(Luận văn thạc sĩ) phương hướng hoàn thiện thuế thu nhập cá nhân ở việt nam

A

,

'-

'-

BO GIAO DVC VA DAO T~O

TRUONG D~I HQC KINH TE THANH PHO HO CHi MINH

---oOo---

"

,..~

LUONG TAN LUAN
.

PHUONG Hu'dNG HOAN THIEN
•
THuE THU NHAP
cA NHAN
•
dviETNAM
•
Chuyen nganh TAl CHINH Lu'U THONG TIEN Te v A TIN Dl)NG
Mas~: 5.02.09

,.;

"

LU~N

....,

,.,

~

VAN TH~ C SI KINH TE

Nguoi hu'dng d~n khoa h9c: TS. PH~M VAN NANG
_,,

Nam2002

f T\HD'\ilG 81-\1 !iQC 1\HlH ~i-f.~
\ 1}:i
..r fl

:

:~~~J.J~.~-16~_1:!.,~~~~~L~ !~.1-1 I

rnmvtt)! sMJ i)~~.\ HQCj
~---·--~~--""~.:.-·-··---·-·....-..·---

Ml)CLl)C
NQIDlJNG

TRANG

Phftn md dftu
1.
2.
3.
4.
5.

Tinh ca"p thie't va ffi\lC dich nghien e-cru d~ tai.
BO'i tu'qng va phl;lm vi nghien cttu d~ tai.
Phuong phap nghien cttu.
Nhung dong gop chu ye'u cua Lu~n van.
Ke't ca"u cua Lu~n van.

01.
02.
02.
02.
03.

cHu'ONGI: MQTs6vANirE coBANVE THUETNCN.
1.1. S\f t6n tl;li khach quan cua Thue' TNCN.
04.
1.1.1. Do yeu c~u di~u tie't thu nh~p va thlj'c hi<$n cong b~ng xa h9i. 04.
1.1.2. Do yeu c~u d

04.
1.2. Khai quat v~ Thue' TNCN.
1.2.1. Khai ni<$m v~ thu nh~p va thu nh~p ca nhan.
1.2.2. Khai ni<$m va d~c di~m cua Thue' TNCN.

05.
05.
06.

1.3. Vai tro cua Thue' TNCN trong co che' thi tru'ong.
1.3.1. v~ cong b~ng xa h1.3.2. v~ ngu6n thu ngan sach.
1.3.3. v€ gop ph~n di€u tie't vi mo n~n kinh te'.

08.
08.
09.
09.

1.4. Kinh nghi<$m m1.4.1. Xac dinh thu nh~p thu9c di<$n tinh Thue'TNCN.
1.4.2. Xac dinh each tinh Thue'TNCN.
1.4.3. Xac dinh thu nh~p tinh thue'.
1.4.4. Xac dinh do'i tu'cjng n9p thue'.
1.4.5. Xac dinh don vi tinh thue'.
1.4.6. Xac dinh v~ mttc mi6n tru.
1.4. 7. Thue' bi~u, thue' sua"t.
1.4.8. Thoi gian n9p thue', thanh quye't toan thut.
1.4.9. v~ thii we ke khai thue'.
1.4.1 0. M9t so' bai hQc kinh nghi<$m chu ye'u.

10.
10.

11.
12.
13.
14.
15.
17.
18.
18.
18.


CJRfONG II : THUC
. TRANG
. VE TRUE TNCN TAl
. VIETNAM.
.
.

2.1. Thue'TNCN qua cac thoi ky tntoc 1990.
2.1.1. Thoi ky phong kie'n thtfc dan tntdc Cach m~ng thang 8/1945.
2.1.2. Thue' TNCN d mi~n Nam Vi~t Nam
tntoc thang 4/1975.
2.1.3. Thue'TNCN d mi~m Bile sau Cach m~ng thang 811945
de'n tntoc nam 1990.

22.

2.2. Thue'TNCN sau nam 1990.
2.2.1. Thue' l2.2.2. Thue' thu nh~p dO'i voi ngu'oi c6 thu nh~p cao.

23.
23.
24.

2.3. Danh gia thl;(c tr~ng v~ cac lo~i thue' lien quan de'n TNCN.
2.3.l.Thue' thu nh~p doanh nghi~p.
2.3.2. Thue' thu nh~p do'i voi ngu'oi c6 thu nh~p cao.

27.
27.
28.

20.
20.
21.

CHUONG III: PHUONG HU'dNG HOAN THlltN
TRUE THU NH!P CA NHAN fJ VI~T NAM.
3.1 Sv c~n thie't va mvc dich yeu c~u hoan thi~n
Thue' TNCN d Vi~t Nam.
3.1.1. Bao dam mo'i tu'dng quan, d6ng b9 voi yeu c~u
cai each h~ tho'ng chinh sach thue' bu'oc II ciia Nha nu'oc.
3.1.2. Bao dam tang thu cho Ngan sach nha nu'oc.
3.1.3. Baodam cong b~ng xa hQi.
3.1.4. Ddn gian, d€ hiSu, d~ lam, phu h

34.
34.
35.
35.
35.

3.2. MQt sO' dinh huang ho~n thi~n Thue' TNCN d Vi~t Nam.
3.2.1. Di~u chinh ten g<;>i va ban hanh thanh Lu~t Thue'TNCN.
3.2.2. Md rQng cac lo~i thu nh~p phai chiu thue'.
3.2.3. B6 sung thu nh~p khong thuQc di~n chiu thue'.
3 .2.4. Xac dinh do'i tu'3.2.5.Xac dinh thu nh~p tinh thue', khdi diSm tinh thue'.
3.2.6. Thue' sua't, thue'biSu.
3.2.7. Thi't tvc ke khai, n()p thue', quye't toan thue'.
3.2.8. Mi~n giam thue'.

36.
36.
37.
38.
39.
39.
41.
44.
44.

3.3 Di~u ki~n cht1 ye'u dam bao triSn khai
thue' TNCN du'

44.


3.3.1. C6 stt di~u chinh v~ Thue' thu nh~p doanh nghi~p.
3.3.2. Gild quye't d6ng bQ cac chinh sach xa h()i.
3.3.3. Tang cuong tht;(c hi~n che' d9 hoa don, ke' toan,
r()ng di~n thanh toan qua ngan hang.
3.3.4. GiiH phap v~ tranh danh thue' trung giua cac nuoc.
3.3.5. Ki~n toan b() may, d()i ngu can b()'
tang cuong phuong ti~n va bi~n phap qmln ly.
3.3.6. Tang cuong tuyen truy~n, giiH thich chinh sach,
che' dQ thue' gifn VOi Xlt ly nghiem minh cac V\1 vi phl;tffi.

rna

45.
45.
46.
46.
47.
48.
50.

Danh mvc tai li~u tham khao.
Bi~u

sfS 1 : Bi~u t6ng h<;fp thue' sua't thue' TNCN a m()t s6 nuoc tren the' gioi.

Bi~u sfS 2: Xu huong thue' sua't giam a cac nuoc cong nghi~p phat tri~n.
Bi~u

s6 3 : So d6 thue' thu nh~p ca nhan cda My.

Bi~u

s6 4 :

Bi~u

sfS 5 : Bi~u thue' thu nh~p cao voi nguoi nuoc ngoai qua cac thoi ky.

Bi~u

s6 6: Bang so sanh muc chenh l~ch v~ thu nh~p chiu thue' giua b~c tha'p nha't va b~c

Bi~u thue' thu nh~p cao vOi nguoi Vi~t nam qua cac thoi ky.

cao nhfft.
Phvlvc 1 : Thue' dinh duoi thoi Phap thu()c d Vi~t Nam.
Phv lvc 2 : Tinh hlnh thu nh~p blnh quan giua m()t s6 nganh thu()c khu vt;(c kinh te' nha
nuoc.


~

?

~.

PHANMODAU

1.

