PHÍA SAU BÀI THƠ TUNHF GIÀ - PHAN KHÔI

Tình Già
Phan Khôi
Hai mươi bốn năm xưa,
một đêm vừa gió lại vừa mưa,
Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ,
hai mái đầu xanh kề nhau than thở;
- "Ôi đôi ta, tình thương nhau thì vẫn nặng,
mà lấy nhau hẳn đà không đặng.
Để đến nỗi tình trước phụ tình sau,
chi bằng sớm liệu mà buông nhau!"
- "Ơ hay, nói mới bạc làm sao chớ!
Buông nhau làm sao cho nỡ ?
Thương được chừng nào hay chừng ấy,
chẳng qua ông Trời bắt đôi ta phải vậy!
Ta là nhân ngãi, đâu phải vợ chồng,
mà tính chuyện thủy chung!"
Hai mươi bốn năm sau,
tình cờ nơi đất khách gặp nhau.
Đôi mái đầu đều bạc. Nếu chẳng quen lung,
đố có nhìn ra được?
Ôn chuyện cũ mà thôi. Liếc đưa nhau đi rồi,
con mắt còn có đuôi.
*
Chuyện phía sau bài thơ “Tình già”
Ông Phan Khôi và người vợ chánh năm 1956 tại
Hà Nội. (Ảnh tư liệu của gia đình).
45 tuổi, Phan Khôi viết bài thơ “Tình già”,
trong đó câu “Hai mươi bốn năm sau, tình cờ
đất khách gặp nhau” là nói đến một chuyện
tình ngang trái của ông hồi 21 tuổi.
Năm 1908, vì tham gia chống Pháp, Phan Khôi

bị bắt giam tại nhà lao Hội An, lúc ấy ông chưa
tròn 21 tuổi. Tại đây, ông đã lọt vào “mắt xanh”
của một thiếu phụ trạc tuổi ông, vợ một võ quan
hàng tứ phẩm trông coi nhà tù. Thấy ông là một
thanh niên khí phách, vào tù chỉ vì tội tham gia
lật đổ chế độ cai trị của thực dân Pháp, còn mình
làm vợ viên võ quan này là do sự ép buộc nào
đó, bà đem lòng yêu người tù nhân trẻ tuổi.
Một hôm, một bạn tù trao cho Phan Khôi cái gói
lớn có mười miếng trầu têm kiểu Huế, mười
miếng cau tươi bửa để dính nhau, thêm mười
miếng vỏ chay và mấy chùm hoa sói. Ông hỏi
thì người bạn tù bảo là của bà Ch. nhờ đưa cho
ông. Ông lắc đầu: “Tôi có biết bà ấy là ai đâu,
tôi không nhận”. Người đưa cái gói kể đầu đuôi:
“Lâu nay tôi phục dịch hằng ngày trong nhà ông
Ch. Tôi được bà Ch. tin cậy đem tình riêng ngỏ
với tôi. Bà nói bà thấy thầy thì thương lắm, bữa
nay gửi vật nhỏ này làm tin, mong ngày khác
thầy cho bà gặp mặt để nói chuyện”.
Nghe vậy, ông Phan không biết nói sao, cũng
nhận gói trầu cau, nhưng thầm nghĩ: “Mình mà
dính líu vào bà này, nếu chồng bà ta hay được,
cũng khó cho mình. Khi họ là người có quyền
thế trong tay, mà mình chỉ là một tên tù!”.
Bữa nọ, ông Ch. sai lính vào nhà lao hỏi thầy đội
coi trong đám tù nhân có ai viết chữ tốt thì lấy
một người ra nhà viết câu đối cho ông. Trong
lao đều nhất loạt cử chàng tù nhân trẻ tuổi Phan
Khôi. Khi ông Phan theo lính đến nhà ông Ch.

thì đã thấy bày mấy vuông lụa đỏ và một nghiên
mực lớn. Ông Ch. ngồi trên sập giữa nhà, người
to lớn, mặt đen, mũi to, trông khoảng chừng 50
tuổi, hất hàm chào người tù. Một thiếu phụ còn
trẻ lắm, người trắng trẻo, khuôn mặt trái xoan,
cổ quấn khăn nhiễu điều, ngồi bên kia sập.
Ông Ch. hỏi người tù có biết uống rượu không,
rồi quay sang bảo thiếu phụ vào trong đem ra
một chai rượu thuốc, rót đưa ông Phan một cốc
đầy. Lúc ấy, ông Phan mới biết thiếu phụ chính
là bà Ch.
Trong khi người tù viết, ông Ch. cứ ngồi nhắc
chừng, chữ này viết thế này, chữ kia viết thế kia
làm chàng trai muốn nổi cáu. Thiếu phụ chừng
như biết ý, nói cùng chồng: “Tôi xem người này
viết thạo, ông cứ để cho người ta viết tự do, khỏi
phải nhắc nhở!”. Ông Ch. gạt ngang: “Mình nói
lạ! Câu đối lụa ít tiền lắm sao!”. Thiếu phụ
không nhịn được, cãi lại: “Nhưng có ai làm hư
của ông đâu, ông cứ kèm một bên thì ai mà viết
được!”…
Sau lần đó, một hôm, nhân chồng đi việc quan,
bà Ch. sai người tin cậy vào nhà lao mời chàng
trai tù nhân ra cho bà gặp, có người tâm phúc
cảnh giới bên ngoài. Bà tiếp chàng trai trong một
buồng xép. Ông Phan ngồi trên chõng nhỏ, bà
ngồi ghế bên cạnh, đặt tay lên vai ông, dịu dàng
hỏi: “Chớ anh làm chi mà họ bắt tù anh?”. Ông
Phan trả lời một câu có vẻ bâng quơ mà hóm
hỉnh: “Nội một việc tôi dám đến đây cùng bà là

đủ mắc tội rồi!”. Vừa lúc ấy, người cảnh giới giơ
cao hai tay làm hiệu. Bà Ch. biết chồng đã về,
vội mở cửa cho người tình xuống bếp và dặn cứ
ở đó một lúc. Nhưng ông Phan nghe tiếng nói ồ
ồ của ông Ch. trên nhà, vội mở cửa bếp, chạy
một mạch về nhà lao.
Từ đó, hai người không có dịp gặp nhau nữa.
Không biết có phải ông Ch. do mang máng biết
không, mà quản vợ rất kỹ… Không biết làm sao
gặp được người mình yêu, bà nhờ người tin cậy
nhắn ông Phan kiếm cớ đi ngang nhà bà để bà