Đá silica

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.5 MB, 5 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

v ị trí chủ yếu và đây là loại d olom it thứ sinh. Mặt 
khác, từ n hừ n g tài liệu đ ổ n g vị carbon trong d olom it 
ch o thây giá trị

12c / 13c

của d olom it (81,1 - 88,7) thấp 
h ơn giá trị trung bình của đá vơi (89,3) - ch ứ n g tỏ 
n gu ồn gốc thứ sinh của d olom it.

Dolomit được tạo thành từ xương của sinh vật

D olom it đ ư ợ c tạo thành từ xương của sinh vật, 
n hiều quan sát cho thấy lư ợn g M g trong xư ơn g của 
n h ữ n g sinh vật khi cịn số n g khơng cao; sau khi chết, 
lư ợn g M g trong ch ú ng lại tăng lên. Thí d ụ ờ Tảo 
Lithotham nium khi sốn g có 2,5% MgCCb, n h ư n g khi 
chết lư ợn g MgCCh tới 6,2%.

Biến đối thứ sinh của dolomit

Biến đổi thứ sinh rõ rệt nhât của d olom it và đá 
v ô i dolom it là khử d olom it và hình thành vụn 
d olom it. H iện tượng khừ d olom it phát triển trong 
các đới p h on g hóa trên m ặt của d olom it và đá vôi 
d olom it, thường m ang tính địa phương. Sự khử 
d olom it xảy ra theo phản ứ n g sau:

CaCƠ3 + MgCCh + CaSƠ4—>2CaC0.3>L + MgSƠ4
N gh iên cứu lát m òn g cho thấy quá trình khử 
d olom it xảy ra theo hai p h ư ơ n g thức và nảy sinh ra 
n h ữ n g loại hình khác nhau của đá. Loại 1 - xuất hiện 
bao th ể không quy tắc, calcit trong d olom it tự hình. 
Ở giai đoạn đầu, calcit chỉ gặm m òn d olom it, tiến tới 
tinh th ế d olom it chỉ cịn hình d áng lờ m ờ, phát triển

hơn nữa thì lát m ỏn g chi phát hiện tàn d ư của tinh

th ể d olom it, calcit d ư ờ n g n h ư thay th ế tồn bộ 
d olom it. C ó n hừ n g lát m ỏ n g đã quan sát đ ư ợ c tinh 
th ể d olom it 4 cạnh đ ẹp đ ư ợ c thay th ế toàn bộ bằng 
calcit. Loại 2 - d olom it calcit hạt lớn. Kiến trúc đá 
n g u y ên thu ỷ nói ch u ng đ ư ợ c bảo tổn. K hử dolom it 
cũ n g dẫn đ ến thành tạo lỗ h ổ n g và khe nứt th ứ sinh. 
Xác đ ịnh và phân biệt d olom it hóa và khừ d olom it là 
việc cần thiết, so n g k hôn g phải lúc nào cũ n g phân 
biệt được. Cẩn thiết xác định đ iểu này đ ể xác định 
chính xác loại đá biến đối là gì. Cả hai quá trình đểu 
cẩn lưu ý trong quá trình tìm kiếm thăm d ị dầu khí.

D olom it có thê bị phá v ụ n thành cuội, thậm chí 
thành cát d olom it bở rời. Thành phần hóa học của 
vụ n d olom it cũ n g giốn g n h ư d olom it.

D olom it còn bị su líat hóa, thành tạo thạch cao, 
anhydrit thứ sinh. H iện tư ợ n g này cần h ết sứ c lưu ý 
khi tìm kiếm thạch cao, m u ối mỏ.

Tài liệu tham khảo

Trần Nghi, 2013. Trầm tích học. N X B Dại học Quốc gia Hà Nội. 
471 tr. Hà Nội.

/lorBMHeHKơ B. H ., 1976. n e T p o rp a Ộ H íỉ o c a40MHbix n o p o 4 -
H aynnoe uòồameAbcmeo. 400 CTp. /ìeHM Hrpa4-

PyxMH A . E ., 1969. O cH O B bi A M T O A o m n . ĩo c re o T e x M 3 4 aT .

850 CTp. MocKBa.

M M /ibH ep r . B., 1 968. n e r p o r p a ( ị) M íi 0ca40HHbix r i o p o d , T o m II.

Heởpa uidameÁbcmeo. 574 C T p . MocKBa.

Đá silica

Trần Nghi. Khoa Đ ịa chất,

Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHỌGHN).