TiNH c.AP THrnT vA Ml)c DfcH NGHrnN cuu DE TAl=
Trong ho(;lt d9ng xa h9i, m6i ca nhan, h9 gia dlnh, t~p th€ hay t6 chuc d€u phcH

c6 m()t s6 thu nh~p nh~m dap ung nhu c~u sinh ho(;lt, san xua't. Cac lo(;li thu nh~p xa
h<)i d6 cling la ngu6n quan trQng rna m6i qu6c gia d€u c6 th€ khai thac, d()ng vien d€
t(;lo ngu6n thu nga y cang tang cho ngan sach Nha nttoc.
Datu lau, trong h~ th6ng chinh sach thue' cua nhi€u nttoc tren the' gioi, thue' thu
nh~p ca nhan da chie'm m()t vi tri quan trQng voi vai tro di€u tie't thu nh~p xa h()i va

bao dam yeu c~u dRieng (J Vi~t Nam, tu sau ngay Cach Ml;lng Thang 8 nam 1945 thanh cong, da't
nttoc ta lien tie'p hi chie'n tranh tan pha ac li~t, thu nh~p dan cu ra't tha'p , doi s6ng g~p
nhi€u kh6 khan nen Qu6c h()i va Nha nuoc chua ban hanh thue' thu nh~p ca nhan. Tu
chu trttong d6i moi ttt duy kinh te' theo tinh th~n Dl;li H<)i Dang toan Qu6c l~n thu VI
(12/1986), doi s6ng nhan dan ta tung bttoc dttdan ctt c6 thu nh~p thttong xuyen ho~c khong thttong xuyen ra't cao, do lam vi<$c trong
cac xi nghi~p c6 v6n d~u ttt nttoc ngoai ho~c trong m()t s6 doanh nghi~p ho(;lt d()ng c6

hi~u qua cao. Do d6, tu nam 1990, Qu6c h9i da ban hanh Phap l~nh THUE THU
NH~P DOl VOl NGUOI CO THU NH~P CAO ( gQi uh 1a Thue' thu nh~p cao),dl,i
,

~

kie"n sau m<)t thoi gian tht,tc hi~n se due ke't kinh nghi~m va ban hanh Lu~t THUE

THU NH~P CA NHAN ( Sau day vie't ta:t 1a TNCN ).
Sau hon 10 nam tht,tc hi~n, thue' thu nh~p cao da dl;lt dtiqc m<)t s6 ke't qua kha

quan khong th€ phil nh~n v€ bao dam s6 thu cho NSNN ngay cang tang va tht,tc
nghi~m d€ COD:g chung lam quen d~n voi lo(;li the' danh vao thu nh~p ca nhan. Tuy

nhien, thue' thu nh~p cao cling da b()c 19 nhung nhttqc di€m ca v€ m~t chinh sach va t6
chuc th\tC hi~n, khong con phu hthe" gioi cua Vi~t Nam. Vl v~y, trong chttong trlnh cai each h~ th6ng chinh sach thue'

1


budc II, Dang va Nha nude dad~ ra yeu c~u phai nghien cuu, ban hanh thue' TNCN
nhu la mQt doi hoi cffp thie't.

Vi~c chQn d~ tai " PHUONG HUONG HOAN THitN THUE THU NH!P

CA NHAN 0 VItT NAM"

lam lu~n van nh~m m1:1c dich :

-T6ng hTNCN mQt each c6 h~ th6ng, xem xet c6 chQn lQc kinh nghi~m va thl;ic ti~n cua mQt

s6 mtdc da va dang ap d1:1ng thue'TNCN.
-Danh gia

liU

nhu
kha nang, di~u ki~n ap d1:1ng thue' TNCN thay the' thue' thu nh~p cao. Qua d6 khilng

dinh va d~ xufft mo hinh thue' TNCNphu hqu6c te', d~ ra giai phap va budc did~ ap d1:1ng thanh cong lo~i thue' moi nay d Vi~t
Nam.
~

.

A

,

?

~

'

2. DOl TU<)NG, PH~M VINGHIEN CUU CUA DE TAl:
D6i tuTNCN phil hldn va tuong d6i mdi me.Vl v~y, lu~n an chi mdi d~ c~p de'n nhung vffn d~ co ban voi
buoc di C\1 th~, bao datn tlnh kha thi CUa lo~i thue' nay.

3.PHUdNG .PHAP NGHIEN CUU:
Dl;ia tren co sd phuong phap lu~il cua Duy v~t bi~n chung va Duy v~t lich stY dS
nghien cuu, trlnh bay cac nphuong pha p khac nhau, t(l""cai chung de'n cai rieng, ke't hhkha nang va di~u ki~n bao dam thue' TNCN dunhfft.

4. NHUNG DONG GOP CHU YEU

cuA LUAN vAN :

- D~ tai g6p ph~n nghien cuu c6 h~ th6ng cac ly lu~n co ban v~ thue' TNCN, phan
tich, danh gia

liU

nhu
d6 neu len nguyen nhan va d~ ra bi~n phap kh~c ph\lC.

2


- Gioi thi~u khcli quat kinh nghi~rn rn9t sff nu'oc c6 thue' TNCN, rut ra nhung b~ti hQc
c~n thie't, c6 th6 v~n dl,mg trong qua trlnh xay dl,fng va ban hanh thue' TNCN d Vi~t

Nam.
- Pharr tich tfnh ca'p thie't v~ yeu c~u va kha nang ap dl,mg thue' TNCN d Vi~t Narn,
trong hoan canh hi~n nay cung voi nhung m~c tieu, n9i dung tieu chu~n cho mo hlnh
thuS TNCN va nhung di~u ki~n c~n thie"t d6 bao dam tfnh kha thi cua lu~n an.
- Xac dinh chinh sach, che' d9, bu'oc di thich hqp va nhung vln d~ c6 th6 phat sinh
trong qua trinh tri6n khai thl,fc hi~n d6 c6 giai phap xa ly t6i u'u.
,.,t

,..!

?

·s. KETCAUCUALUA.NVAN:
A

""

Ngoai ph~n rnd d~u, ke't lu~n va m()t s6 ph~ l~c, n9i dung cua Lu~n van g6m
c6 3 chu'dng :
"

x'

K

.

~

?

~

,..,

A

~

"

-

Chu'dng I : MQT SO VAN DE Cd BAN VB THUE THU NHAP CA NHAN.

-

Chu'dng II: THl}C TRANG VB THUE THU NHAP CA NHAN d VIeTNAM.

-

chudng In : PHU'dNG Hu'dNG HoAN THieN THUE THu NH!P cA NHAN

~

,.!

A

.1'

A?

A

dV:$TNAM.
Do con nhi~u hl;ln che' v~ thoi gian, v~ tai li~u, ban lu~n van kh6 tranh khoi
nhung thie'u sot nhlt djnh. Rfft mong nh~n du'qc nhung nh~n xet quibau va s\f giup do
t~n tinh cua Qui Th~y Co d6 ban Lu~n van them hoan chinh d6i voi m9t d~ tai con

kha moi d nu'oc ta.
Xin chan thanh cam dn Qui Th~y Co da t~n tinh hu'ong ddn va quan tam giup
do Toi hoan thanh ban Lu~n van nay.

3


CHu'dNGI
~

A

~

~

.

?

~

MQT SO VAN DE Cd BAN VE
THuE THU NHAP cA NHAN
1.1. Sv t6n t~i khach quan ctia thu€ thu nh~p ca nhan (TNCN) :
Thue"TNCN 1a m()t lo~i thuS' tr\fc thu danh vao ca nMin, ra doi tu ra"t.Hiu (a Anh
tu nam 1842, Nh~n Ban nam 1887, My nam 1913, Phap nam 1994, Lien Xo nam 1992,
Trung Qu6c nam 1936.... ) va du'QC ap d\lng ph6 bie'n a cac nu'oc tren the' gioi nh~m
d9ng vien S\1' d6ng g6p vao ngan sach nha nu'oc cua cac t~ng lOp dan cu'. Do d6, lo~i
thue" nay con du'QC gQi 1a "thu€ thu nh~p dan cu'".

Cac nha kinh t€ cho r~ng, xet v~ mijt ljch
nh~p

sa, thue" TNCN ra doi tru'oc thue" thu

danh vao cac Cong Ty vi thu nh~p cua ca nhan phat sinh tntoc l<;Si

nhu~n

cua cac

t6 chuc kinh t€ va tra thanh d6i ttt<;Sng rna Nha nu'oc co th~ d()ng vi en. V a"n d~ dij t ra la
vi sao thuS' TNCN l~i du'<;fc tri~n khai r9ng rai a nhi~u nttoc. Co .nhi~u y kie"n khac
nhau v~ s\f t6n bJ.i khach quan cua thue" TNCN nhu'ng ly do cd ban t\fu trung la :

1.1.1. Do yeu cftu di~t tie't thu nh~p va tht,tc hi~n cong b~ng xa h(>i:
Thu€ TNCN ra doi tru'oc tien tu nhung nu'oc co n~n kinh t€ thj tru'ong. Ngttm
lao d()ng co cha"t lu'<;Sng cao , co di~u ki~n trang thie't bj hi~n d~i, co nhi~u tai san, ti~n
v6n ta"t ye"u se gianh du'<;Sc thu nh~p nhi~u hdn ngu'oi co it vo'n, lam an kern hi~u qua.
Trong xa h9i c6 s\f phan boa giau ngheo cao va chenh l~ch v~ thu nh~p giua cac t~ng
..i

lop dan cu' ngay cang nhi~u. Thu€ TNCN ra doi la m()t bi~n phap c~n thie"t d~ di~u
hoa thu nh~p xa h()i, h~n che" khoang chenh l~ch qua IOn giua cac t~ng lop dan cu.
Ngttoi co thu nh~p cao phai n()p thuS' TNCN nhi~u, co thu nh~p vua phiii n()p thu€ it,
thu nh~p qua tha"p khong phai n()p thue". Chinh sach thu€ bao dam S\1' cong b~ng v~
d9ng vien dong gop cho ngan sach Nha nu'oc.

