơi đư c g i l i c m ơn sâu
s c t i gia đình, ngư i thân cùng b n bè ñã ñ ng viên giúp đ tơi vư t qua
m i khó khăn trong su t quá trình h c t p, nghiên c u, th c hi n ñ tài.
Xin chân thành c m ơn!
Hà N i, tháng 10 năm 2011
Tác gi

ð ng Th Thuý Yên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

ii


M CL C
Trang
M C L C.......................................................................................................i
DANH M C B NG ..................................................................................... vi
PH N 1. M ð U ........................................................................................ 1
1.1 ð t v n ñ .......................................................................................... 1
1.2 M c tiêu ñ tài.................................................................................... 2
1.3 Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài............................................. 2
PH N 2. T NG QUAN TÀI LI U .............................................................. 4
2.1. L ch s b nh cúm gia c m .................................................................. 4
2.2. Căn b nh cúm gia c m........................................................................ 7
2.3. D ch t h c b nh cúm gia c m .......................................................... 12
2.4. Tri u ch ng và b nh tích b nh cúm gia c m..................................... 16
2.5. Ch n đốn b nh cúm gia c m ........................................................... 18
2.6. ðáp ng mi n d ch ch ng virus cúm gia c m ................................... 18
2.7. Phòng ch ng b nh cúm gia c m ....................................................... 21

2.8. S d ng vaccine phòng ch ng b nh cúm gia c m............................. 22
PH N 3. ð I TƯ NG N I DUNG, NGUYÊN LI U, PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN C U.................................................................................. 26
3.1. ð i tư ng nghiên c u ....................................................................... 26
3.2. N i dung nghiên c u ........................................................................ 26
3.3. Nguyên li u, d ng c ........................................................................ 26
3.4. ð a ñi m và th i gian nghiên c u ..................................................... 27
3.5. Phương pháp nghiên c u .................................................................. 27
3.5.1. Phương pháp ñi u tra .................................................................. 27
3.5.2. Phương pháp l y m u và x lý m u ............................................ 27
3.5.3. Phương pháp phân l p virus trên phôi tr ng ............................... 28

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

iii


3.5.4. Phương pháp làm ph n ng ngưng k t h ng c u (HA) ............... 28
3.5.5. Phương pháp làm ph n ng ngăn tr ngưng k t h ng c u ph n ng HI................................................................................ 30
3.5.6. Phương pháp Real-time RT – PCR ............................................. 32
3.5.7. X lý s li u ............................................................................... 36
PH N 4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................. 37
4.1. Tình hình chăn nuôi thu c m t i 4 xã: Xuân N n, C Bi, Kim
Sơn, ða T n thu c 2 huy n Gia Lâm, ðông Anh – Hà N i năm
2010.................................................................................................. 37
4.2. ði u tra v tình hình s d ng vaccine cúm gia c m t i m t s xã
hai huy n ðông Anh và Gia Lâm, Hà N i trong năm 2009 và
năm 2010.......................................................................................... 41
4.2.1. K

ho ch tiêm phịng vaccine cúm gia c m cho đàn

thu c m ..................................................................................... 41
4.2.2 K t qu tiêm phòng vaccine cúm gia c m trên ñàn thu c m
t i b n xã thu c hai huy n ðông Anh và Gia Lâm, Hà N i
năm 2009 và 2010....................................................................... 42
4.3. K t qu giám sát s lưu hành c a virus cúm gia c m trong ñàn thu
c m t i m t s xã

hai huy n Gia Lâm và ðông Anh, Hà N i

trong năm 2010.................................................................................. 45
4.3.1. K t qu giám sát s lưu hành c a virus cúm gia c m trong
đàn th y c m ni l n gia c m c n và thu c m không nuôi
l n gia c m c n t i m t s xã

2 huy n Gia Lâm và ðông

Anh, Hà N i ............................................................................... 45
4.3.2. Giám sát s lưu hành c a virus cúm trong ñàn thu c m
ñư c tiêm vaccine và khơng đư c tiêm vaccine t i b n xã
Xuân N n, C Bi, Kim Sơn, ða T n thu c 2 huy n Gia
Lâm và ðông Anh, Hà N i. ........................................................ 50
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

iv


4.4. K t qu giám sát huy t thanh h c ñ i v i ñàn thu t i m t s xã
2 huy n Gia Lâm và ðông Anh, Hà trong năm 2010. .................... 56

4.4.1. K t qu giám sát huy t thanh h c ñ i v i ñàn thu c m nuôi
t i m t s xã

2 huy n Gia Lâm và ðông Anh, Hà N i

trư c và sau khi tiêm phịng đ t I năm 2010. .............................. 56
4.4.2. K t qu giám sát huy t thanh h c ñ i v i ñàn thu c m nuôi
t i m t s xã

2 huy n Gia Lâm và ðông Anh, Hà N i

trư c và sau khi tiêm phịng đ t II năm 2010.............................. 62
5. K T LU N VÀ ð NGH ...................................................................... 68
5.1 K t lu n ............................................................................................ 68
5.2 ð ngh ............................................................................................. 69
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 70
PH L C..................................................................................................... 73

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

v


DANH M C B NG
Trang
B ng 4.1: Tình hình chăn nuôi thu c m t i m t s xã năm 2010 2
huy n ðông Anh, Gia Lâm, Hà N i .............................................. 39
B ng 4.2: Tình hình s d ng vaccine cúm gia c m cho ñàn thu c m t i
m t s xã 2 huy n Gia Lâm, ðông Anh, Hà N i trong năm
2009 và năm 2010 .......................................................................... 44