Giới thiệu

Có nhiều loại k hoán g vật và đá chứa n g u y ê n tố 
silic, trong văn liệu địa chất V iệt N am lâu nay tên gọi 
của chúng n hiều khi đ ư ợ c d ù n g khác nhau, râ't d ê 
gây nhầm lẫn và k hôn g phù hợp với cách viết trong 
H óa học. Trong Bách khoa thư địa chât thốn g nhất 
cách v iết p h ố biến trong H óa h ọc v ề silic và n hử n g 
h ợp châ't của n g u y ê n tố này, cụ th ể n hư sau.

- Silic là tên gọi n g u y ên tố có ký hiệu là Si.
- Silica là tên ch u ng của các khống vật có thành
phẩn silic oxid (S1O2). Silica cũ n g là thành phẩn định

n g ữ cho tên gọi ch u ng ch o các loại đá n h ư đá trầm 
tích chứa silica - đá p hiến silica; đá n g u ồ n gốc

m agm a hoặc nhiệt dịch.

- Silexit là đá magma chứa chủ y ếu thạch anh
(60-100%), tương ứ n g v ó i q uartzolit trong văn liệu 
địa châ't Pháp, v ì trong văn liệu địa chất Pháp silexit 
tư ơng đ ổ n g với đá phiến silica ( ~ chert trong văn 
liệu địa chất A nh-M ỹ).

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

ĐÁ TRẦM TÍCH 211

biển thường chứa nhiều sinh vật trôi nối có bộ 
xương silica n h ư Tảo silica (D iatom eae), Trùng tia 
(Radiolaria), v.v... sự tích tụ xác của chúng tạo nên 
các đá silica n gu ồn gốc sinh hóa.

Các đá trầm tích silica n gu ồn gốc v ơ cơ thường có 
câu tạo trứng cá và thành tạo ở lụ c địa, trong m ôi 
trường nước ngọt. C ho đ ến nay n gư ời ta chưa tìm 
thấy kết tủa silica (vô cơ) ở b iến và đại d ương. Sự 
tích tụ silica trong đại d ư ơ n g hiện đại phụ thuộc 
nhiều yếu tố phức tạp. Khả năng hòa tan của silica 
trong đới quang hợp thay đ ổi theo m ùa phù hợp với 
thời kỳ phát triến của Tảo silica [H .l]. Tuy nhiên, 
trong thời kỳ địa chất xa xưa, sự kết tủa silica vô cơ 
lại là p hư ơn g thức chủ yếu . Ở T ấ t n hiều mặt cắt địa 
chất, n gười ta thây có sự cù n g tổn tại trầm tích silica 
với Fe hoặc silica với v ô i và n h ừ n g trầm tích ấy 
thường có liên quan với hoạt đ ộ n g núi lửa ở biến.

E 
ặ

Ế 50
ộ
(75

Hình 1. Hàm lượng S i02 trong nước biển thay đổi theo mùa

(N. M. strakhov).

Trầm tích silexit có th ế có n gu ồn gố c vô cơ thuần 
túy cũng có th ể có n g u ồ n gốc h ỗn h ợp v ô cơ - sinh 
hóa (gọi ch u ng là silica thuần túy), m ột s ố khác

mảng tính trung gian giữa silica thuần túy với các

vật liệu vụ n khác và có cả n h ữ n g đá là sản phẩm 
biến đổi của đá silica n g u y ên thủy. Q uá trình thành 
tạo đá trầm tích silexit có th ể dẫn ra ở hình 2 [H.2].

Thành phẩn khống vật chính của silica là thạch 
anh, chalcedon, opal. Tỷ lệ 3 thành phần ây thay đổi 
theo các loại đá khác nhau. T h ông thường, opal chỉ 
có m ặt trong các trầm tích trẻ, cịn trong các trầm tích 
từ M esozoi trở v ể trước hầu n h ư vắn g mặt, trong khi 
đ ó các trầm tích càng cổ lư ợ n g thạch anh càng tăng, 
tới lúc hầu n h ư chi còn thạch anh và m ột phẩn 
chalcedon. N goài n h ữ n g k hốn g vật n hóm silica, cịn

gặp nhiều khống vật khác n h ư sét, carbonat, 
g lau con it (th ư ờng thây đi cù n g opal), các khoáng vật 
chứa sắt và m angan, các m ảnh đá vụn, than và 
bitum . M ột thành phần tạo đá quan trọng của trầm 
tích silica là các hóa thạch có bộ xư ơ n g silica, hay 
g ặp nhât là Tảo silica, Bọt biến, Trùng tia.

