Bồi dưỡng HSG 2010 - 2011

Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
bồi dỡng môn ngữ văn 9
*****
Phần văn nghị luận
A. Mục tiêu:
- Giúp HS củng cố kiến thức về văn nghị luận đã học ở các lớp 7,8.
- Hiểu thêm về một số kiểu bài nghị luận trong chơng trình Ngữ văn 9: nghị luận về
một sự việc, hiện tợng đời sống; nghị luận về một vấn đề t tởng đạo lí; nghị luận về một
tác phẩm thơ, truyện hoặc một đoạn trích trong tác phẩm văn học.
- Rèn luyện kĩ năng làm văn nghị luận: kĩ năng xác định đề, kĩ năng lập ý, dựng đoạn,
kĩ năng diễn đạt
- Đây là những kiến thức xuyên suốt trong năm học lớp 9 nhng vì sau mỗi chuyên đề
ngoài việc cung cấp kiến thức về tác giả, tác phẩm còn có phần luyện đề nên nội dung
kiến thức về văn nghị luận đợc tìm hiểu sớm góp phần rèn kĩ năng tổng hợp cho HS
trong học tập môn Ngữ văn.
B. Chuẩn bị:
- Tài liệu tham khảo:
+ Kĩ năng làm văn nghị luận phổ thông (Nguyễn Quốc Siêu)
+ Nâng cao kĩ năng làm bài văn nghị luận (Nhà xuất bản GD, nhiều tác giả)
+ Tập làm văn THCS (Tạ Đức Hiền)
+ Dạy học Tập làm văn THCS (Nguyễn Trí, NXB GD)
- GV tổng hợp lí thuyết về văn nghị luận và các bài tập rèn luyện kĩ năng.
- HS củng cố kiến thức về văn nghị luận đã học và đọc tài liệu bổ sung kiến thức.
C. Nội dung:
I. Ôn tập văn nghị luận:
- Khái quát chung về văn nghị luận: đặc điểm của văn nghị luận, đề văn nghị luận, lập ý
cho bài văn nghị luận (phần này GV hớng dẫn HS tự ôn tập theo kiến thức Ngữ văn 7)
- Phơng pháp lập luận trong bài văn nghị luận: phép lập luận chứng minh, phép lập luận
giải thích, xây dựng và trình bày luận điểm trong văn nghị luận (phần này GV h ớng
dẫn HS tự ôn tập theo kiến thức Ngữ văn 8)
- Các yếu tố biểu cảm, tự sự, miêu tả rtong văn nghị luận.

- GV chú ý các tiêu chí của dẫn chứng văn chứng minh, lí lẽ trong văn giải thích.
II. Giới thiệu các kiểu bài nghị luận trong chơng trình Ngữ văn 9.
1. Phần lí thuyết:
1
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
a. GV cung cấp các kiến thức lí thuyết cơ bản về các kiểu bài nghị luận: khái niệm, nội
dung nghị luận, hình thức - bố cục bài văn nghị luận, dàn bài chung của các kiểu bài:
- Nghị luận về một sự việc, hiện tợng đời sống.
- Nghị luận về một vấn đề t tuởng, đạo lí.
- Nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc một đoạn trích).
- Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
b. GV chú ý phân biệt giữa các kiểu bài nghị luận:
- Nghị luận về một sự việc, hiện tợng đời sống lấy sự việc, hiện tợng đời sống làm đối t-
ợng chính; nghị luận về một vấn đề t tởng đạo lí lấy t tởng đạo lí làm đối tợng chính.
Nghị luận về một sự việc hiện tợng đời sống đi từ sự việc, hiện tợng cụ thể mà nâng lên
thành vấn đề t tởng đạo đức; nghị luận về một vấn đề t tởng đạo lí thì từ vấn đề t tởng
đạo đức mà suy nghĩ về cuộc sống xã hội sau khi đợc giải thích, phân tích thì vận dụng
các sự việc, thực tế đời sống để chứng minh nhằm trở lại khẳng định (hay phủ định)
một t tởng nào đó.
- Nghị luận về một tác phẩm truyện (về nội dung, nghệ thuật, nhân vật, đoạn tích của
tác phẩm) cần chú ý tới các đặc điểm của truyện: kết cấu, tình huống, chi tiết, sự việc,
ngôn ngữ nhân vật Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần chú ý tới các đặc điểm của
thơ: ngôn từ, hình ảnh, giọng điệu, cảm xúc, vần nhịp, các biện pháp tu từ
2. Kĩ năng làm bài văn nghị luận:
a. Kĩ năng xác định đề:
- Đọc kĩ đề, lu ý những từ ngữ quan trọng gợi hớng làm bài.
- Xác định đúng kiểu bài nghị luận để tránh nhầm lẫn về phơng pháp .
- Xác định nội dung nghị luận để tránh lạc đề.
- Xác định phạm vi t liệu cho bài viết.
- GV đặc biệt lu ý kiểu ra đề có mệnh lệnh và không có mệnh lệnh, những đề mở để HS

làm quen với những yêu cầu mới trong làm văn nghị luận, nhất là các đề nghị luận xã
hội.
b. Kĩ năng tìm ý và lập dàn ý:
- Một bài văn hay trớc hết là phải có những ý hay. ý hay là ý đúng, sâu, mới và riêng.
Khi tìm ý cần chú ý một số vấn đề sau:
+ Có những nhận xét khái quát từ những vấn đề nổi bật, tiêu biểu trong nội dung nghị
luận.
+ Đề xuất luận điểm từ sự so sánh những nội dung, đối tợng cùng loại.
+ Xây dựng ý từ những ý kiến phản đề.
2
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
+ Đặt các câu hỏi tìm ý, nhất là đối với kiểu bài nghị luận xã hội
- Lập dàn ý, sắp xếp các ý theo một trình tự hợp lí.
c. Kĩ năng dựng đoạn:
- Viết đoạn mở bài:
+ Mở bài theo cách trực tiếp.
+ Mở bài theo cách gián tiếp (chú ý rèn kĩ đối với HSG).
- Viết các đoạn trong phần thân bài:
+ Các cách lập luận: diễn dịch, quy nạp, tổng hơp - phân tích
+ Kĩ năng liên kết giữa các đoạn văn: sử dụng từ ngữ, câu để liên kết.
- Viết đoạn kết bài:
+ Xây dựng đoạn kết bài tơng ứng với mở bài.
+ Các cách kết bài mở
* Trong quá trình dựng đoạn, chú ý kĩ năng dùng từ, đặt câu, phát triển ý để tăng
chất văn và độ sâu sắc cho bài viết. Kết hợp các kiến thức GV cung cấp, các ví dụ minh
hoạ, cần dành thời gian cho HS luyện viết và chấm chữa, phát huy tính sáng tạo của HS
trong làm văn.
Chuyên đề
Từ văn bản đến bài văn nghị luận xã hội
a. Cơ sơ lí luận

Tích hợp là quan điểm cơ bản của việc đổi mới nội dung chơng trình SGK và đổi
mới phơng pháp dạy học trong bộ môn Ngữ văn của nhiều năm nay. Trong chơng trình
SGK Ngữ văn THCS, các tác giả biên soạn đã thể hiện rất rõ quan điểm tích hợp này ở
mọi hình thức: tích hợp ngang giữa các phân môn, tích hợp dọc, tích hợp đồng tâm
Sự đổi mới này không chỉ giúp HS có đợc kiến thức tổng hợp mà còn có kĩ năng tốt hơn
trong quá trình học và làm văn.
Trong các kiểu làm văn, SGK Ngữ văn cũng đã thực sự chú ý đến kĩ năng vận
dụng kiến thức tác phẩm để phục vụ cho các bài làm văn nghị luận văn học nh: chứng
minh, giải thích, phân tích một đoạn thơ, đoạn truyện hoặc một tác phẩm thơ, một tác
phẩm truyện. Bên cạnh đó còn có kiểu bài nghị luận xã hội giúp HS không chỉ rèn
luyện tốt kĩ năng làm văn nghị luận mà còn có thêm cách nhìn, cách nghĩ về xã hội sâu
sắc hơn, nhận thức đợc rõ hơn vai trò của mỗi cá nhân trớc những vấn đề xã hội ngày
nay.
3
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
Có một điều thật lí thú là trong các tác phẩm văn học đợc học trong chơng trình
Ngữ văn, mỗi tác phẩm không chỉ là một bức tranh thu nhỏ của cuộc sống, là một nét
tâm hồn của con ngời mà những tác phẩm đó còn có khả năng bồi đắp tâm hồn ngời
đọc, giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về cuộc đời và con ngời quanh ta. Chính vì vậy các
tác phẩm văn học này thực sự đã trở thành một nguồn t liệu quý, là những đề tài phong
phú cho bài làm văn nghị luận xã hội. Việc vận dụng kiến thức có trong văn bản vào
làm văn nghị luận xã hội không chỉ giúp HS củng cố lại kiến thức văn bản mà còn giúp
các em thành thạo hơn về kĩ năng làm văn và biết đi từ văn học đến cuộc sống.
Bài viết này xin đợc bàn về kĩ năng vận dụng kiến thức văn bản đợc học trong
chơng trình Ngữ văn đến việc làm văn nghị luận xã hội với mục đích khẳng định tác
dụng của quan điểm tích hợp trong đổi mới phơng pháp dạy học và bàn thêm về kĩ năng
làm văn của HS trong nhà trờng.
B. Nội dung chính.
I. ý nghĩa xã hội của các tác phẩm văn học trong ch ơng trình Ngữ v ăn.
Văn học Việt Nam, cả văn học dân gian và văn học viết là sản phẩm tinh thần

