Đá vụn núi lửa

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.09 MB, 2 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

ĐÁ TRẦM TÍCH 199

Đá vụn núi lửa

Trần Nghi. Khoa Đ ịa chất,

Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐH Q GH N).

Giới thiệu

Đá vụn núi lửa đ ư ợ c thành tạo d o quá trình phun 
nổ cua núi lửa. C h ú n g có đ ặc đ iếm kiến trúc, câu tạo 
và thành phẩn k h oán g vật phức tạp. Khác với đá 
phun trào thự c thụ là các d u n g nham được phun lên 
b ể mặt Trái Đâ't, sau đ ó đ ơ n g cúng lại, còn đá vụn núi 
lừa là sàn phẩm của hai quá trình phun n ổ và phun 
trào hỏn đ ộ n vớ i thành p hẩn ngoại lai. D ung nham 
tung lên trời bao g ồm n h iều sàn phẩm phức tạp của 
núi lừa - bom , cu ội, dăm , khoáng vật vụn, tro bụi. Khi 
rơi xuống tạo thành n h óm đá tuf aglom erat khơng 
phân dị. N h ó m đá p h u n trào hỗn độn là sản phấm 
trộn lẫn của các d ò n g d u n g nham với thành phần 
ngoại lai trên đ ư ờ n g vận ch u yên từ h ọn g núi lửa ra 
xung quanh v ó i m ột cự li tư on g đôi ngắn. A glom erat 
là dăm kết núi lửa trong đ ó hạt vụ n là các m ảnh đá 
phun trào và các m ản h v ụ n khoáng vật sắc cạnh. N ển 
gắn kết có thành phẩn h ỗn đ ộn phức tạp gồm thủy 
tinh núi lửa, các k h oán g vật vụn núi lửa hạt nhỏ tha 
sinh và k h oán g vật th ứ sin h ở dạng ấn tinh, v i tinh và 
hạnh nhân. C àng xa h ọ n g núi lửa đá aglom erat càng 
chuyến dẩn san g cu ội kết tuf, dăm kết tuf, cát kết tuf, 
cát kết tufit là các loại đá vụ n núi lửa có chứa hàm

lượng vật liệu n ú i lửa khác nhau.

Phân loại vật liệu núi lửa

Dựa v à o thàn h p h ẩn củ a d u n g nham có th ể chia 
đá vụ n núi lửa ra ba n h óm .

- N h ó m đá có thàn h p h ẩ n mafic;
- N h ó m đá có thành p hẩn trung tính;
- N h ó m đá có thàn h p h ần acid.

Theo kích th ư ớ c của m ảnh đá và khoáng vật, đá 
vụ n núi lừa có các tên g ọ i khác nhau - tảng kết, cuội 
kết, dăm kết, cát kết, b ột kết [Bảng 1].

Theo h àm lư ợ n g vật liệ u n ú i lửa chứa trong đá, 
tên đá là tuf, tufit.

Đặc điểm thạch học và điều kiện thành tạo 
Tuf và tufit

T h ư ờn g g ặ p các d ạ n g b om và aglom erat dăm kết 
d o phu n nổ. T h ành p h ầ n các m ảnh dăm thường 
củng m ột loại đá v à cù n g thành phần với xi m ăng 
gắn kết. T rong n ền xi m ă n g chứa p h on g phú các vụn 
thủy tinh n ú i lửa có h ìn h d ạn g kỳ dị và kích thước 
rằ't n h ỏ từ 0,1 - l,0 m m .

