Thương mại điện tử tại TP. HCM: Một góc nhìn về mối quan hệ giữa thương mại điện tử, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế

THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TẠI TPHCM: MỘT GĨC NHÌN VỀ
MỐI QUAN HỆ GIỮA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ,
NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ
Nguyễn Ngọc Anh Thư
Viện Nghiên cứu Phát triển TP. HCM
Tóm tắt:
Thương mại điện tử Việt Nam nói chung và TPHCM nói riêng đang ở trong giai
đoạn vàng rực rỡ. Cùng với sức hấp dẫn từ thị trường là những vấn đề phát sinh trong
quá trình quản lí, hoạch định chính sách có liên quan. Một cách đơn giản để phân tích
các vấn đề phát sinh trong quá trình phát triển thương mại điện tử hướng tới mục tiêu
phát triển bền vững nền kinh tế là đặt thương mại điện tử và các chỉ số trong mối tương
quan với năng lực cạnh tranh và các chỉ số của phát triển, đặc biệt xem xét trong mối
quan hệ với tồn cầu hóa. Qua đó, có thể xem xét các giải pháp khả thi để tác động và
thúc đẩy thương mại điện tử phát triển một cách bền vững. Kết quả cho thấy thương mại
điện tử, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế (đặc biệt là du lịch) trên địa
bàn TPHCM có mối quan hệ chặt chẽ gắn bó qua lại với nhau, đồng thời cũng cho thấy
vai trò quan trọng của TPHCM trong phát triển hạ tầng thông tin của cả nước, từ đó bài
viết đề xuất một số giải pháp tạo điều kiện phát triển đồng thời cả ba khía cạnh này của
tăng trưởng kinh tế và phát huy vai trò đầu tàu của TPHCM.
Từ khoá: thương mại điện tử TPHCM, năng lực cạnh tranh và TMĐT, hội nhập quốc tế
1. Dẫn luận
Thương mại điện tử Việt Nam đang ở trong giai đoạn “bình minh rực rỡ”. Theo dự
đốn, thương mại điện tử Việt Nam sẽ phát triển 30-50% mỗi năm. Năm 2017, Việt Nam
có 53,86 triệu người sử dụng Internet. Các dự đoán cho biết con số này đạt đến gần 60
triệu trong vịng 4 năm tới.8 Hiện quy mơ thị trường TMĐT Việt Nam đạt khoảng 5 tỷ
USD. Trong 4 năm tới, con số này được dự đốn có thể đạt tới 10 tỷ USD. 9
Cùng với sức hấp dẫn từ thị trường là những vấn đề phát sinh trong q trình quản
lí, hoạch định chính sách có liên quan. Một cách đơn giản để phân tích các vấn đề phát
sinh trong quá trình phát triển thương mại điện tử hướng tới mục tiêu phát triển bền vững
nền kinh tế là đặt thương mại điện tử và các chỉ số trong mối tương quan với năng lực
cạnh tranh và các chỉ số của phát triển, đặc biệt xem xét trong mối quan hệ với tồn cầu

hóa. Qua đó, có thể xem xét các giải pháp khả thi để tác động và thúc đẩy thương mại
điện tử phát triển một cách bền vững.
2. Mối quan hệ giữa hội nhập và thương mại điện tử
Tồn cầu hố, hay hội nhập quốc tế, vừa là mục tiêu vừa là động lực của thương
mại điện tử. Trong bối cảnh tồn cầu hố hay hội nhập quốc tế, các doanh nghiệp vừa và
nhỏ tiến hành hoạt động thương mại điện tử để khai phá những mơ hình kinh doanh tạo
giá trị thặng dư, dịch vụ mới, phát triển những chiến lược thương mại điện tử để phát
VNExpress lược dịch từ Forbes, “Thương mại điện tử Việt Nam đang ở bình minh rực rỡ”, tin
ngày 2/4/2018
9
V V, “Thương mại điện tử Việt Nam có thể đạt 10 tỷ USD trong 10 năm tới”, tin ngày
06/04/2018
8