quý báu của dân tộc, phản ánh tâm hồn và tính cách Việt Nam với những nét bền vững
đã thành truyền thống và có sự vận động trong trờng kì lịch sử. Mỗi thời kì, mỗi giai
đoạn, văn học lại có những nội dung cụ thể, phản ánh một cách chân thực về xã hội và
con ngời thời kì đó. Vốn có tinh thần cộng đồng ngay từ buổi đầu hình thành dân tộc,
lại phải trải qua nhiều cuộc xâm lăng, phải thờng xuyên vật lộn với những khắc nghiệt
của thiên nhiên để sinh tồn và phát triển nên tinh thần yêu nớc, ý thức cộng đồng đã trở
thành truyền thống sâu sắc và bền vững của dân tộc Việt Nam. T tởng yêu nớc thể hiện
trong tinh thần phục hng dân tộc ở thời Lí, trong hào khí Đông A thời Trần, trong ý
thức sâu sắc và đầy tự hào về đất nớc, về dân tộc ở thơ văn Nguyễn Trãi. Tinh thần ấy
lại sôi nổi, mạnh mẽ, thiết tha hơn bao giờ hết trong thơ văn chống Pháp, trong văn học
yêu nớc đầu thế kỉ XX, đặc biệt là trong văn học của hai thời kì kháng chiến chống
Pháp và chống Mĩ. Tinh thần yêu nớc còn thể hiện trong những rung động và niềm yêu
mến, tự hào về quê hơng, thiên nhiên đất nớc, tự hào về tiếng nói của dân tộc
Các sáng tác văn học còn đề cao tinh thần nhân đạo - tình yêu thơng con ngời -
một truyền thống sâu đậm của văn học Việt Nam. Tất cả đều hớng về khẳng định những
giá trị tốt đẹp của con ngời, lên tiếng mạnh mẽ bênh vực cho quyền sống của con ngời
đồng thời nói lên khát vọng về hạnh phúc, mơ ớc về tự do, lẽ công bằng. Nhiều tác
phẩm hớng tinh thần nhân đạo vào những tầng lớp nghèo khổ, tố cáo mạnh mẽ những
bất công xã hội, những thế lực thống trị, áp bức và lên tiếng đòi quyền sống xứng đáng
cho con ngời. Các tác phẩm văn học mới đặc biệt hớng vào khẳng định những phẩm
chất tốt đẹp và sức mạnh giải phóng của quần chúng nhân dân lao động, ngợi ca những
tình cảm cộng đồng nh tình đồng chí, đồng bào.
4
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
Nhiều tác phẩm đề cập đến những vấn đề gần gũi thiết thực trong đời sống tinh
thần của mỗi con ngời nh tình cảm gia đình, sự giật mình thức tỉnh của lơng tâm trớc
vòng xoáy cuộc đời, truyền thống uống nớc nhớ nguồn, những bài học đạo đức nhẹ
nhàng mà sâu sắc về cái đẹp, tình yêu thơng loài vật
Văn học Việt Nam có lịch sử lâu dài, gắn bó mật thiết với lịch sử, với vận mệnh
của nhân dân, lu giữ và toả chiếu tinh hoa, bản sắc tâm hồn dân tộc qua các thời đại; là

vốn quý của nền văn hoá dân tộc; nuôi dỡng và bồi đắp tâm hồn, tính cách, t tởng cho
các thế hệ ngời Việt Nam trong hiện tại và tơng lai. Tất cả các nội dung đó đều mang
một ý nghĩa xã hội sâu sắc và đều có thể trở thành một đề tài độc đáo cho các bài làm
văn nghị luận, nhất là kiểu bài làm văn nghị luận xã hội
II. Đặc tr ng của kiểu bài nghị luận xã h ội.
Văn bản nghị luận đợc tạo lập nhằm giải quyết một vấn đề nào đó đặt ra trong
cuộc sống. Ngời viết sẽ trình bày các t tởng, quan điểm của mình về vấn đề đặt ra nhằm
thuyết phục ngời đọc tán thành và làm theo. Vấn đề càng có ý nghĩa xã hội sâu rộng,
văn bản nghị luận càng có giá trị. Nghệ thuật nghị luận càng sắc bén, chặt chẽ, văn bản
càng có tác dụng rộng rãi và mạnh mẽ. Nghị luận xã hội là một lĩnh vực rất rộng lớn, từ
bàn bạc những sự việc, hiện tợng đời sống đến bàn luận những vấn đề chính trị, chính
sách, từ những vấn đề đạo đức, lối sống đến những vấn đề có tầm chiến lợc, những vấn
đề t tởng triết lí.
Hình thức nghị luận thứ nhất là nghị luận về một sự việc hiện tợng đời sống. Vốn
sống của học sinh bắt đầu từ nhận thức về từng sự việc trong đời sống hàng ngày: một
vụ cãi lộn, đánh nhau, một vụ đụng xe dọc đờng, một việc quay cóp khi làm bài, một
hiện tợng nói tục, chửi bậy, thói ăn vặt xả rác, trẻ em hút thuốc lá, đam mê trò chơi điện
tử, bỏ bê học tập Các sự việc, hiện t ợng nh thế học sinh nhìn thấy hằng ngày ở xung
quanh nhng ít có dịp suy nghĩ, phân tích, đánh giá chúng về các mặt đúng - sai, lợi -
hại, tốt - xấu Bài nghị luận về một sự việc, hiện t ợng xung quanh mà các em không
xa lạ, từ những suy nghĩ của bản thân mà viết những bài văn nghị luận nêu t tởng, quan
niệm, đánh giá đúng đắn của mình. Đó có thể coi là một hình thức nghị luận phù hợp
với kinh nghiệm lứa tuổi và trình độ suy luận của học sinh.
Hình thức nghị luận thứ hai là nghị luận về một vấn đề t tởng, đạo lí bàn về một
t tởng, đạo đức, lối sống có ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống con ngời. Các t tởng
đó thờng đợc đúc kết trong những câu tục ngữ, danh ngôn, ngụ ngôn, khẩu hiệu hoặc
khái niệm. Những t tởng, đạo lí ấy thờng đựơc nhắc đến trong đời sống song hiểu cho
rõ, cho sâu, đánh giá đúng ý nghĩa của chúng là một yêu cầu cần thiết đối với mỗi ngời.
Bài nghị luận về một t tởng, đạo lí có phần giống với bài nghị luận về về một sự
việc, hiện tợng đời sống ở chỗ: sau khi phân tích sự việc, hiện tợng, ngời viết có thể rút

ra những t tởng và đạo lí đời sống. Nhng hai kiểu bài này khác nhau về xuất phát điểm
và lập luận. Về xuất phát điểm, bài nghị luận về một sự việc, hiện tợng đời sống xuất
5
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
phát từ sự thực đời sống mà nêu t tởng, bày tỏ thái độ. Bài nghị luận về vấn đề t tởng
đạo lí, sau khi giải thích, phân tích thì vận dụng các sự thật đời sống để chứng minh
nhằm trở lại khẳng định (hay phủ định) một t tởng nào đó. Đây là nghị luận nghiêng về
t tởng, khái niệm, lí lẽ nhiều hơn; các phép lập luận giải thích, chứng minh, tổng hợp th-
ờng đợc sử dụng nhiều.
Nh vậy, kiểu bài nghị luận xã hội trớc hết đợc dùng để bàn luận, đánh giá, nhận
xét về những vấn đề xã hội, những hiện tợng, sự việc hoặc những vấn đề t tởng đạo lí
trong đời sống xã hội, đời sống tinh thần của con ngời. Nh trên đã chỉ ra, các tác phẩm
văn học cũng trở thành một nguồn đề tài vô cùng phong phú, có nhiều nội dung trở
thành đối tợng của kiểu bài nghị luận. Trong chơng trình Ngữ văn 9, nhiều tác phẩm đã
tái hiện cuộc sống đất nớc và hình ảnh con ngời Việt Nam trong suốt thời kì lịch sử từ
sau Cách mạng tháng Tám 1945. Đất nớc và con ngời Việt Nam trong hai cuộc kháng
chiến chống Pháp và chống Mĩ với nhiều gian khổ, hi sinh nhng rất anh hùng, công
cuộc lao động xây dựng đất nớc và những quan hệ tốt đẹp của con ngời. Những điều
chủ yếu mà các tác phẩm đã thể hiện chính là tâm hồn, tình cảm, t tởng con ngời trong
một thời kì lịch sử có nhiều biến động lớn lao, những đổi thay sâu sắc: tình yêu quê h-
ơng đất nớc, tình đồng chí, sự gắn bó với cách mạng, lòng kính yêu Bác Hồ, những tình
cảm gần gũi bền chặt của con ngời nh tình bà cháu, tình mẹ con trong sự thống nhất
chung những tình cảm rộng lớn. Dới đây là một số ví dụ cụ thể để minh chứng và có thể
coi là một t liệu vận dụng trong quá trình giảng dạy nhằm mục đích củng cố sâu sắc
hơn kiến thức đọc hiểu của học sinh, khả năng liên hệ đến thực tế và rèn thêm kĩ năng
làm văn nghị luận xã hội cho các em.
III. Từ văn bản đến bài văn nghị luận xã hội.
1. Yêu cầu chung của bài văn nghị luận xã hội lấy đề tài từ các văn bản.
a. Mục đích kiểu bài:
- Củng cố kiến thức văn bản cho học sinh, giúp các em hiểu thêm về ý nghĩa của