1.1.2. Do yeu cftu d(>ng vien cho NSNN:
Voi chuc nang va vai tro ngay cang tang theo S\1' phat tri~n cua n~n kinh t€- xa

h()i, Nha nu'oc phai co ngu6n tai chinh ngay cang d6i dao. Chinh phtl a tung Qu6c gia

4


deu phai tim each khai thac m<;>i ngu6n thu, trong d6 thu nh~p cua tung ca nhan trong
xa h9i Ia ngu6n c6 th~ t~o ra kha nang huy d9ng ngay cang lon cho Nha nuoc d~ bu
d~p nhu c~u chi tieu ngan sach.

Ngoai ra h~ thO'ng chlnh sach thue' n6i chung va thue' TNCN n6i rieng la m9t
trong nhung cong C\l quan tr<;>ng d~ Nha nuoc thl!c hi~n chuc nang quan ly va di~u tie't
vimo cac m~t ho~t d9ng kinh te', xa h9i cong c9ng.

1.2. Khai quat v~ Thue'TNCN:
1.2.1. Khai ni~m v~ thu nh{lp va thu nh{lp ca nhan :
1.2.1.1. V~ mijt ly thuye't, theo cac sach kinh di~n, thu nh{lp Ia m()t ph~m tru truu
tricjng, dticjc quan ni~m khac nhau dti8i giac dq kinh te' va thu~.
- V~ kinh te': Khai ni~m thu nh~p thuong du<;1c hi~u tren co sd ly thuye't v~ ngu6n tai

san va ly thuye't v~ Sl! tang trudng tai san thu~n tuy .Theo ly thuye't v~ ngu6n tai san,
thu nh~p la t6ng s6 cua ciH b6 sung hang nam cho tung nguoi tu nhung ngu6n kinh
doanh hay lao d9ng dt! dinh mang l~i. Conly thuye't v~ tang trudng tai san thu~n tuy,
thu nh~p la t6ng d~i s6 cac gia

tri tren thi truong cua cac ngu6n l<;ji du<;jc hudng duOi

d~ng tieu dung va nhung thay d6i gia

tri v~ quy~n sd huu tai san trong m()t thoi gian

nha't dinh.

- v~ thue': Trong cac lu{it thue' hi~n nay d cac nlioc, thu nh~p dliQC hi~u Ia cac khoan
thu b~ng tien va hi~n V~t do ho~t dQng san xu(t kinh doanh; do lao dQng dich Vl;llam
ra cho ban than va xa hQi ho~c tu m9t quan h~ xa h()i nao d6 rna c6. N6 mang tinh uoc
1~ la chinh, thUQC ph~m vi qui dinh trong phap lu{it thue' cua tung nuoc. Thong thuong'

thu nh,~p tu ho~t dQng san xu{t,kinh doanh dtiQC qui UOC la CO Sl! lo~i tru cac khoan chi
phi c~n thie't mang tinh bu da: p chi phi da bo ra va chi tra lao d9ng lam thue d~ xac
dinh thu nh~p tinh thue' (thu nh{ip rong). I>6i voi cac lo~i thu nh~p khac, thuong la
khong du<;1c tru khoan chi phi nao ho~c chi du<;1c tru m()t s6 khoan theo qui dinh, vi d\1 :
chi phi b6i duong, dao t~o ngh~ nghi~p ; chi phi mang tinh xa h9i nuoi duong con cai ,
,.(
b Offiy ...

5


1.2.1.2. Dqa vao cac tieu thuc khac nhau, thu nh~p co th~ phdn lo~i theo cac mi_it

chii ye'u sau ddy :
- Can crt vao thC1i gian phat sinh : chia ra thu

nh~p

thuC1ng xuyen va thu

nh~p

khong thuong xu yen.

-Can crt vao ngudn phat sinh: c6 thu nh~p tu lao d<}ng ( ti€n ludng, ti€n cong, ti€n
thudng ... ) ; thu nh~p tu kinh doanh (san xua't, kinh doanh, dich V\1); thu nh~p tu tai
san ( cho vay, trai phie'u, chrtng khoan .... ); thu nh~p tu ngudn khac (qua bie'u, thua
ke'... ).
-Can crt vao chu th~ duth~, cua Nha nuoc.

Theo each phan lo~i thu nh~p dlfa vao cac chu th~ qua khai ni~m chung v€ thu
nh~p nhu trlnh bay tren day, thu nh~p ca nhdn Ia t6ng cac gia tri thu nh~p rna

m{)t ca nh§n nh~n dlit!c trong m{)t thoi gian nha't djnh ( thuC1ng la 1 nam).
1.2.2. Khai ni~m va di_ic di~m cua Thue'TNCN:
1.2.2.1. Thue' TNCN Ia m()t lo\li thue' trqc thu danh tren

s6 thu nh~p rna m6i ca

nh§n da nh~n ( bdng ti~n hoi_ic bdng hi~n v~t). Vlla thue' tn.tc thu, phu hnang cua nguoi n()p thue' nen thue' TNCN bao dam tinh cong b~ng hdn thue' gian thu,
nguC1i co thu nh~p cao dong thue' nhi€u va ngulu~t thue' tn.tc thu, nguC1i n<}p thue' cam nh~n ra't r6 v€ ganh n~ng thue' rna hQ phai chiu.

Thue' TNCN thuC1ng g~p phai phan rtng v€ tr6n l~u thue', d~c bi~t trong hoan canh
chrtng tu, s6 sach ke' toan ,chua duchiu thue' c6 nhi~u kho khan.
1.2.2.2. Thue' TNCN co th~ danh vao tung ngu6n hinh thanh thu nh~p: ttng voi
tung ngu6n thu nh~p co nhung nguyen ta:c danh thue' TNCN khac nhau.Tu do, thue'
TNCN theo khoan thu nh~p cho phep tang, giam mrtc dong gop phu hcua m6i lo~i thu nh~p. NguC1i ta cho r~ng thue' TNCN danh theo khmln thu nh~p lam
cho dO'i tunh~p". Trong each danh thue' nay, dO'i tu

lo~i chu ye'u tu ngudn phat sinh thu nh~p: tu ho~t dQng san xua't, v~n tai, xay d\(ng,

6


thuong nghi~p, kinh doanh an uo'ng djch V\l; tu lao d{)ng tri 6c hay chan tay ( ti~n
ludng, ti~n cong, ti~n thudng va cac khoan phl,l ca'p mang tinh cha't ti~n luong, ti~n
cong); tu tai san ho~c ti~n vo'n ( lai cho vay, Hii gui ti~n tie't ki~m, Hii trai phie'u, c6
phi~u, Hii c6 phgn, cho thue tai san .... ) ; tu cac ngu6n khac ( thua ke', qua bie'u, qua
t ~ng,
v

i-...,.<;

uung XO so ....
)!

,.:'

)

1.2.2.3. Thue' TNCN con c6 th~ duqc danh tr~n toan b() cac khoan thu nh~p rna
m6i ca nhftn thu duc;lc, khong phan bi~t ngu6n phat sinh thu nh~p. Vi d\l d My, thue'
TNCN danh tren t6ng thu nh~p bao g6m : ti~n luong, thu nh~p tu ho:;tt d{)ng kinh
doanh cac lo~i luong hu'U, cac khoan tr<;1 ca'p duhi~m xa h{)i, thu nh~p tu chrtng khoan, tu ban tai san.

d Phap, t6ng thu nh~p

danh

thue' du<;1c gQp tu : ti~n ludng, ti~n thudng, ti~n luong hu'U, thu nh~p tu tai san, tu da't
dai, tu ho:;tt d{)ng nong nghi~p, cong nghi~p, thuong m:;ti, thu nh~p khong c6 tinh cha't
kinh doanh, thu nh~p.tu chrtng khoan ...
Thue' TNCN con c6 th~ v~n dl,lng ke't h<;1p ca hai each danh thue' : tren tung
ngu6n va tren thu nh~p t6ng hthu nh~p, sau d6 t6ng hqp ta't ca thu nh~p tu cac ngu6n va danh thue' len t6ng thu nh~p
m()t muc thue' nua. Cach danh thue' nay bao dam duqc s\( chinh xac nhung l:;ti phrtc t:;tp
v~ each tinh, nen chi c6 y nghia v~ ly thuye't.

1.2.2.4. C6 hai each xac (Qnh thu nh~p chiu thue': Qui dinh khdi di~m v~ mrtc thu
nh~p tinh thue' ( d~ lo:;ti bdt m{)t so' do'i tuqng c6 thu nh~p tha'p dudi mrtc khdi di~m

tinh thue', khong phai n{)p thue') ho~c qui djnh cac khoan chi phi duqc tru vao thu nh~p
d~ xac dinh thu nh~p tinh thue'.

Ne'u ap dt;mg mrtc khdi di~m thi bi~u thue' duqc xay dl;ing trong b~c d~u tien c6
thue' sua"t la 0%. Ne'u giai quye't theo each tru chi phi c~n thie't vao thu nh~p thl thue'
duqc tinh theo thue' sua't tha"p nha't trong bi~u thue' tu dang thu nh~p d~u tien con l:;ti ,
sau khi tru cac khoan chi c~n ·thie't theo dung qui djnh.