Thành phẩn hóa h ọc chủ yếu của silexit là S1O2 và 
H2O. Trong đá thư ờn g có lân n h ữ n g thành phẩn 
khác n ên thành phẩn hóa h ọc trở nên phứ c tạp hơn, 
có chứa CaO, Fe203, M gO , v.v...

Kiến trúc đặc trưng cho các trẩm tích silica là kiến 
trúc v ô định hình, ấn tinh, v i tinh, hình sinh vật, vụn 
sin h vật. M àu sắc của đá p hụ thu ộc vào thành phẩn 
và lư ợ n g tạp chât. Có th ể có m àu đen, nâu, trắng.

Tháng

I VI XII

Đ ôi khi đá trầm tích silica trờ nên có giá trị kinh t ế 
cao n hờ m àu sắc đ ẹp của đá.

Trầm tích silica phân bô7 khá rộng, ch ủ ng có thê 
thành n hừ n g tầng đ ộc lập, đôi khi có b ể dày đạt 
hàng trăm mét, n h ư n g p h ô biến hơn là loại kết hạch 
trong đá vơi hoặc trong các đá khác.

Hình 2. Sơ đồ nguồn gốc thành tạo các loại silexit.

Đặc điểm thạch học các đá trầm tích silica
Phân loại các đá trầm tích silica là m ột vấn đ ể 
p hứ c tạp, có rất n hiều p h ư ơ n g án khác nhau. N h ư đã 
nói ở trên, theo đ iểu kiện thành tạo và chú ý tới 
thành phần tạo đá silica có thê chia thành hai n hóm 
lớn: các đá trầm tích silica n gu ồn gốc sinh hóa và các 
đá trầm tích silica n gu ồn gố c hóa học.

Các đá trầm tích silica nguồn gốc sinh hóa

Đá trầm tích silica nguồn gốc sinh vật và sinh hóa 
bao gổm diatomit, radiolarit, spongolit, trepel, đản bạch 
v.v... Các loại đá này phản bô chủ yếu ớ Kainozoi và
M esozoi.

D ia to m it

Diatomit là loại đá m àu vàng hoặc trắng, xốp, bở, 
nhẹ (tỷ trọng 0,4-0,8) thành tạo tử tảo silica diatom eae, 
được gắn kết bằng opal. N gồi tảo silica cịn gặp Trùng 
tia, Bọt biển (MonactineUde, Tetractilide), Trùng lỗ 
(khoảng 70% S1O2 và 10% CaO).

Cấu tạo thư ờn g gặp là phân lớp và v i phân lớp. 
N goài n h ử n g khống vật nhóm silica như opal, 
chalcedon, thạch anh, v.v... còn gặp sét glauconit. 
Trong thành phẩn của diatom it ở nhiều nơi trên th ế 
giới đơi khi có m ột lượng đáng k ế thành phần vật 
liệu núi lừa xen kẽ với các trầm tích phun trào.

D iatom it cịn có cả bitum , carbon hữu cơ, khi hàm 
lượng cao ch ú ng trở thành n hữ n g đá sinh dầu.

Kiến trúc điển hình là kiến trúc sinh vật, vỏ tảo silica 
chiếm 70 - 80% khối lượng tồn bộ của đá. Sơ' lượng tảo 
silica có thê từ 3-6 cho tới 30 triệu trong lc m 3 đá.

D iatom it có thê tìm thây trong các trầm tích biển, 
cũng gặp trong các trầm tích h ồ v ù n g khí hậu lạnh, 
n h ư ờ hổ Baical. Loại diatom it hổ thư ờn g có thành 
phẩn đơn giản. Trong lịch sử địa chất ch ú ng th ư ờ n g 
đ ư ợ c thành tạo từ Đ ệ Tam trở lại đây. N h ử n g m ỏ 
diatom it lớn như ở C aliíom ia (M ỹ) hoặc n hữ n g tầng

Kết tủa vô cơ từ
dung dịch lục địa và biển

/ ' \

silica trong
đá vôi

Tuf
silica

Két hạch
silica trong

đá vôi
Đá

phiến
silexit

Radiolarit
Diatomit
Spongolit

Jaspilit,
kết hạch

silỉca
Bùn vôi vởi silica
(quá trinh thành đá)

Vật liộu phun
trào đáy biển

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

d à y ở vù n g Carpat (Đ ôn g Â u) đ ểu có tuổi rất trẻ. Đ ôi 
khi cũng gặp ch ú ng xuất h iện thành n h ữ n g lớp có b ề 
d à y đáng kê trong Creta. Ớ Việt N am diatom it gặp 
trong trầm tích Đ ệ Tam ở N am Trung Bộ.