B ng 4.3: K t qu giám sát virus cúm gia c m trên đàn thu c m có nuôi
l n gia c m c n và thu c m không nuôi l n gia c m c n b ng
phương pháp phân l p trên phôi tr ng ............................................ 47
B ng 4.4: K t qu giám sát lưu gi virus cúm trên đàn thu c m ni l n gia
c m c n và ñàn thu c m không nuôi l n gia c m c n b ng phương
pháp phân l p trên phôi tr ng và phương pháp RRT – PCR. ............... 49
B ng 4.5: K t qu giám sát virus cúm gia c m trên ñàn thu c m ñư c
tiêm vaccine và không tiêm vaccine t i 4 xã: Xuân N n, Kim
Sơn, C Bi, ða T n b ng phương pháp phân l p trên phôi tr ng.... 53
B ng 4.6: K t qu giám sát lưu gi virus cúm trên ñàn thu c m ñư c
tiêm vaccine và ñàn thu c m khơng đư c tiêm vaccine b ng
phương pháp phân l p phôi và phương pháp RRT – PCR............... 55
B ng 4.7: K t qu giám sát kháng th cúm gia c m trong huy t thanh đàn
thu c m ni t i 4 xã (trư c khi dùng vaccine cúm H5N1 ñ t
1 năm 2010) ................................................................................... 58
B ng 4.8: K t qu giám sát kháng th cúm gia c m trong huy t thanh đàn
thu c m ni t i 4 xã (sau khi dùng vaccine cúm H5N1 ñ t I
năm 2010) ...................................................................................... 61
B ng 4.9: K t qu giám sát kháng th cúm gia c m trong huy t thanh đàn
thu c m ni t i 4 xã (trư c khi dùng vaccine cúm H5N1 ñ t
II năm 2010)................................................................................... 64
B ng 4.10: K t qu giám sát kháng th cúm gia c m trong huy t thanh ñàn
thu c m nuôi t i 4 xã (sau khi dùng vaccine cúm H5N1 ñ t 2
năm 2010) ...................................................................................... 66

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

vi

PH N 1. M

ð U

1.1 ð t v n ñ
V i ch trương phát tri n chăn nuôi c a ð ng và Nhà nư c, trong
nh ng năm g n đây ngành chăn ni gia c m nói chung và th y c m nói riêng
đã và đang đư c chú tr ng ñ u tư phát tri n. Nh nh ng ti n b khoa h c k
thu t v gi ng, th c ăn, thú y, và h p tác qu c t , liên doanh, liên k t v i các
qu c gia có n n chăn nuôi tiên ti n, chăn nuôi gia c m nói chung và thu c m
nói riêng tăng trư ng nhanh v i hàng ngàn trang tr i và hàng trăm tri u con
gia c m, thu c m các lo i. ðây là ngành có th m nh

nư c ta, ñem l i hi u

qu kinh t cao và b n v ng, góp ph n giúp ngư i dân khơng nh ng xố đói,
gi m nghèo mà cịn xu t hi n nhi u h gia đình vươn lên làm giàu t chăn
nuôi gia c m, thu c m.
Song cùng v i s phát tri n c a chăn ni thì d ch b nh cũng ngày
càng x y ra nhi u và di n bi n ph c t p. ð c bi t ph i quan tâm ñ n b nh
cúm gia c m. B nh cúm gia c m ñư c bi t t lâu sau nh ng v d ch gây ra
cho các ñàn gia c m, thu c m

nhi u nư c trên th gi i. ðây là m t b nh

truy n nhi m r t nguy hi m có t c ñ lây lan nhanh v i t l ch t cao trong
ñàn gia c m nhi m b nh. Trong m y năm g n ñây, d ch cúm gia c m ñ c l c
cao (HPAI – Highly Pathogenic Avian Influenza) xu t hi n và ñã gi t ch t
hàng ch c tri u gia c m, thu c m trên th gi i, ñ ng th i hàng t gia c m,
thu c m ph i tiêu h y b t bu c ñ tránh lây lan, gây thi t h i l n cho ngành

chăn nuôi và kinh t các nư c có d ch. B nh ñư c T ch c D ch t th gi i
(OIE) x p vào b ng A – danh m c các b nh truy n nhi m c c kỳ nguy hi m.
Theo T ch c Y t th gi i (WHO) thì t năm 2003 đ n tháng 2 năm 2011 đã
có 519 ca nhi m H5N1, trong đó có 306 ngư i t vong t i 15 nư c trên th
gi i. Còn t i Vi t Nam, theo B Y t thì t tháng 12/2003 ñ n tháng 12/2010
có 119 ngư i m c cúm A/H5N1, trong đó có 60 ngư i t vong. ði u ngư i ta

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

1


ñáng lo ng i là virus cúm gia c m có kh năng bi n ch ng m nh, chính vì v y
mà th gi i đang ph i đ i m t v i nguy cơ có th x y ra m t ñ i d ch cúm
ngư i mà nguyên nhân do các ch ng cúm gia c m bi n đ i thành nh ng lo i
thích nghi gây b nh

ngư i.

Các chuyên gia nghiên c u v virus và b nh cúm gia c m ñã đánh giá
“v t ni có th là m i đe do b nh cúm gia c m m i”. Các t ch c qu c t như
FAO, OIE, WHO ñã ñ ng lo t c nh báo v vai trò c a v t ni đ i v i vi c
tàng tr và truy n lây virus cúm gia c m. Hi n t i, v t nuôi không nh ng là con
v t “th m l ng” ñ i v i virus cúm H5N1 mà cịn có th gây b nh th ñ c l c
cao và r t có kh năng gây bi n ch ng thành virus gây b nh cho ngư i.
Th c t ñ t ra là khi d ch b nh x y ra thì ph i có bi n pháp khoanh
vùng d p d ch, nh m n ñ nh và phát tri n s n xu t, ñ c bi t ngăn ch n vi c
lây nhi m sang ngư i. Mu n v y ph i gi m b t ñư c nguy cơ lây lan d ch
b nh, trong đó công tác giám sát s lưu hành c a virus cúm nh m tìm hi u và
đưa ra nh ng thơng tin đánh giá v s t n lưu c a virus ngồi th c đ a là đi u

c n thi t.
Xu t phát t tình hình th c ti n trên, chúng tôi ti n hành th c hi n ñ tài:
“Giám sát s lưu hành c a virus cúm type A/H5N1 trên ñàn thu c m t i
m t s xã thu c huy n Gia Lâm, ðơng Anh - Hà N i”.
1.2 M c tiêu đ tài
- Giám sát s lưu hành c a virus cúm type A/ H5N1 trên ñàn thu c m
t i m t s xã thu c huy n Gia Lâm, ðông Anh - Hà N i. Trên cơ s đó đưa ra
các bi n pháp phòng, ch ng d ch cúm gia c m phù h p.
1.3 Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
Khi ñ t v n ñ v nghiên c u v nghiên c u s lưu hành c a virus
cúm gia c m trên đàn thu c m, chúng tơi đã ý th c đư c tính ph c t p, khó
khăn trong q trình h p tác v i các h chăn ni trong q trình th c hi n.
Hy v ng v i k t qu nghiên c u c a đ tài s đưa ra nh ng thơng tin v tình