1.2.2.5. Thue' TNCN duc;lc tinh phG bie'n theo bi~u thue' luy tie'n tung phdn. Bay
la bang t6ng hqp cac mrtc thue' sua't khac nhau tuong rtng vdi cac b~c thu nh~p tinh
7


thue' tang dftn voi thue' sua't C1 b~c sau ph6 bie"n la cao hdn b~c tntoc . Tuy v~y, c6
nude cfing da xay dlfng bi~u thue' c6 thue' sua't C1 b~c sau tha'p hdn muc C1 b~c tn.toc.
Vi dv C1 My, bi~u thue" TNCN g<1m 4 b~c tudng ung voi cac thue" sua"t : 15%, 28%,
33% va 28% vdi mvc tieu chu ye"u nh~m d<)ng vien ph6 bie"n khmlng 28% thu nh~p

tinh thue" ( xem bi~u seS 3).
Vi~c ap dvng bi~u thue' luy tie"n tung phftn tuy phuc t~p trong each tfnh nhung

bao dam duqc yeu cfiu d<)ng vien cong b~ng hdn giua cac muc thu nh~p cao thcl"p khac
nhau, vl nguoi c6 thu nh~p cao khong chi phai n<)p thue" cao hdn rna con phai chiu ty 1~
d<)ng vien cao hdn. Bi~u thue' luy tie"n tung phftn cling c6

u'u di~m

hdn bi~u thuc luy

tie"n toan phftn la kh~c phl,lc duqc tlnh tr~ng thuS' tang d<)t bie"n do'i voi nhung nguoi c6
thu nh~p chenh l~ch khong nhi~u giua ban 1~ cua 2 b~c thue". Tuy v~y, bi~u thue" luy
tie"n tung phftn cling c6 nhuqc di~m la h~n che" phftn nao vi~c dftu tu vo'n, dftu tu cha't
xam d~ nang cao hi~u qua san xua't, nang sua't lao d<)ng vl khi c6 thu nh~p cao phai
n<)p thue" theo ty 1~ d<)ng vien cao hdn.

1.3. Vai tro ctia thue' TNCN trong cd che' thi tnl'ong :
1.3.1. v~ cong bdng xa h(li:
Ccs che" thi ttuong c6 khuye"t t~t n6i b~t la slf phat tri~n v~ kinh te" nhanh chong
se keo theo khoang each v~ thu nh~p qua xa giua cac tftng lop dan cu. Nguoi giau
thuong c6 nhi~u di~u ki~n ho~t d<)ng d~ lam giau them va nguoi ngheo cang ngheo
hdn ttong m~t b~ng thu nh~p chung cua xa h9i. Tu d6 sinh ho~t xa h()i cfing bi phan
h6a thanh 2 clfc each bi~t r5 r~t. Di~u tie"t thu nh~p d~ bao dam cong bhng xa h9i Ia
m9t trong nhung vai tro quan tn;mg nha't cua thue' TNCN.
Vai tro di~u tie"t thu nh~p va bao dam cong bhng xa h9i cua thue' TNCN duqc th~ hi~n
tren ca 2 phudng di~n: thu va chi cua ngan sach Nha nude. M(_)t m~t, thong qua thue"
TNCN, Nha nude dong vai tro trung tam phan pho'i, chuy~n bot m()t phftn thu nh~p cua
nguoi c6 thu nh~p cao vao quy t~p ttung cua Nha nude. M~t khac, nho ngu<1n thu c6
du<;Jc ngay cang tang qua thue" TNCN, Nha nuoc c6 them di~u ki~n bao dam cac nhu

cftu phl,lC Vl,l cac lQi ich cong c(_)ng ( nhu xay dlfng Cd Sd h~ tftng, chi mang tinh Xa h(_)i

8


xoa d6i giam ngheo, t6 chuc cac tr~i nuoi duong nguoi gia co don, tre em m6 coi. .. ),
g6p ph~n nang d~n doi sO'ng cua t~ng lop dan eli co thu nh~p tha"p.

1.3.2. v~ ngu6nthu ngan sach:
Cling voi sv phat tri€n cua n~n kinh te", thu nh~p cua cac t~ng lop dan eli ngay
cang tang len khong ngung. Ne"u c6 chinh sach d9ng vien dung ditn, hqp ly, voi slf
dong gop cua tuy~t d~i b9 ph~n cac t~ng lop dan cu, chi m6i nguoi m9t it, thue" TNCN
c6 th€ t~o duqc ngu6n thu lon cho Ngan sach nha nude.

d cac nude phat tri~n, thue"

TNCN chie"m ty tn;mg ldn trong t6ng sO' thu tu thue" ( d My : 48%, Anh: 35%, Nh~t:
· 56% .... ). Ben c~nh d6, t~i m9t sO' nude dang phat tri€n ty trQng thue" TNCN cung ngay

cang tang( Indonexia tu 45 % nam 1972 len 54% nam 1990 ; Malaysia tu 25% nam
1972 len 30% nam 1990 ).

Thue" TNCN con gop ph~n h~n che" tha't thu v~ thue" thu nh~p doanh nghi~p.
Mijc d~u co sv phan bi~t giua thue" TNCN va thue' thu nh~p doanh nghi~p nhung tren
th\}'c te', trong m<;>t doanh nghi~p, hai lo~i thue' nay co m6i quan h~ hliu co giln bo voi
nhau. Khong it truong hqp cong ty mu6n giam mU'c thue' thu nh~p doanh nghi~p phai
n9p b~ng each thong d6ng voi cong nhan vien chU'c ghi tang ti~n cong, ti~n ludng meach gia t~o d€ tang chi phi duqc tru di khi xac djnh thu nh~p tinh thus'. Thue" TNCN
se gop ph~n h~n che' tha"t thu dO'i voi thue" nh~p doanh nghi~p thong qua vi~c tinh thus'
TNCN ne'u ti~n cong , ti~n luong cua cong nhan vien chU'c tang len.

1.3.3. v~ gop phdn di~u tilt vi ml) n~n kinh t€:
Thu nh~p xa h9i dti<;SC stY dt.mg chu ye'u vao 3 bQ ph~n tieu dung, d~u tu va tie"t
ki~m. Ne"u ky hi~u Y la thu nh~p, C 1a tieu dung, P 1a d~u tu, S la tie"t ki~m, ta co cong

thU'c : Y = C + P + S.
Sau khi co thu nh~p, m6i ca nhan thuong co suy nghi v~ vi~c stY dt;mg thu nh~p
vao 3 n<;>i dung tren day the' nao cho hqp ly nha't.
Theo J .Keynes, m<)t nha kinh te' nguoi Anh cho r~ng : " Con nguoi co thien
huang tang tieu dung cling voi tang thu

nh~p

nhung tang tieu dung khong tang theo

tO'c dQ tang thu nh~p" . Di~u nay co nghia la, cling voi vi~c tang thu nh~p, tieu dung
cung tang theo nhung

tY

1~ tang tieu dung tha'p hdn ty 1~ tang thu nh~p, c6 ph~n do
9


nhu cffu tieu dung cho sinh ho~t ngay cang bao hoa. Tu d6, t~o ra khoang each giua
gia tang thu nh~p voi gia tang tieu dung cho ph~n dffu tu' va tie't ki~rn. Ty 1~ sll' d1Jng

sef thu

nh~p vao d~U til hay tie't ki~rn thu'ong ph\1 thUQC VaO chinh sach thue' tr\l'C thu,

C\1 th~

(J

day la thue' TNCN. Vi d\1 :co Nha nude chu trudng tinh thue' TNCN vao ti€n

Hii tie't ki~rn va cho tru phffn thu nh~p tai dffu tu v€ ho~t d9ng san xua't kinh doanh vao
thu nh~p d~ xac djnh thu nh~p tinh thue'. Qua d6, thue' TNCN khuye'n khich dffu tu
thuc diy phat tri~n kinh te' hdn Ia khuye'n khich gll'i ti€n tie't ki~rn. Khi n€n kinh te' co
nguy cd l~rn phat cao, Nha nude c6 th~ khong danh thue' TNCN vao ti€n Hii tie't ki~rn
· d~ khuye'n khich tang cuong tie't ki~rn trong cac tffng lop dan cu ... Nhu' v~y, thue'
TNCN c6 tac d1Jng gop phffn di€u tie't tr\l'c tie'p thu nh~p cua ca nhan vao tieu dung,
dffu til hay tie't ki~rn dS th\l'c hi~n di€u chinh n~n kinh te'.
Nhln chung thue' TNCN co rnnhien, vai tro do c6 th~ phat huy duqc bic d1Jng hay khong, nhi€u hay it, ph\1 thu9c ra't
Ion vao chinh sach, n9i dung va t6 chdc th\l'c hi~n c6 phu hqp voi n€n kinh te'- xa h9i
cua tung qu6c gia trong tung thoi kY nha't djnh hay khong.

