Báo cáo đề dẫn hội thảo: " Thư viện thông minh 4.0: Công nghệ - dữ liệu - con người"

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

Trung tam Thong tin Thu vien, DHQGHN

<b>Nguyễn Huy Chương*</b>

Bắt đầu từ những năm 90 của thế kỷ XX, thư viện đại học Việt
Nam dần chuyển đổi từ mơ hình thư viện truyền thống, thủ cơng sang
mơ hình thư viện hiện đại, thư viện điện tử với những bước đi chập
chững đầu tiên là xây dựng cơ sở dữ liệu thư mục, hỗ trợ hoạt động tra
cứu, tìm kiếm thơng tin, tài liệu. Sang thập niên đầu của thế kỷ XXI,
thư viện điện tử/thư viện số được triển khai trong nhiều thư viện đại học
với việc ứng dụng phần mềm quản trị thư viện tích hợp. Đến nay, thư
viện số đã trở nên phổ biến rộng khắp trong các thư viện đại học trên cả
nước. Bên cạnh phần mềm quản trị thư viện tích hợp, nhiều phần mềm
chuyên dụng tạo lập, quản trị tài nguyên số và phần mềm tìm kiếm tập
trung với cơng nghệ điện tốn đám mây đã đưa chất lượng, hiệu quả
hoạt động thư viện đại học lên một tầm cao mới.

Là hệ thống luôn tiên phong, đi đầu cả nước trong hiện đại hóa,
tin học hóa, thư viện đại học Việt Nam sớm áp dụng các chuẩn nghiệp
vụ tiên tiến cùng với việc đưa công nghệ thông tin và truyền thông
vào hoạt động. Các lớp tập huấn, hội thảo... về Bảng Phân loại Dewey,
Khổ mẫu MARC, Quy tắc biên mục AACR2, rồi phần mềm nguồn mở
Dspace, GreenStone, Khổ mẫu Dublin Core, biên mục tài liệu số, tài
nguyên giáo dục mở... được 2 Liên Chi hội Thư viện Đại học Khu vực
phía Bắc và phía Nam liên tục tổ chức đã trang bị những kiến thức,
kỹ năng quan trọng cho đội ngũ cán bộ thư viện. Nhờ đó, mặc dù vẫn

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Trung tam Thong tin Thu vien, DHQGHN

cịn nhiều khó khăn, bất cập, thư viện đại học Việt Nam, đặc biệt là thư
viện các đại học lớn đã cung cấp nhiều sản phẩm và dịch vụ thông tin

- thư viện hiện đại, đáp ứng khá tốt nhu cầu thông tin, tài liệu của thầy
và trò trong trường.

Trước xu hướng giáo dục khai phóng, xu hướng mở của giáo dục
đại học, Liên Chi hội Thư viện Đại học Khu vực phía Bắc (NALA)
cùng Trung tâm Thơng tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội (LIC);
Khoa Thông tin - Thư viện, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn, ĐHQGHN; Ban tư vấn Phát triển Giáo dục mở thuộc Hiệp hội các
trường Đại học và Cao đẳng Việt Nam phối hợp với một số trường đại
học liên tiếp tổ chức nhiều hội thảo và các khóa tập huấn về các chủ đề
liên quan. Tiêu biểu là các hội thảo: “Xây dựng nền tảng học liệu mở
cho giáo dục đại học Việt Nam: đề xuất chính sách, tạo lập cộng đồng
và phát triển giải pháp công nghệ” (12/2015), “Thư viện số Việt Nam:
Quá khứ - Hiện tại - tương lai” (12/2016), “Bản quyền tài liệu số và học
liệu mở” (4/2017). “Xây dựng học liệu nội sinh dùng chung trong các
thư viện đại học Việt Nam” (10/2017), khóa tập huấn “Xây dựng tài
nguyên giáo dục mở trên nền tảng công nghệ mở” (8/2018). Liên Chi
hội Thư viện đại học phía Nam cũng phối hợp với Trường Đại học Ngân
hàng Tp. HCM tổ chức hội thảo “Tài nguyên giáo dục mở phục vụ học
tập, giảng dạy và nghiên cứu khoa học” (10/2017). Đây là những hoạt
động có ý nghĩa lớn, chuẩn bị tâm thế và nhận thức cơ bản giúp thư viện
đại học Việt Nam đổi mới sâu sắc và mạnh mẽ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

