Vai trò của viện kiểm sát đối với việc bảo vệ quyền con người trong kiểm sát thi hành án hình sự, từ thực tiễn viện kiểm sát nhân dân tỉnh hải dương​

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ HIỀN

VAI TRß của VIệN KIểM SáT ĐốI VớI VIệC BảO Vệ
QUYềN CON NGƯờI TRONG KIểM SáT THI HàNH áN HìNH Sự,
Từ THựC TIễN VIệN KIểM SáT NHÂN DÂN TỉNH HảI DƯƠNG

LUN VN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ HIỀN

VAI TRß của VIệN KIểM SáT ĐốI VớI VIệC BảO Vệ
QUYềN CON NGƯờI TRONG KIểM SáT THI HàNH áN HìNH Sự,
Từ THựC TIễN VIệN KIểM SáT NHÂN DÂN TỉNH HảI DƯƠNG
Chuyờn ngnh: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số: 8380101.02

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS NGUYỄN ĐĂNG DUNG

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của cá
nhân tơi. Nội dung nêu trong luận văn chưa được cơng bố trong bất
kỳ cơng trình nào khác. Các số liệu, nội dung trong Luận văn đảm
bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tơi đã hồn thành tất cả
các mơn học và đã thanh tốn tất cả các nghĩa vụ tài chính theo
quy đinh của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi được bảo vệ luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Người cam đoan

Nguyễn Thị Hiền


LỜI CẢM ƠN
Luận văn là kết quả từ quá trình học tập, nghiên cứu ở trường học, kết hợp
với những kinh nghiệm trong q trình thực tiễn cơng tác tại đơn vị của tôi.
Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới
GS.TS Nguyễn Đăng Dung là người trực tiếp hướng dẫn khoa học, đã tận
tình hướng dẫn cho tơi cả chun mơn và phương pháp nghiên cứu và chỉ bảo
cho tôi nhiều kinh nghiệm trong thời gian thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Khoa Luật trực
thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội và bạn bè đã giúp đỡ tơi trong q trình học
tập cũng như trong q trình hồn thành luận văn này.
Sau cùng, tơi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình đã luôn tạo điều
kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học cũng như thực hiện luận văn.
Mặc dù bản thân đã nỗ lực cố gắng những luận văn không tránh khỏi
những thiếu sót. Tơi mong nhận được sự góp ý chân thành của các Thầy Cô,

đồng nghiệp và bạn bè để luận văn được hoàn thiện hơn.
Hà Nội, ngày tháng năm 2020
Tác giả Luận văn

Nguyễn Thị Hiền


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI LÀ NHIỆM VỤ QUAN
TRỌNG CỦA VIỆN KIỂM S T NHÂN DÂN TRONG GIAI
ĐOẠN THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ ........................................................... 9
1.1.

Vị trí, vai trị và đặc trƣng của hoạt động ảo vệ quyền con
ngƣời của Viện kiểm sát nhân dân trong kiểm sát thi hành
án hình sự ........................................................................................... 9

1.1.1.

Vị trí, vai trị của Viện kiểm sát nhân dân trong việc bảo vệ
quyền con người .................................................................................. 9

1.1.2.

Đặc trưng của hoạt động bảo vệ quyền con người của Viện kiểm
sát nhân dân trong thi hành án hình sự.............................................. 12

1.2.

Phạm vi và nội dung hoạt động ảo vệ quyền con ngƣời của
Viện kiểm sát nhân dân trong thi hành án hình sự ..................... 14

1.3.

Các quy định pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền con
ngƣời trong kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát
nhân dân ........................................................................................... 16

1.3.1.

Nguyên tắc kiểm sát thi hành án hình sự .......................................... 17

1.3.2.

Nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong kiểm sát thi hành
án hình sự .......................................................................................... 17

1.3.3.

Trách nhiệm thực hiện yêu cầu, quyết định, kiến nghị, kháng
nghị của Viện kiểm sát về thi hành án hình sự ................................. 17

1.3.4.

Một số quy định bảo đảm cho Viện kiểm sát thực hiện nhiệm vụ,
quyền hạn trong các thủ tục thi hành án ........................................... 19

Tiểu kết Chƣơng 1 ......................................................................................... 23
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN VAI TR

ẢO VỆ QUYỀN

CON NGƢỜI TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT THI
HÀNH ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM S T NHÂN DÂN
TỈNH HẢI DƢƠNG ........................................................................ 24
2.1.

Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ của Viện kiểm sát nhân
dân tỉnh Hải Dƣơng ........................................................................ 24

2.2.

Vai trò bảo vệ quyền con ngƣời trong hoạt động kiểm sát thi
hành án hình sự của Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Hải
Dƣơng trong 5 năm gần đây........................................................... 26

2.2.1.

Thực trạng bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát thi
hành án tử hình .................................................................................. 26

2.2.2.

Thực trạng bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát thủ
tục thi hành án và chế độ quản lý giam giữ, giáo dục phạm nhân .... 29

2.2.3.

Thực trạng bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát chế
độ ăn, mặc, ở, sinh hoạt, chăm sóc y tế đối với phạm nhân ............. 38

2.2.4.