D iatom it nhìn bên ngồi giố n g với đá phiến 
n h ư n g không sủ i bọt vớ i HC1 5%, d o thường xốp và 
b ở nên đơi khi cịn đ ư ợ c coi n h ư là m ột loại đâ't, 
n h ư n g đ ôi khi cũ n g gặp diatom it tương đ ối rắn chắc.

Tripoli

Tripoli tương tự n h ư diatom it, n h ư n g s ố lượng

tảo silica giảm và ch ú ng chỉ còn là n h ừ n g m ảnh vụ n 
đ ư ợ c cấu tạo bằng opal. Tripoli có m àu xám , sờ bẩn 
tav. Lượng S1O2 thấp, chi chiếm 75-80%. N gồi ra

cịn gặp khá nhiều vật liệu v ụ n n h ư m ảnh thạch anh, 
sét, glauconit, carbonat.

Spongollt

Spongolit là đá trầm tích silica chủ yếu do gai Bọt 
biến (Spongia) được chalcedon thay th ế (chiếm trên 
50%). N hìn bên ngồi, spongolit có dạng hạt mịn, màu 
xám đến đen hoặc lục xám. Spongolit có dạng bở rời và 
d ạng gắn kết chắc. Loại rắn chắc có thành phần chủ yếu 
là thạch anh, chalcedon, khơng thấm nước. Dưới kính 
hiển vi phân cực thường gặp tổ h ọp chalcedon, opal - 
chalcedon, vụn thạch anh, glauconit, sét, carbonat. 
Chalcedon ở gai Bọt biển thường bị tái kết rinh. Các 
m ảnh vụn và gai Bọt biển được gắn kết bằng xi m ăng 
silica, đôi khi là xi m ăng carbonat.

S pon golit bở rời râ't h iếm , ít gặp hơn diatom it, 
n h ư n g trong m ột s ố m ặt cắt Đ ệ Tam cũ n g đã gặp 
loại này. Trong các trầm tích hiện đại gặp m ột s ố bùn 
siỉica chứa bọt biển (20-40%) ờ Biển Bắc (Tây A u) với 
đ ộ sâu k hoản g 250-500m.

Radiolarit

Radiolarit là đá trầm tích silica chứa trên 50%

m ảnh v ỏ Trùng tia (radiolaria), ngồi ra cịn lẫn tảo 
silica, gai bọt biển và m ột s ố tảo vôi. H ình dạng trùng 
tía khá đặc trưng, với m ảnh hình trịn hoặc p hón g xạ 
đ ư ợ c thay th ế bằng opal hoặc chalcedon, thạch anh tự 
sin h và vụ n thạch anh calcit, glauconit, khoáng vật 
sét, vật liệu hữu cơ, các khoáng vật chứa sắt.

Radiolarit cũ n g có hai loại - bở rời và rắn chắc. 
Loại bở rịi b ể n gồi cũng g iố n g diatom it bở rời - 
xốp , m àu xám, xám vàng. Có th ế gặp trong các trầm 
tích từ Creta đ ến Đ ệ Tam. Radiolarit loại rắn chắc 
g ồ m radiolarit op al là loại đá d o opal gắn kết các 
m ảnh Trùng tia, m ột phần opal đư ợc biến đ ối thành 
chalcedon và thạch anh, đôi khi bị zeolit thay thê'. 
Radiolarit opal thuần khiết hiếm thấy. Loại Radiolarit 
chalcedon - thạch anh do chalcedon thạch anh vi hạt 
gắn kết các m ảnh trùng tia tạo thành, đá rắn chắc, m ịn 
và không thấm nước. C ũng thường gặp hiện tượng 
calcit thay th ế v ỏ Trùng tia. Loại này có đặc đ iểm bên 
ngồi giống n gọc bích, thường là dạng quá đ ộ chuyển 
san g ngọc bích và đá phiến silica.

Radiolarit th ư ờ n g phát triển ở tư ớng b iển sâu, 
bổn trùng d ạn g tuyến có tuổi P aleozoi và M esozoi. 
Trong các trầm tích h iện đại tướng biển sâu, v ù n g 
nhiệt đới, có khả năng gặp bùn silica chứa Trùng tia.