1.4. Kinh nghi~m m()t sfi nude v~ thue' TNCN :
1.4.1. Xac djnh tho nh{lp thuqc di~n tlnh thut TNCN :
Trong doi sefng xa h9i, rn6i ca nhan c6 ra't nhi€u lo~i thu nh~p nhu'ng khong
phai thu nh~p nao cling d€u thu9c di~n danh thue' TNCN. Lu~t thue' TNCN (J cac nude
thuong khong dua ra djnh nghia v€ thu nh~p tinh thue' rna chi qui d}nh C\1 th~ nhung
khoan thu nh~p ca nhan khong thUQC di~n danh thue'.
Thong thu'ong ' thu nh~p tinh thue' cua rn9t ca nhan du'qc hiSu la sef thu nh~p
b~ng ti€n ho~c b~ng hi~n v~t trong rn
ky

xac djnh ( thu'ong la 1 narn ) thuong

xuyen ho~c khong thu'ong xuyen rna nguoi c6 thu nh~p duqc sll' d1Jng theo

y rnuefn.

Cac nude c6 xu huang phan lo~i cac khoan thu nh~p theo ngu6n: tu lao d9ng, tu dffu
til (con duqc gQi la thu nh~p tai san) va cac khoan thu nh~p khac.
- Thu nh~p tu lao d9ng : thu'ong la khoan thu nh~p thuong xuyen duoi d~ng san xua't,
kinh doanh, d}ch V\l ho~C ti€n lu'dng, ti€n cong va cac khoan thu lao khac rna ca nhan
c6 duqc trong qua trlnh lao d9ng. Thu nh~p tu lao d9ng c6 th~ g6rn ca nhung khoan
10


khac rna co quan ho~c t6 chuc, ca nhan tni cho cong nhan, vien chuc ho~c ngu'oi lam
thue, g~n voi m()t s6 che' d9 ho~c qui u'oc. Vi d\1 : ti~n bao hi€m y te', bao hi€m xa
h{)i, ti~n thu6c men, vi~n phi, ti~n nha, di~n, nu'oc, di~n tho~i, bao chiva nhi~u khoan
phv ca'p khac g~n voi che' d9 ti~n lu'ong, ti~n cong tni cho ngu'oi lao d{)ng ( thu'ong
duqc xe'p vao lo~i thu nh~p ngoai luong).
- Thu nh~p tu d~u tu': thuong phat sinh qua ti~n v6n, tai san da bora d€ cho vay, mua
trcii phie'u, c6 phie'u, chung khoan, gt'Yi tie't ki~m, lai c6 ph~n.v.v ... Lai tnl ti~n di vay
cua nguoi khac thuong duqc tinh vao chi phi du'qc tru khi xac dinh thu

nh~p

tinh thue'.

·Do d6, d nhieu nuoc coi ti~n Hii duqc nh~n tu ti~n cho vay la m()t khoan ti~n thu nh~p
phai tinh thue' TNCN. Tuy nhien m()t s6 nuoc cho phep lo~i tru khoan ti~n nh~p nay
ngoai di~n danh thue', d~c bi~t la Hii ti~n gai tie't ki~m.

d

Due , Hy L~p. Nh~t,

Malaysia, Luc-xam-bua .... cho mic3n danh thue' d6i voi ti~n lai tu trai phie'u. Va'n d~
nay, thu()c quan di€m khuye'n khich hay h~n che' cua tung nu'oc, trong tung thoi ky.
- Thu nh~p tu cac ngu6n khac : thuong mang tinh chfft khong thu'ong xuyen tu thua ke'
tai san, qua bie'u, qua t~ng, tien ban quy~n, ti~n nhu~n but, thu nh~p tu chuy€n giao
cong ngh~, sang kie'n, c:ii tie'n ky thu~t, tu trung thu'dng x6 s6 ...
Vi~c danh thue' vao lo~i thu nh~p nao, danh thue' n~ng hay nh(( tuy thu()c vao quan

di~m cua m6i Nha nu'oc v~ di~u tie't thu nh~p. C6 nhung lo~i thu nh~p khong phai

danh thue' ho~c chi phiii danh thue' trong tung giai do~n g~n voi yeu c~u phat tri~n
kinh te'- xa h{)i.
1.4.2. Xac dinh phudng phap tinh thue'TNCN:
Vi~c danh thue' TNCN du
tung khoan thu nh~p hay danh tren toan b() thu nh~p ( thu nh~p tflng hqp ).
1.4.2.1 Thue' danh tren tung khoan thu nh(lp: la che' d() thue' danh tren tung khoan
thu nh~p d()c l~p theo mQt thue' sufft rieng va theo phu'ong thuc tinh thue' phu hqp voi
tung lo~i thu nh~p. Vi d\1 danh thue' thu nh~p tu ho~t d()ng san xufft, kinh doanh theo
thue' sufft rieng, tinh thue' tren thu nh~p da nh~n duthu nh~p tu ti~n lu'ong, ti~n cong theo thue' sufit luy tie'n tung phgn va bi€u thue' c6 xay

11


d-gng khC1i di~m tinh thue' d~ lo~i bot dO'i tucjng nQp thue' co thu nh~p qua tha'p. Che' dQ

thue' nay ducjc ap dl;lng phd bie'n d cac nuoc Chau Phi nhu: Angieni, ManSe, Tuynisi ...
1.4.2.2. Thut danh tr~n toan b() cac khoan tho nh{lp : la che' dQ thue' danh tren t6ng
sef thu nh~p tu cac ngu6n khac nhau gQp l~i, khong k~ tinh cha't va ngu6n gefc phat
sinh thu nh~p. Ml;lc tieu ctia che' dQ danh thue' nay Ia d9ng vien tu m<;>i khmin thu nh~p
co ducjc d~ dam bao cong b~ng xa hQi cao hdn. Cach danh thue' nay doi hoi trlnh dQ
qmln ly ch~t che va ducJc ap dl;lng d h~u he't cac nuoc phat triSn.
1.4.3. Xac djnh thu nh(ip tinh thut:
Hi~n nay , tren the' gioi co quan diSm khac nhau v~ vi~c xac djnh thu nh~p tinh

thue': do la thu nh~p da nh~n ducjc hay thu nh~p sau khi ducjc tru mQt sef khoan chi phi
c~n thie't d~ t~o ra thu nh~p tinh thue' theo qui djnh trong lu~t thue'.

I>efi voi cac nuoc co quan diSm danh thue' tren sef thu nh~p da nh~n thl thu nh~p
tinh thue' ducjc xac dinh la toan bQ sef ti~n rna nguC1i nQp thue' da nh~n, khong phan
bi«$t da phai bora nhi~u hay it chi phi dS t~o ra thu nh~p tinh thue'. Thl;ly diSn la m9t
trong nhung nuoc xac djnh thu nh~ p tinh thue' theo quan diSm nay.
I>efi voi nhi~u nuoc khac, thu nh~p tinh thue' ducjc xac djnh sau khi da tru cac
chi phi c~n thie't co lien quan de'n thu nh~p tinh thue' va mQt s6 khoan chi phi mang
tinh cha't nhan d~o, tu thi«$n ... Thu nh~p tinh thue' theo phudng phap tru chi phi ducjc
gQi la thu nh~p rong. Nguyen Hie danh thue' nay phat sinh tu s-g quan tam de'n kha
nang dong gop th-gc te' ctia nguC1i chju thue'. Nhfi'ng khoan chi ducjc kha'u tru phd bie'n
la lo~i c~n thie't dS ph\lC V\l ho~t d9ng san xua't, kinh doanh ( kha'u hao tai san c6 djnh,
nguyen nhien v~t li~u, ti~n cong thue ngoai. .. );chi phi co tinh cha't b6i duang, dao t~o
d~ nang cao trlnh dQ cong tac ( chi phi v~ h<;>c t~p, nang cao tay ngh~ ... ); chi phi co

tinh cha't xa hQi ( nhubao hi~m y te', bao hi~m xa hQi, nuoi duang ong ba, cha my, con
.cai, ti~n ling h9 tu thi«$n, nhan d~o, phong chua b~nh, chi phi bao dam di~u ki~n sinh
ho~t

theo muc trung blnh xa hQi vv .... ).

I>~ don gian v~ each tinh cac khoan ducJc kha'u tru tren day, co thS tinh g9p

thtmh ffiQt muc khoan chung cho ta't ca cac lo~i thu nh~p ho~c rieng cho tung lo~i thu

12


nh~p ( du'qc g<;>i la muc mi~n thu) ho~c qui dinh ty 1~ kha'u tru tren tung khoan thu
nh~p

da

nh~n.

1.4.4. Xac d!nh dol tliqng n()p thue' :
D~ thl;ic hi~n che' d() thue' TNCN, ph
each tinh nhu' the' nao trong hoan canh c6 thu nh~p ca 0 trong nu'oc va 0 ngoai nu'oc.
C6 hai nguyen t~c chti ye'u v~ xac dinh do'i tu'qng n()p thue': theo "ngu'oi cu' tni" hay
theo " ngu6n phat sinh thu nh~p". Va'n d~ nay du'qc qui dinh ro rang trong lu~t thue'
TNCN.