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

2


hình lưu d virus cúm trên đàn thu c m, hi u qu s d ng vaccine cúm
thu c m và là cơ s cho cơ quan qu n lý v thú y trên ñ a bàn và cho các
nhà chăn ni có nh ng bi n pháp phịng, ch ng h u hi u ñ i v i d ch cúm
gia c m, nh m h n ch t i ña s lây lan và bùng phát cúm gia c m, nâng cao
năng su t chăn ni, đ m b o v sinh mơi trư ng, an tồn cho s c kho
ngư i tiêu dùng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

3

PH N 2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. L ch s b nh cúm gia c m
* L ch s b nh cúm gia c m trên th gi i
Bruschke C (2007) cho bi t b nh cúm gia c m xu t hi n t cách ñây r t
lâu, đư c Hypocrates mơ t r t k t năm 412 trư c công nguyên. Năm 1173,
các

d ch cúm ñư c Hirsch t ng h p chi ti t. Năm 1580, m t ñ i d ch x y ra

v i các tri u ch ng gi ng như cúm xu t hi n. T đó ngư i ta ghi nh n có 31
đ i d ch x y ra gi ng như cúm. Trong hơn 100 năm qua ñã có 4 v ñ i d ch
cúm

ngư i x y ra vào các năm: 1889,1918,1957 và 1968. Năm 1918, ñ i

d ch cúm x y ra

Châu âu do virus cúm type A H1N1 gây ra ñư c g i là d ch

cúm Tây Ban Nha, khi n cho kho ng 20 tri u ngư i ch t. ð n năm 1957,
virus H2N2 xu t hi n

mi n Nam Trung Qu c gây ra b nh cúm Châu Á.

Năm 1968, ñ n lư t virus H3N2 là ngu n g c gây b nh cúm H ng Kông.
Năm 1977, virus cúm H1N1 quay tr l i gây b nh cúm

Nga nhưng không

nghiêm tr ng như năm 1918.
Năm 1878, b nh cúm gia c m ñư c phát hi n

Italia.

giai ño n này

b nh ñư c coi là b nh d ch h ch gia c m và ñ n năm 1955 nguyên nhân c a
b nh ñư c xác ñ nh là do virus type A (H7N7 và H1N1) (Ph m S Lăng và
cs, 2004).
H u h t các lo i gia c m ñ u m n c m v i ít nh t m t lo i virus cúm.
Vào năm 1957 và năm 1968, có nhi u

d ch cúm gia c m th ñ c l c cao do

virus H5 và H7 gây nên cho gà và gà tây. Nh ng năm g n ñây virus cúm gia
c m type A subtype H5 ñã vư t qua “hàng rào loài” lây b nh tr c ti p t gà
sang ngư i. Thu c m, ñ c bi t là v t tr thành v t tàng tr và trung gian
truy n lây sang các loài khác, lây sang c ngư i (Tơ Long Thành, 2005).
* Tình hình b nh cúm gia c m th ñ c l c cao trên th gi i
Hàn Qu c: D ch cúm gia c m x y ra t 12/12/2003 ñ n 24/03/2004.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

4


Ch ng virus gây b nh ch y u là H5N1 và t ng s gia c m b tiêu hu là
400.000 con, ch có m t

d ch cúm do ch ng H5N2 gây ra vào 10/12/2004.

Nh t B n: Th i gian di n ra d ch cúm gia c m t

27/01/2004 ñ n

05/03/2004, nguyên nhân do virus ch ng H5N1.
Trung Qu c: D ch cúm gia c m do H5N1 x y ra vào 27/01/2004

t nh

Qu ng Tây, sau đó lan ra 15 t nh thành khác, đ c bi t các t nh biên gi i v i
Vi t Nam đ u có d ch.
Campuchia: D ch cúm gia c m H5N1 x y ra 24/01/2004.
Lào: D ch cúm gia c m x y ra t 27/01/2004 ñ n 13/02/2004.
Nga: X y ra các

d ch H5N1 gia c m và thu c m

Sibêri và virus

thu c ch ng có đ c l c cao gi ng như ch ng virus c a Trung Qu c vào tháng
7/2005.
Hoa Kỳ: Vào ngày 25/03/2004 xu t hi n

d ch cúm gia c m th ñ c

l c th p (H7N2).
Ai C p: Trong năm 2004, có

d ch x y ra trên v t hoang dã và ch ng

virus xác ñ nh ñư c là H10N7.
Sau khi d ch cúm gia c m bùng phát, m t s nư c công b kh ng ch ñư c
d ch, m t s nư c l i tái bùng phát tr l i. ðây là l n ñ u tiên trong l ch s cúm
gia c m x y ra trên di n r ng và di n bi n ph c t p các nư c Châu Âu (Tô Long
Thành, 2004).

* B nh cúm gia c m

Vi t Nam

Theo Bùi Quang Anh và Văn ðăng Kỳ (2004),

d ch ñ u tiên bùng

phát t i Vi t Nam vào cu i tháng 12/2003, ñ n nay có th chia thành 8 ñ t
d ch chính như sau:
* ð t d ch th nh t (t tháng 12/2003 ñ n 30/03/2004):
L n ñ u tiên d ch cúm gia c m xu t hi n vào cu i tháng 12/2003

t nh

Hà Tây cũ (nay là Hà N i), Long An và Ti n Giang. D ch lây lan r t nhanh,
ñ n ngày 27/02/2004, ch trong vịng 2 tháng d ch đã xu t hi n

2.574 xã,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

5


381 huy n và 57 t nh thành trong c nư c. T ng s gà và thu c m m c b nh,
ch t và tiêu hu là hơn 43,9 tri u con; trong đó có 30,4 tri u con gà; thu
c m là 13,5 tri u con chi m 16,79% t ng đàn. Ngồi ra cịn có 14,76 tri u con
chim cút và các lo i chim khác b ch t và tiêu hu .
* ð t d ch th hai (t tháng 4/2004 ñ n tháng 11/2004):
Trong giai ño n này d ch phát ra r i rác v i quy mô nh . B nh xu t
hi n

46 xã, phư ng; 32 qu n, huy n, th xã thu c 17 t nh. T ng s gia c m,

thu c m b tiêu hu trong giai ño n này là 84.078 con; trong ñó gà là 55.999
con , v t là 8.132 con và chim cút là 19.947 con.
* ð t d ch th ba (t tháng 12/2005 đ n tháng 5/2005):
Có 670 xã, phư ng t i 182 huy n, th thu c 36 t nh, thành ph (15 t nh
phía B c, 21 t nh phía Nam). T ng s gia c m tiêu hu là 1.847.213 con,
trong đó gà là 470.495 con; v t, ngan là 825.689 con; chim cút là 551.029 con.
D ch xu t hi n

t t c các t nh thành thu c ð ng b ng sông C u Long.