183


triển doanh nghiệp, tham gia vào mối quan hệ qua mạng với những cơng ty có thể trở
thành khách hàng, nhà cung ứng hay đối tác tiềm năng (Savrula et al, 2014). Trong qua
trình hội nhập, các cơ chế giải quyết tranh chấp, quản lí thơng thường dựa trên tính địa
phương hố sẽ là khơng phù hợp. Trong q trình đó, 3 q trình phù hợp là việc giải
quyết tranh chấp qua mạng ( DR); nguyên tắc quản trị doanh nghiệp trên internet; và
khái niệm đồng quản lí. ( ntonisPatrikios, 2008).
Thương mại điện tử và hội nhập quốc tế có tác động tương hỗ qua lại. Trong điều
kiện toàn cầu hố, các q trình kinh doanh của các cơng ty khác nhau cần được tích hợp
với nhau để phù hợp với điều kiện thay đổi thường xuyên của môi trường, và để trở nên
thực sự cạnh tranh trong môi trường quốc tế. Ngày càng nhiều nghiên cứu, tiêu chuẩn
kinh doanh và qui định để thúc đẩy các quá trình kinh doanh thành những quá trình kinh
doanh kết nối với nhau và hỗ trợ nhau cùng phát triển. (Liu C et al, 2009)
Thương mại điện tử cũng vừa tạo động lực vừa là chất xúc tác của hội nhập quốc

tế. Trong lĩnh vực môi giới bán lẻ, thương mại điện tử khiến cho các công ty này ngày
càng tham gia sâu rộng vào q trình tồn cầu hố. Bằng cách phân tích sâu hơn những
thành phần khác nhau của chuỗi cung ứng, ta có thể phân tích được những ảnh hưởng của
cuộc cách mạng công nghệ thông tin – truyền thông (ICT) trong mỗi phân khúc của chuỗi
cung ứng. Những đổi mới sáng tạo trong thương mại điện tử thúc đẩy đồng thời cả việc
đồng bộ hoá và đa dạng hoá trong cùng một ngành công nghiệp (Globerman, S., Roehl,
T. & Standifird, 2001)
3. Mối quan hệ giữa tồn cầu hóa, phát triển kinh tế và TMĐT TPHCM qua phân
tích các chỉ số
a. Các đại lượng được phân tích
Các đại lượng và giá trị được phân tích bao gồm chỉ số phát triển CNTT và truyền
thông Việt Nam (IDI), chỉ số thương mại điện tử Việt Nam, chỉ số TMĐT TPHCM và
các chỉ số thành phần, xếp hạng năng lực cạnh tranh của TPHCM, doanh thu của toàn
ngành du lịch TPHCM và FDI luỹ kế của TPHCM.
Các chỉ tiêu đại diện cho tồn cầu hố tại TPHCM bao gồm FDI thành phố, doanh thu
ngành du lịch thành phố. Trong đó, du lịch được lựa chọn làm một trong những chỉ tiêu
đại diện cho tồn cầu hố hay hội nhập thành phố do du lịch là một trong những dấu ấn
đặc trưng của tồn cầu hố ( ppadurai (1996), Moriarty M (2015)). Hoạt động du lịch
vừa là nguyên nhân vừa là hiệu quả của q trình tăng tốc tồn cầu hố (Fayos-Solà, E,
2002).
Các chỉ số đại diện cho thương mại điện tử bao gồm chỉ số thương mại điện tử và các
chỉ số thành phần (B2B, B2C, B2G) đo lường tại báo cáo Chỉ số thương mại điện tử Việt
Nam của Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam (VEC M).
Các chỉ số đại diện cho mức độ phát triển của nền kinh tế bao gồm thứ hạng năng lực
cạnh tranh, chỉ số phát triển CNTT và truyền thông, chỉ số nhân lực hạ tầng cơng nghệ
thơng tin.
Các đại lượng phân tích và giá trị phân tích như bên dưới:
Tên biến