· 1.4.4.1.V~ nguy~n tac theo ndi eli tru : Day 1a che' d() danh thue' TNCN duqc ap
dt.mg kha phd bie'n o cac nu'oc. Sl;i phan bi~t " ngu'oi cu' tru" nh~m xac dinh ro rang
nghia vv cv th~ do'i voi ngu'oi n()p thue'. N6i each khac, ngu'oi cu' tru thu'ong xuyen
phili ke khai n()p thue'.
DO'i voi ngttoi cu' tru phai c6 nghia vv n()p thue' TNCN dO'i voi m<;>i thu nh~p
phat sinh 0 trong nu'oc cu' tru va 0 ca ngoai nu'oc d6; con ngu'oi khong cu' tru chi c6
nghia vv n()p thue' dO'i voi thu nh~p phat sinh t~i nu'oc tra thu nh~p. Yeu c~u nay doi
hoi cac nu'oc c~n c6 qui dinh ro rang ca dO'i voi ngu'oi 0 trong nu'oc va ngu'oi nu'oc

ngoai de'n nu'oc d6 va c6 thu nh~p phat sinh t~i day. Tren eel so d6 , vi~c tinh thue'
TNCN phil hqp chung voi thong 1~ quO'c te'.
Khai ni~m the' nao 1a " ngu'oi cu' tru" cling du'qc hi~u va qui dinh khac nhau
giua cac nu'oc. Phd bie'n cac nu'oc qui dinh nguoi cu' tru la ngu'oi dinh cu' t~i nu'oc d6
ho~c nhung ngu'oi de'n nu'oc d6 khong thu'ong xuyen nhu'ng tdng sO' ngay c6 m~t t~i

nu'oc d6 qua 182 ngay( qua nua nam). Tuy nhien cling c6 nhung nu'oc du'a ra nhung
dinh nghia V~ "ngu'oi Cu' tru" C\l th~ hcln va trai VOi khai ni~m phd bie'n tren day.
Vi dv :

d Nh~t ban

c6 3 khai ni~m khac nhau : ngu'oi cu' trU thu'ong xuyen ,

ngu'oi cu' tru khong thu'ong xuyen va ngu'oi khong cu' tru. cv th~ :
-

Ngu'oi cu' tni thu'ong xuyen: la nguoi dinh cu' thttong xuyen t~i Nh~t Ban ho~c
thu'ong·xuyen cutru t~i Nh~t Ban lien tvc trong 5 nam;

-

Ngu'oi cu' tru khong thu'ong xuyen : la ngu'oi khong c6
Nh~t Ban

nhu'ng da thu'ong tru

t~i Nh~t Ban

13

y dinh cu' tru lau dai t~i

til' 1 nam tro len;


- Nguoi khong cu tn1: Ia nguoi khong c6 ndi djnh cud Nh~t Ban va da s6ng t~i
Nh~ t

1.4.4.2.V~

Ban duoi 1 nam.

nguyen tile theongu6n thu nh~p:

Thu nh~p thu()c di<$n danh thu~ duki~n, ngu6n hlnh thanh, qui mo va bi~n d()ng v~ thu nh~p. ID.nh thuc nay thuong ap

dl;tng voi muc d() h~n che'. Ch~ng h~n d Lien Xo cii ti~n thttdng v~ phat minh sang che'
m6i l~n khong qua 1.000 n1p va ti~n lai v~ cong trai, tn1ng sO', lai sua't tie't ki<$m, ti~n
thu do ban tai san thu()c sd huu ca nhan khong phai dong thus' TNCN.

d Hong Kong,

· chi thu thue' d6i vdi cac ngu6n thu nh~p phat sinh t~i H6ng Kong.

1.4.5. Xac dinh ddn vi tlnh thue' :
Trong va'n d~ xac djnh ddn vi tinh thue', c6 st;t phan bi<$t v~ danh thu~ theo ca
nhan hay danh thu~ theo h() gia dlnh. Quan di~m cua cac nude ciing ra't khac nhau va
trong m()t nuoc ciing c6 st1 thay d6i phu h

Quye't ctia Hi<$p H()i qu6c te' ting h() quan di~m danh thue' theo hQ gia dinh nhu'ng de'n
nam 1972 ciing chinh t& chuc d6 l~i ling h() quan di~m danh thu~ rieng cho tung ca
nhan. N6i chung m6i nuoc tt;t chqn ddn vi danh thue' phu hv~ thu nh~p va di~u ki<$n v~ quan ly, thu thu~.

Cac nttoc danh thus' thu nh~p ca nhan tren thu nh~p ctia tung ca nhan la Anh,
Nh~t Ban, Thuy, Di~n, Hungari, Ti<$p Khi{c, cac nuoc Chau Phi ... Trong khi d6, Phap ,

Ha Lan ... .l~i xac dinh h() gia dinh lam ddn vi danh thus'. Cach danh thue' theo h() gia
dlnh kha phuc t~p, doi hoi"trlnh d() quan ly, thu thu~ kha cao d~ t6ng hchinh xac t6ng thu nh~p thu()c di<$n danh thue' trong tung h() gia dlnh. Vi v~y, hi<$n nay
xu huang chung ctia cac nuoc Ia chuy~n ddn vj danh thu~ Ia gia dlnh sang danh thu~
theo tung ca nhan rieng bi<$t nhu Ao, Dan M~ch, Italia, Ph~n Lan.... ( chuy~n tntoc
nam 1980); Bi, Ailen, Anh ... sau nam 1980. Chi rieng B6 Dao Nha l~i di theo huang
ngtt(jc l~i vao nam 1989la chuy~n danh thue' theo ca nhan sang danh thu~ theo h() gia
dinh d~ dam bao yeu c~u d()ng vien cong b~ng hdn trong tlnh hlnh sinh ho~t chung
n~ng v~ tinh cha't gia dlnh theo h().

14


1.4.6. Xac djnh v~ muc mi~n tru :
Vi~c xac dinh muc mi€n tru co th~ duqc giai quye't thong qua cac qui dinh cho

phep kha'u tru chi phi d6i voi tung lo~i thu nh~p ho~c qui dinh khoan m9t muc khdi
diSm tinh thue' ap d"Qng cho mQi d6i tuM9t s6 nude qui dinh cho phep tru m9t s6 chi phi nha't dinh khong nhung d6i
voi ca nhan kinh doanh ( nhu voi cong ty kinh doanh) rna con duqc tru m9t s6 khoan
chi phi lien quan de'n vi~c t~o ra thu nh~p ho~c mang tinh xa h9i, nhu c~u sinh ho~t. Vi
d\1:

--' d Indonexia

: thu nh~p du
nh~p , t6i da khong qua 540.000 Rp/nam); cho ph~n sinh ho~t ca nhan nguoi n9p

thue-'(1.440.000 Rp/nam); cho nguoi phai nuoi duong tr\fc tie'p (720.000Rp/nam/nguoi,
khong qua 3 nguoi); ph~n dong gop cho quy Bao hi~m xa h9i, quy lucJng htu theo qui
dinh cua Chinh Phil.

- d Singapore

: mi€n tru cho ca nhan cu tni ( 2000 do la Singapore/nam cho nguoi

chdng) cho vnam ( 300 SGD/nam). Ne'u con con hQc nuoc ngoai, muc mi€n tru duqc tinh ga'p doi ,
con hi t~m t~t 3.5000 SGD/nguoi; cha my, ong ba phai tr\fc tie'p nuoi duong : 3.500
SGD/nguoi. v. v ... Ph"Q nu sinh con thu 2 sau nga y 1/1/1991 : ne'u tu 30 tu6i trd len duqc
tru 5.000 SGD/nguoi; 29 tu6i : 10.000 SGD; 28 tu6i : 15.000 SGD; duoi 28 tu6i :
20.000 SGD nh~m khuye'n" khich phat tri~n dan s6.Ph~n thu nh~p duqc tru vao thu
nh~p cua VQ ho~c cua chdng. Ne'u

s6 duqc tnr lon hcln t6ng thu

nh~p ' duqc chuy~n

sang nam sau ( gioi h~n 7 nam).