Trepel và opoka

Đá có m àu xám, xám sáng, đơi khi có m àu trắng,

nhẹ. Cầm m ẫu trepel hay opoka ta có cảm giác giốn g 
n h ư kaolin hay đá phấn. Trọng lượng riêng của trepel 
khoảng 0,7-l,4 còn của opoka là 1,1-1,8. Thành phẩn 
khống vật chính là opal, giốn g với diatom it, nhưng 
khơng có kiến trúc sinh vật. H ầu n h ư khơng tìm thấy 
hóa thạch vỏ silica. Đ ôi khi gặp m ột s ố m ảnh tảo 
silica, bọt biển, trùng tia, trùng lỗ.

D ư ới kính h iển vi phân cực quan sát thấy n h ừ n g 
hạt cẩu n hỏ chủ y ếu là opal và lẫn vào m ột ít khống 
vật sét, glauconit, carbonat, pyrit, chalcedon, m ảnh 
vụ n thạch anh, vật liệu hữu cơ, v.v... Bằng p hư ơn g 
p háp roentgen còn phát h iện đ ư ợ c sự có m ặt của 
crystobalit trong trepel và opoka. C ũn g có quan 
n iệm ch o trepel và op oka là sản phẩm b iến đ ổi của 
d iatom it và sp o n g o lit ở giai đ oạn thành đá m uộn 
h oặc hậu sinh.

N ếu đá có chứa opal, crystobalit và quá nửa là 
vật liệu lục n g u y ên thì gọi là đá kiểu opoka (hoặc 
kiểu trepel). N h ữ n g loại này phân b ố còn rộng rãi 
h ơn cả trepel và op oka nữa, và th ư ờ n g ch u yển tiếp 
d ẩn lên cát kết, bột kết, sét kết d ạng opoka. N h ữ n g 
loại trepel và opoka chứa carbonat ch u yển dẩn sang 
m acn ơ và đá phân là m acnơ - op oka (dưới 50% S1O2)

và trepel, opoka chứa carbonat (dư ới 50% CaCƠ3).
Trepel và opoka thư ờn g có d ạn g via vớ i b ề dày 
khác nhau và có th ế có d ạn g thấu kính trong đá 
carbonat hay các đá vụ n. Hai loại này phân b ố khá

rộng ở Creta, P aleogen, N eo g en .

Đá trầm tích silica có nguồn gốc hóa học 
Đá

silica

Đá silica có n guổn gốc hóa học chủ yếu d o các 
khoáng vật silica tự sinh tạo nên, n hư n g củng có cả di 
tích hóa thạch vỏ silica, phẩn lớn là m ảnh vụn.

Ngọc bích

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

ĐÁ TRẦM TÍCH 213

một trong nhừng tiêu chuẩn quan trọng nâng cao giá 
trị kinh t ế của ngọc bích.

Q uan sát d ưới kính h iển v i phân cực thây trong 
thành phần vật chất của n gọc bích n gồi thạch anh 
ra cịn có khống vật sét, vật liệu hừu cơ, vật liệu núi 
lừa. Đ áng chú ý di tích hóa thạch Trùng tia bị tái kết 
tinh d ạng tròn n h ỏ cũ n g gặp trong n gọc bích, v ì th ế 
nhiều tác giả coi n gọc bích là trầm tích sinh hóa. 
Trong các lỗ h ốn g còn có thạch anh thứ sinh, 
chalcedon và zeolit.

N g ọ c bích thư ờn g có kiến trúc ấn tinh, kiến trúc 
keo hay d ạng dăm , đ ôi khi có kiến trúc sphaerolit 
của chalcedon. N h iều tác giả cho rằng n gọc bích là 
sản phẩm b iến đôi d o tái kết tinh từ các đá radiolarit, 
diatom it, trepel, opoka mà thành.

Tuf silica

Tuf silica là loại đá trầm tích silica sinh thành ở 
những nơi lộ của các nguồn nước nóng bão hịa silica. 
Tuf silica thường xốp, m àu sáng, hàm lượng S1O2 biến

đ ộng m ạnh do lẫn nhiều loại tạp chât như các loại oxid 
sắt, oxid nhôm , carbonat và các n guyên tố khác, ơ Vùìh 
H ảo (Bình Thuận) gặp tuf silica giàu S1O2 được khai

thác cho công nghiệp địa phương.