Tên chỉ số

2011

2012

2013

2014

2015

IDI

Chỉ số phát triển CNTT và truyền thôngViệt
Nam

3,65

3,8

3,94

4,09

4,28

TMDT_VN

chỉ số TMDT VN

55,7

56,5

TMDT_TP

chỉ số TMDT TP.HCM

68,4

72,5

64,5

184


NLHT_TP

chỉ số nhân lực, hạ tầng CNTT Tp.HCM

B2B_TP

71

73,9

77,6

80,3

chỉ số B2B Tp.HCM

68,4

71,7

76,8

67,8

B2G_TP

chỉ số B2G Tp.HCM

68

72,1

72,8

77,8

B2C_TP

chỉ số B2C Tp.HCM

53,8

58,9

64,7

70,2

NLCT_TP

Xếp hạng năng lực cạnh tranh của Tp.HCM

20

13

10

4

DL_TP

Doanh thu của toàn ngành du lịch TP.HCM (tỉ
đồng)

16939

19083

20737

22739

25809

FDI_TP

FDI lũy kế của TP HCM (triệu USD)

2824

541

1125

3476

3041

Nguồn số liệu: Tác giả xử lý từ số liệu của Cục thống kê TP và VECOM
b. Kết quả phân tích tương quan
Bảng 1. Tương quan giữa các chỉ số về TMĐT, tồn cầu hóa và năng lực cạnh tranh TPHCM

TMDT_TP

TMDT_ NLHT_ B2B_ B2G_ B2C_
TP
TP
TP
TP
TP
1
.998*

.994
.920 1.000*

FDI_TP NLCT_TP10
.949
-.985

Pearson
Correlation
Sig. (2-tailed)
.035
.069
.256
.014
N
3
3
3
3
3
*
*
**
NLHT_TP Pearson
.998
1
.144 .950 .999
Correlation
Sig. (2-tailed)
.035

.856
.050
.001
N
3
4
4
4
4
B2B_TP
Pearson
.994
.144
1 -.079
.098
Correlation
Sig. (2-tailed)
.069
.856
.921
.902
N
3
4
4
4
4
B2G_TP
Pearson
.920

.950* -.079
1 .963*
Correlation
Sig. (2-tailed)
.256
.050
.921
.037
N
3
4
4
4
4
B2C_TP
Pearson
1.000*
.999**
.098 .963*
1
Correlation
Sig. (2-tailed)
.014
.001
.902
.037
N
3
4
4

4
4
FDI_TP
Pearson
.949
.913
.473
.744
.892
Correlation
Sig. (2-tailed)
.204
.087
.527
.256
.108
N
3
4
4
4
4
NLCT_TP Pearson
-.985
-.993 -.998* -.837 -.988
Correlation
Sig. (2-tailed)
.112
.077
.043

.368
.097
N
3
3
3
3
3
*
*
*
**
DL_TP
Pearson
.999
.984
-.035 .974 .991
Correlation
Sig. (2-tailed)
.026
.016
.965
.026
.009
N
3
4
4
4
4

* Quan hệ ý nghĩa ở mức 5% (2-tailed). **. Quan hệ ý nghĩa ở mức 1% (2-tailed).
10

DL_TP
.999*

.204
3
.913

.112
3
-.993

.026
3
.984*

.087
4
.473

.077
3
-.998*

.016
4
-.035

.527
4
.744

.043
3
-.837

.965
4
.974*

.256
4
.892

.368
3
-.988

.026
4
.991**

.108
4
1

.097
3

-.179

.009
4
.410

5
-.179

.821
4
1

.493
5
-.995**

4

.821
4
.410

-.995**

.005
4
1

.493

5

.005
4

5

Biến NLCT_TP đo bằng thứ hạng của thành phố so với các tỉnh thành về năng lực cạnh tranh. Tương quan âm thể hiện càng
tăng các chỉ số tương quan thì thứ hạng càng cao.