Tù h ọ n g n ú i lửa ra b ốn phía xu n g quanh thường 
gập các sản p h ẩm p h u n n ổ câu tạo hỗn độn không

trải qua vận ch u y ến của các d ò n g nước. Ở V iệt N am 
k iểu thành tạo n à y tiêu b iểu nhât là a g lom erat ở núi 
C h ó p C hài (L ạng Sơn). Các sản p h ẩ m có tham gia 
tron g quá trình vận ch u y ển của d ò n g n ư ớ c ít n hiều 
có sụ p h ân d ị v ề kích thước hạt. C u ộ i kết tu f chứa 
trên 90% vật liệu n ú i lửa, hạt v ụ n th ư ờ n g bị m ài tròn 
tư ơ n g đ ố i tốt và đ ư ợ c sắp x ếp thành từ n g lớ p có câu 
tạo đ ịn h h ư ớ n g th eo d ò n g ch ảy. T h ành p hần xi 
m ă n g g ắ n kết chủ y ế u là vật liệu n ú i lửa, n g o à i ra có 
th ê thêm thành p h ẩn n goại lai n h ư vật liệ u đá trầm 
tích, m agm a và b iến chất th u ộc các thành tạo địa 
chất có trước.

B à n g 1. Phân loại và gọi tên c á c đá vụn núi lửa.

Kích thư ớ c
vật liệu núi lửa

(V L N L )
(m m )

Hàm
lư ợ ng
VLN L
(%)

Loại vật

liệu núi

lửa

Tên đá

1 > 1 0 0 Bom , tảng

núi lửa

T u f
(>90)

T ufit
(10-90)

R yolit

D acit

A
nde-sit

Đ asalt

- Tảng kết tu f
- Cuội kế t tuf
- Cuội kế t tufit
- Cuội kế t tuíogen
- A g lo m e ra t

- Dảm kế t tu í ryolit
(dacit, andesit,
basalt)

- Sạn, cá t kết tu f
(tufit) ryolit (dacit,
andesit, basalt

2
1 0 0
-1 0

Cuội, dăm
núi lửa
3 1 0 - 1 Sạn núi

lửa
4 1 -0 , 1 C á t núi

lừa
5 0 , 1 -

0 , 0 1 Bột

Cát kết núi lửa

Cát kết n ú i lừ a là loại đá p h ô b iến nhâ't, g ồ m các 
đá tuf, tufit d o p h u n n ô của n ú i lửa có thành phần 
ryolit, dacit, a n d e sit h oặc basalt. C át kết n ú i lửa có 
k iến trúc k h ác n h a u tù y th u ộ c v à o tỷ lệ h àm lư ợn g

k h o á n g vật v ụ n và n ền xi m ă n g gắ n kết. Các kiêu 
kiến trúc th ư ờ n g g ặ p là k iến trúc n ổi ban, ban tinh là 
n h ữ n g k h o á n g vật đ ặc trư ng ch o các k iểu n g u ồ n gốc 
m a g m a khác n h au . Ví d ụ, cát kết tu f ryolit ban tinh 
là thạch anh, p la g io cla s acid và íe lsp a t kali. Cát kết 
tuf d acit ban tinh ỉà thạch anh và p la g io cla s trung 
tính. Cát kết tu f a n d e sit ban tinh ch ủ y ế u là 
p la g io cla s trung tính v à am p h ib ol.

Cát kết tufit có k iến trúc d ạ n g p sa m it tư ơ n g tự 
cát kết lụ c n g u y ê n [H .l, H .2].

Đá bọt núi lửa, tro bụi núi lửa

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

200 BÁCH KHOA THƯ ĐỊA CHÁT

Đ ôi khi chúng có cấu tạo d ạng lớp hoặc d ò n g chảy; 
đ ó khơng phải câu tạo của d ò n g d u n g nham phun 
trào n gu yên thủ y m à là cấu tạo phân lớp d o tự vận 
ch u yến và lắng đ ọ n g của vật liệu núi lửa theo d òn g 
nước trên lục địa hoặc trong m ơi trường biển.

Hình 1. Hạt vụn tinh thẻ thạch anh (Q)bị nứt nẻ - vỡ vụn trong

đá cát sạn kết tufit. Phía Tây Bắc đảo Thanh Lân. N (+)80x
(Đặng M y Cung).

Hình 2. Mảnh vụn đá ryolit (R) trong cát sạn kết tufit. Tây Bắc

đảo Thanh Lân. N (+)80x (Đặng Mỹ Cung).

Điều kiện thành tạo

Đ á v ụ n n ú i lửa có q uan h ệ chặt ch ẽ vớ i bối 
cảnh k iến tạo - địa đ ộ n g lực. T hành p h ầ n thạch 
học, k ích th ư ớ c và q u y lu ật p hân b ố của vật liệu 
nú i lửa p h ản ánh cơ c h ế h ìn h thàn h và c h ế đ ộ k iến 
tạo của k hu vự c.

- Đ á vụ n n ú i lửa có thành phẩn acid là sản phấm
phu n n ồ của các lò m agm a n ón g chảy từ v ỏ lục địa 
h oạt đ ộ n g trong bối cảnh h ội tụ trượt chờm nội lục.

- H oạt đ ộ n g phu n trào an desit tạo cu n g đáo,
an desit còn hoạt đ ộ n g xen kẽ với phu n trào sẽ tạo 
n ên các sản phẩm vụ n núi lửa n h ư bom - cu ội kết, 
tuf aglom erat andesit, cát kết tuf, tuíit, andesit. Đá 
vụ n núi lửa có thành phần m afic, là sản phẩm phun 
n ố của các lò m agm a từ m ái m anti ở n h ũ n g nơi vò 
lục địa bị n ó n g chảy vát m ỏ n g đ áng kể, hình thành 
các đứt gãy sâu xu yên xu ôn g m anti. Sản phẩm vụn 
núi lửa chù yếu là bom , cuội, aglom erat, cát kết tuf, 
tufit, tro bụi núi lửa.

Tài liệu tham khảo

Pettijohn F. ]., Roher Siever, 1986. Sand and Sandstone. 
Springer - Verlag, N ew York, Berlitĩ. Heideỉberg. Londoti, Paris, 
Tokyo. 553 pgs.

Trần Nghi, 2010. Trầm tích luận trong địa châ't biến và dầu khí.
N X B Đại học Quốc gia Hà Nội. 328 tr. Hà Nội.

Trần N ghi, 2013. Trầm tích học. N X B Đại học Quốc gia Hà Nội. 
471 tr. Hà Nội.

yiorBMHCHKo. B. H., 1976. n eT p o rp aộ n a ocagoMHbix nopo4.

H a y n n o e M34aTe/ibCTBO. 40 0 c r p . /leH M H rpaA .

M uA bH ep r . E., 1968. rieTporpacị)Mfl o c a40MHbix no p o A / T o m II.
H e 4 p a M34aTe/ibCTBO. 574 c rp . MocKBa.

Pvxmh A . B., 1969. OcHOBbi AMTCMorMM. rocreoTexM3AaT. 850

crp. MocKBa.

Sét và sét kết

Trần Nghi. Khoa Đ ịa chất,

Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐH Q GH N).

Giới thiệu

Theo định nghĩa thạch học, đá sét bao gồm cả 
trạng thái "đất sét" và đá argilit, m iễn rằng đ ó là m ột 
thê địa chất d o thiên nhiên tạo ra. Thành phần đá sét 
chủ yếu gồm các khoáng vật sét. Đá sét rất p h ổ biên, 
chiếm 50 - 60% tổng th ể tích các loại đá trầm tích, có 
đặc đ iếm riêng v ề thành phẩn, kiến trúc, câu tạo và

đ iều kiện thành tạo. Đá sét là sản phấm của hai quá 
trình - phong hóa hóa học của đá giàu khoáng vật 
alum osilicat và quá trình hình thành thể trầm tích sét.

Đ iểm đặc trưng cơ bản của sét:

1) Đ ộ hạt rất nhỏ (< 0,01 m m ), trong đ ỏ câp hạt
< 0,001 m m k hôn g d ư ớ i 25%.

2) Thành phẩn khoáng vật chủ yếu gồm khoáng
vật sét và tập trung ở cấp hạt < 0,001 m m , tuy nhiên 
khoáng vật sét có th ể có kích thước lớn hơn.

</div>