viet bac - nghi luan van hoc 12

Việt Bắc" được coi là đỉnh cao của thơ ca kháng chiến chống Pháp, nhưng trước hết là một trong những đỉnh cao của thơ Tố Hữu.
Bởi nó không chỉ thể hiện những tình cảm lớn lao của nhà thơ đối với kháng chiến, cách mạng mà nó còn kết tinh trong đó những
đặc sắc trong thế giới nghệ thuật của Tố Hữu. Đó là những đặc trưng về chất trữ tình chính trị của thơ THữu, là đặc trưng về tính
dân tộc, về màu sắc dân gian trong ngôn ngữ thơ của Tố Hữu. Vì thế bài thơ vừa đem đến cho người đọc những nhận thức sâu sắc
về niềm tự hào đối với cuộc khchiến thần thánh của chúng ta, lại vừa đem đến cho người đọc những rung cảm thẩm mỹ hết sức
mạnh mẽ. Có thể thấy những đặc sắc này ngay từ những dòng thơ mở đầu của "Việt Bắc".
"Mình về mình có nhớ ta ………Tân Trào, Hồng Thái, mai đình,cây đa"
Người ta thường nói đến một đặc trưng nổi bật của thơ Tố Hữu, đó là chất trữ tình chính trị vì mỗi chặng đường thơ của Tố Hữu
dường như đều gắn liền với mỗi chặng đường cmạng của dtộc chúng ta, từ thuở "Từ ấy" cho đến "Một tiếng đờn" sau này. Nói như
thế cũng là nói về "Việt Bắc", bài thơ đã tạo nên một trong những đỉnh cao vời vợi của thơ Tố Hữu. Bởi vì bài thơ đã ra đời từ một
sự kiện chính trị hết sức lớn lao trong đời sống của dân tộc, sự kiện các cơ quan của trung ương Đảng, của chphủ, các cơ quan
khchiến, các cán bộ chiến sĩ kháng chiến sau khi hoà bình lập lại đã giã từ Việt Bắc để về xuôi, về tiếp quản Thủ đô. Tố Hữu muốn
thông qua "Việt Bắc" để dựng lại bức tranh tổng quát của cuộc khchiến 9 năm rất đáng tự hào của dân tộc ta trên chiến khu Việt
Bắc, lại vừa ghi lấy cái thời điểm chia tay giữa đồng bào Việt Bắc với các cơ quan kháng chiến. Nhưng Tố Hữu đã không làm bản
tổng kết về cuộc kháng chiến, không làm bản thông báo về sự kiện chính trị kia mà đã trữ tình hoá tất cả những nội dung thấm
đẫm màu sắc chính trị ấy. Người ta đã có lý khi nói thơ Tố Hữu là thứ thơ "đốt cháy trái tim để trở thành trí tuệ", nghĩ là từ cảm
xúc mãnh liệt của trái tim mà thức nhận những chân lý sống, chân lý cmạng.
Với ý tưởng trữ tình hoá sự kiện chtrị cũng như đsống chtrị của đất nước, viết "Việt Bắc", THữu đã sáng tạo nên một cấu tứ rất
độc đáo, cấu tứ từ khúc hát đối đáp trong cuộc chia tay giữa người ở và người về xuôi để từ những khúc hát đối đáp ấy khơi gợi
những kniệm về những ngày kháng chiến gian khổ mà vẻ vang, rồi từ những kniệm kia mà dựng lại quá trình trưởng thành của
cuộc kháng chiến, dựng lên hình ảnh của nhân dân, của những người chiến sĩ, hình ảnh của Bác, của Đảng. Vì thế ngay từ những
câu thơ mở đầu ta đã thấy cuộc trò chuyện tâm tình, những câu hát đối đáp giữa "mình" và "ta" vô cùng tha thiết, mặn nồng.
THữu đã sử dụng những cặp từ đối đáp rất quen thuộc trong ca dao, dân ca để cuộc chia tay trở nên đằm thắm như của đôi lứa
yêu nhau. Những chữ "mình", "ta" từ câu thơ mở đầu cho tới những dòng thơ cuối cùng luôn luôn khơi gợi những tình cảm mặn
nồng, không bao giờ phai nhạt giữa V Bắc và cách mạng, kháng chiến.