Thực trạng bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát việc
xét giảm thời hạn chấp hành án phạt tù; kiểm sát việc đề nghị
tha tù trước thời hạn có điều kiện; kiểm sát việc miễn, hỗn, tạm
đình chỉ, đình chỉ chấp hành án phạt tù ............................................ 44

2.2.5.

Thực trạng bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát việc
thi hành phần dân sự trong bản án hình sự ....................................... 57

2.3.

Đánh giá chung và những vấn đề đặt ra trong việc thực hiện
vai trò bảo vệ quyền con ngƣời trong hoạt động kiểm sát thi
hành án hình sự của Viện kiểm sát Nhân dân tỉnh Hải Dƣơng ..... 60

Tiểu kết Chƣơng 2 ......................................................................................... 69

Chƣơng 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG VAI TRÒ
BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI TRONG HOẠT ĐỘNG
KIỂM SÁT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM
S T NHÂN DÂN TỈNH HẢI DƢƠNG ........................................ 70
3.1.

Quan điểm về tăng cƣờng vai tr

ảo vệ quyền con ngƣời

trong hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm
sát Nhân dân tỉnh Hải Dƣơng ........................................................ 70
3.2.

Giải pháp tăng cƣờng vai tr

ảo vệ quyền con ngƣời trong

hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát
Nhân dân tỉnh Hải Dƣơng .............................................................. 73
3.2.1.

Giải pháp chung bảo đảm quyền con người trong hoạt động thi
hành án hình sự ................................................................................. 73

3.2.2.

Giải pháp cụ thể bảo đảm quyền con người trong hoạt động thi
hành án phạt tù .................................................................................. 79

Tiểu kết Chƣơng 3 ......................................................................................... 91
KẾT LUẬN .................................................................................................... 92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 94


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS

Bộ luật Dân sự

BLHS

Bộ luật Hình sự

BLTTDS

Bộ luật Tố tụng dân sự

BLTTHS

Bộ luật Tố tụng hình sự

CQĐT

Cơ quan điều tra

KSV

Kiểm sát viên

TAND

Tồ án nhân dân

THAHS

Thi hành án hình sự

THQCT

Thực hành quyền cơng tố

UBND

Ủy ban nhân dân

VKS

Viện kiểm sát

VKSND

Viện kiểm sát nhân dân

XHCN

Xã hội chủ ngh a

DANH MỤC CÁC ẢNG

Số hiệu

Tên bảng

Trang

Bảng 2.1

Số liệu kiểm sát thi hành án tử hình từ năm 2015 đến 2019

26

Bảng 2.2

Số liệu về phạm nhân từ 2015 đến 2019

29

Bảng 2.3

Số liệu án tù có thời hạn từ 2015 đến 2019

44

Bảng 2.4

Số liệu giảm, tha tù trước thời hạn có điều kiện từ

2015 đến 2019

45

Số liệu kiểm sát miễn, hoãn, tạm đình chỉ, đình chỉ
chấp hành án phạt tù

55

Số liệu kiểm sát thi hành án treo, án phạt cải tạo không
giam giữ và các hình phạt khác

56

Bảng 2.5
Bảng 2.6


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người là một vấn đề ngày càng dành được sự quan tâm ở
Việt Nam, đặc biệt là sau khi Hiến pháp 2013 được thông qua với những điểm
mới đáng ghi nhận về quyền con người. Nội dung và tinh thần của Hiến pháp
2013 không chỉ là một bước tiến trong việc ghi nhận và bảo đảm các quyền
con người mà còn sự thể hiện sự cập nhật hóa các nguyên tắc của pháp luật
quốc tế về quyền con người vào hệ thống pháp luật Việt Nam [6]. Kể từ đó,
rất nhiều nội dung quan trọng của Hiến pháp 2013 về quyền con người được
cụ thể hóa dần trong từng l nh vực, trong đó có l nh vực tố tụng hình sự nói
chung và hoạt động thi hành án phạt tù nói riêng. Đặc biệt, liên quan đến vấn
đề này, Việt Nam đã là thành viên và phê chuẩn nhiều điều ước quốc tế liên

quan, như Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR), Cơng
ước của Liên hợp quốc về chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng
phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục con người (UNCAT). Điều này đặt ra
ngh a vụ của nhà nước Việt Nam ở mức độ chủ động cao hơn nhằm tuân thủ
đầy đủ các chuẩn mực của luật nhân đạo quốc tế đối với l nh vực thi hành án
hình sự. Ngh a vụ này càng được nhấn mạnh hơn nữa khi phương pháp tiếp cận
dựa trên quyền (right-based approach) đang được áp dụng một cách rộng rãi,
trong đó nhìn nhận nhà nước như một chủ thể có trách nhiệm chủ động trong
việc bảo đảm sự thụ hưởng quyền của mỗi cá nhân trên mọi l nh vực [8]. Điều
107 Hiến pháp năm 2013 quy định: VKSND thực hành quyền công tố, kiểm
sát hoạt động tư pháp. Hiến pháp cũng quy định vai trò của VKSND nhân
dân, đề cao vai trò bảo vệ quyền con người: “VKSND có nhiệm vụ bảo vệ
pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN,
bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân,
góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất”.
1