Trung tam Thong tin Thu vien, DHQGHN

máy, mơ hình hệ thống, giải pháp cơng nghệ, chính sách đóng góp, truy
cập và phương án triển khai xây dựng học liệu số nội sinh dùng chung
trong các thư viện đại học. Theo đó NALA giữ vai trị chủ trì hoạt động
chung. LIC có trách nhiệm đảm bảo hạ tầng công nghệ, nhân lực triển
khai và giữ vai trò điều phối, đầu mối quản trị, điều hành hoạt động

của hệ thống. Công ty Cổ phần Dịch vụ Thương mại và Thông tin Kỹ
thuật (TED) và Công ty Cổ phần Tư vấn và Tích hợp Cơng nghệ D&L
hỗ trợ cung cấp giải pháp phần mềm. Kết thúc Hội thảo, hầu hết các
đại biểu đã cùng ký vào Bản ghi nhớ “Hợp tác xây dựng thư viện số đại
học dùng chung” thực hiện theo 2 giai đoạn: Giai đoạn 1: Hợp tác, chia
sẻ mục lục; Giai đoạn 2: Hợp tác, chia sẻ thư viện số dùng chung. Đến
nay, với vai trò điều phối, đầu mối quản trị, LIC đã xây dựng thí điểm và
bước đầu thành cơng mơ hình Thư viện số dùng chung cùng Thư viện
Tạ Quang Bửu, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội với số lượng gần
70.000 biểu ghi. Hy vọng, đây sẽ là kho hạt nhân của tài ngun thơng
tin đại học Việt Nam đóng góp vào Hệ tri thức Việt số hóa, phục vụ đắc
lực cho nghiên cứu, triển khai và đổi mới sáng tạo.

Thiết thực hỗ trợ các thư viện thành viên NALA sớm xây dựng
được ngân hàng dữ liệu mở dùng chung, Khóa tập huấn “Xây dựng tài
nguyên giáo dục mở trên nền tảng công nghệ mở” đã giúp hơn 60 cán
bộ thư viện đại học Phía Bắc biết sử dụng các phần mềm truy cập mở
để tạo các tài nguyên giáo dục mở, sạch về bản quyền, đảm bảo chia sẻ
tự do và mở được.

Có thể nói các hoạt động kể trên là vơ cùng quan trọng, đã từng
bước đưa thư viện đại học Việt Nam tiếp cận và dần hòa nhập vào xu
thế phát triển chung của thư viện thế giới.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Trung tam Thong tin Thu vien, DHQGHN

quan trực tiếp đến ngành thông tin - thư viện chắc chắn sẽ mang lại sự
thay đổi lớn trong việc phát triển và cung cấp các dịch vụ thông tin tới
người dùng. Khơng chỉ là mục đích, u cầu, định hướng trong tương
lai, Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang tác động, xâm nhập hàng ngày

vào toàn bộ đời sống kinh tế, chính trị - xã hội... và đã mang lại lợi ích
ban đầu (nhưng rất to lớn) cho con người.

Giống như trong cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 3 xuất hiện
khoảng nửa thế kỷ trước (với sự ra đời và lan tỏa của công nghệ thơng
tin để tự động hóa sản xuất, thường được gọi là cuộc cách mạng máy
tính vì nó được xúc tác bởi sự phát triển của chất bán dẫn, siêu máy
tính, máy tính cá nhân và Internet), trong Cách mạng 4.0, ngành thông
tin - thư viện cũng là một trong những đối tượng đã (và sẽ) bị tác động
mạnh mẽ và toàn diện nhất. Điều này đồng nghĩa với ngành thông tin
- thư viện đang đứng trước những cơ hội và cũng là những thách thức
vô cùng to lớn.