Trong cuộc tiễn đưa đầy lưu luyến, bịn rịn của VBắc đối với người về xuôi, khúc hát chia tay đã được bắt đầu cất lên từ chính lòng
người ở lại. Tố Hữu như muốn nói lòng người VBắc thuỷ chung với cách mạng biết nhường nào. Ngay từ câu thơ mở đầu, trong 6
tiếng đã có tới 2 tiếng "mình" thân thương.. Sự trở đi trở lại tiếng gọi đối với "mình" như để nói lòng người VBắc không nguôi nhớ
người về xuôi, nhưng lại cũng như xoáy sâu vào ký ức của người về xuôi những kniệm chan chứa nghĩa tình. Cũng ngay từ câu thơ
mở đầu, những chữ "mình", "ta" đã như quấn quýt lấy nhau như sự gắn bó không muốn chia xa giữa người ở và người về. Âm
điệu của câu thơ chủ yếu được tạo bởi thanh bằng: "Mình về mình có nhớ ta", với một chữ "ta" ở cuối làm cho tcảm nhớ thương

vừa lắng vào lòng người trong cuộc chia tay lại vừa lan xa mênh mang.
Kết cấu của 2 câu thơ mở đầu là kết cấu của một câu hỏi tu từ, câu hỏi khơi gợi những kniệm thiết tha mặn nồng, câu hỏi bao
trùm cả không gian của 15 năm ấy. Câu hỏi thường có tác dụng khơi sâu vào lý trí của người nghe nhưng ở đây câu hỏi lại khơi
gợi những kniệm đầy xúc động của 15 năm cách mạng đã gắn bó với Việt Bắc để làm nên một VNam dchủ c hoà, bởi THữu đã sử
dụng một thứ ngôn ngữ chan chứa cảm xúc. Những chữ "mười lăm năm ấy" gợi ta nhớ tới "cái thuở ban đầu" của tình yêu đã từng
được nói tới trong câu thơ của Lưu Trọng Lư: "Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy - Nghìn năm hồ dễ đã ai quên"
Người về làm sao có thể quên được 15 năm ấy của mối tình đầu giữa cách mạng và VBắc. Cùng với sự khơi gợi những tình cảm
trong sáng, đẹp đẽ, những tình cảm "nghìn năm hồ dễ đã ai quên", câu thơ còn được tiếp tục bởi những chữ "thiết tha mặn nồng".
Một câu thơ viết về 15 năm của cmạng, của khchiến mà nồng nàn, mà tha thiết và trữ tình biết bao.
Vẫn là một câu hỏi mà người ở lại hướng tới người về xuôi, vẫn là một cách xưng hô hết sức tình tứ "mình" với "ta", nhưng ở 2
dòng thơ tiếp theo lại là câu hỏi bao trùm cả không gian, không gian của cuộc chia tay, không gian của những kniệm qua suốt 15
năm ấy, không gian của cả đất nước, bao trùm cả miền ngược lẫn miền xuôi, không gian của cây với núi, của sông với nguồn. Một
câu hỏi làm bâng khuâng cả núi rừng sông núi, cả đất trời trong khung cảnh chia tay. Dường như ở đâu trong cái thời điểm ấy
cũng có sự hoà hợp giữa niềm vui và nỗi nhớ, vì sự chia tay giữa "mình" với "ta" là một sự kiện lớn lao trong đời sống của đất
nước.
Cái đặc sắc của câu thơ không chỉ thể hiện qua kết cấu của câu hỏi, qua từ ngữ xưng hô tình tứ mà còn qua những hình ảnh như
được viết ra từ thể hứng thể phú, thể tỉ trong ca dao. Đọc câu thơ "Mình về mình có nhớ ta- Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
- Mình về mình có nhớ không - Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn"
Ta ngỡ như câu ca dao:"Qua đình ngả nón trông đình - Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu - Qua cầu ngả nón trông cầu-
Cầu bao nhiêu nhịp dạ sầu bấy nhiêu"
Thơ Tố Hữu viết về những vấn đề chtrị mà vẫn thấm cái hồn của ca dao, dân ca. 4 câu thơ như bài ca dao vậy, chất trữ tình gắn
liền với những băn khoăn, trăn trở của người ở lại, của VBắc vô cùng thuỷ chung với cmạng. THữu đã chọn được cách nói để khơi
nguồn cho cxúc xuyên suốt "VBắc" hết sức đặc sắc. Mạch thơ trong những câu mở đầu này cứ thế mà tuôn chảy dào dạt.