Điều đó cho thấy, việc quan tâm và thúc đẩy bảo vệ quyền con người luôn là
ưu tiên của Đảng và Nhà nước ta, được phản ánh nhất quán và xuyên suốt
trong mọi chính sách, luật pháp của Nhà nước ta từ trước tới nay.
Trong tình hình hiện nay, chúng ta cần phải thấy rằng, tố tụng hình sự
nói chung và thi hành án hình sự nói riêng là một l nh vực tương đối phức tạp
vì nó liên quan đến một nhóm đối tượng đặc biệt tội phạm. Hình phạt tù vừa
là một biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhằm trừng trị người phạm tội vừa
là hình thức giáo dục ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc cuộc sống,
ngăn ngừa việc phạm tội mới. Vì vậy, việc bảo đảm quyền con người của đối
tượng thi hành án hình sự có những đặc thù riêng nếu so với những cá nhân
thông thường. Điều này đặt ra những vấn đề cần giải quyết về cả lý luận lẫn
thực tiễn cho nhà nước nói chung và các cơ quan trực tiếp thực hiện hoạt động

thi hành án hình sự nói riêng. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu về vấn đề
bảo đảm quyền con người trong hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự là hết
sức cần thiết.
Bên cạnh những kết quả đạt được từ thực tiễn trước đây, vai trò bảo vệ
quyền con người của VKSND còn chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu. Như
trong một số khâu công tác THQCT và kiểm sát hoạt động tư pháp, đặc biệt
trong kiểm sát thi hành án hình sự cịn có lỗ h ng, dẫn đến việc chế độ ăn, ở,
học tập... của người bị kết án chưa được đảm bảo, trong một số thời điểm còn
áp dụng các biện pháp trái luật. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế
đã nêu, trong đó nhiều nguyên nhân đã được làm rõ, nhưng có ngun nhân
cịn chưa được nhận diện đầy đủ. Do vậy, việc nghiên cứu về vai trò bảo vệ
quyền con người của VKSND hiện nay là có ý ngh a thiết thực cả trên phương
diện lý luận và thực tiễn.
Cùng với hệ thống VKSND nói chung và VKSND tỉnh Hải Dương nói
riêng đã đạt được những kết quả được ghi nhận, bên cạnh đó vẫn còn những

2


hạn chế, bất cập địi hỏi phải nghiên cứu, tìm tòi và đưa ra những giải pháp cụ
thể. Với tư cách là cán bộ VKSND, học viên mong muốn tìm ra các giải pháp
để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con người của VKSND trên địa bàn tỉnh
Hải Dương nói riêng, trên cả nước nói chung. Do vậy, học viên đã chọn đề tài
“Vai trò của Viện kiểm sát đối với việc bảo vệ quyền con người trong kiểm
sát thi hành án hình sự, từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hải
Dương” để thực hiện luận văn thạc sỹ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
2.1. Ở nước ngoài
Người chấp hành án là người bị kết án phải chịu hình phạt theo bản án,
quyết định của Tịa án có hiệu lực pháp luật và đã có quyết định thi hành. Do

đó việc nghiên cứu về quyền của đối tượng này đã dành được sự quan tâm
tương đối rộng rãi và có thể nói là đã đạt được mức độ sâu sắc rất đáng ghi
nhận. Trong đó có thể kể tới như:
- Cuốn sách Constitutional rights of prisoners (tạm dịch: các quyền hiến
định của phạm nhân) của tác giả John W. Palmer, Routledge xuất bản, 2014, là
một cơng trình nghiên cứu đầy đủ các khía cạnh về quyền của phạm nhân.
Trong đó đặc biệt là về quyền được tiếp cận thông tin về bản án, quyền được
hỗ trợ về y tế, quyền được đảm bảo điều kiện giam giữ.v.v. Bằng những đối
chiếu với pháp luật Hoa Kỳ, cơng trình được cho là một nghiên cứu toàn diện
về vấn đề này.
- Cuốn cẩm nang Human rights and prisons là một tài liệu nghiên cứu
do Liên hợp quốc ấn hành được chuyên biệt hóa để cung cấp cho các cơ quan,
cá nhân trực tiếp hoạt động tại các trại giam để nhận thức và vận dụng một
cách đúng đắn những tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế đối với phạm nhân.
Cuốn sách không chỉ đề cập những quyền hiến định mà còn triển khai dưới

