Sáng Kiến Kinh Nghiệm: Dạy Tiết Thực Hành Sinh Lớp 9

Kinh nghiệm giảng dạy tiết thực hành Sinh học Lớp 9
Lời nói đầu
Dạy học sinh học ở trờng THCS là một vấn đề có ý nghĩa và tầm quan
trọng rất lớn đối với nghề nghiệp và tơng lai của mỗi ngời và toàn xã hội.
Là ngời thấy ai cũng muốn mình đợc mọi ngời tôn vinh, kính trọng, ai
cũng muốn mình là niềm tin là chỗ dựa vững chắc cho học sinh (HS) của
mình, ai cũng muốn học sinh đạt đợc kết quả cao, vận dụng tốt kiến thức của
bộ môn mình giảng dạy, vận dụng tốt lý thuyết vào các bài thực hành và thực
tiễn cuộc sống.
Đặc biệt đối với môn sinh học Môn khoa học thực nghiệm, một
khoa học mở, luôn luôn mới và rất trừu tợng. Mỗi một tiết học, một kiểu bài
lên lớp đòi hỏi phải có những phơng pháp khác nhau, phù hợp với mục tiêu,
yêu cầu của bài. Làm sao để phát huy đợc tính tích cực, chủ động, sáng tạo
của học sinh.
Đặc biệt hơn nữa là bài thực hành trong chơng trình sinh học là một
vấn đề rất khó, để dạy thành công một bài thực hành đòi hỏi ngời giáo viên
phải tìm tòi, nghiên cứu phơng pháp phù hợp và qua thử nghiệm mới có thể
thành công. Tuy nhiên khả năng thành công của mỗi tiết dạy còn phụ thuộc
vào nhiều yếu tố.
Qua thực tế giảng dạy môn sinh học 9 tôi xin ghi lại một vài nét có thể
coi là sáng kiến, kinh nghiệm để bạn bè, đồng nghiệp cùng tham khảo và
đóng góp ý kiến để một tiết thực hành thành công theo mong muốn.
Đích cuối cùng của chúng ta là làm thế nào để học sinh nhận thức và
vận dụng tốt kiến thức vào thực hành và thực tế cuộc sống.
Tôi xin ghi nhận và trân thành cảm ơn những ý kiến xây dựng và đóng
góp của các bạn.
Phần I: Mở đầu
I/ Lý do chọn đề tài
1. Cơ sở khoa học lí luận:
Nhiệm vụ ở trờng THCS là bồi dỡng thế hệ trẻ trở thành những ngời
làm chủ đất nớc trong tơng lai. Đây là những chủ nhân tơng lai đợc giác ngộ

lí tởng cách mạng, lí tởng XHCN, có trình độ văn hoá, khoa học kỹ thuật
toàn diện, có sức khoẻ, sự thông minh, cần cù, sáng tạo để xây dựng XHCN.
Để có đợc điều đó cần đến vai trò rất quan trọn của ngời thầy. Thầy
phải là ngời có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng, có lòng nhiệt
tình, tâm huyết nghề nghiệp, bên cạnh đó thầy phải biết vận phù hợp các ph-
ơng pháp dạy học (PPDH) với từng kiểu bài, từng nội dung kiến thức để
giúp HS vận dụng tốt kiến thức lí thuyết vào thực hành và thực tiễn cuộc
sống.
Tác giả: Trịnh Quốc Cần Trờng THCS Hoằng Tân
1
Kinh nghiệm giảng dạy tiết thực hành Sinh học Lớp 9
Đó là cơ sở lý luận khiến tôi chọn vấn đề nghiên cứu này.
2. Cơ sở thực tiễn.
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn sinh học trong nhiều năm
liền tôi nhận thấy việc vận dụng lý thuyết học tập của học sinh vào các bài
thực hành và thực tiễn cuộc sống gặp rất nhiều khó khăn.
Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, khoa học mở luôn luôn mới,
kiến thức sinh học chủ yếu đợc hình thành bằng phơng pháp quan sát, mô tả,
tìm tòi thực nghiệm. Vậy mà học sinh lại gặp khó khăn trong vấn đề này thì
quả đây là một điều rất đáng quan tâm vì nó liên quan trực tiếp đến sự phát
triển trí tuệ của cả một thế hệ tơng lai.
Đó là cơ sở thực tiễn, là lí do chủ quan thôi thúc tôi quan tâm, trăn trở
lựa chọn nghiên cứu vấn đề này.
II/ Phạm vi, đối tợng, mục đích nghiên cứu.
1. Phạm vi nghiên cứu.
Vấn đề tôi trình bày đợc hình thành qua 13 bài thực hành đã học trong
chơng trình sinh học lớp 9:
Bài 1: Tính xác suất xuất hiện trong các mặt của đồng xu.
(Vận dụng giải thích quy luật Di truyền của MenĐen)
Bài 2: Quan sát hình thái nhiễm sắc thể.