* ð t d ch th tư (t tháng 10/2005 ñ n tháng 01/2006):
D ch x y ra

ba mi n v i 24 t nh thành, trong đó mi n Nam có 3 t nh

(B c Liêu, ð ng Tháp, Long An), mi n Trung có 3 t nh (Thanh Hoá, Ngh
An, Qu ng Tr ) và 18 t nh mi n B c (Hà N i, Hồ Bình, B c Giang, Thái

Bình, Sơn La, Hưng Yên, H i Dương, Phú Th , B c Ninh, B c C n, Vĩnh
Phúc, H i Phòng, Qu ng Ninh, Yên Bái, Thái Nguyên, Cao B ng, Ninh Bình,
Hà Giang). T ng s

gia c m ch t và tiêu hu

là 3.972.943 con (gà là

1.338.523 con; v t, ngan là 2.135.116 con; chim c nh là 499.304 con).
* ð t d ch th 5 (t tháng 12/2006 ñ n 04/03/2007):
D ch x y ra t i 83 xã, phư ng, th tr n
trong c nư c.

33 huy n thu c 11 t nh thành

giai ño n này d ch không gây thành d ch l n mà l t , r i rác

có th chia thành nhi u ñ t. T ng s gia c m ch t và tiêu hu là 99.040 con
(gà là 11.950 con; ngan, v t là 87.090 con).
* ð t d ch th 6 (t ñ u tháng 5 t i Ngh An ñ n 21/12/2007):

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

6


D ch cúm tái phát t i 18 t nh thành trong c nư c, sau đó đ n tháng
8/2007 có 23 t nh có d ch là: Ngh An, Qu ng Ninh, C n Thơ, Sơn La, Nam
ð nh, ð ng Tháp, B c Giang, H i Phòng, Ninh Bình, B c Ninh, Hà Nam,
Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Qu ng Nam, Thái Bình, Phú Th , Hà Tĩnh, Cao B ng,

Cà Mau, ði n Biên, Qu ng Bình, Thái Nguyên và Trà Vinh. T ng s gia c m
m c b nh, ch t và tiêu hu là 294.849 con (gà 21.525 con; v t, ngan 273.324
con). Sau khi b kh ng ch trong vịng m t tháng, đ n tháng 10/2007 d ch l i
tái phát trên ñ a bàn các t nh Trà Vinh, Qu ng Tr , Nam ð nh, Cao B ng, Hà
Nam và B n Tre.
* ð t d ch th 7 (t ñ u năm 2008 đ n năm 2009):
Nhìn chung t năm 2008 ñ n nay d ch cúm gia c m ch x y ra
h p, lác ñác
80 xã

di n

các ñ a phương, không phát ra di n r ng. Năm 2008 có t ng s

54 huy n thu c 27 t nh, thành có d ch. T ng s gia c m b nh, ch t và

tiêu hu là 106.058 con (gà 40.525 con, v t 61.027 con, ngan 4.506 con) (B
Nông Nghi p và Phát tri n Nông thôn, 2005).
Năm 2009, d ch cúm gia c m ñã x y ra

68 xã, phư ng, th tr n c a 34

huy n, th xã thu c 17 t nh, thành v i t ng s gia c m m c b nh, ch t và tiêu
h y trên 127.000 con.
* ð t d ch th 8 (t ñ u năm 2010 ñ n 3/2011):
Theo C c Thú Y cho bi t, trong năm 2010, d ch cúm gia c m ñã xu t
hi n

63 xã phư ng c a 37 huy n, qu n thu c 23 t nh, thành trong c nư c.

T ng s gia c m m c, ch t và tiêu hu là hơn 100.000 nghìn con, trong đó
ch y u là v t.
Tính đ n h t tháng 3/2011, c nư c còn 4 t nh là Nam ð nh, H i
Phòng, Qu ng Ngãi và Qu ng Tr có d ch cúm gia c m chưa qua 21 ngày.
2.2. Căn b nh cúm gia c m
Virus gây b nh cúm gia c m là virus cúm Type A, m t trong b n nhóm
thu c h Orthomyxoviridae, bao g m các nhóm virus cúm A, nhóm virus cúm

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

7


B, nhóm virus cúm C và nhóm Thogotovirus.
* Hình thái và c u trúc c a virus cúm A
Virus gây b nh cúm gia c m nhóm A là virus ARN m t s i âm, c u
trúc có v b c là glycoprotein v i kháng nguyên b m t có ho t tính gây
ngưng k t h ng c u Hemagglutinin (HA), protein có th th Neuraminidase
(NA) và protein đ m Matrix (MA). ðó là nh ng gai, m u có đ dài 10-14 nm,
đư ng kính 4 - 6nm.
H t virus có d ng hình c u trịn, hình tr ng, ho c d ng kh i kéo dài,
đư ng kính kho ng 80-120 nm, phân t lư ng c a m t h t virion kho ng 250
tri u Dalton.
Virus có b n ch t là protein, lipidprotein và hydrocarbon. Protein có
ngu n g c t màng t bào mà virus gây nhi m.
Nucleocapsid bao b c nhân c a virus là t p h p nhi u protein phân
đo n, có c u trúc đ i x ng xo n, ñ dài 130-150nm. H gen c a virus ch
ch a duy nh t axit ribonucleic (RNA) m t s i, có c u trúc là s i âm, chia
thành 8 phân đo n, mã hố cho các lo i protein c a virus là: HA, NA, PB1,
PB2, M1, M2, NP, PA, NS1, NS2 (Ph m S Lăng và cs, 2005). Trong đó:

Phân đo n 1-3 mã hố cho protein PB1, PB2, PA. Phân đo n 4 mã hố cho
HA. Phân đo n 5 mã hố cho protein Nucleprotein (NP). Phân ño n 6 là gen
ch u trách nhi m t ng h p protein Neuraminidaza. Phân đo n 7 mã hố cho 2
ti u ph n ñ m M1 và M2. Phân ño n 8 mã hố cho 2 ti u ph n khơng c u trúc
NS1, NS2. Ch c năng c a các protein như sau:
HA: có b n ch t glycoprotein type I có ch c năng bám dính vào th th
t bào. ð hình thành đ c tính truy n nhi m c a virus, protein H ph i phân
thành các ti u ph n HA1 và HA2. Protein HA có t l bi n ñ i cao 2/1000
phân t

m i v trí c a m i đ i virus do l i ho t tính enzyme khó tránh kh i

c a virus.
NA: có nhi m v c t acid sialic, giúp HA g n vào th th và giúp gi i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

8


phóng RNA t endosome (th n i bào) và t o h t virus m i.
M2: có ch c năng t o khe H+ nh m giúp c i v virus sau khi xâm
nh p vào t bào c m nhi m.
M1: t p h p các thành ph n c a virus và gây ra hi n tư ng n y ch i
đ gi i phóng virus m i hình thành.
PB1, PB2, NP và PA: có nhi m v b o v , sao chép, biên d ch RNA.
NS2: k t h p v i M1 có nhi m v chuy n RNA t trong nhân t
bào ra ngoài nguyên sinh ch t.
NS1: là protein không c u trúc (khơng là đơn v t o thành h t virus)
đư c t ng h p trong quá trình nhân lên c a virus và có nhi m v c t xén

RNA và kích thích s

phiên mã trong q trình nhân lên c a virus

(Nguy n Ti n Dũng và cs, 2005).
* Kháng nguyên c a virus cúm
Y u t ngưng k t h ng c u (Haemagglutinin vi t t t là HA) và enzym
c t th th (Neuraminidase vi t t t là NA) là nh ng kháng nguyên có vai trị
quan tr ng trong mi n d ch b o h . Có t t c 16 bi n th HA (H1 ñ n H16) và
9 bi n th NA (N1 ñ n N9). HA ñư c coi là y u t v a quy t ñ nh tính kháng
ngun, v a quy t đ nh đ c l c c a virus cúm A (Nguy n Ti n Dũng và cs,
2005).
M i m t h p th kháng nguyên HA và NA t o nên m t subtype. V
m t huy t thanh h c, gi a các subtype khơng ho c r t ít có ph n

ng

chéo. ðây là tr ng i cho vi c nghiên c u vaccine.
Các kháng nguyên c a virus có th kích thích cơ th sinh ra nhi u
lo i kháng th , nhưng ch có lo i kháng th kháng HA m i có vai trị
trung hồ virus cho b o h mi n d ch. M t s kháng th khác, có tác d ng
kìm hãm s lư ng virus nhân lên. Ví d , kháng th kháng NA có tác d ng
ngăn c n virus gi i phóng, kháng th M2 ngăn c n ch c năng M2 khơng
cho q trình bao gói virus x y ra. Nhưng thơng thư ng đ ng v t và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

9

ngư i ch t r t nhanh trư c khi h mi n d ch s n sinh kháng th (Ph m S
Lăng và cs, 2004).
* ð c l c c a virus
ðánh giá ñ c l c c a virus cúm b ng phương pháp gây b nh cho gà 3-6
tu n tu i: tiêm vào tĩnh m ch cánh 0,2ml nư c tr ng ñã ñư c gây nhi m virus
v i t l pha loãng 1/10, sau ñó ñánh giá m c ñ b nh c a gà ñ cho ñi m
(ch s IVPI). ði m t i đa là 3 và đó là virus có đ c l c cao nh t. Theo quy
ñ nh c a T

ch c d ch t

th

gi i OIE, virus cúm nào có ch s IVPI >1.2

trên gà 6 tu n tu i, ho c b t c virus cúm nào thu c subtype H5 ho c H7 có
trình t axit amin trùng v i trình t axit amin c a ch ng ñ c l c cao, ñ u
thu c lo i ñ c l c cao (HPAI).
Bi n ch ng virus cúm gây b nh

lồi chim đư c phân chia theo tính

gây b nh v i 2 m c ñ ñ c l c khác nhau. Lo i virus có đ c l c cao g i là
HPAI thư ng gây ch t 100% gia c m nhi m b nh, sau vài gi ñ n vài ngày
gây nhi m. Ngư i ta ñã phân l p ñư c 19 ch ng cúm A thu c lo i HPAI t
lồi lơng vũ, trong đó, m t s đã lây nhi m và thích ng gây b nh trên ngư i.
Lo i th hai có đ c l c th p, g i là LPAI(Low pathogenic avian influenza)
thư ng nhi m

gia c m nhưng khơng ho c có r t ít bi u hi n lâm sàng và t

l ch t cũng r t th p. S b i nhi m vi khu n ho c các b nh khác cùng v i
cúm gà làm cho LPAI tr nên có ñ c l c hơn và gây b nh ác li t hơn. B ng
ch ng cho th y các ch ng có đ c l c th p LPAI trong q trình lưu c u trong
thiên nhiên và đàn gia c m, s ñ t bi n n i gen, ho c bi n ñ i tái t h p tr
thành các ch ng HPAI (Ph m S Lăng và cs).
Theo Mary-Jackwood và c ng s [15] t t c các virus cúm phân l p
ñư c c a Vi t Nam trong năm 2005-2007 khơng ch có đ c l c cao v i gà,
mà còn gia tăng ñáng k ñ c l c ñ i v i v t so v i các virus phân l p trư c
đó. S tăng đ c tính này là h qu c a s gia tăng virus nhân lên trong các cơ
quan n i t ng và s thích nghi

di n r ng hơn c a virus ñ i v i các cơ quan

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

10


n i t ng. S thay ñ i ñ c tính c a các virus đang lưu hành có nh hư ng l n
t i d ch t h c c a virus và công tác kh ng ch .
* Kh năng bi n ch ng c a virus
Virus cúm gia c m có 2 kh năng đ t bi n sau:
+ ð t bi n ñi m (hi n tư ng l ch v kháng nguyên - antigen drift) là
ki u ñ t bi n thư ng x y ra, ñ c bi t là ñ i v i kháng nguyên H và kháng
nguyên N, t o ra nh ng s thay đ i nh v trình t nucleotit c a gen mã hoá.
K t qu là t o ra các phân type cúm khác v i phân type