3


nhiều góc độ như quyền của phạm nhân là nữ, phạm nhân dưới 18 tu i, phạm
nhân tù chung thân.v.v.
Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu trên thế giới về vấn đề rất đa
dạng. Đây có thể là một nguồn tham khảo hữu ích cho cả lý luận lẫn thực tiễn.
2.2. Ở Việt Nam
Là một vấn đề được quan tâm, quyền con người xuất hiện trong nhiều
cơng trình nghiên cứu, với nhiều góc độ khác nhau. Các cơng trình có phạm
vi nghiên cứu t ng quát về quyền con người có thể kể tới như:
- Hồng Văn Hảo, Phạm Khiêm Ích, Quyền con người trong thế giới
hiện đại, Viện thông tin khoa học xã hội, 1995.
- Chu Hồng Thanh, Quyền con người và luật quốc tế về quyền con

người, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997.
- Trịnh Quốc Toản, Vũ Công Giao, Thực hiện các quyền hiến định
trong Hiến pháp 2013, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2017.
Riêng về l nh vực tư pháp, hình sự có thể kể tới như:
- Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Bảo vệ các nhóm dễ bị tổn
thương trong tố tụng hình sự, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011.
- Nguyễn Đức Phúc, Thực hiện pháp luật về quyền con người của phạm
nhân trong thi hành án phạt tù ở Việt Nam – Một số vấn đề lý luận và thực
tiễn, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2016.
- Trần Quang Tiệp, Bảo vệ quyền con người trong luật hình sự, luật tố
tụng hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004.
Các cuốn sách trên đều là những cơng trình nghiên cứu dày dặn, với
hàm lượng khoa học lớn có thể giúp b sung những tri thức nền tảng về quyền
con người, đồng thời cung cấp cả phương pháp luận lẫn thông tin liên quan
trực tiếp và cần thiết cho tác giả trong q trình hồn thành luận văn.

4


Ngồi ra, các cơng trình nghiên cứu ở khn kh nhỏ hơn có thể kể tới như:
- Nguyễn Đức Phúc, Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quyền con
người của phạm nhân trong thi hành án phạt tù ở Việt Nam, Tạp chí Nghề
luật, số 2/2016.
- Trần Quang Tiệp, Bảo vệ các quyền cơ bản của con người bằng pháp
luật thi hành án hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền, Tạp
chí Kiểm sát, số 06/2002.
- Nguyễn Hữu Giang, Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả công
tác quản lý phạm nhân ở trại giam theo quy định của Luật Thi hành án hình
sự, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 23/2017.
- Nguyễn Xn, Vấn đề công chứng cho người đang chấp hành án tại

trại giam, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 09/2012.
- Đặng Thế Hùng, Quan hệ phối hợp giữa trại tạm giam với Viện kiểm sát
nhân dân trong quản lý người bị tạm giữ, tạm giam, Tạp chí Kiểm sát, số 22/2017.
Nhìn chung các cơng trình có liên quan đến các chủ đề lớn như quyền con
người trong tố tụng hình sự, thi hành án hình sự và trại giam ở Việt Nam với
mức độ bài viết tạp chí là khá nhiều. Đây là những cơng trình có ý ngh a tham
khảo rất lớn cho luận văn bởi chúng đi vào giải quyết những khía cạnh chi tiết
liên quan đến vấn đề t ng thể mà luận văn đề cập. Các cơng trình nghiên cứu kể
trên đã cung cấp một lượng tri thức và thông tin rất lớn về các vấn đề khác nhau
của quyền con người. Tuy nhiên, kể từ khi Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đ i và
b sung năm 2017, BLTTHS 2015, Luật T chức cơ quan điều tra hình sự, Luật
Trợ giúp pháp lý... có hiệu lực, đặc biệt Luật thi hành án hình sự có hiệu lực từ
ngày 01/01/2020, vẫn chưa có một đề tài nào nghiên cứu về vai trò của VKSND
trong việc bảo vệ quyền con người trong kiểm sát thi hành án hình sự và cập
nhật những quy định của các bản pháp luật mới đã nêu. Vì vậy, luận văn này vẫn
rất cần thiết và có giá trị lý luận, thực tiễn.

5


3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Luận văn nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn và thực trạng thực hiện
nhiệm vụ bảo vệ quyền con người trong cơng tác kiểm sát thi hành án hình sự
của VKSND ở tỉnh Hải Dương, qua đó chỉ ra những ưu điểm, những hạn chế
và nêu ra những quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao trách nhiệm bảo vệ
quyền con người, quyền công dân của VKSND.
3.2. Nhiệm vụ
Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ chủ yếu sau đây:
Phân tích làm rõ những vấn đề lý luận, pháp lý về vai trò của VKS đối

với việc bảo vệ quyền con người trong kiểm sát thi hành án hình sự.
Đánh giá thực trạng thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền con người của
VKSND tỉnh Hải Dương trong 05 năm gần đây, qua hoạt động kiểm sát thi
hành án hình sự của VKSND.
Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con
người trong hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự của VKSND từ thực tiễn
của VKSND tỉnh Hải Dương.
4. Đối tƣ ng và phạm vi nghiên cứu
4.1. ối tư ng nghiên c u
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vai trò và việc thực hiện vai trò bảo vệ
quyền con người trong kiểm sát thi hành án hình sự của VKSND tỉnh Hải Dương.
4.2. h m vi nghiên c u
Về nội dung, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu vai trò bảo vệ quyền con
người trong kiểm sát thi hành án hình sự của VKSND, khơng mở rộng đến vai
trị này của các cơ quan tiến hành tố tụng khác.
Về không gian, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng vai trò bảo
vệ quyền con người của VKSND trong kiểm sát thi hành án hình sự ở tỉnh