Bài 3: Quan sát và lắp mô hình AND.
Bài 4: Nhận biết một vài dạng đột biến.
Bài 5: Quan sát thờng biến.
Bài 6: Tập dợt thao tác giao phấn.
Bài 7: Tìm hiểu thành tựu chọn giống vật nuôi và cây trồng.
Bài 8 + 9: Tìm hiểu môi trờng và ảnh hởng của một số nhân tố sinh
thái lên đời sống sinh vật.
Bài 10 + 11: Hệ sinh thái.
Bài 12 + 13: Tìm hiểu tình hình môi trờng địa phơng.
2. Đối t ợng nghiên cứu:
Đối tợng nghiên cứu ở đây là vấn đề dạy 1 tiết thực hành trong chơng
trình sinh học lớp 9 - Đối tợng nhận thức ở đây là HS lớp 9A của trờng
THCS Hoằng Tân do tôi trực tiếp giảng dạy.
3. Mục đích nghiên cứu:
Qua nghiên cứu tôi muốn nêu lên vấn đề là làm thế nào để 1 tiết dạy
thực hành đạt hiệu quả cao, giúp HS thoát khỏi những khó khăn vớng mắc
khi làm thực hành. Ta đã biết mục đích của giáo dục không chỉ đơn thuần là
giúp HS nắm bắt tri thức mà phải hớng dẫn các em cách tiếp thu và vận dụng
tri thức nh thế nào.
Tác giả: Trịnh Quốc Cần Trờng THCS Hoằng Tân
2
Kinh nghiệm giảng dạy tiết thực hành Sinh học Lớp 9
Vì vậy, qua nghiên cứu tôi muốn nêu ra một vài ý kiến về vấn đề dạy
một tiết thực hành sinh học nh thế nào để thu đợc hiệu quả cao nhất. Đó là
mục đích nghiên cứu của đề tài.
III/ Phơng pháp nghiên cứu.
- Các phơng pháp: Quan sát, mô tả, thí nghiệm, thực nghiệm.
- Phơng pháp tạo nhu cầu nhận thức có mong muốn tìm hiểu các hiện
tợng sinh học.
- Phơng pháp hớng dẫn HS tự lực tham gia vào các hoạt động học tập.

- Tạo điều kiện cho HS bộc lộ khả năng nhận thức, trình bày và tự bảo
vệ ý kiến của mình khi thảo luận, tranh luận.
- Khuyến khích HS thắc mắc, nêu tình huống có vấn đề và tham gia
giải quyết vấn đề khi quan sát cũng nh khi tiến hành thực hành, thí nghiệm,
làm báo cáo.
Phần II: Nội dung.
A. Nội dung cơ bản .
I/ Cơ sở lý luận khoa học.
1. Vai trò của thực hành - thí nghiệm trong dạy học sinh học.
- Biểu diễn thí nghiệm là phơng pháp quan trọng nhất để tổ chức học
sinh nghiên cứu, giải thích các hiện tợng sinh học.
- TN là mô hình đại diện cho hiện thực khách quan, là cơ sở xuất phát
cho quá trình nhận thức của HS.
- TN là cầu nối giữa lí thuyết và thực hành để đi đến thực tiễn. Vì vậy
nói là phơng pháp, phơng tiện duy nhất giúp hình thành ký năng, kĩ xảo thực
hành là cơ sở của t duy kĩ thuật.
- TN giúp HS đi sâu tìm hiểu bản chất các hiện tợng, các quá trình sinh
học.
- TN do GV biểu diễn là mẫu mực về thao tác là cơ sở chuẩn kiến thức
để HS quan sát, nhận xét và bắt chớc. Dần dần, khi HS biết cách và tự tiến
hành đợc TN đó là cơ sở đối chứng giúp HS hình thành kĩ năng, kĩ xảo thực
hành TN, phát hiện kiến thức.
- TN có thể đợc sử dụng để tổ chức hoạt động nhận thức của HS với
các mức độ khác nhau: Thông báo, tái hiện (bắt chớc) tìm tòi bộ phận, giải
thích, chứng minh, nghiên cứu tìm kiến thức mới
- Tóm lại: TN đợc sử dụng đề nghiên cứu bài mới, củng cố, hoàn thiện
kiến thức, kiểm tra, đánh giá kiến thức. Đặc biệt TN có vai trò rất quan trọng
đối với việc dạy học một bài thực hành. TN có thể do GV biểu diễn, hoặc
Tác giả: Trịnh Quốc Cần Trờng THCS Hoằng Tân
3

Kinh nghiệm giảng dạy tiết thực hành Sinh học Lớp 9
do HS tự tiến hành. TN có thể tiến hành trên lớp, trong phòng TN, ngoài vờn,
ngoài đồng ruộng hoặc tại nhà.
2. Bản chất của ph ơng pháp thực hành- thí nghiệm.
- Thực hành, thí nghiệm (THTN) theo lô gíc nghiên cứu thì bản thân
nó là nguồn tri thức mới cho HS, nó là điểm xuất phát cho quá trình tìm tòi
của HS để đi đến việc hình thành kiến thức mới.
- Trong bài thực hành thì TN lại là nguồn kiến thức vừa có vai trò xây
dựng cái mới, vừa có vai trò củng cố, hoàn thiện và kiểm chứng, chứng minh
một vấn đề đã đợc nhắc đến.
- Bằng hệ thống câu hỏi có tính chất định hớng GV đã kích thích hứng
thú, sự tìm tòi độc lập sáng tạo của HS.
- Bằng tài liệu quan sát đợc từ TN do GV biểu diễn hoặc bản thân HS
tự tiến hành, giúp HS có thể phân tích, so sánh, thiết lập mối quan hệ nhân
quả, trả lời các câu hỏi để đi tới các kết luận khái quát, phản ánh bản chất của
vấn đề hay hiện tợng sinh học.
Nh vậy, với phơng pháp này, HS ở vị trí của ngời nghiên cứu, chủ động
hành động giành tri thức nên sự lĩnh hội kiến thức đợc sâu sắc hơn, đầy đủ
hơn.
THTN nghiên cứu gồm các bớc sau:
+ Giới thiệu mục đích, yêu cầu TH TN
+ Tổ chức phân tích các điều kiện TN.
+ Giới thiệu các bớc, các thao tác tiến hành TN.
+ Giới thiệu các sự kiện, hiện tợng xảy ra trong quá trình TN.
+ Thiết lập các mối quan hệ nhân quả từ kết quả TN.
- Để HS nắm đợc mục đích, điều kiện THTN, GV nên giới thiệu trớc
cho HS, cách tốt nhất là để HS tự xác định. Quan sát TN là hoạt động nhận
thức tự lực của HS ở đây, thầy chỉ có vai trò là ngời cố vấn, theo dõi, giám sát
và là trọng tài ghi nhận những thành tích phát hiện tri thức của HS.
- Việc rút ra kết luận, báo cáo thu hoạch là giai đoạn cuối cùng, quan

