HỒ GƯƠM - DẤU ẤN VĂN HÓA VÀ KIẾN TRÚC

HỒ GƯƠM - DẤU ẤN VĂN HÓA VÀ KIẾN TRÚC
Lịch sử:
Chiếm ưu thế về địa điểm, gắn liền với một truyền thuyết nổi tiếng, mang đậm
màu sắc tâm tinh, thuận tiện cho dạo chơi và trầm ngâm suy nghĩ, tất cả đã tạo cho Hồ
Gươm một nét rất khác biệt. Ngay từ thời kỳ thực dân, người Pháp đã bắt đầu có
những hoạt động nhằm nâng cao giá trị của địa điểm này, thông qua việc áp dụng kinh
nghiệm quy hoạch đô thị hiện đại. Họ nạo vét hồ, kè bờ, trồng cây, lồng ghép hồ vào
những vườn cây, quảng trường, để tạo ra cho chúng những chức năng mới. Tất cả ban
đầu đều chỉ nhằm phục vụ cho người Pháp, sau đó mới dần được mở rộng cho đông
đảo quần chúng nhân dân. Vào đầu những năm giải phóng, Hồ Gươm thuần túy chỉ là
nơi dạo mát của người Hà Nội, nơi nghỉ chân ăn kem của một vài người từ nông thôn
ra, và chỉ đông đúc vài ngày tết. Nhưng dần dà, nhu cầu đi dạo quanh hồ đã phát sinh
ngày một lớn. Rất nhiều người thường xuyên dạo chơi và làm việc tại đây. Không gian
của hồ với cây xanh, mặt nước cộng với một chút tâm linh đã tạo ra một không gian
thư giãn cởi mở được gìn giữ, với không khí trong lành và tự do hơn, khác hẳn với
những phần còn lại của thành phố.

Mô tả hình ảnh của Hồ Gươm, phân tích vai trò kín đáo nhưng không kém
phần quan trọng của nó trong việc tạo lập kiến trúc và bản sắc đô thị của một thành
phố đặc thù như Hà Nội là việc hoàn toàn không dễ dàng. Vì đối với một loại hình có
hình thái đặc biệt như Hồ Gươm việc phân tích và nhận định về nó không phải là
chuyện thường gặp trong lĩnh vực phân tích kiến trúc đô thị. Nó khác hẳn với việc
nhận định về một hay nhiều công trình với các hình khối kiến trúc cụ thể. Bởi những
gì mà Hồ Gươm đóng góp cho diện mạo của thủ đô về mặt văn hóa và kiến trúc cảnh
quan chắc chắn là lớn hơn rất nhiều so với những gì mà chúng ta có thể tưởng tượng.
Vì ở đây, ngoài những yếu tố vật lý và hình thái kiến trúc thuần túy ta còn phải thống
kê được những yếu tố tinh thần, văn hóa và xã hội có liên quan, những hình tượng
mang tính huyền thoại, tượng trưng mà chúng tạo ra... Đó là những gì mà người ta hay
nói về Hồ Gươm, một huyền thoại vẫn không ngừng được ngợi ca và tôn sùng. nơi
được coi là trung tâm của những gì siêu nhiên, của những vẻ đẹp nền tảng, trái tim
thân yêu của Hà Nội, một lẵng hoa tuyệt vời giữa lòng thành phố.

Hình tượng của nước:

Ngay từ xa xưa, trong quan niệm của rất nhiều người đã hình thành một cách
nhìn nhận mang tính văn chương và giàu tính thẩm mỹ đối với nước: nước được xem
là biểu tượng của những giá trị tinh thần và thẩm mỹ là chủ đề trung tâm của sự cấu
thành phong cảnh để chiêm ngưỡng. Hà Nội vốn được sông ngòi bao bọc xung quanh,
được đê điều chắn giữ, và được điểm xuyết bởi vô vàn những ao hồ còn sót lại qua
những biến động đổi dòng của các con sông. Có thể nói mảnh đất Hà Nội như được
gắn liền với nước. Mỗi năm thành phố khoác trên mình một tấm voan mỏng đặc biệt
của làn mưa trôi nổi nhiều tháng trời khiến không khí mang đầy hơi nước. Ở Hà Nội
hầu hết các hồ nước đều có nguồn gốc tự nhiên, hữu cơ và là yếu tố cơ bản về cảnh
quan, địa lý và kiến trúc. Như những dòng sông nổi tiếng trên thế giới, những hồ nước
ở Hà Nội đã là một nhân tố quan trọng góp phần tạo nên bản sắc cho thành phố, đồng
thời là những địa điểm có khả năng tồn tại mạnh mẽ nhất trước những đổi thay của con
người và đô thị. Hình ảnh của mặt nước qua mặt gương xanh biếc rất đặc trưng của Hồ
Gươm giúp ta duy trì những ký ức về cội nguồn, nó tạo tĩnh lặng và gợi nên trong ta
hình ảnh về một thành phố thanh bình. Một thành phố với sự ngự trị tràn đầy của cây
xanh và mặt nước. Đây chính là một nhân tố quan trọng góp phần tạo nên nét đặc
trưng cho thành phố cổ kính này.