Phthanit

Phthanit là đá trầm tích silica m àu đen, m àu xám 
sẫm , phân phiến, bởi vậy n gư ời ta còn gọi là đá 
p hiến silica. Thành phẩn khoáng vật chủ y ếu là 
chalcedon, thạch anh, vật chất than, pyrit. Rất n gh èo 
di tích hóa thạch, thỉnh thoản g gặp m ột vài m ảnh 
Trùng tia. M ức đ ộ kết tinh của các k hoán g vật silica 
khá m ạnh, có lẽ Phthanit hình thành sau giai đoạn 
thành đá m uộn . Phthanit phân b ổ rộng trong các 
trâm tích P aleozoi sớm hoặc Tiền Cambri.

Novaculit

N ovaculit là loại đá phiến silica có câu tạo sọc, kiến 
trúc ẩn tinh hoặc vi tinh, màu sáng, thành phẩn khoáng 
vật đặc trưng với hàm lượng chalcedon chiếm ưu thế.

Menillt

M en ilií là đá p hiến silica, phân b ố rộng rãi và đặc 
trưng ch o trầm tích O ligocen ờ Carpat (Đ ông Â u) có 
m àu nâu đ en đ ến đ en, cấu tạo sọc, d o xen kẽ giữa 
n h ữ n g dải sán g m àu và sẫm m àu. N h iều khi sự thay 
đ ổi m àu sắc là d o thay đ ổi hàm lư ợ n g bitum trong 
đá h oặc d o sự có m ặt của lim onit. T hư ờng gặp 2 loại 
m enilit.

- M enilit v i tinh. Thành tạo từ silica ấn tinh hoặc

xen kẽ n h ữ n g dải vi tinh. Thành phẩn khoáng vật 
của m en ilit chủ y ếu là ch alced on (70-80%), opal (15- 
20%), m ột ít k hốn g vật sét, vật liệu hừu cơ (bitum 
và carbon h ừ u cơ) và m ột s ố thành phần lục n gu yên . 
T hành phần hóa h ọc chủ yếu là SiCh, đạt tới 70% 
h oặc cao hơn, thành phẩn sét thay đổi, trong trường 
h ợ p ch u yển tiếp san g đá p h iến sét thì lượng sét tăng

lên rõ rệt. Trong m ột s ố m en ilit ở Carpat hàm lượng 
vật liệu hữu cơ đạt tới 17%.

- M enilit vụn sinh vật là d ạng ch u yên tiếp tử

m en ilit vi tinh sang diatom it. Sự ch u yển tiếp này 
thư ờn g k hôn g phải chi là ch u yên tiếp v ể đặc đ iếm 
thạch h ọc mà trong các m ặt cắt địa chất cũng thấy 
được. Thành phẩn của loại m en ilit này là opal (30-

40%), chalced on (25-35%), xác tảo silica và gai Bọt 
biến (15-20%), khoáng vật sét, glauconit, vật liệu hữu 
cơ (bitum ) và khoáng vật nặng n h ư tourm alin, 
zircon. M ột s ố tác giả coi loại m en ilit này là sản 
phẩm b iến đổi từ diatom it.

Đá silica chuyển tiếp sang đá vụn liên quan với hoạt 
động núi lửa

G eyserit là đá gổm các vật liệu silica, vật liệu hữu

cơ và vật liệu vụn. N h iều loại đá radiolarit, sp on golit 
có d ạng geyserit d o chứa nhiều vật liệu v ụ n với hàm 
lư ợn g thay đổi từ 10 đến 50% và ch u yển tiếp dẩn 
san g các trầm tích vụn. Vật liệu thường là thạch anh, 
m uscovit, felspat, zircon, tourm alin, rutil, glauconit, 
xi m ăng silica, đôi khi là sét hoặc carbonat.

G eyserit không đ ổ n g nhất, k hơn g có cấu tạo phân 
lớp, m àu thường vàng, nâu, nhẹ và tương đối xốp.

Tuíodiatom it là d ạng ch uyến tiếp từ diatom it san g

các đá trầm tích phun trào. Sự thành tạo loại đá này 
có liên quan với hoạt đ ộ n g núi lửa ở đáy b iến và sự 
phát triển của th ế giới sin h vật v ỏ silica. 
T u íod iatom it đ iển hình thường chứa 40 - 60% v ỏ tảo 
silica hoặc Trùng tia, 30 - 40% m ảnh vụ n n g u ồ n gốc 
nú i lửa, 3 - 5% vật liệu vụn.