giai ño n ñ u

d ch. Cũng chính nh s bi n ñ i này mà virus cúm A t o nên 16 bi n th HA
(H1-H16) và 9 kháng nguyên N (N1-N9) (C c thú y, 2004).
+ ð t bi n do tái t h p di truy n (ñ t bi n thay ñ i b n ch t kháng
nguyên - antigenic shift) là s tái t h p di truy n x y ra ñ nh kỳ trong ñó có
s s p x p l i các nucleotit do s tr n l n 2 b gen c a virus cúm khác nhau.
ði u đó đã t o nên nh ng sai khác cơ b n v b gen c a virus ñ i con so v i
ñ i b m . Khi nhi u virus khác nhau cùng xâm nh p vào m t t bào ch , các
th h virus đư c sinh ra sau có th ñư c sinh ra t s tái t h p c a các gen
b m xu t phát t nhi u virus khác nhau. Vì v y do ki u gen c a virus type
A g m 8 ño n gen nên t 2 virus b m có th xu t hi n 256 t h p c a các
virus th h sau (Nguy n Ti n Dũng và cs, 2008).
T ñ t d ch cúm ñ u tiên t i Vi t Nam, virus cúm type A H5N1 v n
luôn t n t i trong môi trư ng và đã có nh ng bi n đ i v m t kháng nguyên.
Theo Nguy n Ti n Dũng và c ng s (2004,2008), virus cúm gây b nh
t cu i năm 2003 ñ n nay ch là m t lo i duy nh t, có ngu n g c t virus
cúm lưu hành

Trung Qu c, là virus A/Gs/Guangdong/1/96/H5N1. S xâm

nh p c a subtype virus H5N1 gennotype Z-ñư c WHO ký hi u là nhánh 1
(clade 1) t Trung Qu c ñã gây nên các

d ch lan tràn chưa t ng th y t i

Vi t Nam su t t B c ñ n Nam. Tuy nhiên, ñ n năm 2005, m t nhánh m i
c a subtype H5N1 là clade 2.3.2 (gennotype G) ñã ñư c nh n bi t t i nư c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

11

ta, d n thay th cho clade 1 t i mi n B c. Trong khi đó virus cúm thu c
clade 1 v n ti p t c gây b nh t i các t nh phía Nam.
Theo Ken Inui (2008) [12] [13] cũng cho bi t, trong vòng 10 năm, virus
cúm H5N1 (Gs/GD/1/96) ñã bi n ñ i và t o ra 9 clade HA trong dòng này.
Trung Qu c có t t c các clade này cịn các nư c láng gi ng ch có m t s
clade. T i Vi t Nam, các clade 3, 5 và 8 khó bám r , nhưng các clade 1 và 2
có th t n t i và gây thành d ch l n. Tuy nhiên, các lo i vaccine cúm ñư c s
d ng

Vi t Nam hi n v n có hi u qu đ i v i các clade này.
* S c ñ kháng c a virus
Virus cúm type A tương ñ i nh y c m v i các ch t hoá h c

như:formalin, natri hypochlorite 5,52%, axit pha lỗng 2%… c n 70% di t
virus nhanh chóng.
Ch t sát trùng alpha terpineol t tinh d u tràm có kh năng sát khu n và
làm gi m s nhân lên c a virus H5N1 trên môi trư ng t bào. Tuy nhiên, cơ
ch tác ñ ng c a ch t này như th nào c n nghiên c u ti p.
Virus không b n v i nhi t ñ ,

50-600C ch vài phút là virus m t ñ c

tính. Virus trong nư c ni u c a phơi thai gà b o t n ñư c vài tu n

40C;

-700C có th b o qu n virus lâu dài. Dư i ánh n ng m t tr i chi u tr c ti p
virus ch s ng ñư c 40 gi . Tia c c tím có th di t virus d dàng. Virus H5N1

cịn có kh năng gây nhi m sau 35 ngày s ng trong phân, nư c và ñ t
chu ng gia c m. Trong ph t ng gà, virus t n t i 24-39 ngày. Trong máu và
th t gia c m đơng l nh, virus s ng ñư c t i 3 tu n.
ði m ñ ng ñi n c a virus tương ng pH = 5,3 nên
đ c tính c a virus gi m nhanh hơn

môi trư ng axit,

môi trư ng ki m (Bùi Quang Anh và

Văn ðăng Kỳ, 2004).
2.3. D ch t h c b nh cúm gia c m
* Loài v t mang virus
Virus cúm ñã ñư c phân l p

h u h t các loài chim hoang dã như v t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

12


tr i, thiên nga, h i âu, v t, mòng bi n, di u hâu, chim h s ..., tuy nhiên t n
su t và s lư ng virus phân l p ñư c
khác. ði u tra thu c m di trú

lồi thu c m đ u cao hơn các loài

B c M cho th y trên 60% chim non b

nhi m virus do t p h p ñàn trư c khi di trú.
Trong các lồi thu c m thì v t tr i có t l nhi m virus cao hơn c .
Nh ng virus này không gây b nh cho v t ch , mà ñư c nhân lên trong ñư ng
ru t và bài th i ra ngoài, tr thành ngu n reo r c virus cho các lồi khác, đ c
bi t là gia c m (Bùi Quang Anh và Văn ðăng Kỳ, 2004). Cu i tháng 10/2004,
OIE, FAO và WHO ñã lưu ý các nư c ñã tr i qua d ch cúm gia c m H5N1
r ng v t ni có th đóng vai trò quan tr ng trong vi c làm lây lan ch ng virus
cúm gia c m H5N1 th ñ c l c cao cho các gia c m kho và r t có th lây
truy n virus tr c ti p cho con ngư i vì v t ni và gà nhi m b nh cùng bài
th i lư ng virus như nhau, nhưng v t nuôi thư ng không th hi n các tri u
ch ng lâm sàng b nh lý (FAO, 2004) [26]. ði u này ñ c bi t có ý nghĩa
vùng nơng thơn, nơi có t p qn chăn ni v t th rơng, các lồi gia c m
thư ng ñư c nh t chung, s d ng chung m t ngu n nư c. Trên th c t , trong
cùng m t khu v c có th có m t s đàn gia c m nhi m virus và phát hi n
b nh, còn m t s khơng phát b nh mà ch có huy t thanh dương tính. ðó là
virus bài th i ra t v t r t d b thay ñ i tính kháng ngun. Nh ng đàn có
huy t thanh dương tính đã nhi m virus H5N1 khơng cư ng đ c ho c nhi m
lồi virus H5N1 khơng đ c. Hi n FAO và OIE ñang ph i h p đánh giá vai trị
c a v t ni nh m ñưa ra chi n lư c lâu dài v i m c đích kh ng ch các
d ch cúm gia c m

châu Á.