185


Nguồn số liệu: Tác giả xử lý
ết quả phân tích tại bảng 1 cho thấy chỉ số thương mại điện tử TPHCM có mối quan
hệ cùng chiều ở mức ý nghĩa 5% với chỉ số về nhân lực – hạ tầng TPHCM, chỉ số thương
mại điện tử doanh nghiệp – người tiêu dùng B2C và doanh thu của ngành du lịch
TPHCM. Trong đó, chỉ số nhân lực – hạ tầng TPHCM lại có mối quan hệ ở mức ý nghĩa
10% với tổng giá trị FDI luỹ kế của TPHCM. Điều này cho thấy mối quan hệ gắn bó, tích
cực giữa thương mại điện tử và hội nhập hay toàn cầu hố tại TPHCM. Hai q trình này
là hai q trình cần được tiến hành song song, có tác dụng thúc đẩy nhau cùng phát triển
với mối quan hệ tương hỗ.
ết quả cũng cho thấy mối quan hệ tương hỗ, với dấu dương giữa chỉ số B2G (thương
mại điện tử doanh nghiệp – chính phủ) và B2C (thương mại điện tử doanh nghiệp –
người tiêu dùng) với chỉ số nhân lực – hạ tầng TPHCM cũng như doanh thu của ngành du
lịch thành phố. Qua đó, cho thấy tầm quan trọng của chính sách phát triển kinh tế và hội
nhập trong việc tạo mối dây liên kết về thương mại, kinh tế giữa 3 bên (người dân –
doanh nghiệp – chính phủ).
Về chính sách phát triển kinh tế, kết quả cho thấy thứ hạng của TPHCM trong bảng
xếp hạng năng lực cạnh tranh các tỉnh thành càng cao khi doanh thu du lịch càng cao

(mức ý nghĩa 1%) hoặc chỉ số thương mại điện tử B2B (doanh nghiệp – doanh nghiệp)
càng cao (mức ý nghĩa 5%). Điều này cho thấy mối quan hệ giữa 3 vấn đề: phát triển
kinh tế hay nâng cao năng lực cạnh tranh của TPHCM, hội nhập quốc tế hay tồn cầu hố
và việc tạo mơi trường kinh doanh TMĐT thơng thống cho các doanh nghiệp phát triển
sơi động. Theo đó, nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập quốc tế và thương mại điện tử
có mối liên hệ tích cực, tương hỗ, tạo động lực để cùng nhau phát triển.
4. Mối quan hệ giữa thương mại điện tử TpHCM và chỉ số phát triển hạ tầng thông
tin Việt Nam

186


Bảng 2. Tương quan giữa các chỉ số TMĐT TP.HCM với chỉ số IDI của Việt Nam
TMDT_TP

TMDT_TP
1

Pearson
Correlation
Sig. (2-tailed)
N
3
NLHT_TP
Pearson
.998*
Correlation
Sig. (2-tailed)
.035
N

3
B2B_TP
Pearson
.994
Correlation
Sig. (2-tailed)
.069
N
3
B2G_TP
Pearson
.920
Correlation
Sig. (2-tailed)
.256
N
3
NLCT_TP
Pearson
-.985
Correlation
Sig. (2-tailed)
.112
N
3
IDI
Pearson
1.000**
Correlation
Sig. (2-tailed)

.003
N
3
*. Quan hệ có ý nghĩa ở mức 5% (2-tailed).
**. Quan hệ có ý nghĩa ở mức 1% (2-tailed).