trọng nhất trong quá trình THTN tức là sau khi HS THTN giải thích các hiện
tợng, quá trình SH xảy ra 1 cách phù hợp lô gíc đáp ứng mục đích, yêu cầu
đề ra ban đầu thì vấn đề đã đợc giải quyết.
II/ Đối tợng phục vụ:
- Khách thể của vấn đề nghiên cứu là Việc dạy tiết thực hành trong
chơng trình sinh học lớp 9.
- Do đó đối tợng phục vụ của đề tài này là Hoạt động giảng dạy của
GV và hoạt động nhận thức của HS trờng THCS Hoằng Tân đối với bài thực
hành.
Tác giả: Trịnh Quốc Cần Trờng THCS Hoằng Tân
4
Kinh nghiệm giảng dạy tiết thực hành Sinh học Lớp 9
Mong muốn duy nhất của tôi là có đợc phơng pháp giảng dạy tốt nhất
cho mình, các giáo viên khác và HS cùng tham khảo để có đợc kết quả cao
nhất trong giảng dạy và học tập.
III/ Kết quả nghiên cứu:
Qua trình nghiên cứu thực hiện tôi nhận thấy:
1. Thực trạng của quá trình dạy tiết thực hành sinh học ở tr ờng THCS
Hoằng Tân.
- Từ thực tế điều kiện dân trí và kinh tế của một xã thuộc khu vực
miền núi, điều này dẫn tới HS cũng gặp rất nhiều khó khăn trong việc thực
hiện 1 tiết thực hành. Giáo viên cũng gặp khó khăn trong giảng dạy. Nguyên
nhân dẫn đến kết quả của các bài thực hành cha đạt đợc đến mức mong muốn
là do: Thiếu đồ dùng, trang thiết bị thiết yếu cho một số tiết thực hành, HS
khó khăn về kinh tế nên cha chuẩn bị tốt các mẫu vật theo yêu cầu.
Do chơng trình có sự phân phối ở một số bài cha phù hợp với thực tế,
tình hình mùa vụ của địa phơng.
Mặt khác môn sinh học là một khoa học thực nghiệm, môn khoa học
mở, luôn luôn mới và rất trừu tợng.
Các em phải tự làm TN để tìm kiến thức, qua phơng pháp hoạt động

nhóm, HS phải tích cực để tìm tòi, làm TN để đi đến kết luận, giải quyết các
vấn đề đặt ra một cách độc lập sáng tạo, làm đợc báo cáo thu hoạch theo yêu
cầu tránh những hạn chế trong học tập. Tuy nhiên không phải tất cả các em
đều làm đợc TN, đều viết đợc báo cáo, không phải giáo viên nào cũng dạy
thành công các bài thực hành theo yêu cầu.
2. Kết quả nghiên cứu:
Từ thực trạng nêu trên đã chi phối không nhỏ đến kết quả của 1 tiết
dạy thực hành sinh học 9.
- GV và HS phải tận dụng triệt để 45 trên lớp để tổ chức giảng dạy và
học tập, có nh vậy mới phát huy hết vai trò tổ chức, hớng dẫn của GV, mới
đảm bảo cho HS tiếp thu hết kiến thức của tiết học.
- Đối với 1 tiết thực hành, GV chỉ là ngời hớng dẫn, tổ chức cho HS
hoạt động giúp HS tự tìm ra kết luận và ghi nhớ đợc kiến thức. HS là trung
tâm của mọi hoạt động, sau khi đã nhận đợc mục đích, yêu cầu của tiết thực
hành HS lập tức hoạt động nhóm để tiến hành các TN tìm tòi dới sự hớng dẫn
của giáo viên.
Đối với môn sinh học việc chuẩn bị tốt đồ dùng, mẫu vật cho 1 tiết
thực hành là yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của bài học.
- Qua quá trình học tập kết quả thu đợc có tới trên 90% số học sinh
thực hiện tốt các yêu cầu, viết đợc báo cáo thu hoạch, đợc giáo viên đánh giá,
cho điểm ghi nhận kết quả hoạt động.
Tác giả: Trịnh Quốc Cần Trờng THCS Hoằng Tân
5