Virus cúm H5N1 lưu hành

m t s khu v c châu Á có đ c l c v i gà,

chu t ñã ñư c tăng lên và ñã m r ng ph gây b nh c a nó trên c lồi mèo.
M t s đ ng v t có vú như c y v n, ch n hay chó cũng nhi m b nh và bài
th i virus (Tô Long Thành, 2005).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

13


* ð ng v t c m nhi m
B nh cúm đư c phát hi n

t t c các lồi chim thu n dư ng (gia c m,

thu c m) ho c chim hoang dã. Gà, gà tây, chim cút, b câu, v t, ngan... ñ u m c
b nh. Hi n ñã phân l p ñư c virus t v t b u, ng ng, chim cút, gà gô, gà lơi. V t
ni nhi m virus cúm nhưng khó phát hi n tri u ch ng do v t có s c đ kháng
cao v i virus gây b nh, k c v i ch ng có đ c l c cao. Các lồi dã c m cũng có
th b b nh nhưng khó có th phát hi n ñư c do cách s ng hoang dã và ñ c tính
di trú c a chúng. ðây là ngu n tàng tr và reo r c virus nguy hi m nh t (Ph m
S Lăng và cs, 2004).
Gà, ngan, v t, chim cút m i l a tu i ñ u m c b nh cúm, nhưng

4-6

tu n tu i là m n c m nh t. Gia c m d m c b nh và có t l ch t cao nh t
nơi b nh phát ra l n ñ u và trong tu i s p ñ ho c th i kỳ ñ cao nh t. Gia
c m có kh năng s n xu t càng cao thì càng m n c m v i virus. Con non và
già m n c m v i m m b nh hơn con trư ng thành.
Khơng ch đ i v i lồi chim, virus có th gây b nh cho các lồi đ ng
v t có vú khác như l n, ng a, ch n, h i c u, cá voi... và c con ngư i. Nhi u
nghiên c u m i đây cho th y lồi mèo, v n ñư c coi là không c m nhi m v i
cúm, cũng m c b nh và ch t (Tô Long Thành, 2005).

* S truy n lây
Khi gia c m nhi m virus cúm thì ch sau vài gi virus ñư c nhân lên r t
nhanh trong ñư ng hô h p và đư ng tiêu hố. S truy n lây ñư c th c hi n
theo 2 phương th c là tr c ti p và gián ti p:
- Lây tr c ti p do con v t m n c m ti p xúc v i con v t m c b nh
thơng qua các h t khí dung đư c bài ti t t đư ng hơ h p ho c qua phân, th c
ăn và nư c u ng b nhi m.
- Lây gián ti p qua các h t khí dung trong khơng khí v i kho ng cách
g n ho c nh ng d ng c ch a virus do gia c m m c b nh bài th i qua phân
ho c lây qua chim, thú, th c ăn, nư c u ng, l ng nh t, qu n áo, xe v n
chuy n, côn trùng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

14


Như v y, virus cúm d dàng truy n qua nh ng vùng khác do con ngư i,
phương ti n v n chuy n, d ng c chăn nuôi...
ð i v i gia c m nuôi, ngu n d ch ñ u tiên thư ng th y là:
- T các lồi gia c m ni khác nhau

trong cùng m t trang tr i ho c

trang tr i khác li n k (như v t lây sang gà).
- Lây truy n qua tr ng.
- T gia c m nh p kh u.
- T chim di cư, ñ c bi t các loài chim nư c di trú.
- T ngư i và các đ ng v t có vú khác (Bùi Quang Anh và Tr n H u
C n, 2004).

* M t s k t qu nghiên c u c a Vi n thú y Vi t Nam
S lưu hành c a virus cúm gia c m l n ñ u tiên ñư c nghiên c u t i
Vi t Nam, ñã phân l p các lo i virus cúm trong ñàn gia súc và gia c m, xác
đ nh s có m t c a virus cúm thông qua vi c phân l p virus và xét nghi m
huy t thanh. Vi n thú y c ng tác v i cơ quan nghiên c u trong và ngồi nư c,
đã phân l p và ñ nh typ 337 ch ng virus cúm lưu hành trong ñàn gia c m
Vi t Nam. Qua k t qu nghiên c u, Vi n thú y có m t s k t lu n sau:
- Virus cúm gia c m H5N1 gây b nh cho gia c m Vi t Nam có ngu n
g c t Trung Qu c và thu c gennotype Z.
- Trong các năm ti p theo c a

d ch, virus v n ti p t c xâm nh p t

Trung Qu c vào Vi t Nam, có th thơng qua đư ng nh p l u gia c m. Lo i
virus xâm nh p v sau, ngồi gennotype Z cịn có c genotype G, lo i virus
chuyên lưu hành

Qu ng Tây và H Nam (Trung Qu c).

- Virus lưu hành

Vi t Nam ln bi n đ i c u trúc di truy n. Ch riêng

đo n gen t i v trí tách đã có 5 c u trúc khác nhau.
- S bi n ñ i di truy n c a virus cúm H5N1 t i Vi t Nam ñã x y ra t i
v trí th th c a v trí v i t bào.
- Virus H5N1 gây b nh cho gia c m năm 2003 v n t n t i

Vi t Nam.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

15


Các lo i virus lưu hành

phía Nam đã phát tri n thành m t nhóm riêng

(nhóm S) và khác v i nhóm virus (nhóm N) lưu hành

phía B c.