B2G_TP NLCT_TP11
.920
-.985

NLHT_TP
.998*

B2B_TP
.994

IDI
1.000**

.035
3
1

.069
3
.144

.256
3
.950*

.112
3
-.993

.003
3
**
.994

4
.144

.856
4
1

.050
4
-.079

.077
3
-.998*

.006
4
.033

.856

4
.950*

4
-.079

.921
4
1

.043
3
-.837

.967
4
.973*

.050
4
-.993

.921
4
-.998*

4
-.837

.368

3
1

.027
4
-.992**

.077
3
.994**

.043
3
.033

.368
3
.973*

4
-.992**

.008
4
1

.006
4

.967

4

.027
4

.008
4

5

Nguồn số liệu: Tác giả xử lý

ết quả phân tích bảng 2 cho thấy mối quan hệ tương hỗ giữa nâng cao năng lực
cạnh tranh TPHCM (NLCT_TP), phát triển thương mại điện tử và ứng dụng CNTT
trong dịch vụ công (TMDT_TP, B2G_TP), nâng cao chất lượng nhân lực, hạ tầng TP
(NLHT_TP) với chỉ số phát triển hạ tầng thông tin Việt Nam (IDI). Điều này cho thấy
sự gắn bó chặt chẽ giữa nâng cao năng lực cạnh tranh của TPHCM, phát triển nguồn
nhân lực – hạ tầng của TPHCM việc thúc đẩy phát triển hạ tầng thông tin Việt Nam
nói chung.
Suy rộng ra, có thể thấy vai trị quan trọng của TPHCM trong việc thúc đẩy phát
triển hạ tầng thơng tin của cả nước nói chung, với việc càng củng cố các nguồn lực
của TPHCM thì chất lượng hạ tầng thơng tin cả nước nói chung càng được củng cố.
Qua đó, cũng cho thấy mối liên hệ chặt chẽ và tầm ảnh hưởng giữa chất lượng phát
triển và năng lực cạnh tranh của TPHCM đối với cả nước. Đồng thời, có thể thấy ý
nghĩa của việc tập trung nguồn lực cho thành phố Hồ Chí Minh đối với việc phát triển
hạ tầng thơng tin của cả nước nói chung.
5. Thảo luận và hàm ý chính sách
Các kết quả cho thấy mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa hội nhập quốc tế,
thương mại điện tử và nâng cao năng lực cạnh tranh của TPHCM. Điều này cho thấy
11

Biến NLCT_TP đo bằng thứ hạng của thành phố so với các tỉnh thành về năng lực cạnh tranh. Tương quan âm thể
hiện càng tăng các chỉ số tương quan thì thứ hạng cạnh tranh cấp tỉnh càng cao.

187


để thương mại điện tử TPHCM phát triển một cách bền vững, cần có chính sách tác
động đồng thời đến cả 3 mặt của việc phát triển TMĐT là thúc đẩy và tạo điều kiện
thuận lợi cho hội nhập và nâng cao năng lực cạnh tranh của TPHCM.
Một số giải pháp có thể đề xuất như sau:
- Tích cực thực hiện cải cách hành chính: Cải cách thủ tục hành chính, thay đổi nhận thức
về cơ quan nhà nước và doanh nghiệp, xây dựng Quy chế phối hợp trong quản lý doanh
nghiệp sau đăng ký kinh doanh, xác định qui mô hoạt động phù hợp với năng lực quản trị
và xây dựng mơ hình quản lí chun nghiệp. Tích cực thực hiện cải cách hành chính theo
hướng cơng khai, minh bạch quá trình xử lý giải quyết hồ sơ và các thông tin cần thiết
cho người dân, tăng cường công tác thông tin tuyên truyền đến với người dân về thành
phần hồ sơ, mức phí/lệ phí, qui trình và thời hạn giải quyết thủ tục hành chính. ây dựng
kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin trong cải cách hành chính, giải pháp tích hợp vào
hệ thống đơ thị thơng minh.
- Tích cực thực hiện liên kết vùng, liên kết quốc tế và thúc đẩy hình thành các định chế
phối hợp liên kết vùng, liên kết quốc tế cùng phát triển.
- Cần nâng cao khả năng quản trị DN thông qua hợp tác và tăng sức cạnh tranh. Các DN
cần nghĩ đến phương án xây dựng mối quan hệ cộng sinh cho riêng mình, hợp tác để đáp
ứng từng phần trong quy trình thương mại điện tử, tránh tự trói chính mình trong sợi dây
áp lực “tự thực hiện”.
- Đẩy mạnh đào tạo và phát triển nguồn nhân lực. Muốn phát triển thương mại điện tử,
ngồi việc địi hỏi phải có một đội ngũ chuyên gia tin học mạnh, thường xuyên bắt kịp
các thành tựu công nghệ thông tin mới phát sinh, có khả năng thiết kế các phần mềm đáp
ứng các nhu cầu của kinh tế số hóa, cũng đòi hỏi mỗi người tham gia thương mại điện tử