- d My : Thue' danh theo h9 gia dlnh nen 2 VQ chdng duqc tru voi muc 5.000 dola; con

thu nha't du'Trong gia dlnh ca hai bo' my cimg phai di lam, phai thue nguoi trong coi con thi dutru muc chi thl;t'c te' phai tra cho nguoi trong coi con m~c d~u muc d9 cao hcJn muc qui
dinh chung. Ngoai ra , gia dlnh n9p thue' con duqc tru chi phi lien quan de'n vi~c lam,
chi phi di l~i. nhung khmin dong gop v~ bao hi~m , chi v~ y te', ma't mat th\fc te', lai

15


thue' cha'p, cac lo~i the' ca'p bang, ca'p dia phudng, khoan dong gop tu thi~n, nuoi
duang ong ba, cha my ...
Nhln chung, vi~c qui dinh cac muc mi~n tru nhu tren da co tac dt,mg gop ph~n
dong gop vao chinh sach xa h9i ngay m9t t6t hdil, bao dam tinh cong b~ng, phu hvoi kha nang dong gop cua nguoi n()p thue' phai co nhung nhu c~u chi tieu do di~u
ki~n

sinh ho~t khac nhau. Tuy v~y, nhung muc mi~n tru theo muc c6 dinh ci1ng co

nhung mth~ du<;1c tru cao bon muc qui dinh chung ne'u co chung tu xac minh s6 chi tht;(c te' theo

· ddn thu6c, co muc kh6ng che' t6i da d~ kh~c pht)C tlnh tr~ng d6i tutieu cho vi~c batheo phong dti~n ... ) . Sau khi tru cac khoan chi phi theo qui dinh, thue' TNCN du
d6ng thu nh~ p d~ u tien con l~i.
Rieng Canada l~i chie'u c6 de'n ca nhan n9p thue' co thu nh~p tha'p co dong con
phai nuoi b~ng che' d9 hoan thue' TNCN. O.;t th€ 1a hang nam, m9i nguoi d~u phai n9p
thue'TNCN theo qui dinh chung khong co khoan kha'u tru v~ nuoi con. Sau d6 se hoan

l~i thue'

cho gia dlnh co thu nh~p tha'p phai nuoi con. Vi dt;t m9t gia dlnh co thu nh~p

tha'p khoang 26.000 do la/nam. Nguoi n9p thue' phai chiu tht;t'c hi~n nghia vv n9p thue'
TNCN theo qui d}nh chung trong lu~t thue' khong 4.000 dola. Saudo Nha nuoc se ca'p
l~i m9t cai sec hoan thue' cho m6i dua con phai nuoi la 1.000 do la/nam. Ne'u gia dinh

nay co 4 con thi s6 thue' du<;Jc hoan la 4.000 do la, tuc la h9 khong phai n9p thuS. Di~u
quan tr9ng c~n nha'n m~nh trong chinh sach thue' TNCN cua Canada 1a truoc he't m9i
ca nhan c6 thu nh~p d~u co nghia vt;t v~ thuS nhu nhau d€ th€ hi~n chinh sach d9ng
vien blnh d~ng , vi~c hoan thue' mang tinh cha't xa h9i dug~n voi chinh sach d<)ng vien v~ thue'.

M9t s6 nuoc l~i qui dinh khdi di€m trong bi€u thue' ( voi thue' sua't d b~c 1 la 0
%) d€ cac d6i tu
doi s6ng t6i thi&u cho nhu c~u sinh ho~t t6i thi~u ct\a ca nhan va gia dlnh. Chi nhung
nguC1i co thu nh~p hang nam tren muc khdi di€m moi phai n9p TNCN. Vi~c tinh thuS
16


mang tinh cha"t kho::in chung cho mQi ca nhan , duqc don gian, khong phai ma"t nhi~u
cong sue di sau xac dinh tung khmin chi phi nhung lC;ti khong dam bao cong b~ng giua
nhung khoan chi phi cfin thie't ra"t khac nhau. Phap quy djnh muc khoi di€m Ia 18.690
frane Phap/nam. Philipin : 2.5000 peso/ nam) Australia : 5.400 do la Uc /nam .

1.4.7. Thue' sua't, thue' bi~u:
Hfiu he't cac nuoc d~u ap d\mg bi~u thue' luy tie'n tung phftn d6i voi thu nh~p
thuong xuyen ( ti~n htong, ti~n cong ... ). Tuy v~y, khong phai bi€u thue' luy tie'n o ta"t

ca cac nuoc gi6ng nhau rna c6 s\( khac nhau ca v~ sO' luqng, thue' su(t va muc thue'
· sua"t.
Phftn lon ap dL;mg tu 3 de'n 6 thue' sua"t (nhu Anh, C()ng hoa Ailen, Due: 3 thue'
sua"t; Nh~t ban: 5 thue' sua"t; Han QuO'c 6 thue' su{t). M{)t sO' nuoc ap dt;mg nhi~u thue'
sua"t voi muc chenh l~ch tha"p nhAm bao dam tinh cong b~ng cua s~c thue' nhung lC;ti
qua phuc tC;tp trong tinh thue': Ai c~p ( 23 thue' su{t), Singapore ( 13 thue' su(t) ... Hi~n
nay, xu huong chung o cac nuoc Ia giam s6luqng thue' sua"t trong bi€u thue' TNCN. Vi
dt;t Thuy, Bi€n nam 1985 c6 15 thue' sua"t, de'n nam 1992 chi con 1 thue' sua"t v~ phftn
n{)p thue' cho ngan sach trung uong ( 20% ); My nam 1986 c6 5 thue' sua"t nay chi con 3
thue' sua"t ( 15%,28%, 33%) ....
V~

ffiUC

thue' su{t Ct;l th€, da sO' cac nltoc ap d\lng bi€u thue' luy tie'n tung phftn

voi thue' sua"t cao nh(t khmlng 40% -50%. Chi c6 m{)t sO' it nuoc c6 thue' su{t t6i da
de'n 60% ho~c cao hon nhu Ban MC;lch, Iran. Xu the' chung hi~n nay 1a cac nuoc dang
nghien cuu giam muc thu~ sua"t nhAm t~o tam

ly t6t dO'i voi nguoi n()p thue', khuye'n

khfch hQ lam vi~c tO't hon va don gian hoa cong tac quan ly thu thue' vl thue' sua"t cang
cao, tam ly tr6n l~u thue' cang nhi~u.
C6 nuoc qui djnh thue' su{t ap dgng rieng voi m9t sO' khoan thu nh~p . Vi dg ,
voi thu nh~p tu nhu9ng ban tai san, Thuy, Bi~n ap dt;tng thue' sua"t 30% , Indonexia
35%, Canada : 36,6% .... V~ Hii c6 phfin , Hii ti~n vay, ti~n ban quy~n , thuong cac
nuoc ap dgng thue' su{t tha"p. Tai san thua ke', qua bie'u cling c6 thue' su{t rieng .

r~~--R~J'D'\·lG

o.r:-_1 H_yc_ ·;~-)NN,:~~;~

\ '! :·it'.Nil 1'1'10 l)•..i l.'b! .i11!N ;I

I

!··t·~nr ~-sA~J~~~-1--ii~)c l
!.--·------···--,-··~--------~----

17


1.4.8.ThTheo nguyen t~c chung , thue' TNCN danh tren thu nh~p thu duc;sc trong nam
dudng lich ' d~c bi~t do'i vdi thu nh~p thuong xuyen nhu ti~n thu nh~p tu ho~t d{)ng san
xua't,kinh doanh, tu ti~n ludng, ti~n cong ... Thong thuong cac nuoc qui dinh che' d{)
t~m n<)p thue' hang quy, cu6i nam thanh quye't toan thue'. Rieng vdi cac khoan thu

nh~p khong thuong xuyen ( tai san thua ke', qua bie'u, trudng thuong

x5 so', nhu~n but,

ti~n ban quy~n tac gia, sang me, phat minh .... ) cac nuoc quy dinh che' d{) thu dut di~m

sau m(H l~n phat sinh thu nh~p.
· 1.4.9.V~ tho tQc ke khai thue':
Cac nude qui dinh th~mh nghia V\1 cho cac d6i tu<;Jng n()p thue' phai t\( tlnh thue',
t\f

ke khai, t\( n()p thue' vao Kho b~c hay Ngan hang theo st;( hudng diin va dung miiu

qui djnh cua cd quan thue'. Qua d6, nang cao tinh th~n trach nhi~m cua nguoi llQp thue'
va c6 co sd xiY ly khi ke khai thu nh~p khong dung th\(c te'. Nhi~u nude ciing qui dinh
trach nhi~m cho Cd quan nha nu'dc ho~C t5 chuc, ca nhan CO cong iihan Vien chuc ho~c
thue nguoi lao d()ng" Kha"u trlt' t~i ngu6n" so' thue' rna nguoi duc;sc nh~n thu nh~p phai
tra cho Nha nude theo lu~t thue' TNCN . Nguoi kha"u tru ti~n thue' c6 tnich nhi~m phai
n{)p vao Ngan sach Nha nude theo hu'dng diin cua cd quan thue' va dtt<;Sc nh~n m()t
khoan ti~n thu lao v~ ho~t d(}ng kha'u tru thue' h() Nha nuoc. Phuong phap "Kha"u tru
t~i ngu6n" thuong duc;sc th\fc hi~n vdi ti~n ludng, ti~n cong, voi Hii c6 ph~n, ti~n tn1ng

thu'dng x5 s6 va duc;sc coi la c6 tac dt,mg cho'ng tha"t thu thue' TNCN c6 hi~u qua nha"t.
1.4.10. M{)t s6 bai hQc kin!J. nghi~m chu ye'u :
De'n nay, tren the' gidi da c6 tren 100 nude c6 ap dvng thue' TNCN. Qua nhung
va'n d~ trlnh bay khai quat tren day, c6 th~ rut ra m()t so' bai h<;>c kinh nghi~m chu ye'u.
- V~ thu nh~p danh thue': D~i b() ph~n cac lo~i thu nh~p tu lao d()ng, tu ti~n vo'n vatu
cac ngu6n khac d~u thu()c di~n danh thue' TNCN va dtt<;Sc phan bi~t theo thu nh~p
thuong xuyen hay khong thuong xuyen d~ ap dvng che' d() thue' thich h<;Sp.
- V~ each danh thue': Vi~c danh thue' theo tung khoan thu nh~p thttong d~t ke't qua
cao hdn thue' danh thu nh~p t5ng h
18


- Ve din eli tinh thue': Vi~c danh thue' tren thu nh~p rong ( c6 tru m<)t s6 chi phi cfin
thie't) tuy phuc t~p nhung bao dam dula danh thue' tren t6ng s6 thu nh~pnh~n duchi khac nhau.
- Ve d6i tungay) va khong eli tru danh tren thu nh~p thuong xuyen; theo ngudn thu nh~p vai cac

khmln thu

nh~p

khong thttong xuyen.