Không gian văn hóa:

Quả thực ít có địa danh nào ở Hà Nội lại có sự đan chồng của nhiều tầng, nhiều
nét văn hoá như Hồ Gươm. Có tầng văn hóa phong kiến còn chút tàn dư và ngày càng
nhỏ bé trong vô vàn các kiểu dáng kiến trúc hiện đại. Có tầng văn hóa thời Pháp thuộc
với phong cách kiến trúc thuộc địa. Cái tên thì không hay nhưng kiến trúc thì rất đẹp.
Và mới hơn là tầng văn hóa hiện tại với những kiến trúc hình hộp, đang cố gắng vươn
mình để thể hiện một sức sống mới nhưng lại có cái gì đó chưa thật định hình.

Con người Hà Nội hôm nay sống tại các khu vực quanh hồ cũng đã thay đổi
nhiều, chẳng còn bao nhiêu nguồn gốc xưa cũ. Nhưng một số thói quen cũ bên hồ của
người Hà Nội xưa thì vẫn còn lưu giữ được, chẳng hạn như những buổi hẹn hò của lớp
thanh niên, học sinh, hay những buổi đàm đạo văn chương, và thú chơi cờ tướng hàng
ngày của giới trí thức cao tuổi bên bờ hồ Hoàn Kiếm. Hồ Gươm là điểm hẹn, nơi gặp
gỡ và trao đổi của họ. Nơi tối ưu để cho ta học cách cảm nhận về cuộc sống bởi các
hoạt động đa dạng diễn ra xung quanh với hình ảnh, tiếng ồn, kết cấu và mùi vị phức
tạp của nó được phản ánh rất khác biệt trong cả 24 giờ của ngày. Đây là yếu tố rất
quan trọng, bởi thực sự thành phố không có nhiều các không gian đa năng như vậy. Nó
đóng vai trò là trung tâm, nơi hỗ trợ cho các hoạt động truyền thống, nơi đã chứng
kiến và tiếp nhận những thăng trầm lịch sử của thành phố và người dân nơi đây. Chính
từ đây mà Hồ Gươm đã hình thành và tổ chức nên những tập quán sinh hoạt rất riêng,
những tập quán đã trực tiếp ăn sâu vào cuộc sống hàng ngày của người dân Hà Nội.

Điểm nút liên kết đô thị:

Nét nổi bật mà chúng ta thấy ở các thành phố hiện đại là chiều thẳng đứng với
những ngôi nhà đang ngày càng có xu hướng vươn lên cao. Nên vô hình chung tại Hà
Nội các không gian mặt nước đã góp phần tạo nên sự cân bằng và khác biệt cho thành
phố này với một phong cách tổ chức đô thị khác hẳn. Là một địa điểm biệt lập, đồng
thời vẫn là phần bổ sung hữu ích cho đô thị. Hồ Gươm chính là yếu tố quan trọng
trong tổ chức không gian đô thị Hà Nội, là điểm định hướng, điểm nút vô hình của
thành phố. Nó liên kết, và đảm bảo một sự chuyển giao có sắp xếp giữa các không
gian đô thị trong thành phố, góp phần hình thành nên những khu phố với nhiều cấp bậc
có sự phân chia giữa mở và đóng, đóng vai trò định hướng hay đúng hơn là điều khiển
về mặt địa hình, liên kết các công trình, các khu phố, góp phần tạo nên bộ lõi của
thành phố này. Mặt nước của hồ có khả năng truyền cho bộ khung của đô thị một số
đặc tính không gian, làm thoáng đãng, giảm mật độ đô thị, và là điểm nút – nơi trút bỏ
những ưu tư dồn nén và hỗn tạp đời thường.

Với vị trí đặc biệt của mình, Hồ Gươm cũng tạo dựng được sự tương quan,
cùng mối liên hệ, gắn bó và hỗ trợ qua lại rất mật thiết với khu vực Phố cổ và Khu phố
cũ (khu phố Pháp). Có thể coi dấu ấn đặc sắc nhất mà một đô thị như Hà Nội có được,
đã được tạo dựng bởi chính hai khu phố này với cái lõi chuyển tiếp đặc biệt là Hồ
Gươm. Với vị trí trung tâm, Hồ Gươm đã đóng vai trò như là một vật trang điểm quý
giá giữa hai phần của thành phố. Nó thanh lọc bầu không khí, và là gạch nối tuyệt vời
giữa hai bộ phận không gian khác nhau, thể hiện sự tinh tế, khôn ngoan cùng tầm nhìn
xa trông rộng trong quy hoạch. Nó đã và sẽ tiếp tục còn đem lại những lợi ích lâu dài
cho các thế hệ tương lai.

Huyền thoại và biểu tượng: