Ảnh hưởng của tư tưởng triết học Ki tô giáo tới Việt nam nửa đầu thế kỷ XX ( Qua khảo cứu báo "Vì Chúa")

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.55 MB, 16 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

A N H H t T d N G C U A TtT TlTCfNG 
T R I E T H O C KITO G I A O T 6 I V I E T N A M

NtTA D A U T H E KY XX 
( Q u a k h a o cufu b a o "Vi C h u a " )

TS. NGUYfiN QUANG HLTNG'

Cong giao dUdc truyen ba vao Viet Nam tit 1533, nhat la
tif 1615 vdi viec truyen dao cua Dong Ten (Jesuit) Bo Dao
Nha, tiep den la Hoi truyen giao hai ngoai Pari (MEP) va Da
Minh (Dominican). Nhiing dong gop cua ngudi Cong giao ve
phUcJng dien van hoa the hien d nhieu llnh vUc: am nhac,
kien true, hoi hoa, v.v.. cho thay anh hudng cua Cong giao
doi vdi van hoa Viet Nam cho tcii nay da vUdt ra ngoai pham
vi mot ton giao ma tin do chi hdn 7% dan so ca nUdc. Neu
Nho giao du nhap vao Viet Nam dem den cho chiing ta chO
Nho, thi Cong giao da mang den cho ngUdi Viet chii quoc

ngU. Cung v6i viec thuc daV quan he thUdng mai giua

Viet Nam va chau Au the ky XVII - XVIIl, sU truyen
ba Cong giao con mang den Viet Nam nhieu gia tri van
hoa-tu tUdng va khoa hoc Tay phUdng, dac biet la niia dau the
kyXX.

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

Tuy nhien. su truyen ba cac tu tUdng triet hoc Kito giao'
va anh hudng cua cac tU tUdng nay d Viet Nam nUa dau the
ky XX v^n la mot khoang trong chUa dUdc gidi nghien ciru
quan tam dung miic. Bai viet nay khao sat viec truyen ba cac
tu tUdng do d Viet Nam qua tuan bao Vi Chiia^, nhdm g6p

phan I^m sang to them ve cac t a tUdng phUdng Tay da anh
hudng tdi Viet Nam d^u the ky XX.

I. MOT SO VAN DE THE GlOl QUAN

NhiX chiing ta biet, Kito giao cho rSng, moi su vAt trong
the gi6i chiing ta do Chiia trdi tao ra. Kinh thanh ke rfing
Chiia trdi tao ra the gi6i muon vat va Adam, Eva. to tien lo^i
ngUdi trong 6 ngay (St 1. 1-31). Ngay thii bay la ng^y cua
Chiia. Vi Chiia nhan manh quan niem ve sang the d6 nhung 
v6i mot khai niem khac c6 y nghia tUdng dUdng \k Tao hoa. 
Phan ti'ch cac quan niem cua Phat giao ve the gidi, cho rfing
Phat giao khong he de cap den vd'n de sang the, thiia nhAn
sU ton tai hien trang cua the gi6i nhu mot cai gi d6 c6 sftn.
cung nhu quan niem Nho giao cho rSng, moi cai \k do Trdi dinh. 
td bao khang dinh "Menh trdi" cua Nho giao cung khong phai

1. Kito giao la ten goi ton giao ihd Ehic Jesus Kito. hi^n chimg gin 2 ty
tin do. Cac dong chinh la: Cong giao (Thien Chiia giao): 1054 tri^u; Dfo 
Tiii Lauh hon 600 trieu; Chinh Thong giao: hon 300 tneu; Anh giao: gin
40 trieu tin do. So dan Kito giao 6 Viel Nam chirng 6.5 uieu nguoi (2004).
trong do 5.7 trieu ngUdi Cong giao va tren 800 ngan ngifdi theo dao Tin
Lauh.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

\k Da'ng sang the. Theo cac nha ly luiin Kito giao, Quan niem

ve Dao trong Lao giao c6 noi moi vat la do Dao, nhung chua
cu the. Vi the, Tao hoa tiic la do Chiia trdi tao ra^

^ a o v^ quan niem moi v^t deu do Tao hoa sinh ra, Vi

Chua dong thdi phe phan cac quan niem duy vkt txX thai co

dai cho r^ng, vkt ch^'t la khdi nguyen duy nh§'t cua moi vat^. 
Cac nha nguyen tii lu$n nhU Democrit, Epiquya cho r^ng vu
tru dUdc C£ILU tit cac manh bui nho, cac nguyen tu khong chia
cit dUdc. Cac nguyen til ket hdp lai v6i nhau, tao t h a n h 
muon v^t. Ke ca cac h a n h tinh va trai d^'t chiing ta cung
dudc hinh t h a n h theo each do. "Thuyet ^'y chang c6 gi can cii
v^o sU thuc ca (...) NhOng m a n h bui ay tai dau ma c6? Neu
n6 [v^n dong] dUdc thi t u tay ai l^m no [van dong]? Neu
nhiJng manh bui ^'y hdp t h a n h vu tru, vgiy nhd ai ma c6 t r a t 
tU?"^ Phe phan quan niem duy vkt va v6 th^n cho r^ng vkt 
ch^'t khong do mot luc lUdng sieu nhien nao tao ra ca, tU no
san sinh ra no, r^ng sU song la san ph^m cua tU nhien, cac
nh^ ly lu£in Kito giao cho r^ng "Vat chat khong the la ban
nguyen sinh v§t, nhttng chi la v^t t r u n g gian de chuyen dich
ra nguyen hien trang cai sinh lUc da dUdc phii bam san bcfi
Thien Chua"^

Ca chu nghia thifc chiing (positivism) do Auguste Comte
khdi xa6ng, theo do chi c6 vat chat la c6 thuc, con nhiing gi 
v6 hinh nhif Chiia trdi, hnh hon, thin linh, v.v... deu la hoang

1. Vi Chiia, so ra ng^y 10 thang 9 nam 1939.

2. W Chua, cac so'tijf ng^y 1 den 29 thang 1 nam 1937. 
3. VI Chtia. so ra ng^y 29 thang 1 nam 1937.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

dUdng, cung la dol tUdng phe phan cua Kito giao. Vi Chiia

k h i n g dinh "thuyet thuc nghiem cung nhU thuyet v6 thin
(...) Da 6 ngan nam nay, hau het cac dan toe deu tin c6 Chiia
trdi, the ma ho con choi cai. Mat nhut [mAt trdi] cif ngky 
ngay chieu anh sang xuong tr^n the, d i u ngUdi mu chol rdng
khong CO mat nhUt nao c6 hai gi'*'.

Khong chi the gi6i quan duy v^t, ma ca phep bien chitng
cung trd thanh doi tUdng phe phan cua Vi Chua. So ra ng^y 
26-6-1937, td bao phe phan phep bien chiing cua Hegel trong

Logic hoc quan niem ton tai, hOu the dong thdi lai la hu v6.

khang dinh tinh than tuyet d6"i la ban nguyen cua the gidi
xung quanh ta. Khong the c6 dong nhat bien chiing, dong
thdi lai bao chiia trong minh no ca sU khac nhau, cung nhu
khong the c6 mau thuan bien chiing theo do hai m^t doi \kp 
trong long mot sU vat khong the viia thong nhat, l^i vixa djku 
tranh^.

Phe phan quan niem duy v^t lich sU cho r^ng ton giao bj
quy dinh bdi cac dieu kien kinh te, cd sd h^ t^ng cua xa hpi,
cho rang quan niem tren qua de cao nhung gia tri vAt chA't
trSn tuc, coi nhe cac gia tri dao diic tinh th^n, Kito giao de
cao nhiing gia tri van hoa - ton giao, r ^ u cau tam hnh, tinh
cam cua con ngudi^. Trich Idi Platon "ton giao la nen tang
quoc gia, la thanh luy cua hien phap trong nUdc", Vi Chiia 
khang dinh "cac nha triet hoc va cac nha chinh tri, cac nhi
ngon luan noi danh cung deu cong nhan sU c i n thiet cua ton

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

giao de ma gay dung va giii gin trilt tu trong xa hoi (...) Bdi

the nen phan sU d^u tien cua nha nude la phai tuyen truyen,

che chd va benh vuc cho ton giao"'.

V6i each nhin duy tam ton giao ve the gidi, Kito giao phe

phan the gi6i quan Phat giao, cho ring Phat giao la v6 thin.

"Chinh Thich Ca cung khong muon biet Tao hoa (...) Nhk

Phat chi muon la'y hien trang ma noi ma khong muon tim

nguyen uy van vat (...) Nghia luan hoi ching nhiing la quai

dan, ma lai phu phiem (...) Nha Phat noi banh xe Phap xoay

chuyen. Nhung khong nhin c6 ai lap Phap, c6 ai chuyen Phap

luan trade het, thi cung nha noi trong nude c6 luat, ma

khong CO ngudi lap luat"^.

Mot dieu can lUu y, Kito giao hien nay khong con do'i lap

v6i the gidi quan khoa hoc mot each cue doan nhu d chau Au

thcJi trung co, ma chu tradng cung ton tai vdi khoa hoc. Vi

Chiia so'ra 22-10-1937 trich cau cua nha triet hoc, nha toan

hoc va vat ly hoc Diic Leibniz (1646-1716) "Toi thich khoa

hoc vi khoa hoc cho toi cai quyen dUdc ngUdi ta nghe theo khi

toi noi den Thien Chua va den ton giao". Mot so' ngadi cho

rfing vdi su phat then cua khoa hoc thi Kito giao dan dan

bien ma't. De phan bac lai y kien tren, Vi Chua din chiing

mot loat cac nha khoa hoc cd ten tuoi nha Pasteur, Newton,

Faraday, Edison, v.v... deu la nhiing tin do Cong giao. "Khoa

hoc va tin ngudng la hai pham vi biet lap. Hai phadng phap

khac nhau (...) Nha sii hoc phai can cii vao nhiing tai lieu cua

sii hoc, phai nhd den nhutng nha chep sU d cac ddi trade mdi

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

phat minh ra sU thuc. Cung vi le a'y, nha tin ngudng phai 
dung den mot phudng phap khac vdi phudng phap cua khoa

hoc d§ tim chan ly. Khoa hoc k h o n g phan doi tin

ngUdng." Pio IX nam 1864 co noi: "Chan ly khong the phan

doi chan ly, tin ngUdng khong the phan doi khoa hoc, vi ca
hai deu do d Thien Chiia ma ra. Thien Chiia khong the tU
phan doi minh dUdc." Giao hoang Leon XIII cung tifng noi;
*Thanh kinh va khoa hoc deu chiing rang cd Thien Chiia*'*.

Vdi chu de ton giao va khoa hoc, lien tiep trong nhieu so
bao t\X giiia 1941, Vi Chiia md chuyen muc "Khoa hoc", trong 
do trinh bay, phan tich, danh gia nhiing phat kien khoa hoc
trong cac linh vUc thien van. vat ly, sinh hoc, v.v... Cac thuyet 
khoa hoc nhU Kant - Laplace ve thai dUdng he, cac thuyet ve
su hinh thanh trai dat, v.v... ciing dudc mo xe. De cap van de
quan h^ giOa tinh than vdi vat cha't, cac nha ly luan Kito giao
lap luan: lam the nao tix vat chat vo sinh v6 giac lai c6 thi 
xuat hien sU song? Lam sao tii vat chat v6 tri v6 giac lai c6 thi 
xuat hien con ngUdi cd cam giac, co linh hon. "Ai co tri sang
suot minh man ciing phai nhan thay rang cai gi biet cam giac
thi khong phai la vat chat, vay khong phai la vat hOu hinh.
Cai ay can phai cd mot cuoc Tao dung rieng; khong the nko 
tu di tii cho khong tdi cho cd, neu khong cd quyen liic cua
Dang Tao cong lam nen moi sU (...) Arixtot noi rang, con ngUdi
suy tUdng khong tu nao. Cau a'y txx xua nay v l n diing viing."^

1. Vi Chua, so ra ngay 22 thang 10 nam 1937. Giao hohng John Paul U 
da chinh thiic xin loi ve vu an Gahle Day co th^ coi la sU xin loi cua Giao
hoi Cong giao doi vdi nhQng hanh xii qua h^ khAc doi vdi nhOng nhi khoi
hoc doi ta do tU tuong Au chau thdi Phuc hUng v^ cSn dai.

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

vi quan he giQa bo nao vdi tri tue con ngUdi, Kito giao tan

thanh vdi quan niem khoa hoc cho rang nao bo cd lien quan
tdi ta taong, n h a n g khang dinh nao bo chi cd mot vai tro
nha't dinh. T a than bo nao khong the tu duy dUdc. Phai cd
ban tay cua Tao hoa. Trong van de ly giai nguon goc cua loai
ngUdi cung vay. Phan tich hoc thuyet cua Lamark, thuyet
tien hoa cua Darwin, cac nha ly luan Kito giao ket luan: mac
d^u cd nhieu diem tUdng dong giiia ngUdi va khi, nhang khoa
hoc chaa the ly giai dUdc bang each nao ma khi lai cd the tien
hoa thanh ngadi, bang each nao ma nao khi tien hoa thanh
nao ngUdi? Khoa hoc van chaa tim dUdc con vat gi lam trung
gian giOa vUdn va ngadi. N h a vay, thuyet tien hoa chUa that
thuyet phuc. Trong va'n de nay can cd ban tay cua Chiia'. Cac
nha ly luan Kito giao qua quyet: khoa hoc phai luan chiing
cho cac quan niem cua Kito giao.

Nha vay, cung vdi nhiing ly do van hoa, tam ly xa hoi,
v.v... thi Kito giao coi viec nhieu nha khoa hoc trii danh van
la tin do cua Chiia ciing n h u su bat lac cua khoa hoc trong
viec ly giai nhieu van de la mot dieu kien de khang dinh the
gidi quan cua minh.

II. MOT SO VAN DE DAO DlTC - XA HOI
CUA KITO GIAO

Vi Chua cung tich cac truyen ba nhiing va'n de dao diic-xa

hoi trong t a tadng triet hoc Kito giao. Bao so'ra ngay 26-2-1937

viet: "Chiing toi thien nghi d xa hoi ta ve bac hoc thiic uyen
tham thi bao gid cung trong thi dao diic (...) Montesquieu noi

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

"dao diic la nguyen khi cua nudc cong hoa". Napoleon ciing
tittig noi "cai siic manh cua diic hanh hdn gap may cai cai sue
manh cua than the." Dao diic hoc Dong phUdng truyen thong
va dao diic hoc Tay phUdng hien dai tuu chung deu hudng tdi
giao due tinh nhan dao. nhan ban ciia con ngUdi. Phe phan
mot so' quan niem dao diic Nho giao da lac hau. Vi Chiia co 
xuy xay dung mot nen dao diic hoc mdi cho ngUdi Viet Nam
tren cd sd bao ton nhijfng gia tri dao diic hoc truyen thong con
phu hdp, dong thdi tiep thu nhiing tinh hoa dao diic hoc cua
Tay phUdng'.

Dao diic hoc Kito giao khuyen ngUdi ta song hudng thien
va thanh tam, chong lai cai gia ddl. Lam dieu thien khong
phai cot chi de khoe me trade thien ha, ma phai iix chinh ban 
than minh. Moi cai deu cd Chiia chiing giam. "Khong phai
cho thien ha xem (...) Chi de cho Thien Chiia thay" (Matteo,
6, 18). Dd la sU thanh that trade mat Chiia. Do la nghia
chung cho moi ngUdi (...) Ba't ky viec chi, dau lam phiic cho
ke khac, diu an chay ham minh, diu ciu nguy§n ciing Chua 
thi khong nen lam cho thien ha tha'y minh, nghia la khong
nen vi ke khac, ciing khong nen vi minh, ma chi de cho Chiia
la Cha ta thay (...) Thien ha chi thay mat ngoai. Lam viec
lanh de cho thien ha thay thi cai ddi phiic diic cua ta nd \k 
qua gia do'i? Chi con mat Chiia tha'y sU that ca trong ngoii*^.

Vi Chua quang ba nhQng giao ly Kito giao ve dao diic-xi

hoi, n h a ca'm giet ngUdi, ca'm ta dam, khong dudc tham cua
ngUdi khac, khong dUdc ngoai tinh, phai thao kinh cha me,

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

phe phan chu nghia khoai lac tim each hudng thu nhiing thu
vui xac thit n h a an uo'ng, rUdu che, quan he nam nu, v.v...
"Hi ta giii Idi Diic Chiia trdi va lam viec yeu ngUdi ta ay la
difu that ta cd n h a n diic a'y". Con cai do'i vdi cha me thi phai
kinh, thadng, vang Idi bo' me lam nhiing viec khong trai vdi
giao luat va luat phap. Con cai cd bon phan giiip dd bo me
phan hon va phan xac. Cam pham den cha me trong Idi noi,
viec lam. Ve phan cha me, "buoc cha me thadng yeu nudi
na'ng, gin giii con cai. Be tren phai coi sdc be dadi giong n h a
cha me do'i vdi con cai vay"'. Cha me phai lam gadng cho con
cai, cham lo giao due con cai, xii phat khi con cai cd loi. Dao
dtic Kito giao khuyen ngadi ta giii t ha nh sach ca ve tinh than
lan the xac, da lay thi phai tra, da lam thiet hai ngadi khac
trai phep cong binh thi phai den. 6 ddi cd vay thi cd tra. Lay
ciia ai thi phai lieu ma t r a ngadi dd. Khong dadc cd y tUdng
la'y cua ngadi khac trai phep cong binh. Phai bang long d bac
Diic Chiia trdi dinh. Chap n h a n nhiing gi ma Chiia ban cho,
khong dadc lam hai ngadi khac trai phep n h a cho vay nang
lai, hay dung m a u chadc do'i ma liia gat ngUdi khac, v.v...^

Kito giao de cao dao diic gia dinh. Phe phan cac te nan me
tin di doan n h a xem bdi, xem tadng, bua me, v.v... cung n h a
nhiing hii tuc trong gia dinh Viet Nam thdi phong kien nhu
bo me cadng bach con cai ket hon, tao hdn, t a tadng trong
nam khinh nii, v.v... "Cd gia dinh mdi cd To quoc. Ngadi biet
yeu men gia dinh mdi t h a t biet yeu nadc. Gia dinh Viet Nam,
tuy cai phong tuc t a p truyen cd nhieu deu [dieu] dd, n h a n g

1. ViChiia, so ra ngay 21 t h a n g 4 nam 1942.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

nhiing deu [dieu] dd can phai bo, trai lai, cai gieng moi gia
dinh can phai duy tri mai mai"'.

De thuan tien trong viec truyen ba cac quan niem Kito
giao trong dan chiing, Cong giao sa dung cac thuat ngii cd
ban cua Nho giao, nhUng dien giai chiing theo tinh than Kito
giao^ chang ban, trung dudc dien ta la trung vdi Chiia. hi§u
la hieu vdi Chiia, tii dao la tu trung, tu hieu. 'Trung thi
trung vdi vua. Ma Chiia khong phai la vua sao? Khong phai
la vua tren cac vua sao? Phai, Chiia that la vua, (...) Nude
Chiia thi menh mong khong gidi ban. Ngai Chiia thi vihig
vang ddi ddi. Chiia la vua chiing toi (...) Cac thanh tU dao thi
chang phai chet vi diic tin ma thdi, ma nhiit la vi long men
Chiia nQa (...) Cac thanh ciing da men Cha tren trdi cho den
chung than, cho den phai chet niia. Khong phai la tii hieu
hay sao?"^ Dau chi la de phuc vu cho viec quang ba Kito giao.
nhang d day cac nha ly luan Kito giao da nhan tha'y nhiing
diem tadng dong trong cac gia tri Kito giao va Nho giao
mang tinh nhan loai.

Tiep tuc khuynh hadng tren, Vi Chiia cd nhieu bai luAn

1. Vi Chiia, so'ra ngay 11 thang 1 ndm 1941.*

2. Neu nhu d the ky XIX. Cong giao bat dong vdi Nho giao. vi ting Mp
Nho si. trieu Nguyen la lac lifcfng chinh tim each ngdn can su truyen ba
Cong giao d Viet Nam thi sang the ky XX, dildi che do tfatipc dia ting k)p

Nho s! khong con quyen \\tc. Cong giao chia mui nhpn chinh vko Ph$t giao 
vi gid day, vdi tinh each la ton giao Ion nhat Vi^t Nam, Phit giao U "d6i
thu" chinh cua Cong giao trong viec thu nap tin do. Bat dong giCra hai ion
giao cang gay g i t khi phong trao chfl'n hung Phdt giao ichcri sic ttf gito
nhQng ndm 1920.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

kha sau s i c ve Nho giao, P h a t giao va Lao giao. Tuy vdi muc
dich la khang dinh s a a u viet cua cac gia tri Kito giao, nhang
quan niem ciia td bao cd phan cdi md hdn so vdi each nhin
cua cac thita sai chau Au the ky XVIP, khong tdi miic phu
nhan sach trdn do'i vdi cac gia tri truyen thong ciia ngUdi
Vi^t. Cai trung Idn nha't la trung vdi Chua, vi Chua that la
Vua ta. Chii hieu Idn nha't la hieu vdi Chua, vi Chua that la
Cha ta"^. Diic Giesu Kito lam moi cai de sang danh Diic
Chua Trdi (Chua Cha), lam theo t h a n h y ciia Chiia Cha, nhu
vay la ngadi hieu thao nhat. "Khong cd dao nao day chut hieu
bang dao Evang [Phiic Am - TG]"l

De giai dap nhiing ban khoan cua dan chiing, Vi Chiia 
khong ne t r a n h nhOng van de thuoc dang khd cat nghia.
Chiia dadng nhien la coi nguon va bieu tadng ciia cai Thien.
Vay cai ac thi sao? Td bao giai thich nguon gd'c cai ac n h a
sau: *'H6i: Qua n h a cd Chiia te thi tai sao lai cd toi ac tren ddi
nay? Dap: Chiia khong sinh ra toi ac (...) Nguyen tinh loai
ngUdi Chiia sinh ra ciing toan ven, vd'n la lanh (tinh bon
thien) - n h a n g ngadi ta lam dung quyen t a do qua chin, nen
lam dieu ac, "Xet trong minh ta cQng vay, phai vang theo
luat lich Chiia, a'y la dieu lanh, n h a n g cd le ta khong vang
theo. Toi ac tai ta, khong do tai ai dadc, phadng chi ta dam
do cho Chiia"''. "Hoi: Ngadi ac dadc giau sang, ngadi tot phai

1. Xem: Alexandre de Rhodes, Lich si? vUctng quoc Dang Ngoai, Hanh

trinh vd truyen giao, v.v... (ban dich tir tieng Phap cua Hong Nhue), Nxb.

TPHCM.TPHCM, 1994.

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

khdn khd, neu qua cd Chiia trdi, thi sao lai vay? Tra Idi:
Khong ban ngudi nao ac ciing dUdc giau sang. Nhieu ngUdi
tot Cling dUdc giau sang. Dau the nao, ngadi lam dieu thi^n
van dUdc phiic hdn ngUdi ac vi ho dUdc bang an, thanh than
trong linh hdn, con ngUdi ac thi phai can xe lUdng tam. Chiia
chua phat ngay ke ac vi Chiia an nhan, Chiia con ton tai ddi
ddi, hoac vi neu phat ke gian ac tiic khac thi ngadi ta lam 
lanh chi vi Idi, hoac dung ke dii de luyen ngudi lanh"'. 0 day,

Vi Chiia ly giai van de theo tinh than cua cac nha triet hoc

trung CO Oguixtanh, Thomas d' Aquin...

Nhiing van de xa hoi-giao due ciing dUdc de cap trong Vi

Chua. Quan niem cua Kito giao ve cong binh dudc the hien

qua Idi Kinh thanh "Cai gi cua Ceasar thi tra cho Ceasar, cai
gi cua Chiia thi tra cho Chiia^" (Matteo, 22). Phaold noi: cua
ai tra cho ngudi ay. Phai nop thue thi npp thue, phai bua
quan thi bua quan, phai kinh thi kinh. Ciia vua thi bua quan
thue ma. Con cua Chiia thi het moi sU, Chiia cho ta dung m^
ta phai "tra le". Chiia se ddi: may da dung ngay gid lam chi

cho Chiia? long may yeu vat gi ngadi nao ma khong yeu 
Chiia? Tri khdn may hoc dieu gi ma khong biet Chiia?^

Cac nha ly luan Kito giao cho rang sa chenh lech gi^u
ngheo, phan tang trong xa hoi khong phai la bat cong. Neu
Thien Chiia tao thanh mot ngadi khong cd Hnh hon hay
khong cd the xac mdi la bat cong. Cdn nhOng cai ngoai phu,
thi Chiia cho ai nhieu, ngadi dd dUdc nhieu dac an, cdn Chiia

1. Vi Chiia, so ra ngay 19 thang 3 n&m 1937.

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

cho ai It thi ngadi dd dadc it dac an hdn. Nhiing sa chenh
lech a'y ciing la hdp ly. Neu moi ngadi la binh dang het thi
cdn gi la xa hoi. Neu vay, thi den hdn da, hdn da't ma ta dam
dap len, ciing cd the p h a n nan sao Chiia khong lam cho
chiing thanh ngudi n h a chiing ta. Do vay, sa ton tai chenh
lech trong xa hoi ciing la dieu d i hieu. Tuy nhien, Kito giao
cung khong iing ho nhiing ba't cong thai qua trong xa hoi. "Sa
phan biet giai ca'p dang de trong xa hoi la do Tao vat nhang
khong phai sa dii, nd chi la s a dii khi nao ngadi ta tu gay ra
cho minh thai qua ma thdi"'.

Vi Chua so' ra ngay 26-2-1937 ly giai nguon go'c ciia

nhiing ba't cong xa hoi n h a sau: Hoi: Neu Chiia trdi thadng
nhan loai sao cd s a bat binh dang trong xa hoi? Dap: Mudi
ngdn tay cd ngdn ngan ngdn dai, n h a n g ciing vi ich chung, vi
trat t a ma cd sa khong dong nhau n h a vay (...) Vi dd mdi cd
ngudi lam si, ke lam ndng, ngadi lam cong, ke lam thUdng,
dau the lac nao ciing khong the bat moi ngadi vao mot

khudn, di mot dadng (...) Va lai s a bat dong dang a'y chang
nhiing la khong hai ma lai sinh s a dong tam hiep lac, ngadi
lam viec nay, ke lam viec khac. Sa bat dong dang thadng la
tai ngadi hdn la tai Chiia. Ngadi giau la do ngadi dd cham
chi. Ke ngheo la do ke a'y bie'ng nhac, khong biet lam an.
Chiia ciing mud'n la cd s a ba't dong d i n g a'y mdi cd xa hoi. Ai
cung lam quan thi la'y ai lam rupng, lam thd. Tuy d ddi nay
con ba't dong dang, n h a n g s a cong binh se d ddi sau. Chiia
trdi thadng phat ke lanh, ngadi ac cong m i n h l

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

Trong nhiing va'n de dao dttc-xa hoi, t a tUdng Kito giao c6
diem tUdng dong vdi cac t a tUdng dan chu t a san. Dudi ngdn
ngii binh dan phuc vu dai chiing, Vi Chua dien giai mot so 
pham trii triet hoc co ban nhU ton tai, tinh than, y niem, 
v.v..., cd nhiing bai luan trinh bay sd lUdc lich sU triet hoc the
gidi tii thdi cd dai, quang ba t a tUdng cua nhieu triet gia
phadng Tay va phudng Dong. Cd dieu vdi tinh than trong
Tay hdn Dong, Vi Chila ca ngdi t a do, binh dang, bac ai ciia 
triet hoc Khai sang Phap, de cao tinh th^n nhan dao, coi
trong tinh nhan ban ciia con ngadi, cho rang dan toe Vi^t
Nam nen tiep thu va thUc hien cac gia tri van hoa tu tUdng
phUdng Tay tren. Cac nha ly luan Kito giao khang djnh
nhiing tieu chi cua tU tUdng dan chu tU san tren la hoan bi
hdn ca'.

Dadng nhien, do bdi canh dadi che dp thuoc dia, Giao hpi
Cong giao khi dd nam trong tay cac thifa sai chau Au, cac
quan niem ciia Cong giao trade Cong dong Vatican II cdn h^p
hoi, nha't la ddi vdi nhiing gia tri van hoa-tdn giao ban xii,
nen Vi Chua khong tranh khdi mot so'ban che nhat dinh^.

Tif su phan tich tren, cd the dua tdi mot so' ket luan sau:

1. Vi Chiia, cac so ra ngay 5. 10. 24 thang 12 ndm 1939 vi cac nguyet stn 
nam 1943.

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

That nhat, mac diu khong phai la mot tap chi khoa hoc,

nhang Vi Chua da truyen ba nhieu t a tadng triet hoc Kito 
giao sau sac, khong xa la vdi cac nadc phadng Tay chiu anh
hifdng cua van hoa Kito giao, n h a n g mdi me do'i vdi Viet
Nam. Chiing lam phong phii them kho tang t a tadng triet
hoc Viet Nam. Gid day, t a tadng triet hoc nadc nha khong chi
bao gom cac dong t a tadng truyen thong n h a Nho, Phat va
Lao giao, ma cdn ca cac ddng t a tadng phadng Tay.

The hien dadi cai vd Nho giao la mot dac t r a n g rieng ciia
tu tadng Kito giao ci Viet Nam giai doan nay. Nd cho tha'y nd
luc tim kie'm nhiing diem tadng dong giOa cac gia tri t a
tUdng phadng Tay Kito giao vdi cac gia tri tu tadng dan toe
truyen thong. Cd vay Kito giao mdi cd the du nhap va bam re
dUdc vao xa hoi Viet Nam. Day la mot cd sd ly luan va thUc
tien quan trong trong viec ket hdp cac ddng t a tUdng
Ddng-Tay d Viet Nam lich sii va hien tai.

Thii hai, Kito giao de lai mot trong nhiing ddng t a tadng

Idn nhat ciia nhan loai, quen thuoc vdi cac quoc gia chiu anh
hudng cua van hoa Kito giao. 6 Viet Nam, khac vdi cac tu
tudng phadng Tay khac n h a t a tadng dan chu t a san, t a

tUdng macxit, pham vi a n h hadng ciia ddng t a tadng nay
khong rong rai trong cac tang Idp dan chiing, ma chu yeu tap
trung vao cong dong ngadi Kito giao, n h a n g sau dam, trd
thanh the gidi quan va n h a n sinh quan ciia cong dong nay.
Ngoai ra, nd cdn tac dong n h a t dinh tdi tang Idp tri thiic niia
d^u the ky XX von chiu a n h hudng ciia loi dao tao phadng
Tay.

Thii ba, til s a p h a n tich tren chiing ta cd the diic ket mot

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

tiep thu cac tinh hoa tu tadng nhan loai. Theo tinh thin 
Nghi quyet Trung Udng 7 khang dinh "Tin ngUdng, ton giao
la nhu cau tinh than cua mot bo phan nhan dan. Dao diic ton 
giao cd nhieu diem phu hdp vdi cong cuoc xay dang xa hpi
mdi"\ chiing ta nen cd su nghien ciiu ddng tu tudng Kito giao
tren mot tinh than khach quan va khoa hoc. khai thac nhiing
gia tri tu tUdng triet hoc Kito giao phu hdp vdi viec xay dung
con ngadi Viet Nam hien nay.

</div>