phải có khả năng sử dụng máy tính, có thể trao đổi thơng tin một cách thành thạo trên
mạng, có những hiểu biết cần thiết về thương mại, luật pháp… Bởi vậy, cần đào tạo các
chuyên gia tin học và phổ cập kiến thức về thương mại điện tử không những cho các DN,
các cán bộ quản lý của nhà nước mà cho cả mọi người dân.
- Chủ động hợp tác về thương mại điện tử với các quốc gia và các tổ chức quốc tế thúc
đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới và thương mại phi giấy tờ. Nhằm phát huy hơn
nữa động lực tăng trưởng của thương mại điện tử xun biên giới, đóng góp tích cực cho
liên kết thương mại và kinh tế khu vực, Việt Nam cần phối hợp với các thành viên PEC
hoàn thiện và hài hịa hóa khung pháp lý thương mại điện tử của các nền kinh tế PEC
nhằm tạo thuận lợi cho thương mại điện tử xuyên biên giới trong khu vực; tăng cường
xây dựng năng lực để các nền kinh tế PEC có thể hỗ trợ các DN vừa, nhỏ và siêu nhỏ
tham gia vào thị trường thương mại điện tử xuyên biên giới trong khu vực và trên toàn
thế giới; giải quyết những vấn đề mới và liên quan đến nhiều bên trong thương mại điện
tử xuyên biên giới…
- Cần có đánh giá đúng đắn hơn nữa về vai trị, ý nghĩa của ngành du lịch đối với
TPHCM. Qua các phân tích tương quan cho thấy doanh thu của ngành du lịch có tác
dụng tích cực hỗ trợ việc nâng cao thứ hạng năng lực cạnh tranh của TP trên bảng xếp
hạng cả nước, thúc đẩy phát triển các chỉ số con của thương mại điện tử và tạo điều kiện
thuận lợi cho thương mại điện tử phát triển. Phát triển các mơ hình kinh tế số, ứng dụng
thương mại điện tử trong ngành du lịch cũng là một trong những điểm mới và đi theo xu
thế chung của thời đại.

188


-

Các kết quả cũng cho thấy vai trò đầy ý nghĩa của TPHCM trong việc là đầu tàu thúc đẩy
chất lượng hạ tầng thơng tin của cả nước nói chung. Điều này cho thấy, ở tầm chính sách
quốc gia về thương mại điện tử nói riêng và phát triển cơ sở hạ tầng thơng tin nói chung,

cần có qui hoạch và định hướng phát triển theo mơ hình “đàn sếu bay” đối với các địa
phương, theo đó có những thành phố trực thuộc Trung ương được tạo điều kiện thu hút
nguồn lực, phát triển thành những mũi nhọn để đột phá trong tăng trưởng kinh tế, từ đó
cũng có tác dụng lan toả, phát triển những vùng, địa phương xung quanh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Máiréad Moriarty (2015), Globalizing Language Policy and Planning, chapter 7,
University of Limerick, Ireland
2. Fayos-Solà, E. (2002). GLOBALIZATION, TOURISM POLICY AND
TOURISM EDUCATION. Acta Turistica, 14(1), 5-12
3. Globerman, S., Roehl, T. & Standifird (2001), S. J Int Bus Stud (2001) 32: 749
4. Chengfei Liu, Qing Li, Xiaohui Zhao (2009), Challenges and opportunities in
collaborative business process management: Overview of recent advances and
introduction to the special issue, Information system Frontiers, 7/2009, Vol.11 (3)
5. AntonisPatrikios (2008), The role of transnational online arbitration in regulating
cross – border ebusiness, Computer Law & Security Review, Volume 24, Issue 1,
2008, Pages 66-76
6. Báo cáo Chỉ số thương mại điện tử Việt Nam 2012, 2013, 2014, 2015 của Hiệp
hội Thương mại điện tử Việt Nam (VEC M)
7. Báo cáo của Cục thống kê TPHCM, 2016
8. VNExpress lược dịch từ Forbes, “Thương mại điện tử Việt Nam đang ở bình minh
rực rỡ”, tin ngày 2/4/2018
9. V V, “Thương mại điện tử Việt Nam có thể đạt 10 tỷ USD trong 10 năm tới”, tin
ngày 06/04/2018
10. Trần nh Thư & Lương Thị Minh Phương, “Phát triển thương mại điện tử ở Việt
Nam trong bối cảnh kinh tế số”, Tạp chí tài chính ngày 08/04/2018.

189