văn chơng trong đời sống xã hôi. Khẳng định tính giáo dục, tính t tởng của tác phẩm,
và bồi đắp thêm tình cảm cho học sinh với văn học, tình cảm với cuộc sống, con ngời
xung quanh.
- Rèn luyện kĩ năng làm văn, khả năng liên hệ và đánh giá một vấn đề văn học
mang tính xã hội.
b. Xác định đúng kiểu bài: Nghị luận xã hội (Phần lớn là nghị luận về một vấn đề t tởng
đạo lí).
c. Xác định nội dung nghị luận của đề bài yêu cầu:
- Đề có thể yêu cầu rõ, nghị luận về một vấn đề t tởng đạo lí đã đợc xác định
trong nội dung bài học. Ví dụ: lí tởng của thanh niên ngày nay (đợc gợi ý từ văn bản
6
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
Lặng lẽ Sa Pa), ý nghĩa của gia đình và quê hơng trong đời sống con ngời (đợc gợi ý
từ văn bản Nói với con), mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể (đợc gợi ý từ kịch Tôi
và chúng ta, Mùa xuân nho nhỏ)
- Đề có thể mở để học sinh chọn lựa nội dung nghị luận, bàn sâu vào một vấn đề
nào đó đợc gợi ý từ văn bản đã học. Ví dụ: vẻ đẹp của đức tính khiêm nhờng em học đ-
ợc trong ý thơ Thanh Hải trong bài Mùa xuân nho nhỏ, và cũng ở đó có thể chọn nội
dung nghị luận khác quan niệm về sự cống hiến của mỗi cá nhân với quê hơng, với
cuộc đời chung
d. Các nội dung chính trong bài viết:
- Trớc hết học sinh hiểu và phải trình bày đợc những ý hiểu của mình về nội
dung mà tác phẩm đề cập đến. Đây là ý phụ trong bài viết nhng không thể thiếu và cũng
không làm quá kĩ dễ lạc sang kiểu bài nghị luận văn học. Học sinh bằng sự phân tích để
đi đến khái quát nội dung xã hội cần nghị luận.
- Nội dung chính của bài viết là các em cần trình bày những hiểu biết của bản
thân về vấn đề xã hội đợc nhắc đến trong văn bản bằng vốn kiến thức thực tế trong cuộc
sống, thực trạng của vấn đề với các mặt tốt - xấu, đúng - sai, cũ - mới Từ đó bày tỏ
thái độ, quan điểm và đa ra những giải pháp, liên hệ mở rộng vấn đề , giải quyết vấn đề
sâu sắc và thuyết phục.

e. Hình thức của bài viết:
- Bài viết đảm bảo bố cục thông thờng một bài văn nghị luận: mở bài, thân bài và
kết luân. Các đoạn văn trong bài có tính liên kết chặt chẽ cả về nội dung và hình thức.
- Diễn đạt bằng các hình thức lập luận của văn nghị luận: giải thích, chứng minh,
phân tích, tổng hợp. Dẫn chứng của kiểu bài này có phạm vi rộng, nhiều nhất là trong
đời sống xã hội và có thể trong cả văn học, lịch sử
2. Một số đề văn nghị luận xã hội từ các văn bản.
Đề số 1: Trong bài thơ Con cò nhà thơ Chế Lan Viên có viết:
Con dù lớn vẫn là con của mẹ,
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con
ý thơ gợi cho em những suy nghĩ gì về tình mẹ trong cuộc đời của mỗi con ngời.
Để làm đợc đề bài này, học sinh cần xác định đúng các yêu cầu sau:
- Kiểu bài: Nghị luận xã hội (nghị luận về một vấn đề t tởng đạo lí)
- Nội dung nghị luận: Vẻ đẹp (ý nghĩa) của tình mẹ trong cuộc đời mỗi con ngời.
- Phạm vi t liệu: Những hiểu biết và suy nghĩ của cá nhân về tình mẹ trong cuộc sống
của mỗi ngời.
7
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
- Các nội dung cần viết:
+ Giải thích qua ý thơ của tác giả Chế Lan Viên (ý phụ): Dựa trên nội dung bài
thơ Con cò, đặc biệt là hai câu thơ mang ý nghĩa triết lí sâu sắc khẳng định tình mẹ
bao la, bất diệt. Trớc mẹ kính yêu, con dù có khôn lớn trởng thành nh thế nào đi chăng
nữa thì vẫn là con bé nhỏ của mẹ, rất cần và luôn đợc mẹ yêu thơng, che chở suốt đời.
+ Khẳng định vai trò của mẹ trong cuộc sống của mỗi ngời (ý chính): Mẹ là ngời
sinh ra ta trên đời, mẹ nuôi nấng, chăm sóc, dạy dỗ chúng ta. Mẹ mang đến cho con
biết bao điều tuyệt vời nhất: nguồn sữa trong mát, câu hát thiết tha, những nâng đỡ, chở
che, những yêu thơng vỗ về, mẹ là bến đỗ bình yên của cuộc đời con, là niềm tin, là sức
mạnh nâng bớc chân con trên đờng đời, Công lao của mẹ nh nớc trong nguồn, nớc
biển Đông vô tận. (Dẫn chứng cụ thể)
+ Mỗi chúng ta cần phải làm gì để đền đáp công ơn của mẹ? Cuộc đời mẹ không

gì vui hơn khi thấy con mình mạnh khoẻ, chăm ngoan, giỏi giang và hiếu thảo. Mỗi
chúng ta cần rèn luyện, học tập và chăm ngoan để mẹ vui lòng: vâng lời, chăm chỉ,
siêng năng, học giỏi, biết giúp đỡ cha mẹ (Có dẫn chứng minh hoạ).
+ Phê phán những biểu hiện, những thái độ, hành vi cha đúng với đạo lí làm con
của một số ngời trong cuộc sống hiện nay: cãi lại cha mẹ, ham chơi, làm những việc vi
phạm pháp luật để mẹ lo lắng, đau lòng Có thể phê phán tới cả những hiện t ợng mẹ
ruồng rẫy, vất bỏ con, cha làm tròn trách nhiệm của ngời cha, ngời mẹ
+ Liên hệ, mở rông đến những tình cảm gia đình khác: tình cha con, tình cảm
của ông bà và các cháu, tình cảm anh chị em để khẳng định đó là những tình cảm bền
vững trong đời sống tinh thần của mỗi ngời. Vì vậy mỗi chúng ta cần gìn giữ và nâng
niu. Tình cảm gia đình bền vững cũng là cội nguồn sức mạnh dựng xây một xã hội bền
vững, đẹp tơi.
Đề số 2: Lấy tựa đề Gia đình và quê h ơng - chiếc nôi nâng đỡ đời con, hãy
viết một bài nghị luận nêu suy nghĩ của em về nguồn cội yêu thơng của mỗi con ngời.
- Đề bài này đợc dựa trên nội dung, ý nghĩa của bài thơ Nói với con của nhà thơ Y
Phơng, một bài thơ đã viết rất thành công về gia đình và quê hơng bằng phong cách rất
riêng của một nhà thơ dân tộc.
- Bài viết của học sinh trên cơ sở kiến thức văn bản đó cần đảm bảo các yêu cầu
sau:
+ Khẳng định ý nghĩa của gia đình và quê hơng trong cuộc sống của mỗi con ng-
ời: Gia đình là nơi có mẹ, có cha, có những ngời thân yêu, ruột thịt của chúng ta. ở nơi
ấy chúng ta đợc yêu thơng, nâng đỡ, khôn lớn và trởng thành. Cùng với gia đình là quê
hơng, nơi chôn nhau cất rốn của ta. Nơi ấy có mọi nguời ta quen biết và thân thiết, có
cảnh quê thơ mộng trữ tình, có những kỉ niệm ngày ấu thơ cùng bè bạn, những ngày cắp
sách đến trờng Gia đình và quê h ơng sẽ là bến đỗ bình yên cho mỗi con ngời; dù ai đi
đâu, ở đâu cũng sẽ luôn tự nhắc nhở hãy nhớ về nguồn cội yêu thơng.
8
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
+ Mỗi chúng ta cần làm gì để xây dựng quê hơng và làm rạng rỡ gia đình? Với
gia đình, chúng ta hãy làm tròn bổn phận của ngời con, ngời cháu: học giỏi, chăm

ngoan, hiếu thảo để ông bà, cha mẹ vui lòng. Với quê hơng, hãy góp sức trong công
cuộc dựng xây quê hơng: tham gia các phong trào vệ sinh môi trờng để làm đẹp quê h-
ơng, đấu tranh trớc những tệ nạn xã hội đang diễn ra ở quê hơng. Khi trởng thành trở về
quê hơng lập nghiệp, dựng xây quê mình ngày một giầu đẹp
+ Có thái độ phê phán trớc những hành vi phá hoại cơ sở vật chất, những suy
nghĩ cha tích cực về quê hơng: chê quê hơng nghèo khó, chê ngời quê lam lũ, lạc hậu,
làm thay đổi một cách tiêu cực dáng vẻ quê hơng mình
+ Liên hệ, mở rộng đến những tác phẩm viết về gia đình và quê hơng để thấy ý
nghĩa của quê hơng trong đời sống tinh thần của mỗi con ngời: Quê hơng (Đỗ Trung
Quân), Quê hơng (Giang Nam), Quê hơng (Tế Hanh), Nói với con (Y Phơng)
+ Nâng cao: Nguồn cội của mỗi con ngời là gia đình và quê hơng, nên hiểu rộng
hơn quê hơng không chỉ là nơi ta sinh ra và lớn lên, quê hơng còn là Tổ quốc; tình yêu
gia đình luôn gắn liền với tình yêu quê hơng, tình yêu đất nớc. Mỗi con ngời luôn có sự
gắn bó những tình cảm riêng t với những tình cảm cộng đồng
Đề số 3: Trớc khi vĩnh biệt cõi đời, nhà thơ Thanh Hải gửi lại lời trăng trối
bằng những thật câu thơ giản dị:
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mơi
Dù là khi tóc bạc.
(Trích Mùa xuân nho nhỏ )
Theo em tác giả đã nhẹ nhàng nhắc chúng ta điều gì qua những dòng thơ ấy?
Bài viết của học sinh cần đảm bảo một số yêu cầu sau:
- Hiểu khái quát về ý thơ của nhà thơ Thanh Hải: Những câu thơ bày tỏ những
suy ngẫm và tâm niệm của nhà thơ trớc mùa xuân của đất nớc, thể hiện khát vọng đợc
hoà nhập vào cuộc sống của đất nớc, đợc cống hiến phần tốt đẹp, dù nhỏ bé của mình

cho đất nớc, cho cuộc đời chung. Điều tâm niệm ấy đợc thể hiện một cách chân thành
trong những tình ảnh thơ đệp một cách tự nhiên, giản dị. Đó mới là ý nghĩa cao quý của
đời ngời.
- HS có thể bàn luận sâu về một trong các ý sau :
9
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
+ Vẻ đẹp của đức tính khiêm nhờng, thái độ của mỗi cá nhân trớc những cống
hiến vì tập thể, vì quê hơng. HS cần nêu rõ khiêm nhờng là gì, biểu hiện của đức tính
khiêm nhờng, ý nghĩa của đức tính khiêm nhờng trong cuộc sống, trái với khiêm nhờng
là tự kiêu, tự đại
+ ý nghĩa của cuộc đời mỗi con ngời trong cuộc đời chung: Mỗi ngời phải mang
đến cho cuộc đời chung một nét đẹp riêng, phải cống hiến cái phần tinh tuý, dù là bé
nhỏ cho đất nớc và phải không ngừng cống hiến dù khi còn trẻ hay lúc tuổi đã già.
- Trong bài viết cần có dẫn chứng về ngời thật, việc thật hoặc các dẫn chứng có
từ trong các tác phẩm văn học đợc học và đọc thêm trong chơng trình nh: Lặng lẽ Sa
Pa (Nguyễn Thành Long), Những ngôi sao xa xôi (Lê Minh Khuê), Khoảng trời, hố
bom (Lâm Thị Mĩ Dạ)...
- Liên hệ tới bản thân về thái độ sống khiêm nhờng trớc mọi ngời, trớc bạn
bè (Nếu chọn ý 1). Hoặc liên hệ tới bản thân khi còn là học sinh cần làm gì để góp phần
vào việc dựng xây quê hơng, đất nớc, xây đắp cuộc đời chung (Nếu chọn ý 2).
Đề số 4: Nhân vật Nhĩ trong truyện ngắn Bến quê (Nguyễn Minh Châu) vào
những ngày cuối cùng của cuộc đời mình đã tìm thấy vẻ đẹp quê hơng nơi bãi bồi bên
kia sông ngay trớc của sổ nhà mình. Sự phát hiện đó của Nhĩ gợi cho em suy nghĩ gì
về cái đẹp trong cuộc sống?
- HS phải xác định đợc bài viết thuộc kiểu bài nghị luận xã hội-nghị luận về một
vấn đề t tởng: Quan niệm về cái đẹp trong cuộc sống của mỗi con ngời.
- Bài làm cần đảm bảo cơ bản các nội dung sau:
+ Phân tích đợc tâm trạng của nhân vật Nhĩ trong những ngày cuối đời khi phát
hiện ra bãi bồi bên kia sông, ngay trớc của sổ nhà mình. Nhĩ trớc đó từng đi khắp mọi
nơi trên trái đất nhng về cuối đời anh mắc bệnh trọng nằm liệt giờng mọi hoạt động của

anh đều phải nhờ vào ngời thân. Chính lúc này anh mới nhận ra vẻ đẹp của những cánh
hoa bằng lăng, của mặt sông Hồng màu đỏ nhạt, một dải đất bồi dấp dính phù sa, của
những sắc màu thân thuộc nh da thịt, nh hơi thở thân thuộc. Đó là những phát hiện vừa
mới mẻ, vừa muộn màng gửi gắm tâm trạng của một con ngời nặng trĩu những từng trải,
đau thơng: yêu quê hơng nhng một đời phải li hơng, thờng hờ hững và mắc vào những
điều vòng vèo, chùng chình nên bây giờ cảm thấy tiếc nuối, xa xôi. Qua đó nhà văn
Nguyễn Minh Châu muốn gửi đến mọi ngời một thông điệp: Cái đẹp thật gần gũi, cái
đẹp nằm ngay trong những điều giản dị, tiêu sơ của cuộc đời mà mỗi ngời vì sự thờ ơ có
thể lãng quên.
+ Khẳng định cái đẹp nằm trong những điều giản dị, gần gũi: cái đẹp trong lời ăn
tiếng nói, trong trang phục giản dị hợp ngời hợp cảnh, trong gia đình với ngôi nhà sạch
sẽ gọn gàng, trong cách trang trí nhẹ nhàng thanh thoát không một chút cầu kì, phô tr-
ơng; cái đẹp trong một buổi sớm mai trên con đờng quen thuộc từ nhà đến trờng, trong
những bông hoa dại ven đờng mong manh bé nhỏ; cái đẹp trong những cử chỉ thân mật
gắn bó giữa bạn bè
10
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
+ Con ngời cần phải tự ý thức để nhận ra và trân trọng những giá trị và vẻ đẹp
bình dị, đích thực của cuộc sống. Trớc hết mỗi ngời phải biết yêu cái đẹp, trân trọng và
nâng niu vẻ đẹp trong cuộc đời. Mỗi ngời phải biết tạo ra cái đẹp cho mình và cho mọi
ngời để tô điểm cho cái đẹp của cuộc sống quanh ta. Có thể liên hệ tới những câu nói
ăn cho mình mặc cho ngời hoặc Không có ngời phụ nữ náo xấu, chỉ có những ngời
phụ nữ không biết làm đẹp mà thôi
+ Phê phán những quan niệm sai lầm về cái đẹp của nhiều ngời trong cuộc sống
hiện nay: đẹp là phải ăn mặc sành điệu, đúng mốt hợp thời trang, đẹp là phải sống trong
ngôi nhà cao tầng trang trí cầu kì sang trọng trong khi chủ nhân của những trang phục,
ngôi nhà đó sống cha đẹp; đẹp là phải đi đến những nơi xa lạ, những nơi có danh lam
thắng cảnh trong khi ngời khách du lịch ấy cha nhận thức đúng đắn về việc giữ gìn môi
trờng xung quanh, xem thờng những nơi từng gắn bó, thân quen từ trớc
+ Từ đó biết làm đẹp cho mình một cách phù hợp, làm đẹp cho quê hơng, cho

cuộc đời chung, biết trân trọng những giá trị đích thực, giản dị và bền vững của cuộc
đời. Liên hệ đến ý thơ của tác giảTố Hữu:
Còn gì đẹp trên đời hơn thế.
Ngời với ngời sống để yêu nhau.
Yêu thơng, đoàn kết, giúp đỡ nhau trong cuộc sống cũng là một cách sống đẹp.
Đề số 5: Từ nhan đề và ý nghĩa vở kịch: Tôi và chúng ta của tác giả Lu
Quang Vũ, hãy viết bài văn nghị luận nêu suy nghĩ của em về mối quan hệ giữa cá
nhân và tập thể trong cuộc sống ngày nay.
- HS cần xác định đúng yêu cầu đề bài: nghị luận về mối quan hệ giữa cá nhân và
tập thể trong cuộc sống hiện nay. (Dựa trên những kiến thức đọc hiểu văn bản kịch Tôi
và chúng ta). Đây là một vấn đề t tởng mang tính xã hội sâu sắc mà cuộc sống hiện
nay rất cần phải đặt ra và cũng là một vấn đề khó đối với học sinh.
- Bài cần đảm bảo các ý chính sau:
+ HS trình bày những hiểu biết khái quát về nhan đề và ý nghĩa vở kịch Tôi và
chúng ta của Lu Quang Vũ. Vở kịch phản ánh cuộc đấu tranh gay gắt để thay đổi tổ
chức, lề lối hoạt động sản xuất ở xí nghiệp Thắng Lợi. Một bên là t tởng bảo thủ kh kh
giữ lấy nguyên tắc, quy chế cứng nhắc, lạc hậu với một bên là tinh thần giám nghĩ giám
làm, khát khao đổi mới vì lợi ích của tập thể. Qua nhan đề, cùng với xung đột của hai
phía, tác giả khẳng định không có thứ chủ nghĩa tập thể chung chung. Cái ta đợc hình
thành từ nhiều cái tôi cụ thể. Cái tôi vì tập thể, vì cái chung, cái tôi phải đợc hoà trong
cái ta nhng cần có tiếng nói riêng và đúng đắn theo những quan điểm tiến bộ của thời
đại.
+ HS trình bày những hiểu biết về cái tôI và cái ta. Tôi là số ít, là một cá nhân
với những suy nghĩ và cuộc sống riêng. Ta vừa là số ít vừa là số nhiều nhng đợc hiểu ở
đây là chỉ số nhiều, chỉ tập thể của nhiều cái tôi cùng tham gia. Giữa Tôi và Ta phải có
mối quan hệ nhất định: trong tôi có ta, trong ta có tôi. Có tập thể khi có nhiều cá nhân
11
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
cùng tham gia, trong tập thể có tiếng nói cá nhân. Một tập thể mạnh khi có nhiều cá
nhân xuất sắc, một tổ chức ổn định thì đời sống cá nhân cũng ổn định, vững vàng

+ Những biểu hiện cụ thể của mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể trong cuộc
sống hiện nay:
Trong nhiều tổ chức, nhiều tập thể vẫn có những cá nhân hết lòng cống hiến sức
khoẻ, năng lực, tâm huyết để dựng xây cơ quan, đơn vị mình công tác. Họ có thể là
những lãnh đạo của cơ quan, họ cũng có thể là các nhân viên, bảo vệ, là các bạn cán bộ
lớp, các thành viên trong lớp Đơn vị đó vì vậy mà không ngừng lớn mạnh góp thêm
vào việc xây dựng và phát triển kinh tế, xã hội, phong trào của nhà trờng (Dẫn chứng
minh hoạ, có thể trong các văn bản đã học)
Nhng trớc những biến động và đổi thay không ngừng của nền kinh tế thị trờng,
nhu cầu cuộc sống cá nhân ngày một khác đã trở thành khá phổ biến những quan niệm
cho rằng trớc hết phải vì cuộc sống của chính mình, vì lợi ích của riệng mình. Vì vậy tr-
ớc tập thể nhiều cá nhân đã không đóng góp hết mình và dựa dẫm ỉ lại vào số đông theo
suy nghĩ Nớc nổi thì bèo nổi. Họ tìm cách để thu vào túi mình những nguồn lợi lớn
nhất để ổn định cuộc sống gia đình và hởng thụ, họ thờ ơ trớc những thay đổi của đơn
vị mình, thờ ơ trớc những khó khăn của mọi ngời xung quanh. Họ không giám đấu
tranh trớc những cái sai, cái xấu, bàng quan và vô u vì sợ liên luỵ đến mình, ảnh hởng
đến danh tiếng, chức sắc, thu nhập Có thể nói mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể
trong cuộc sống ngày nay có phần xấu đi, dờng nh mọi ngời chỉ còn làm việc theo trách
nhiệm và làm vừa đủ, vừa đúng thậm chí cha hoàn thành công việc của mình (Dẫn
chứng ở tập thể lớp, ở địa phơng hoặc ở một cơ quan đơn vị mà em biết).
+ Trớc hiện trạng đó mỗi cá nhân chúng ta cần phải làm gì? Xác định lại quan
điểm đúng đắn về mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể, nêu cao tinh thần đoàn kết, ý
thức cộng đồng, tinh thần trách nhiệm của mỗi ngời trong tổ chức, đơn vị mình công tác
và sinh hoạt. Tập thể phải bảo vệ quyền lợi của mỗi cá nhân, bênh vực cá nhân, động
viên, khích lệ họ vợt lên mọi hoàn cảnh để có nhiều đóng góp vì lợi ích chung
+ Liên hệ mở rộng đến những quan điểm của ngời xa:
Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
Mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể còn đợc hiểu rộng ra là sự hợp tác và hữu
nghị không chỉ trong nớc mà còn trên phạm vi quốc tế. Trong cơ chế hoà nhập ngày

nay cá nhân nói riêng, đơn vị, cơ quan, tỉnh thành, quốc gia cần kịp thời nắm bắt cơ hội
hoà nhập nhng trong sự hoà nhập đó không có sự hoà tan, trong cái riêng có những cái
chung và ngợc lại. Tất cả vì tinh thần đoàn kết, hoà bình cùng phát triển và tiến bộ
4. Một số đề tham khảo:
Đề số 1: Những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, tình yêu làng của
nhân vật ông Hai trong truyện ngắn Làng đợc nhà văn Kim Lân viết lại thật chân
thành và cảm động. Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, tình yêu làng của những ngời
12
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
con quê hơng đợc thể hiện nh thế nào? Hãy bài văn nghị luận nêu suy nghĩ về tình cảm
thiêng liêng đó.
Đề số 2: Ngạn ngữ Trung Quốc có câu: Đọc sách có ba điều tốt: mắt tốt,
miệng tốt, tâm tốt; nhà lí luận văn học, nhà mĩ học Chu Quang Tiềm trong bài Bàn
về đọc sách cũng khẳng định: Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nh ng đọc
sách vẫn là con đờng quan trọng của học vấn. Sách có tầm quan trong nh vậy nhng
hiện trạng của việc đọc sách ngày nay nh thế nào, hãy bàn về điều đó?
Đề số 3: Từ văn bản Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới của tác giả Vũ
Khoan đến những suy nghĩ của em về hành trang của ngời học sinh trong một xã hội
với những phát triển không ngừng về khoa học, công nghệ và kinh tế nh hiện nay.
Đề số 4: Gác-xi-a Mác-két trong bài viết Đấu tranh cho một thế giới hoà
bình đã chỉ ra nguy cơ của chiến tranh hạt nhân đe doạ loài ngời và nhấn mạnh vào
nhiệm vụ đấu tranh để ngăn chặn nguy cơ ấy. Là một ngời yêu chuộng hoà bình, em gửi
thông điệp gì đến mọi ngời để bảo vệ nền hoà bình thế giới?
Đề số 5: Truyện Kiều đợc coi là đền thiêng của nền văn học Việt Nam nói
riêng, nền văn hoá dân tộc nói chung. Nhiệm vụ của em trong việc bảo vệ và giữ gìn
những giá trị tinh thần đó của dân tộc.
Đề số 6: Kết thúc truyện ngắn Cố h ơng nhà văn Lỗ Tấn có viết: Cũng giống
nh con đờng trên mặt đất; kì thực làm gì có đờng. Ngời ta đi mãi thì thành đờng thôi.
Con đờng đi đến thành công trong học tập có giống con đ ờng trên mặt đất?
Phần cảm thụ văn học

1. Lí thuyết và kĩ năng phần cảm thụ văn học GV tham khảo nội dung đợc học ở các
lớp dới.
2. Một số lu ý khi cảm thụ văn học trong làm văn lớp 9:
- Ngoài kĩ năng cảm thụ đã học, HS cần gia tăng trong bài viết của mình cách đánh giá,
bình luận, khả năng liên hệ, so sánh, khái quát về đối tợng cảm thụ.
- Hành văn sắc sảo, có thể bộc lộ quan điểm của cá nhân trớc đối tợng cảm thụ, có thể
đi ngợc với những cách cảm nhận thông thờng nhng phải đủ lời lẽ để thuyết phục mọi
ngời về quan điểm cá nhân đa ra.
- Vì lớp 9 là năm cuối cấp nên nội dung cảm thụ có thể có những vấn đề đã đợc học
trong các chơng trình lớp dới, chơng trình đang học và cả những kiến thức ngoài chơng
trình (mới) để đánh giá khả năng cảm thụ của các em một cách khách quan.
13
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
3. Một số nội dung cảm thụ văn học:
- Một bài thơ, một bài ca dao, một đoạn trích trong tác phẩm thơ hoặc truyện (Có thể
trong chơng trình lớp 9 hoặc các lớp 6,7,8 và các văn bản khác ngoài chơng trình.
- Cảm thụ trên cơ sở so sánh các nội dung về cùng một đề tài, của cùng một tác giả,
cùng một thời đại
4. Một số đề bài tham khảo:
Đề 1: Cảm nhận vẻ đẹp cảnh ra khơi trong các đoạn thơ sau:
Khi trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng
Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá.
Chiếc thuyền nhẹ hăng nh con tuấn mã
Phăng mái chèo, mạnh mẽ vợt trờng giang.
Cánh buồm giơng to nh mảnh hồn làng
Rớn thân trắng bao la thâu góp gió
(Quê hơng, Tế Hanh)
Mặt trời xuống biển nh hòn lửa.
Sóng đã cài then đêm sập cửa.
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,

Câu hát căng buồm cùng gió khơi.
(Đoàn thuyền đánh cá, Huy Cận)
Đề 2: Vẻ đẹp của mùa thu xa và nay trong những dòng thơ:
Long lanh đáy nớc in trời
Thành xây khói biếc, non phơi bóng vàng
(Nguyễn Du)
Và: Bỗng nhận ra h ơng ổi
Phả vào trong gió se
Sơng chùng chình qua ngõ
Hình nh thu đã về
(Hữu Thỉnh)
Đề 3: Hãy cùng nhà thơ Hữu Thỉnh đón chào vẻ đẹp một ngày thu trong bài thơ Chiều
sông Thơng của tác giả:
14
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
Đi suốt cả ngày thu
Vẫn cha về tới ngõ
Dùng dằng câu quan họ
Nở tím bên sông Thơng.
Nớc vẫn nớc đôi dòng
Chiều uốn cong lỡi hái
Những gì sông muốn nói
Cánh buồm đang hát lên.
Đám mây trên Việt Yên
Rủ bóng về Bố Hạ
Lúa cúi mình giấu quả
Ruộng bời con gió xanh.
Nớc màu đang chảy ngoan
Giữa lòng mơng máng nổi
Mạ đã thò lá mới

Trên lớp bùn sếnh sang.
Cho sắc mặt mùa vàng
Đất quê mình thịnh vợng
Những gì ta gửi gắm
Sắp vàng hoe bốn bên.
Hạt phù sa rất quen
Sao mà nh cổ tích
Mấy cô coi máy nớc
Mắt dài nh dao cau.
ôi con sông màu nâu
ôi con sông màu biếc
Dâng cho mùa sắp gặt
Bồi cho mùa phôi thai.
Nắng thu đang trải đầy
Đã trăng non múi bởi
Bên cầu con nghé đợi
Cả chiều thu sang sông.
(Tháng 10 năm 1973)
Phần văn học trung đại
A. Mục tiêu:
- Củng cố một số kiến thức văn học trung đại đợc học ở lớp dới, hệ thống kiến thức văn
học trong suốt một nghìn năm lịch sử thời phong kiến.
- Khắc sâu kiến thức về tình hình xã hội và tình hình văn học từ thế kỉ XVI đến thế kỉ
XIX.
- Hiểu đợc nội dung, nghệ thuật các tác phẩm văn học trung đại đợc học trong chơng
trình.
- Từ đó vận dụng kiến thức để làm văn.
B. Nội dung:
I. Tổng quan về văn học trung đại Việt Nam.
15

Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
1. Khái quát về tình hình xã hội phong kiến Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XX. (Nhấn
mạnh hơn ở thế kỉ XVI đến thế kỉ XIX)
2. Khái quát tiến trình phát triển của văn học trung đại VN
3. Giới thiệu một số chủ đề chính của văn học trung đại VN:
- Chủ nghĩa yêu nớc.
- Chủ nghĩa nhân đạo.
4. Đặc điểm thi pháp của văn học trung đại VN (những biểu hiện cụ thể trong văn học
từ thế kỉ XVI đén thế kỉ XIX)
II. Tác giả Nguyễn Dữ và Chuyện ng ời con gái Nam Xơng .
1. Các kiến thức cơ bản về tác giả và tác phẩm.
2. Bổ sung kiến thức về tập Truyền kì mạn lục.
3. Nhấn mạnh giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
4. Một số vấn đề cảm nhận và nghị luận về tác phẩm:
- Giá trị nhân đạo của truyện.
- Ngời phụ nữ trong xã hội phong kiến qua cuộc đời và số phận nhân vật Vũ Nơng.
- ý nghĩa của chi tiết cái bóng.
- ý nghĩa của các yếu tố kì lạ.
- Các lời đối thoại và độc thoại của nhân vật trong truyện
5. Một số bài tập tham khảo:
Đề 1: Trong bài thơ Lại viếng bài Vũ Thị tác giả Lê Thánh Tông có viết:
Qua đây bàn bạc mà chơi vậy.
Khá trách chàng Trơng khéo phũ phàng .
Hãy cắt nghĩa các nguyên nhân gây nên cái chết oan khiên của nàng Vũ trong
Chuyện ng ời con gái Nam Xơng của tác giả Nguyễn Dữ.
Đề 1: Trong Chuyện ng ời con gái Nam Xơng, nhân vật Vũ Nơng nhiều lần đã nói
với chồng con, với đất trời
Hãy phân tích lời của nàng Vũ để hiểu hơn về vẻ đẹp tâm hồn ngời con gái Nam
Xơng.
Đề 3: Những ảnh hởng và sáng tạo của Nguyễn Dữ trong Chuyện ng ời con gái Nam

Xơng so với truyện cổ tích Vợ chàng Tr ơng .
Đề 4: Có ý kiến cho rằng kết thúc Chuyện ng ời con gái Nam Xơng vừa có hậu nhng
ít nhiều vẫn còn tính bi kịch.
16
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
Hãy phân tích để thấy đợc chiều sâu nhân đạo trong kết thúc đó.
Đề 5: Cảm nhận của em về chi tiết cái bóng trong Chuyện ng òi con gái Nam Xơng
của nhà văn Nguyễn Dữ.
III. Tác giả Nguyễn Du và Truyện Kiều
Ngoài các kiến thức cơ bản về tác giả, tác phẩm GV có thể nhấn mạnh một số
nội dung sau:
1. Các nhân tố làm nên thiên tài Nguyễn Du.
2. Giá trị nội dung và nghệ thuật của Truyện Kiều.
3. Mở rộng kiến thức đối với HSG về một số thành công khác của Truyện Kiều
4. Một số nội dung có thể trở thành chủ đề làm văn nghị luận:
- Trái tim yêu thơng con ngời của Nguyễn Du.
- Hình ảnh thiên nhiên trong Truyện Kiều:
+ Vẻ đẹp bức tranh mùa xuân (cảm nhận).
+ Hình ảnh ngọn cỏ trong những không gian khác nhau (so sánh).
+ Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật:
+ Miêu tả ngoại hình, nội tâm nhân vật.
+ Ngôn ngữ nhân vật...
- Cảm nhận, nghị luận về một đoạn trích, một số câu thơ.
4. Một số đề bài ví dụ:
Đề 1: Sự ảnh hởng và sáng tạo của Nguyễn Du trong hai dòng thơ:
Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa
so với câu thơ cổ của Trung Quốc:
Phơng thảo liên thiên bích

Lê chi sổ điểm hoa .
Đề 2: Có ý kiến cho rằng đằng sau bức chân dung xinh đẹp của Thuý Kiều và Thuý
Vân là những dự báo về số phận của hai nàng.
Phân tích đoạn trích Chị em Thuý Kiều cùng những hiểu biết của em về tác
phẩm Truyện Kiều hãy làm sáng tỏ.
17
Đào Phơng THCS Trung Yên - Sơn Dơng - TQ
Đề 3: Suy nghĩ của em về số phận ngời phụ nữ trong xã hội phong kiến qua hai nhân
vật Vũ Nơng ( Chuyện ng ời con gái Nam Xơng - Nguyễn Dữ) và nhân vật Thuý Kiều
( Truyện Kiều - Nguyễn Du).
Đề 4: Trong hoàn cảnh nơi đất khách quê ngời cô đơn, buồn tủi Kiều thật đáng thơng.
Nhng Kiều lại dành tình thơng, nỗi nhớ ấy cho những ngời thân yêu nhất của mình.
Hãy phân tích tâm trạng nhớ thơng của nhân vật Thuý Kiều trong đoạn trích
Kiều ở lầu Ngng bích. Từ đó em có suy nghĩ nh thế nào về chữ hiếu của con cái đối
với cha mẹ trong cuộc sống ngày nay?
IV. Một số văn bản khác (GV bổ sung một số kiến thức cơ bản)
1. Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh.
2. Hoàng Lê nhất thống chí.
3. Truyện Lục Vân Tiên.
V. Giới thiệu một số chuyên đề (GV tham khảo)
1. Nghệ thuật tả cảnh của thi hào Nguyễn Du trong Truyện Kiều
Bỳt phỏp ca i thi ho Nguyn Du c coi l iờu luyn, tuyt bỳt trong ú
ngh thut t cnh t tỡnh c ngi i sau khen ngi "nh mỏu chy u ngn
bỳt" v "thu nghỡn i". Xin gii thiu bi vit ca nh phờ bỡnh Trn Ngc v Ngh
Thut T Cnh ca Thi Ho Nguyn Du trong Truyn Kiu.
on Trng Tõn Thanh hay Truyn Kiu ca thi ho Nguyn Du l mt ỏng
vn chng tuyt tỏc trong lch s vn hc nc ta. Truyn Kiu cú giỏ tr v mi
mt: t tng, trit lý, luõn lý, tõm lý v vn chng.
Truyn Kiu vỡ th ó tr thnh quyn truyn th ph thụng nht nc ta: t
cỏc bc cao sang quyn quý, trớ thc khoa bng, vn nhõn thi s, cho n nhng ngi

bỡnh dõn ớt hc, ai cng bit n truyn Kiu, thớch c truyn Kiu, ngõm Kiu v
thm chớ búi Kiu.
Giỏ tr tuyt ho ca truyn Kiu l mt iu khng nh m trong ú giỏ tr
vn chng li gi mt a v rt cao. Trong phm vi bi vit ny, chỳng tụi xin c
bn n ngh thut t cnh ca thi ho Nguyn Du trong tỏc phm on Trng Tõn
Thanh hay Truyn Kiu ..
Ngh thut t cnh ca Nguyn Du núi chung rt a dng, ti tỡnh v phong
phỳ. Chớnh Ngh thut t cnh ny ó lm tng rt nhiu thi v v giỏ tr cho truyn
Kiu.
Li t cnh dim tỡnh .
õy l li t cnh mang tớnh cỏch ch quan, man mỏc khp trong truyn Kiu.
Cnh vt bao gi cng bao hm mt ni nim tõm s ca nhõn vt chớnh hoc ph n
18
§µo Ph¬ng THCS Trung Yªn - S¬n D¬ng - TQ
chứa trong đó. Nói một cách khác, Nguyễn Du tả cảnh mà thâm ý luôn luôn đem cái
cảm xúc của người đối cảnh cho chi phối lên cảnh vật. Điều này khiến cho cảnh vật
trở thành linh hoạt như có một tâm hồn hay một nỗi xúc cảm riêng tư nào đó. Chính
Nguyễn Du đã tự thú nhận sự chủ quan của mình trong lúc tả cảnh qua hai câu thơ:
“Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”
Trong khuynh hướng này , nghệ thuật tả cảnh của Nguyễn Du vượt khác hẳn
các thi nhân khác, kể cả những thi sĩ Phương Tây, vốn rất thiện nghệ trong lối tả cảnh
ngụ tình. Trong khi các thi sĩ này chỉ đi một chiều, nghĩa là chỉ tìm những cảnh vật
nào phù hợp với tâm trạng của con người thì mới ghi vào, còn Nguyễn Du thì vừa
đưa cảnh đến tâm hồn con người, lại đồng thời vừa đưa tâm hồn đến với cảnh, tạo
nên một sự giao hòa tuyệt vời hai chiều giữa cảnh và người, giữa cái vô tri và cái tâm
thức để tuy hai mà một, tuy một mà hai..
Ví dụ như khi chị em Kiều đi lễ Thanh Minh về, tới bên chiếc cầu bắc ngang
một dòng sông nhỏ gần mả Đạm Tiên, thì cả người lẫn cảnh đếu cảm thấy nao nao
tấc dạ trong buổi chiều tà :