Để chủ động tiếp cận với Cách mạng Công nghiệp 4.0, thư viện đại
học Việt Nam cần nghiên cứu sâu sắc, đầy đủ đặc điểm và giá trị căn
bản của cách mạng 4.0 trong lĩnh vực thơng tin - thư viện. Sẽ có nhiều
yếu tố tác động từ Cách mạng Công nghiệp 4.0 đến hoạt động thông tin
- thư viện để xây dựng nên các Thư viện thơng minh, song có thể thấy rõ
một số yếu tố chính, đó là: CÔNG NGHỆ - DỮ LIỆU - CON NGƯỜI.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Trung tam Thong tin Thu vien, DHQGHN

học của Việt Nam đã được đầu tư hệ thống thiết bị công nghệ khá tốt
như Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia Tp. HCM, ĐH Thái
Nguyên, ĐH Huế, ĐH Đà Nẵng, ĐH Tôn Đức Thắng ...

Một số xu hướng sẽ ảnh hưởng mạnh tới việc tăng cường ứng dụng
công nghệ trong các thư viện như: tạo lập, quản trị dữ liệu lớn; nâng cao
trải nghiệm người dùng; tương tác đa chiều cán bộ thư viện - nhà khoa
học - bạn đọc; tái cấu trúc không gian thư viện; liên kết, hợp tác chặt

chẽ mạng lưới thư viện quốc gia, khu vực và quốc tế; ứng dụng mạng
xã hội; thiết bị di động thông minh. Điều đặc biệt là những đột phá công
nghệ sẽ diễn ra với tốc độ rất nhanh theo cấp số nhân chứ không phải
theo cấp số cộng như trước đây. Cốt lõi của Cách mạng Công nghiệp 4.0
là mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ đều được thực hiện trên
nền tảng các kho dữ liệu khổng lồ được tạo lập, xử lý, phân tích và cung
cấp trong thời gian thực. Xuất hiện các dịch vụ mới trên nền tảng mở,
tích hợp, chia sẻ dữ liệu chung giữa mọi tổ chức, cá nhân trong xã hội
trên môi trường mạng. Phương thức truy cập mở sẽ trở thành phương
thức chủ đạo trong tìm kiếm, khai thác thơng tin của người dùng. Tự
xuất bản sẽ trở thành xu thế phổ biến tại các tổ chức thông tin - thư
viện. Bên cạnh nhiệm vụ thu thập, quản trị, phân phối thông tin/tư liệu
và tạo các siêu dữ liệu, thư viện đại học sẽ đẩy mạnh hoạt động tái tổ
chức thông tin, dữ liệu để xuất bản các sản phẩm thông tin khoa học,
công nghệ mới.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

Trung tam Thong tin Thu vien, DHQGHN

lệ. Sớm thích ứng là một trong những yêu cầu hàng đầu của người làm
thư viện trong giai đoạn mới. Họ phải sẵn sàng đối mặt với sự thay đổi,
đồng thời chủ động chuẩn bị kỹ càng để đón nhận những gì sắp tới.
Vận hành thư viện thông minh 4.0 phải do đội ngũ cán bộ, chuyên viên
được trang bị kiến thức, kỹ năng phù hợp. Công nghệ tốt đến mấy, dữ
liệu nhiều đến mấy nhưng Thư viện thông minh 4.0 vẫn sẽ không hoạt
động trơn tru nếu người làm thư viện khơng đủ năng lực thích nghi và
sáng tạo. Do đó, chương trình và phương thức đào tạo, bồi dưỡng ngành
thông tin - thư viện cần thay đổi mang tính đột phá để sản phẩm đầu ra
là con người có đầy đủ ý thức và kỹ năng của cơng dân tồn cầu.

Nhìn thấy trước mọi thuận lợi, khó khăn, thời cơ và thách thức, thư

viện đại học Việt nam cần nắm bắt cơ hội và chủ động ứng phó với các
tác động của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư để tự tin đi tới
tương lai. Hy vọng rằng, với sự tham góp của các chun gia quốc tế
và đơng đảo người làm công tác thông tin - thư viện cả nước, Hội thảo
của chúng ta sẽ gợi mở, trao đổi để cùng sẵn sàng tâm thế đón nhận và
giải quyết những yếu tố tác động cả tích cực và tiêu cực của Cách mạng
Công nghiệp 4.0 tới hoạt động thông tin - thư viện Việt Nam.

Với kỳ vọng trên, tôi tuyên bố khai mạc Hội thảo “Thư viện thông
minh 4.0: Công nghệ - Dữ liệu - Con người”.

</div>

<!--links-->