T u íod iatom it có m àu xám sáng, nâu vàng, d ạn g 
đất, xốp, gắn kết yếu . Trong các m ặt cắt địa chất 
thư ờn g thấy chúng có quan hệ chặt chẽ với các tầng 
d iatom it và các trâm tích phun trào.

Porcellanit là m ột loại đá phiến silica. N gh iên cứu

bằng p h ư ơ n g pháp roentgen xác đ ịnh đ ư ợc thành 
phần chủ y ếu của porcellanit là crystobalit. Trong 
một SỐ mẫu cịn thấy có mặt di tích trùng tia, tảo 
silica và vật liệu núi lửa. Sự thành tạo porcellanit có 
liên quan với hoạt đ ộ n g núi lửa.

JaspUit là đá trầm tích silica thư ờn g gặp trong

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Silica dạng ồ vả thắu kính

Trong trầm tích carbonat thư ờn g gặp các ổ silica có 
hình d ạng và kích thước khác nhau, nhiều khi ch ú ng 
trở thành n h ữ n g thê thấu kính hay n hữ n g lớp m ỏng 
silica trong đá carbonat. Vân đ ể trầm tích silica trong đá 
carbonat là m ột vâh đ ể lý thú, thu hút sự chú ý của 
nhiều nhà n ghiên cứu. Q ua hàng trăm năm n gh iên cứu, 
các nhà địa châ't thư ờn g coi đ ó là "kết hạch silica".

T hành phần chủ y ế u của "ổ silica" là thạch anh 
hạt, chalced on, m ột ít op al và carbonat. Trình đ ộ kết 
tinh của các k h ốn g vật silica có lẽ phụ th u ộc vào tuồi 
địa chất. Trong các địa tầng c ổ đá kết tình tốt, ở các 
địa tầng trẻ trình đ ộ kết tinh giảm dẩn. T h eo thành

phẩn k h oán g vật và trình đ ộ kết tinh các nhà địa chất 
phân ra các loại đá silica - opalit, đá siỉica vi hạt, đá 
silica kết tinh (d ạn g ch u yến tiếp san g quartzit).

M àu sắc của "ổ silica" cũ n g là m ột vâ n đ ề lý thú. 
C h ú n g có n h iề u m àu sắc và thay đ ố i d o n h iều 
n g u y ê n n hân khác nhau , n h ư n g có khi lại khá ổn 
đ ịn h trên p h ạm v i rộng. N h ìn ch u n g, m àu sắc của "ố 
silica" p h ụ th u ộc v à o lư ợ n g tạp chất v à đ iều k iện 
h óa lý khi h ìn h thàn h ch ú n g . M àu sắc của "ổ silica" 
trong đá v ô i khác vớ i trong đá d o lo m it. T hí d ụ tron g 
các trầm tích P a le o zo i ở n g o ạ i ô N am K inh (Trung 
Q u ốc), "ổ silica" tron g d o lo m it th ư ờ n g có m àu xám 
nhạt, h ổ n g , h ổ n g n hạt ch o đ ến xám trắng h a y trắng

sữa,

trái lại tron g đá v ô i th ư ờ n g có m àu xám đ en đ ế n 
đ en . T rong n h iể u m ặt cắt đ ịa châ't còn th ấy m àu sắc 
của kết hạch đ ặc trư ng ch o n h ữ n g phân vị địa tầng 
nhất đ ịn h , v ì v ậ y có th ể d ù n g n ó đ ê p hân chia và đ ối 
sán h đ ịa tầng. M àu sắc của kết h ạch cũ n g liên q uan 
vớ i đ iểu k iện hóa lý, loại có m àu đ ỏ th ư ờ n g d o ch ứ a 
oxid sắt và sin h thành tron g đ iểu k iện o x y hóa, cịn 
loại m àu đ en , loại m àu xám d o chứa n h iề u carbon 
h ừ u cơ và đ ư ợ c thành tạo tron g m ỏi trư ờ n g khử. 
N h iề u tài liệ u m ô tả sự mâ't m àu của kết h ạch silica. 
Thí d ụ , n h ữ n g kết h ạch silica m àu đen, ở v à n h n g o à i 
th ư ờ n g có m àu xám ch ứ n g tò rằng carbon bị phân 
h ủ y d o o x y hóa.