6


Hải Dương, không mở rộng đến các quận, huyện của thành phố và của địa
phương khác.
Về thời gian, đề tài chỉ giới hạn phân tích thực trạng bảo vệ quyền con
người trong kiểm sát thi hành án hình sự của VKSND tỉnh Hải Dương trong
khoảng 5 năm trở lại đây.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu dựa trên quan điểm duy vật biện chứng của chủ
ngh a Mác – Lênin và các học thuyết về quyền con người.
Tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau:

- Các phương pháp t ng hợp, phân tích các cơng trình nghiên cứu hiện
có và các tài liệu khác để làm sáng tỏ vần đề bảo vệ quyền con người là nhiệm
vụ quan trọng của VKSND trong giai đoạn thi hành án hình sự (ở Chương 1).
- Các phương pháp t ng hợp, thống kê, phân tích, so sánh các tài liệu,
báo cáo chuyên môn của VKSND địa phương và phương pháp quan sát thực
tế để đánh giá thực trạng thực hiện vai trò bảo vệ quyền con người trong hoạt
động kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hải Dương
trong 5 năm gần đây (ở Chương 2).
- Các phương pháp t ng hợp, phân tích, so sánh để đề xuất các quan
điểm, giải pháp tăng cường vai trò bảo vệ quyền con người trong hoạt động
kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hải Dương nói
riêng và ở nước ta nói chung trong thời gian tới (ở Chương 3).
6. Đóng góp về mặt khoa học của luận văn
Đề tài góp phần làm rõ cơ sở lý luận về bảo vệ quyền con người của
ngành kiểm sát nhân dân. Bên cạnh đó, trên cơ sở đánh giá thực tiễn về nhiệm
vụ bảo vệ quyền con người của VKSND nhân dân nói chung, của VKSND tỉnh
Hải Dương, đề tài đề xuất các quan điểm, giải pháp bảo vệ hiệu quả quyền con
người trong hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự của VKSND.

7


7. ố cục của luận văn
Luận văn gồm mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và 3 chương.
Chương 1: Bảo vệ quyền con người là nhiệm vụ quan trọng của
VKSND trong giai đoạn thi hành án hình sự.
Chương 2: Thực trạng thực hiện vai trò bảo vệ quyền con người trong
hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự của VKSND tỉnh Hải Dương.
Chương 3: Quan điểm, giải pháp tăng cường vai trò bảo vệ quyền con
người trong hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự của VKSND tỉnh Hải Dương.

8


Chƣơng 1
ẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI LÀ NHIỆM VỤ QUAN TRỌNG
CỦA VIỆN KIỂM S T NHÂN DÂN TRONG GIAI ĐOẠN
THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ
1.1. Vị trí vai tr và đặc trƣng của hoạt động ảo vệ quyền con
ngƣời của Viện kiểm sát nhân dân trong kiểm sát thi hành án hình sự
1.1.1. Vị trí, vai trị của Viện kiểm sát nhân dân trong việc bảo vệ
quyền con người
Việt Nam, VKSND là một cơ quan nhà nước, một thiết chế được
thành lập theo quy định của Hiến pháp, có chức năng thực hành quyền công
tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Trong tố tụng hình sự, Viện kiểm sát có vai
trò rất quan trọng, thể hiện qua hai chức năng hiến định là thực hành quyền
công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự. Theo quy
định của Hiến pháp năm 2013 và Luật T chức Viện kiểm sát năm 2014, Viện
kiểm sát cịn có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền
công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi
ích hợp pháp của t chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp
hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Việc bảo vệ quyền con người của VKSND
trong tố tụng hình sự trước hết thể hiện qua đấu tranh phòng, chống tội phạm,
phát hiện kịp thời và đưa ra xử lý nghiêm khắc trước pháp luật những hành vi
vi phạm quyền con người, đặc biệt trong hoạt động tư pháp, qua đó đảm bảo
các quyền con người được tôn trọng, thực hiện.
Viện kiểm sát có trách nhiệm kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Toà
án, Cơ quan thi hành án, t chức, đơn vị và cá nhân có liên quan đến việc thi
hành án, nhằm đảm bảo các bản án, quyết định của Tịa án đã có hiệu lực
pháp luật phải được thi hành đúng quy định pháp luật, đầy đủ, kịp thời. Đồng

9


thời, bảo đảm các quyền và lợi ích của con người (của người bị kết án) không
bị pháp luật tước bỏ, được tôn trọng.
Khi thực hiện kiểm sát thi hành án hình sự, Viện kiểm sát có nhiệm vụ,
quyền hạn: Yêu cầu Toà án cùng cấp và cấp dưới ra quyết định thi hành án
hình sự đúng quy định của pháp luật; yêu cầu Toà án, cơ quan thi hành án
hình sự, cơ quan, t chức được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự tự
kiểm tra việc thi hành án hình sự và thơng báo kết quả kiểm tra cho Viện
kiểm sát; cung cấp hồ sơ, tài liệu có liên quan đến việc thi hành án hình sự.
Viện kiểm sát có trách nhiệm phát hiện và xử lý kịp thời các trường
hợp vi phạm pháp luật trong thi hành án hình sự theo thẩm quyền; ra quyết
định trả tự do ngay cho người đang chấp hành án phạt tù khơng có căn cứ và
trái pháp luật.
Để thực hiện chức năng kiểm sát thi hành án hình sự, Viện kiểm sát có
thể định kỳ và đột xuất kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc thi hành
án của cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp và cấp dưới, cơ quan, t chức
được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự; kiểm sát hồ sơ thi hành án
hình sự của cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp và cấp dưới, cơ quan, t
chức được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự. Việc kiểm sát trực tiếp
việc thi hành án của cơ quan thi hành án hình sự nhằm kịp thời phát hiện vi
phạm trong thi hành án, bảo đảm việc thi hành án tuân thủ đúng quy định của
pháp luật. Qua đó, góp phần bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp khơng bị
pháp luật tước bỏ của người bị kết án.
Trong quá trình kiểm sát thi hành án hình sự, nếu phát hiện có căn cứ
để miễn, hỗn, tạm đình chỉ, đình chỉ chấp hành án thì Viện kiểm sát có
trách nhiệm đề nghị các cơ quan có thẩm quyền ra các quyết định miễn,
hỗn, tạm đình chỉ, đình chỉ chấp hành án đối với người bị kết án; đồng thời,
Viện kiểm sát tham gia việc xét giảm, miễn thời hạn chấp hành án, chấp

10


hành biện pháp tư pháp, rút ngắn thời gian thử thách để phát biểu quan điểm
về việc giải quyết đó.
Trong trường hợp phát hiện có vi phạm trong việc thi hành án hình sự,
Viện kiểm sát thực hiện quyền kháng nghị, kiến nghị, yêu cầu Toà án, cơ
quan thi hành án hình sự cùng cấp, cấp dưới, cơ quan, t chức được giao một
số nhiệm vụ thi hành án hình sự trong việc thi hành án hình sự và cá nhân có
liên quan đình chỉ việc thi hành, sửa đ i hoặc bãi bỏ quyết định có vi phạm
pháp luật trong việc thi hành án hình sự và chấm dứt hành vi vi phạm pháp
luật. Bằng cách đó, góp phần khắc phục những sai lầm, khôi phục lại những
quyền, lợi ích hợp pháp không bị pháp luật tước bỏ của người đang phải
chấp hành án.
Trong quá trình kiểm sát thi hành án hình sự, nếu phát hiện được có căn
cứ để không buộc một người phải tiếp tục chấp hành hình phạt tại trại giam
thì Viện kiểm sát ra quyết định trả tự do ngay cho người bị bị kết án. Đó là
các trường hợp: Người đã được Tồ án xét xử và quyết định trả tự do; người
được tuyên khơng phạm tội, được miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt;
người bị phạt hình phạt khơng phải là tù giam, thời hạn phạt tù bằng hoặc
ngắn hơn thời gian đã bị tạm giam; người đã chấp hành xong thời hạn phạt
tù ghi trong bản án nếu họ không bị tạm giam về một hành vi phạm tội khác;
người đã có quyết định giảm hết thời hạn chấp hành hình phạt tù; người đã
có quyết định đặc xá của Chủ tịch nước; người đã có quyết định tạm đình
chỉ chấp hành hình phạt tù, người đã có quyết định tạm đình chỉ thi hành bản
án, người bị bắt thi hành bản án đã được Tồ án có thẩm quyền thơng báo đã
hết thời hiệu.
Khi thực hiện công tác kiểm sát việc thi hành án hình sự, nếu phát hiện
có dấu hiệu tội phạm trong quản lý giam giữ thì Viện kiểm sát yêu cầu Cơ quan

điều tra khởi tố vụ án hình sự để điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật.

11


Như vậy, với chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân
theo pháp luật trong hoạt động tư pháp, Viện kiểm sát góp phần tích cực vào
việc bảo vệ quyền con người trong thi hành án hình sự. Các quyền năng và
biện pháp mà Viện kiểm sát sử dụng để bảo vệ quyền con người rất đa dạng,
như: Quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị; trả tự do cho người chấp hành án
phạt tù khi có căn cứ theo luật định...
1.1.2.

c trưng của ho t đ ng bảo vệ quyền con người của Viện

kiểm sát nhân dân trong thi hành án hình sự
Thi hành án hình sự là quá trình diễn ra sau quá trình xét xử của toà án.
Bản án, quyết định của toà án đã có hiệu lực pháp luật là cơ sở để tiến hành các
hoạt động thi hành án. Vì vậy, có thể nói khơng có kết quả của hoạt động xét
xử thì cũng khơng có hoạt động thi hành án. Tuy nhiên, thi hành án lại không
phải là giai đoạn tố tụng (cuối cùng); bản án và quyết định của tòa án đã có
hiệu lực pháp luật khơng phải là cơ sở duy nhất để tiến hành các hoạt động thi
hành án; thi hành án đòi hỏi những nguyên tắc, thủ tục và cách thức hoạt động
riêng. Ví dụ, để có thể tiến hành các hoạt động thi hành án thì phải có quyết
định thi hành án và phải dựa trên những quy định cụ thể về thi hành án.
Viện kiểm sát kiểm sát việc chấp hành bản án, quyết định có hiệu lực
pháp luật của Tịa án. Thi hành án hình sự là dạng hoạt động có tính chấp
hành, vì thi hành án chỉ được tiến hành trong khuôn kh pháp luật quy định
nhằm thực hiện các các bản án và quyết định của tồ án đã có hiệu lực pháp
luật. Tuy nhiên, ở đây tính chất chấp hành trong thi hành án hình sự có những