-Virus cúm H5N1 có tính kháng ngun r t đa d ng t khi xu t hi n t i
Vi t Nam và ñã xu t hi n m t s ch ng có tính kháng ngun hồn tồn khác
và đư c phân vào nhóm kháng ngun HA genotyp G.
- Xác đ nh phương pháp ch n đốn virus cúm b ng phương pháp RTPCR, trong đó xác đ nh virus typ A trư c (thơng qua xác đ nh gen M) sau đó
m i xét nghi m các đ c tính subtype khác.
- Nghiên c u tình hình nhi m virus H5N1 trong đàn chim hoang dã cho
th y cị tr ng có kh năng nhi m virus H5N1 nhưng t l th p. ð i v i loài
thú, ngoài nghiên c u v l n, ñã phát hi n c y hương t i r ng Cúc Phương b
ch t do virus cúm H5N1. ði u này cho th y c n có các bi n pháp an tồn sinh
h c cho các vư n qu c gia, nh t là các s thú.
- ðã ch t o thành công kháng nguyên HA H5N1 dùng trong giám sát
huy t thanh cúm gia c m. M t khác cũng ñã ch t t o thành công kháng huy t
thanh kháng H5N1 dùng trong nghiên c u và ch n đốn b nh.
2.4. Tri u ch ng và b nh tích b nh cúm gia c m
* Tri u ch ng
Theo Lê Văn Năm (2004), th i kỳ b nh r t ng n, t vài gi ñ n 3 ngày
sau khi virus xâm nh p vào cơ th . Th quá c p tính (hay g p): x y ra t vài

gi đ n 24 gi . Th c p tính t 1 ñ n 4 ngày. Th á c p tính (ít g p) có th t i 7
ngày. B nh lây lan r t nhanh, gây ch t ác tính, ch t nhanh và nhi u. Bi u hi n
tri u ch ng lâm sàng c a b nh khác nhau, nó ph thu c nhi u y u t : ch ng
virus gây ñ c, s lư ng virus xâm nh p, loài c m nhi m, tu i, gi i tính, ch đ
dinh dư ng, tình tr ng mi n d ch c a v t ch trư c khi nhi m, môi trư ng, s
c ng nhi m cùng v i các virus, vi khu n khác.
Tri u ch ng đi n hình c a b nh cúm th ñ c l c cao

gia c m là:

- Ch t cao ñ t ng t, t l t vong cao, có khi đ n 100%.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

16


- Có các bi u hi n

đư ng hơ h p như h t hơi, th khò khè, viêm

xoang, ch y nhi u nư c m t, nư c mũi, d ch nhày màu xám ho c ñ xám.
- Sưng phù đ u và m t, mào, tích sưng phù màu tím s m.
- Xu t huy t dư i da (đ c bi t dư i da chân), tím tái.
- ðư ng tiêu hoá: a ch y.
- Th n kinh: Con v t đi l i khơng bình thư ng, run r y, ch nh cho ng,
co gi t, m t thăng b ng, v n ñ ng xoay trịn, n m li bì t m đ ng v i nhau...
Trong m t s trư ng h p, b nh bùng phát nhanh, trư c khi gia c m
ch t khơng th y có bi u hi n lâm sàng (Bùi Quang Anh và Văn ðăng Kỳ,
2004).

Gia c m b nhi m các ch ng virus cúm có đ c l c y u hơn cũng có
nh ng tri u ch ng tương t , v i m c ñ nh hơn và t l ch t th p hơn.
Các loài thu c m (v t, ngan, ng ng...) ít khi bi u hi n tri u ch ng,
nhưng n u phát b nh thì viêm xoang, viêm mí m t, viêm đư ng hơ h p, t l
ch t cao.
* B nh tích
Khi m khám gia c m ch t do cúm có th th y các b nh tích đ c trưng:
- Mào, tích sưng to tím s m, phù mí m t. Phù keo nhày và xu t huy t
dư i da ñ u, cơ ñùi. Xu t huy t thành d i, v t dư i da chân.
- Viêm cata và viêm tơ huy t niêm m c khí qu n, niêm m c đư ng tiêu
hố. Khí qu n phù, ch a nhi u d ch nh y.
- Tăng sinh túi khí, viêm tơ huy t tương m c c a các cơ quan n i t ng
như: màng bao tim, màng gan, màng ru t... xu t huy t m vành tim.
- Ru t viêm cata và xu t huy t. N i t ng xu t huy t, có th ho i t .
- Lách, gan, th n, ph i sưng to, ho i t . Viêm ng d n tr ng, v tr ng non.
B nh gây ra do các ch ng virus có đ c l c cao thì th y t huy t, xu t huy t
da, gan, th n, tim, lách, ph i. Nhưng gia c m ch t đ t ng t khơng có các b nh
tích này (Ph m S Lăng và cs, 2004).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

17


2.5. Ch n đốn b nh cúm gia c m
* Ch n đốn d a vào đ c đi m d ch t , tri u ch ng, b nh tích
B nh x y ra d n d p, nhanh chóng thành d ch. Gà m i l a tu i ñ u m c
nhưng hay g p nh t là gà t 4 ñ n 6 tu n tu i. ð c bi t b nh n ng nh t
c m ñang ñ ,

gia

giai ño n ñ cao nh t ho c l n ñ u tiên b b nh cúm. Tri u

ch ng đi n hình: th khó, viêm t t mũi, sưng ñ u, phù m t, thu thũng, xu t
huy t, ho i t mào, tích, xu t huy t dư i da thành v t đ . B nh tích đi n hình:
th t thâm, viêm dính phúc m c, cơ quan n i t ng b teo, viêm xu t huy t và
ho i t bu ng tr ng, ng d n tr ng viêm, v tr ng non.
* Ch n đốn thư ng qui b nh cúm gia c m c a trung tâm ch n đốn
Thú y trung ương – C c thú y theo sơ ñ sau:
B nh ph m

D ch nh p, h u
h ng

Xét nghi m nhanh
(BDDiz ho c
Quickvie)

Ph t ng
(ph i, khí qu n, gan)

Huy t thanh)

Phân l p virus trên
tr ng ho c t bào

Tìm kháng th
cúm

Giám ñ nh

RT - PCR

Huy t thanh h c

2.6. ðáp ng mi n d ch ch ng virus cúm gia c m
* ðáp ng mi n d ch khơng đ c hi u
H th ng mi n d ch khơng đ c hi u là hàng rào phịng th đ u tiên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...................................

18