“Nao nao dòng nước uốn quanh
Nhịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang”
“Nao nao” chỉ tâm sự con người, nhưng cũng chỉ sự ngập ngừng lãng đãng của
dòng nước trôi dưới chân cầu.
Hình ảnh một mảnh trăng khuyết soi nghiêng nhìn Kim Trọng khi chàng nửa
tỉnh nửa mê, chập chờn với hình ảnh Kiều sau lần gặp gỡ đầu tiên:
“Chênh chênh bóng Nguyệt xế mành
Tựa ngồi bên triện một mình thiu thiu”
Chàng biếng nhác cả việc sách đèn, để phòng đọc sách lạnh tanh với tiếng gió
quạnh hiu phập phồng qua màn cửa :
Buồng văn hơi giá như đồng
Trúc se ngọn thỏ tơ chùng phím loan
Mành Tương phất phất gió đàn
Hương gây mùi nhớ trà khan giọng tình.
Rồi những giờ phút thề ước ba sinh đã qua, khi phải tạm xa nhau thì dòng sông
kia bỗng sao trở thành kẻ khắt khe để chia rẽ duyên tình:
Sông Tương một giải nông sờ
Bên trông đầu nọ bên chờ cuối kia
19
§µo Ph¬ng THCS Trung Yªn - S¬n D¬ng - TQ
Một đoạn tả cảnh khác, tình người ẩn sâu trong cảnh vật . Đó là cảnh Kim
Trọng sau khi hộ tang cha, về tìm lại Kiều nơi vườn Lãm Thúy, nhưng người xưa nay
còn thấy đâu, chỉ còn cảnh vườn hoang, cỏ dại lạnh lùng dưới ánh trăng.
Đầy vườn cỏ mọc lau thưa
Song trăng quạnh quẽ vách mưa rã rời
Lần thứ hai, Kim Trọng tìm về nhà Vương Viên Ngoại để hỏi thăm Kiều thì
cảnh nhà bây giờ thật sa sút , sân ngoài cỏ hoang mọc dại, ướt dầm dưới cơn mưa,
tiêu điều như nỗi buồn tênh trong lòng chàng:
Một sân đất cỏ dầm mưa
Càng ngao ngán nỗi càng ngơ ngẩn dường

Khi Kiều ở lầu Ngưng Bích, nhìn qua song cửa thấy cảnh biển chiều hôm, với
những cánh buồm xa xa lại tưởng tới thân phận bọt bèo không định hướng của mình :
Buồn trông cửa biển chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Lúc Kiều theo Mã Giám Sinh về Lâm Tri, thì lòng nàng cũng chẳng thực sự là
vui mà buồn hiu hắt như hàng lau bên vệ đường:
Gió chiều như gợi cơn sầu
Vi lô hiu hắt như màu khơi trêu
Và khi theo Sở Khanh để trốn Tú Bà, thì cảnh một đêm thu có trăng sáng
nhưng cũng lạnh lùng cũng chẳng khác chi tâm sự rối bời của Kiều :
Lối mòn cỏ nhạt màu sương
Lòng quê đi một bước đường một đau
Lúc thất vọng não nề, muốn gieo mình xuông sông Tiền Đường cho rũ nợ trần,
tâm sự Kiều cũng như mảnh trăng sắp tàn, chẳng còn chút gì lưu luyến nơi thế gian:
Mảnh trăng đã gác non đoài
Một mình luống những đứng ngồi chưa xong
Lối tả chân.
Ngoài lối tả cảnh diễm tình, Nguyễn Du còn điểm trang cho truyện Kiều bằng
nhiều bức tranh tả chân, tả rất thực, và thuần túy là những họa xinh đẹp, không ngụ
tình. Những bức tranh bằng thơ có khi tươi tắn, có khi sầu mộng được viết theo lối
văn tinh xảo.Chỉ cần một vài nét phác họa với những điểm chính hiện hữu .
Đây là cảnh một túp lều tranh bên sông vắng lúc hoàng hôn, vừa giản dị, mộc
mạc nhưng cũng rất nên thơ:
20
§µo Ph¬ng THCS Trung Yªn - S¬n D¬ng - TQ
Đánh tranh chụm nóc thảo đường
Một gian nước biếc mây vàng chia đôi.
Hoặc chỉ một vài nét chấm phá mà người đọc đã hình dung ra cảnh một mái

tranh nghèo rách nát tơi tả theo tháng ngày:
Nhà tranh vách đất tả tơi
Lau treo rèm nát trúc cài phên thưa
Hoặc bức tranh sơn thủy của một khung trời chiều long lanh phản chiếu trên
mặt sông êm ả :
Long lanh đáy nước in trời
Thành xây khói biếc non phơi ánh vàng
Hay bóng liễu rủ bên cầu và thướt tha soi bóng trên sông tạo nên một khung
cảnh đẹp mộng thơ :
Dưới cầu nước chảy trong veo
Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha
Khi chị em kiều đi viếng mộ Đạm Tiên, thì cảnh vật cũng theo đó đìu hiu ảm
đạm: cơn gió đìu hiu lay động một vài cành lau trên vùng cỏ mờ nhạt theo sương
chiều :
Một vùng cỏ áy bóng tà
Gió hiu hiu thổi một vài bông lau.
Cảnh thanh tịnh của ngôi chùa Giác Duyên nơi Kiều đã được cứu vớt, mà
đường tới thì quanh co theo giải sông, có khu rừng lau như cách biệt với cuộc sống
rộn rã bên ngoài:
Quanh co theo giải giang tân
Khỏi rừng lau đã tới sân Phật Đường
Nghệ thuật tả cảnh của Nguyễn Du tuyệt vời đến nỗi Giáo sư Nghiêm Toản đã
có nhận định như sau: “trong Đoạn Trường tân thanh, luôn luôn có những bức tranh
nho nhỏ như những hạt kim cương rải rác đính trên một tấm thêu nhung” (Việt Nam
văn Học Sử Trích Yếu)
Hãy xem cảnh bóng trăng chênh chếch soi mình trên sóng nước, đẹp lãng đãng
như nỗi tưởng nhớ miên man của Kiều về Kim Trọng sau buổi gặp gỡ lần đầu. Chỉ
vài nét đon sơ giữa trăng, nước và sân nhà đã đủ diễn tả một khung cảnh tuyệt nhã
đẹp như một bức tranh :
Gương nga chênh chếch dòm song

Vàng gieo ngấn nướ , cây lồng bóng sân
Lối tả cảnh tượng trưng:
21
§µo Ph¬ng THCS Trung Yªn - S¬n D¬ng - TQ
Nguyễn Du cũng rất nhiều khi phô diễn lối tả cảnh tượng trưng, nghĩa là chỉ
dùng một vài nét chấm phá, thành một nghệ thuật đã đạt đến mức uyển chuyển và
tinh tế
Hãy nghe hai câu thơ :
Vi lô san sát hơi may
Một trời thu để riêng ai lạnh lùng
Đó là một cảnh một rừng vi lô trong mùa thu xám có gió heo may, lành lạnh.
Lối tả cảnh này có thể Nguyễn Du chỉ viết theo nghệ thuật cảm quan của mình chứ
không hề nghĩ rằng mình đang tạo ra một lối vẽ cảnh một cách tượng trưng bằng
những vần thơ. Mãi đến hơn một thế kỷ sau ,tức vào thế kỷ 19, lối tả cảnh tượng
trưng nay mới phát triển thật mau tại Pháp mà các nhà phân tích văn học gọi là
“Symbolists”. Đó là sự nhận định của Giáo sư Hà Như Chi.
Nên để ý nghệ thuật của Nguyễn Du là mang cái gì rộng lớn mênh mông , để
rồi đem vào hàm chứa trong một cái gì nhỏ bé (luận giải của Giáo Sư Hà Như Chi
trong Việt Nam Thi Văn Giảng Luận). Trong hai câu thơ trên, “một trời thu” mang
một ý niệm không gian rộng lớn bao la, trong khi bốn chữ “riêng ai một mình” lại chỉ
một phạm vi nhỏ bé, một tâm tình đơn lẻ cá nhân.
Một vài câu thơ khác cũng mang cùng một khuynh hướng như :
Hiên tà gác bóng nghiêng nghiêng
Nỗi riêng riêng chạnh tấc riêng một mìn
Đó là cảnh mặt trời chiều bâng khuâng nghiêng mình soi bóng trước mái hiên
nhà để rồi chuyển sang, ẩn vào tâm tư riêng của một cõi lòng Kiều cô đơn. (Cần chú
ý thêm là cách dùng điệp ngữ một cách tài tình khéo léo của Nguyễn Du, với chữ
“nghiêng” và “riêng” được lập đi lập lại nhiều lần mà vẫn cảm thấy hay). Có khi
Nguyễn Du lại dùng một lối tả cảnh tượng trưng ngược lại , nghĩa là đem tấc lòng
nhỏ bé của con người cho tỏa rộng bay hòa vào cái rộng lớn của trời đất.

Hãy xem cảnh Kiều và Thúc Sinh chia tay nhau:
Người lên ngựa kẻ chia bào
Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san.
Đó là sự phân ly buồn bã tuy chỉ giữa hai người, nhưng đã làm ảm đạm cả một
vùng cảnh vật chung quanh.
Hay cảnh Kiều thất vọng cuộc đời, mở cửa phòng nhỏ bé để gieo mình xuống
dòng bao la của sông Tiền Đường :
Cửa bồng vội mở rèm châu
Trời cao sông rộng một màu bao la.
22
§µo Ph¬ng THCS Trung Yªn - S¬n D¬ng - TQ
Nói về nghệ thuật tả cảnh tượng trưng này, giáo sư Dương Quảng Hàm đã viết:
“tả cảnh thì theo lối phác họa mà cảnh nào cũng linh hoạt”
Lối tả cảnh dùng màu sắc.
Nghệ thuật tả cảnh bằng thơ của Nguyễn Du cũng dùng rất nhiều màu sắc như
bức tranh của một người họa sĩ. Trước tiên phải là ánh sáng, một yếu tố cơ bản, rồi
sau đó mới tới các màu sắc với sự pha chế sao cho làm nổi được cảnh chính và cảnh
phụ .
Hãy xem một cảnh Xuân tươi mát trên đồng quê qua ngòi bút tả cảnh đầy màu
sắc của Nguyễn Du:
Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa
Thật là một bức tranh màu sắc thanh nhã tuyệt hảo: trên thảm cỏ xanh mướt
bao la, nổi những bông hoa lê trắng tinh. Chỉ có hai màu xanh và trắng như nỗi thanh
khiết của tâm hồn chị em Kiều đi dự lễ Thanh Minh. Ở đây cũng cần để ý tới lối đảo
chữ tài tình của Nguyễn Du. Thay vì “cành lê điểm một vài bông hoa trắng” thì
Nguyễn Du đã viết: “cành lê trắng điểm một vài bông hoa”. Tất nhiên có thể Nguyễn
Du đã phải đảo chữ chỉ vì tôn trọng luật “bằng trắc” của thơ lục bát, nhưng cũng phải
công nhận đó là một lối đảo chữ tài tình mà không phải ai cũng làm được .
Cũng một cảnh cỏ xanh nữa, nhưng lần này là màu xanh thẫm soi mình cạnh

màu nước trong:
Một vùng cỏ mọc xanh rì
Nước ngâm trong vắt thấy gì nữa đâu.
Hay cảnh lung linh ánh nước soi chiếu mây vàng của hoàng hôn:
Long lanh đáy nước in trời
Thành xây khói biếc non phơi ánh vàng.
Một cảnh khác mà màu sắc lại buồn ảm đạm, chỉ có màu nâu của đất, màu
xanh vàng của cỏ úa chen chân bên cái thấp lè tè của gò đất mả Đạm Tiên:
Sè sè nắm đất bên đường
Rầu rầu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh
Nói chung, Nguyễn Du chú trọng nhiều đến màu sắc của thiên nhiên, đặc biệt
là của hoàng hôn, của cây cỏ, của trăng và của nước là những màu sắc thi vị, nhưng
lại gieo ấn tượng cho một nỗi buồn xa xăm, cũng chỉ vì truyện Kiều mang bản chất
nhiều nỗi buồn hơn vui.
Giáo sư Hà Như Chi nhận định về lối dùng màu sắc của cụ Nguyễn Du như sau
: “Nguyễn Du khi tả ánh sáng không những chỉ trực tiếp mô tả ánh sáng ấy, mà lại
23
§µo Ph¬ng THCS Trung Yªn - S¬n D¬ng - TQ
còn tả một cách gián tiếp , cho ta thấy sự phản chiếu trên ngọn cỏ, lá cây mặt nước,
đỉnh núi …” (Việt NamThi Văn Giảng Luận)
Đúng như thế, hãy xem cảnh khu vườn với hoa lựu nở đỏ như ánh lửa lập lòe
trong mùa hạ, khi mùa nắng đã được đón chào bởi tiếng quyên ca lúc khởi một đêm
trăng :
Dưới trăng quyên đã gọi hè
Đầu tường lửa lựu lập lòe đâm bông
Lối dùng chữ trang nhã và bình dân trong tả cảnh.
Nguyễn Du là một thi nhân thuộc dòng dõi quan quyền phú quý, nhưng gặp
phải cảnh loạn lạc đổi chúa thay ngôi giữa nhà Lê và nhà Nguyễn, đã phải về quê cũ
ở Huyện Tiên Điền để ẩn cư. Cụ đã trải qua những ngày sống trong phú quý và
những ngày sống thanh đạm nơi thôn dã , nên trong tâm hồn đã thu nhập được hai

cảnh sống. Cụ đã hài hòa kết hợp được hai cảnh sống đó, nên trong lãnh vực văn
chương tả cảnh trong truyện Kiều, cụ có khi dùng những chữ thật trang nhã quý phái,
có khi lại dùng những chữ thật giản dị bình dân.
Những chữ dùng trang nhã quý phái đă được kể nhiều qua những câu thơ ở
trên, thiết tưởng chẳng cần lậïp lại. Bây giờ chúng ta hãy xem những chữ rất bình dân
mà Nguyễn Du dùng trong lúc tả cảnh.
Ví dụ chị em Kiều du Xuân ra về thì trời vừa ngả bóng hoàng hôn , Nguyễn Du
dùng hai chữ “tà tà” chỉ một hành động chậm rãi, có thể là chị em Kiều thong thả
bước chân ra về, mà cũng có thể chỉ sự xuống chầm chậm của mặt trời chiều:
Tà tà bóng ngả về tây
Chị em thơ thẩn dan tay ra về.
Thế rồi gặp cảnh mả Đạm Tiên đắp vội , chỉ còn một nắm đất thấp “sè sè” bên
đường, chen lẫn vài ngọn cỏ úa :
Sè sè nắm đấ bên đường
Rầu rầu ngon cỏ nửa vàng nửa xanh.
Rồi ngọn gió gọi hồn “ào ào” thổi tới như muốn nhắn nhủ điều chi : Ào
ào đổ lộc rung cây
Ở trong dường có hương bay ít nhiều.
Hay cảnh vườn Thúy khi Kim Trọng trở lại tìm Kiều mà không thấy nàng, chỉ
thấy cánh én xập xè bay liệng trên mặt đất hoang phủ đầy rêu phong:
Xập xè én liệng lầu không
Cỏ lan mặt đất rêu phong dấu giầy .
Và đêm xuống ánh trăng soi “quạnh quẽ” lẻ loi nơi vườn vắng, tri âm chỉ còn
là những cọng cỏ dại mọc lưa thưa:
24
§µo Ph¬ng THCS Trung Yªn - S¬n D¬ng - TQ
Đầy vườn cỏ mọc lau thưa
Song trăng quạnh quẽ vách mưa rã rời
Chính vì Nguyễn Du đã kết hợp được cả hai lối hành văn bác học và bình dân
một cách tài tình nên truyện Kiều đã được tất cả mọi giai tầng trong xã hội đón nhận

thưởng thức một cách nhiệt thành. Những chữ mộc mạc bình dân đã chứng tỏ một
bước tiến của nền văn chương Việt Nam trên con đường xa dần ảnh hưởng của chữ
Hán chữ nôm mà Nguyễn Du đã tiên phong dấn bước.
6. Lối dùng điển tích trong tả cảnh .
Nguyễn Du là một thi hào dùng rất nhiều điển tích trong tác phẩm của mình.
Nhưng khác với những nhà thơ khác , thường dùng điển tích chỉ vì chưa tìm được
chữ quốc ngữ thích đáng để thay thế . Nguyễn Du thì khác, cụ đã dùng điển tích để
“làm câu thơ thêm có ý vị đậm đà mà vẫn lưu loát tự nhiên, không cầu kỳ thắc mắc”
như Giáo sư Hà Như Chi đã nhận định. (Việt Nam Thi Văn Giảng Luận). Nhưng phải
nói, những điển tích mà Nguyễn Du dùng chính đã làm giàu cho nền văn chương
quốc ngữ Việt Nam, thậm chí nhiều điển tích đã trở thành ngôn ngữ hoàn toàn Việt
Nam, mà nói tới ai ai cũng hiểu ý nghĩa đại cương của nó. Chẳng hạn những chữ
Biển dâu, Gót sen, Sư tử Hà Đông, kết cỏ ngậm vành, mây mưa, ba sinh, chắp cánh
liền cành ..v...v .
Những điển tích thường nằm nhiều trong những đoạn thơ tả người, tả tình tả
tâm trạng, tả tiếng đàn, trải dài trong suốt truyện Kiều.
Riêng trong lãnh vực tả cảnh là chủ điểm của bài này, chúng ta không gặp
nhiều điển tích cho lắm. Nhưng cũng xin đan cử vài ví dụ.
Chẳng hạn như đoạn tả cảnh Kiều nhớ Kim Trọng bên dòng nước trong xanh
phản chiếu ánh trăng ngà
“Gương nga chênh chếch dòm song
Vàng gieo ngấn nước cây lồng bóng sân ”
“Gương Nga”chỉ mặt trăng, do tích Hằng Nga, mỹ nhân, vợ của Hậu Nghệ, đánh
cắp và uống hết thuốc tiên mà Hậu Nghệ xin được của bà Tây Vương Mẫu. Hằng
Nga hóa tiên và bay lên mặt trăng. Từ đó người ta thường gọi mặt trăng là Gương
Nga hay chị Hằng, chị Nguyệt .
Hai câu thơ khác :
Sông Tần một giải xanh xanh
Loi thoi bờ liễu mấy cành Dương Quan
Sông Tần lấy từ câu “dao vọng Tần Xuyên, can trường đoạn tuyệt” ý nói ở xa

nhìn nước sông Tần như nát gan xé ruột . Dương Quan là tên một cửa ải xa ở phía tây
nam tỉnh Cam Túc. Cả hai điển tích trên đều mang ý nghĩa một sự nhớ nhung khi xa
cách. Đó là lúc Thúy Kiều tiễn đưa Thúc Sinh trở về thăm vợ cũ là Hoạn Thư.
25