nét riêng thể hiện ở chỗ: Thứ nhất, nó chủ yếu do cơ quan tư pháp (theo ngh a
rộng) hay đối tượng phải thi hành án tiến hành; thứ hai, cơ sở để tiến hành các
hoạt động thi hành án hình sự bao gồm các quy định của pháp luật (được thể
hiện trong các văn bản quy phạm pháp luật) và bản án, quyết định của tồ án
(văn bản áp dụng pháp luật) đã có hiệu lực pháp luật; thứ ba, mục đích cuối

12


cùng của hoạt động thi hành án hình sự là bảo đảm cho các nội dung của các
bản án, quyết định của tồ án đã có hiệu lực pháp luật được thực thi chứ
không phải là ra các văn bản áp dụng pháp luật hoặc các quyết định có tính
điều hành, nét đặc trưng của cơ quan hành chính.
Viện kiểm sát kiểm sát quá trình thực hiện bản án, đảm bảo mục đích
pháp luật được thực thi, quyền con người được đảm bảo. Thi hành án hình sự
là dạng hoạt động có tính quản lí vì thi hành án ln địi hỏi các yếu tố kế
hoạch, t chức, đơn đốc, kiểm tra, xử lí... nhằm tác động tới các đối tượng
phải thi hành án để họ tự giác thi hành hoặc áp dụng các biện pháp buộc họ
phải thi hành ngh a vụ đã được xác định trong các bản án, quyết định của toà
án, phải tuân theo các quy định của pháp luật; giáo dục họ có ý thức tơn trọng
pháp luật, tơn trọng lợi ích của cá nhân, tôn trọng kỉ luật nhà nước và trở
thành người lương thiện (đối với những người bị kết án phạt tù).

đây, tính

chất quản lí cũng có đặc trưng riêng về chủ thể quản lí, đối tượng và khách
thể quản lí; phạm vi và phương pháp quản lí...
Trong thi hành án hình sự, phương pháp thuyết phục, giáo dục có ý
ngh a quan trọng nhưng phương pháp mệnh lệnh, bắt buộc phải thi hành có
tính chất đặc thù (trong thi hành án hình sự đó là phương pháp chủ yếu và có

tính tiên quyết). Điều này xuất phát từ tính chất của thi hành án như đã nêu ở
trên. Ngay cả trong trường hợp người phải thi hành án tự nguyện thực thi
hành ngh a vụ của mình thì cũng là vì họ hiểu rằng toà án đã phán xét, sự
thực đã được làm sáng tỏ (ngh a là trước đó họ đã khơng tự nguyện) và nếu
khơng thi hành thì họ sẽ phải chịu các biện pháp cưỡng chế của cơ quan nhà
nước có thẩm quyền.
Có nhiều cơ quan tham gia vào quá trình thi hành án, nhất là trong việc
t chức thi hành các bản án và quyết định của tồ án có những nội dung phức
tạp. Thực tế đã cho thấy rõ, trong thi hành án vai trò của các cơ quan tư pháp

13


là rất quan trọng, nhất là các cơ quan thi hành án nhưng trong nhiều trường
hợp nếu khơng có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tư pháp với cơ quan
hành pháp và có sự lãnh đạo của các t chức Đảng thì việc thi hành các bản
án phức tạp khó đạt được kết quả tốt. Trong thi hành án hình sự, Viện kiểm
sát phối hợp với Cơ quan thi hành án hình sự, Trại tạm giam, Trại giam, Mặt
trận T Quốc, UBND, các t chức được giao nhiệm vụ khác để đảm bảo việc
thi hành án đạt hiệu quả.
1.2. Phạm vi và nội dung hoạt động ảo vệ quyền con ngƣời của
Viện kiểm sát nhân dân trong thi hành án hình sự
Viện kiểm sát là cơ quan tiến hành tố tụng, thực hiện chức năng thực
hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các cơ quan tư
pháp, có vai trị quan trọng trong việc bảo vệ pháp luật, pháp chế, bảo vệ
quyền con người. Việc bảo vệ quyền con người của VKSND được thể hiện
trong việc phát hiện kịp thời để đưa ra xử lý nghiêm minh trước pháp luật đối
với cá nhân, cơ quan, t chức xâm phạm đến các quyền và lợi ích hợp pháp,
trong đó có các quyền của con người.
Viện kiểm sát có trách nhiệm kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Toà