Nằm trong mạch hát đối đáp, bài thơ đã dành đúng 4 dòng thơ diễn tả tâm trạng người về xuôi, tạo nên sự cân đối với 4 dòng thơ
mở đầu, tạo nên sự tương xứng của lòng người về xuôi với VBắc, tương xứng với sự thuỷ chung của VBắc. ở 4 dòng thơ này như
có sự nhớ thương đáp lại nhớ thương, tha thiết đáp lại với thiết tha, cái bịn rịn không nỡ rời chân đáp lại cái mặn nồng của người ở
lại. Nằm trong mạch cảm xúc như của tiếng hát giữa đôi lứa yêu nhau, THữu buông một câu thơ rất tình tứ:
"Tiếng ai tha thiết bên cồn" Chỉ một chữ "ai" thôi đủ làm say đắm lòng người. Chữ "ai" đâu phải để hỏi vì muốn biết ai; chữ "ai"
đâu cũng còn là đại từ phiếm chỉ để chỉ chung, chỉ một đối tượng không xác định bởi ở đây cả "ta" lẫn "mình" đang lên tiếng hát
cho cuộc chia tay đầy lưu luyến này. Chữ "ai" chỉ là một cách nói để làm tăng thêm tcảm yêu thương, để câu nói trở nên tình tứ

mà thôi. Người về xuôi trong nỗi niềm xúc động như mở rộng tâm hồn, mở rộng nỗi lòng của mình để đón nhận cái thiết tha của
những tình cảm thuỷ chung kia, để rồi bày tỏ tcảm của mình. Đó là trạng thái "bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi". Những
chữ "bâng khuâng", "bồn chồn" diễn tả rất chính xác trạng thái tcảm của người về xuôi. Bâng khuâng chính là nỗi niềm thương
nhớ đối vơí cảnh, đối với người, đối với cuộc sống đã trở thành kỷ niệm của những ngày kháng chiến, những kniệm còn vương
vấn, còn dâng đầy trong tâm trí người về xuôi. Bước chân về xuôi mà lòng dường như vẫn còn vấn vương với VBắc. Còn "bồn
chồn" là một từ đã tâm trạng hóa bước đi của người về xuôi, những bước đi không nỡ rời mảnh đất yêu thương qua 15 năm ấy.
Mỗi bước đi mỗi bước nhớ nhung, mỗi bước đi mỗi bước không yên bởi nỗi niềm thương nhớ ấy.
Với câu thơ thứ 3 ở khổ thơ này, THữu đã bất ngờ làm hiện ra ý nghĩa lsử của cuộc chia tay. Bởi với những dòng thơ mở đâù trước
đó, tiếng hát đối đáp như chỉ của "mình" với "ta", của đôi lứa yêu nhau, đột nhiên cuộc chia tay ấy trở thành cuộc chia tay lớn của
cả VBắc đvới người khchiến từ một hình ảnh hoán dụ:
"áo chàm đưa buổi phân ly"Cả VBắc như "ngẩn ngơ" trong cuộc chia tay lsử ấy. Hình ảnh "áo chàm" dùng để chỉ hình ảnh của
VBắc trong thủ pháp hoán dụ. Cái "ngẩn ngơ" của VBắc hiện ra ở những chữ "đưa buổi phân ly". Trong khi đó, câu thơ
"Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay" Không chỉ thể hiện cái lặng đi trong giây phút xđộng của người về xuôi mà còn diễn tả cái
ngập ngừng, bịn rịn, lưu luyến trong bước chân của người về xuôi qua sự đột biến của nhịp điệu câu thơ, bởi câu thơ lục bát vốn
có kết cấu của những nhịp chẵn đều đặn, mang cái dìu dặt của khúc hát chia tay, đã chuyển thành nhịp lẻ: 3/3/2
"Cầm tay nhau / biết nói gì / hôm nay"
Nhịp điệu ấy gợi ta nhớ tới cảnh chia tay trong câu thơ
"Bước đi một bước, giây giây lại dừng"
Sự thay đổi nhịp điệu của câu thơ còn làm cho đoạn thơ có sự đổi mới đối với cảm xúc của người đọc. Câu thơ làm cho người đọc
không rơi vào cái tiết tấu qúa đều đặn qua suốt 8 dòng thơ mà trở nên mòn, chán.