- V~ don vi tinh thue': Xu huang ph6 bie'n ta danh vao ca nhan, vua don gian, vua
dung tinh cha't cua lo~i thue' nay hon la danh vao hQ gia dlnh, phai t6ng hgia dlnh r!t phuc t~p.

-

v~ muc mi~n tru : Quy dinh mi~n tru tung khoan chi li ra't phuc t~p, xu huang chung

la tinh theo ty 1~ hol}c muc khoan cho tung khoan thu nh~p, khong th~t cong b~ng
nhttng don gian trong th\l'c hi~n. Ne'u khong cho tru theo khoan, c6 th~ xay dt!ng muc
khdi di~m tinh thuS, phai dliQC nghien CUU th~n tn;mg, cong phu qua di~U tra, phan tich
nhu cfiu t6i thi~u v~ sinh ho~t cho ca nhan, gia dlnh d~ xay dt!ng muc thue' h- V~ thue' su!t, thue' bi~u : Xu huang chung la xay dt!ng bi~u thue' don gian , it thue'
sua't va muc thue' sua't th!p, gia tang khoang each giua muc thue' cao nh!t va th!p
nha't. B6i vai thu nh~p thuong xuyen, ap dl;lng bi~u thue' luy tie'n tung phfin ; vOi thu
nh~p khong thttong xuyen, c6thue' sua't rieng cho tung lo~i thu nh~p.

- V~ ke khai, n<)p thue': Che' d9 kh!u tru t~i ngudn c6 kha nang ch6ng tha't thu to't vai
m<)t s6 khoan thu nh~ p. T4,\l'c hi~n che' dQ t\1' ke khai, t~m n<)p thue' theo quy, quye't
toan thue' theo nam duong lich.

19

Chu'dng II

THUC
. TRANG
.

VE THUE THU NHAP
. CA NHAN
.

.

T~I VI~T NAM.
2.1. Thue' TNCN qua cac thoi ky trlioc nam 1990 :
2.1.1. Th

Hlnh thac sd khai cua thuS TNCN (J Vi~t Nam U\ thue' than ra dcsi tu nha Tr~n (

tu nam 1378). ThuS dli<;:lc ap d1,mg d6i voi mqi cong dan la nam gioi tu 18 tu6i trd len,
con dtidinh/nam ( tudng dudng 54 kg thoc ).
Be'n nam 1400, sau
. khi na:m chinh quyen , nha H6 da ga:n thue' dinh voi s6
.

fUQng da"t cua tung nong dan : co 5 sao nQp 5 tien gia"yl nam; 6 sao dSn 1 m~u nQp 1
quan; 1 m~u 1 sao dSn 1 m~u 5 sao n9p :i quan 5 tien; 1 m~u 6 sao de'n 2 m~u nQp 2
quan; 2 m~u 1 sao de'n 2 m~u 1 sao dSn 2 m~u 5 sao nQp 2 quan 5 tien; tren 2 m~u 6
sao n9p 3 quan. Nhung nguC1i khong co ru()ng da"t, m6 coi, goa bt;ta, gia tren 60 tu6i
dliDuoi thC1i Tien Le (

tu nam 1470) m6i dinh ( tu

18 de'n 60 tu6i) phai dong 8

tien/nam (htdng dudng 49 kg thoc). BSn nam 1501, ngoai thue' dinh , m6i ngucsi con
phai dong them pht;t dich 4 9~n1 nam.
Thcsi Chua Trinh (Bang Ngoai) nam 1664 , m6i sua"t dinh phai n9p 1 quan 8
tien ( tudng dudng 64 kg th6c). BSn nam 1722, thue' dinh duquan 2 tienl sua"t ( khoang 40 kg th6cl sua't). B6i voi ngucsi gia chi phai n9p m9t mYa
mac thue' tren.
ThC1i Chua Nguy~n ( Bang Trong ) : trang dinh ( thanh nien) phai n()p 2 quan I
sua"t; ngucsi gia n()p 1 quan I sua"t thue'( gQi la "sai du").
Duoi che' d9 thl,l'c dan Phap cai tri nuoc ta, luc d~u thuS dinh chi danh vao "n9i dinh"

' tac la nhung ngucsi c6 it nhieu tai san, thu()c di~n " ghi
20

s6" c6 kha nang dong thue' va


du<;1c hudng m{)t sff quy~n lqi trong Umg, duqc chia ru{)ng da't cong, duqc tham gia cac
chile Vl;l chfnh quy~n trong xa. M8i sua't dinh n{)p 1 quan ti~n ( tudng dudng 14 xu ti~n
Bong Dudng). Nguoi "ngoc;ti dinh" khong c6 tai san, khong phai n{)p thue'than nhung
cung khong duqc huesng quy~n l<;1i gl d xa. Cang ngay thue' than cang n~ng n~ va trd
thanh m6i lo SQ ghe gam hang nam cua nhan dan ta. Be'n Vl;l thue', nhi~u nguoi khong
c6 ti~n n{)p thue' da phai hi cum kyp, roi VQt, tu dffy ho~c phiH ban vq , dq con, bo lang
di tr6n (J cac vung xa.
(Xem ph1;1l1,1c s61 v~ tinh hinh thue' dinh cua Vi~t Nam duoi thoi thtjc dan Phap ).

·2.1.2. Thue' TNCN lJ mi~n Nam Vi~t Nam trlf{fc thang 04 nam 1975.
Trude thang 4 nam 1975 Chfnh quy~n Saigon c6 thue' lqi tuc ddi voi th~ nhan,
m9t dc;tng thue' TNCN voi n{)i dung cd ban sau day.
- Thu nh~p danh thue' bao g6m thu nh~p ttl lao d{)ng ( ti~n ludng, ti~n cong, thu nh~p
v~ ban quy~n sang che', phat minh .... ) va thu nh~p khac ( ti~n lai cong ty chia cho c6

dong, lai ti~n cho vay, Hii tnH khoan, quat~ng, tai san thtla ke' .... ).
- Phudng phap danh thue' : danh theo h{) gia dlnh, nghia la thue' duqc tfnh tren toan b9
lqi tuc cua ta't ca thanh vien gia dinh c{)ng lc;ti.
- Lqi tuc danh thue' la thu nh~p thuffn tuy ( c6 trtl cac chi phi tc;to ra thu nh~p) va dttqc
tru tie'p mQt sff khoan tuy hoan canh gia dinh CUa hQ n{)p thue'.
- Thue' sua't, bi~u thue': ap d1,1ng bi~u thue' luy tie'n ttlng phffn g6m 7 b~c : ttl 10% de'n
70% do'i voi thu nh~p cua ca nhan c6

ttv sd tc;ti Vi~t Nam; rieng dffi voi ca nhan khong

c6 tw sd (J Vi~t Nam, ap d1,1ng m{)t thue' sua't 40% .HQ n{)p thue' phai n{)p to khai theo
mfiu va xac dinh sff thue' phai n{)p trong nam hay de'n thoi h(J.n ke khai.
_ Thu t1;1c hanh thu: Kha'u trtl tc;ti ngu6n, tCJ.m n{)p thue', v~ thanh quye't toan thue', thu
b~ng l~nh thu .

. v~ kha'u tru tc;ti ngu6n: cd quan' doanh nghi~p, ca nhan, t6 chuc c6 tra

ludng

phai kha'u trtl thue' t(J.i ngu6n va n{)p du sO' thue' da kha'u trtl cho cd quan thue'.
Nguoi tra H'ii vay nq, Hii trai khoan kha'u tru va n{)p cho cd quan thue' 25 % lai tra
tCJ.i Vi~t Nam; 40% lai tra lc;ti nude ngoai. Khong kha'u tru thue' dffi voi Hii vay tra

21