án, Cơ quan thi hành án, t chức, đơn vị và cá nhân có liên quan đến việc thi
hành án, nhằm đảm bảo các bản án, quyết định của Tịa án đã có hiệu lực
pháp luật phải được thi hành đúng quy định pháp luật, đầy đủ, kịp thời. Đồng
thời, bảo đảm các quyền và lợi ích của con người (của người bị kết án) không
bị pháp luật tước bỏ được tôn trọng.
Khi thực hiện kiểm sát thi hành án hình sự, Viện kiểm sát có nhiệm vụ,
quyền hạn: u cầu Tồ án cùng cấp và cấp dưới ra quyết định thi hành án
hình sự đúng quy định của pháp luật; yêu cầu Toà án, cơ quan thi hành án
hình sự, cơ quan, t chức được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự tự
kiểm tra việc thi hành án hình sự và thông báo kết quả kiểm tra cho Viện
kiểm sát; cung cấp hồ sơ, tài liệu có liên quan đến việc thi hành án hình sự.
14


Viện kiểm sát có trách nhiệm phát hiện và xử lý kịp thời các trường
hợp vi phạm pháp luật trong thi hành án hình sự theo thẩm quyền; ra quyết
định trả tự do ngay cho người đang chấp hành án phạt tù khơng có căn cứ và
trái pháp luật.
Để thực hiện chức năng kiểm sát thi hành án hình sự, Viện kiểm sát có
thể định kỳ và đột xuất kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc thi hành
án của cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp và cấp dưới, cơ quan, t chức
được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự; kiểm sát hồ sơ thi hành án
hình sự của cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp và cấp dưới, cơ quan, t
chức được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự. Việc kiểm sát trực tiếp
việc thi hành án của cơ quan thi hành án hình sự nhằm kịp thời phát hiện vi
phạm trong thi hành án, bảo đảm việc thi hành án tuân thủ đúng quy định của
pháp luật. Qua đó, góp phần bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp khơng bị
pháp luật tước bỏ của người bị kết án.
Trong quá trình kiểm sát thi hành án hình sự, nếu phát hiện có căn cứ
để miễn, hỗn, tạm đình chỉ, đình chỉ chấp hành án thì Viện kiểm sát có

trách nhiệm đề nghị các cơ quan có thẩm quyền ra các quyết định miễn,
hỗn, tạm đình chỉ, đình chỉ chấp hành án đối với người bị kết án; đồng thời,
Viện kiểm sát tham gia việc xét giảm, miễn thời hạn chấp hành án, chấp
hành biện pháp tư pháp, rút ngắn thời gian thử thách để phát biểu quan điểm
về việc giải quyết đó.
Trong trường hợp phát hiện có vi phạm trong việc thi hành án hình sự,
Viện kiểm sát thực hiện quyền kháng nghị, kiến nghị, u cầu Tồ án, cơ
quan thi hành án hình sự cùng cấp, cấp dưới, cơ quan, t chức được giao một
số nhiệm vụ thi hành án hình sự trong việc thi hành án hình sự và cá nhân có
liên quan đình chỉ việc thi hành, sửa đ i hoặc bãi bỏ quyết định có vi phạm
pháp luật trong việc thi hành án hình sự và chấm dứt hành vi vi phạm pháp

15


luật. Bằng cách đó, góp phần khắc phục những sai lầm, khơi phục lại những
quyền, lợi ích hợp pháp khơng bị pháp luật tước bỏ của người đang phải
chấp hành án.
Trong quá trình kiểm sát thi hành án hình sự, nếu phát hiện được có căn
cứ để khơng buộc một người phải tiếp tục chấp hành hình phạt tại trại giam thì
Viện kiểm sát ra quyết định trả tự do ngay cho người bị bị kết án. Đó là các
trường hợp: Người đã được Toà án xét xử và quyết định trả tự do; người được
tuyên không phạm tội, được miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt; người
bị phạt hình phạt khơng phải là tù giam, thời hạn phạt tù bằng hoặc ngắn hơn
thời gian đã bị tạm giam; người đã chấp hành xong thời hạn phạt tù ghi trong
bản án nếu họ không bị tạm giam về một hành vi phạm tội khác; người đã có
quyết định giảm hết thời hạn chấp hành hình phạt tù; người đã có quyết định
đặc xá của Chủ tịch nước; người đã có quyết định tạm đình chỉ chấp hành hình
phạt tù, người đã có quyết định tạm đình chỉ thi hành bản án, người bị bắt thi
hành bản án đã được Tồ án có thẩm quyền thơng báo đã hết thời hiệu.

Khi thực hiện công tác kiểm sát việc thi hành án hình sự, nếu phát hiện
có dấu hiệu tội phạm trong quản lý giam giữ thì Viện kiểm sát yêu cầu Cơ quan
điều tra khởi tố vụ án hình sự để điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật.
Tóm lại, với chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong thi hành
án hình sự, Viện kiểm sát góp phần tích cực vào việc bảo vệ quyền con người
trong tố tụng hình sự.
1.3. Các quy định pháp luật hiện hành về ảo vệ quyền con ngƣời
trong kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân
Luật thi hành án hình sự năm 2019 (Luật THAHS) đã có hiệu lực từ
1/1/2020, có nhiều nội dung mới, khắc phục được những bất cập, hạn chế
trong thực tiễn công tác THAHS, bảo đảm tốt hơn quyền lợi của phạm nhân,
bảo đảm quyền con người, quyền công dân.

16