Sự tiếp nối của 12 dòng thơ nằm trong mạch cấu trúc của hoài niệm như một sự xuất hiện tất yếu, bởi sau những băn khoăn của
VBắc đvới tcảm của người về xuôi là tiếng hát đầy nghĩa tình của kẻ đi, là sự khẳng định niềm thuỷ chung của cách mạng đối với
VBắc. Tiếng hát ấy đã làm cảm động người ở lại khiến bao nhiêu kniệm, bao nhiêu hồi ức đầy nghĩa tình đã trào dâng mạnh mẽ
trong tâm trí người tiễn đưa. 12 dòng thơ tiếp nối nhau tạo thành một dòng chảy của những kniệm cuồn cuộn, nồng nàn, tha
thiết. Mỗi cặp 6-8 lại khơi gợi một kỷ niệm về những tháng ngày sâu nặng nghĩa tình của VBắc. Và những câu 6 tiếp nối nhau đều
là những câu hỏi như một sự khơi gợi nỗi nhớ đối với người về xuôi. Mỗi câu 6 lại hướng tới "mình", những chữ "mình" tiếp nối
nhau như một điệp khúc của tcảm. Và đặc biệt ở những câu 6, chữ "mình" tha thiết bao giờ cũng gắn với chữ "đi" đầy nhớ thương
(ở đây về cũng là đi, đi cũng là về). Chữ "mình", chữ "đi" bao giờ cũng kèm với chữ "nhớ", mới thấy người ở lại lưu luyến kẻ về
xuôi biết bao
"Mình đi có nhớ những ngày - Mình đi mình có nhớ mình"

Sử dụng chữ "mình", một đại từ xưng hô tiềm ẩn bao tcảm thân thương, THữu cũng cho thấy cái biến hoá linh hoạt trong cách nói
năng, trong sự cảm nhận sắc thái ý nghĩa của từ này. ở đây "mình" là mình nhưng cũng lại là "ta". Mình và ta tuy 2 mà 1. Cho nên
người ở lại mới nói với người về xuôi:
"Mình đi mình có nhớ mình"
Đây là đoạn thơ khơi gợi những kniệm của một thời cmạng để dựng nên cộng hoà, vì thế mỗi câu 8 trong cặp lục bát là mỗi câu
nhắc nhở một kniệm không bao giờ quên, như kỷ niệm về những ngày gian khổ xây dựng phong trào trong hình ảnh "mưa buồn
suối lũ những mây cùng mù", về những ngày "miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai", về những ngày náo nức trong phong
trào kháng Nhật của thuở còn Việt Minh và những ngày tưng bừng chuẩn bị cho Cách mạng tháng Tám nơi "***i đình Hồng Thái,
cây đa Tân Trào". Song cái đặc sắc trong câu 8 này là ở chỗ tiết tấu rất giàu nhạc điệu của nghệ thuật đối. THữu đã sử dụng nghệ
thuật đối một cách triệt để qua tất cả các câu 8 ở đây, nghệ thuật đối làm cho nhạc điệu của đoạn thơ trở nên réo rắt và tạo nên
những ấn tượng mạnh mẽ, sâu sắc đối với từng kniệm.
Đó là lối đối giữa các vế câu với nhau như: "Miếng cơm chấm muối /mối thù nặng vai" để làm nổi bật sự đồng tâm nhất trí giữa
nhân dân và cmạng. Khó khăn lại càng làm chồng chất mối thù đối với thực dân phát xít. Đó cũng là sự tương phản giữa csống
gian khổ và lòng người qua những hình ảnh đối chọi nhau
"Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son"
Đó là những vế đối làm nổi bật nỗi buồn của VBắc đvới cuộc chia tay
"Trám bùi để rụng, măng mai để già"
Nghệ thuật đối vốn rất quen thuộc trong ca dao, tục ngữ, nhưng với THữu, nghệ thuật đối đã có những stạo. ở đây không chỉ có
sự tương phản mà còn có sự bổ sung của các vế đối. ở đây có lối đối giữa các vế trong một câu nhưng lại cũng có những tiểu đối,
lối đối ngay trong một vế câu như "mưa nguồn / suối lũ" rồi "những mây / cùng mù"; lại có những biến thể lồng chéo tạo nên các
vế đối như trong trường hợp "Tân Trào, Hồng Thái, ***i đình, cây đa" vốn nằm trong những cụm từ đã tương đối cố định, đó là
"***i đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào". Đoạn thơ vì thế rất giàu nhạc điệu, một thứ nhạc điệu được tạo nên từ tiết tấu của câu
thơ. Thơ Tố Hữu với "VBắc", đặc trưng trữ tình không chỉ hiện ra từ những câu thơ lục bát vốn mang âm điệu tha thiết mà
còn thể hiện ở cấu tứ, ở ngôn ngữ luôn luôn tràn đầy cảm xúc. Vì thế khúc hát mở đầu cho "VBắc", khúc hát về cuộc chia tay lớn
gắn liền với đời sống chính trị của dtộc, khúc hoài niệm về những tháng ngày cách mạng mà vẫn có sức lay động tình cảm của
người đọc, làm rung động trái tim mỗi con người Việt Nam ở thời điểm tràn đầy sung sướng và hạnh phúc kia. Với đoạn thơ mở
đầu này, ta cũng đã thấy "VBắc" của Tố Hữu rất giàu chất dtộc, chất dân gian, giàu nhạc tính.