Kích thư ớc của kết h ạch th ay đ ô i n h iều , ch ú n g 
đ ư ợ c p hân câ'p kích th ư ớ c th eo đ iều k iện cụ thê ở

từ n g v ù n g p h ù h ợ p vớ i m ụ c đ ích n g h iê n cứ u kết 
hạch. T h ôn g th ư ờ n g có 3 cấp kết h ạch - lớ n - 
d > 50cm , vừ a - d = 50-10 cm v à n h ỏ n ếu d < lOcm.

C ũ n g g iố n g n h ư n h ử n g kết h ạch bình th ư ờ n g, vị 
trí kết h ạch silica tron g đá v ơ i có 3 trường h ợ p - h oặc 
m ặt tần g đá v ô i cắt qua kết hạch, h oặc p h ẩn d ư ớ i 
bình th ư ờ n g, p hẩn trên tầng u ốn theo kết hạch, h oặc 
cả tần g trên và d ư ớ i lư ợ n quan h k ết hạch,

w .

H. V en h o íen ch o rằng

"kết

h ạch th eo m ặt tầng

chủ y ếu là kết hạch n g u y ê n sinh". Lớp kết hạch silica 
nằm trên m ặt tầng th ư ờ n g k éo dài và ổn định, chiều 
dài lớn hơn n hiều so vớ i ch iểu rộn g và ch u y ên tới 
d ạn g lớp. Ranh giới giữ a kết h ạch v ó i tầng trên và 
tầng dưới rõ ràng, k h ôn g có b iểu h iện thay thế.

Ở V iệt N am silica d ạ n g ổ và thấu kính bắt gặp 
trong tầng đá v ôi silica D e v o n th ư ợ n g - C arbon hạ 
(D3-C1) Cát Bà. Các ổ silica có h ìn h d án g và kích

thước râ't khác nhau từ v ài cm đ ế n các lớp bị cắt cụt 
d ạng thâu kính. Các ổ k h ơ n g có cấu tạo đ ồ n g tâm 
bên trong so n g đ ôi khi b ên n g o à i có d ạ n g cẩu nhìn 
tựa n h ư kết hạch.

Phân bố của đá trầm tích silica

Đá trầm tích silica n g u ồ n g ố c hóa h ọc phân b ố rất

rộng ở trước Cambri và có q u an h ệ m ật thiết với 
thành h ệ silica chứa sắt. Sự có m ặt v ó i lư ợ n g lớn 
trầm tích sỉỉỉca ở trước C am bri có lẽ liên quan với 
h oạt đ ộ n g n ú i lửa ở đ áy b iển các m á n g n ư ớc sâu và 
h ẹp đã cu n g cấp silica, sắt, m an gan , cò n trên m ặt đâ't 
thì khí q u yển giàu C Ơ2, tạo đ iể u k iện thuận lợi cho

d u y trì lư ợn g lớn SiCh, h ợ p chât Fe, M n - trong môi 
trường trầm tích.

Ớ n h ữ n g giai đ oạn sau củ a lịch sử Trái Đất, trầm 
tích silica có m ối liên q uan khá chặt ch ẽ với vật liệu 
hữu cơ, phát triển m ạnh ở K ain ozoi và từ M esozoi, 
thay th ế dần vai trò của trầm tích hóa học. Trong các 
trầm tích trẻ, các trầm tích silica hóa h ọ c có liên quan 
với hoạt đ ộ n g núi lửa ở đ á y b iển m a n g tính cục bộ.

Trầm tích silica phân b ố khá rộn g trong các địa 
tầng ở V iệt N am . Jaspilit khá p h ô b iến trong các trầm 
tích trước Cambri ở Hà G ian g, H o à n g Liên Sơn. 
Trong các trầm tích Perm i ở V iệt Bắc, Đ ô n g Bắc gặp 
các đá p hiến silica. Trầm tích P a le o zo i ở Cát Bà, 
Thanh H óa, Lạng Sơn có các loại n g ọ c bích, phthanit, 
trepel. Trong các trầm tích ch ứ a m a n g a n ở C ao Bằng 
còn gặp cả sp on golit. Kết h ạch silica râ't p h o n g phủ 
trong các trầm tích carbonat P a le o zo i ở Đ ôn g Bắc và 
M esozoi ở Tây Bắc V iệt N am .

Tài liệu tham khảo

Trần Nghi, 2012. Trầm tích học. N X B Đ ại học Quốc gia Hà Nội. 
471 tr. Hà Nội.

/lơrBMHeHKO B. H ., 1976. n e T p o rp a Ộ M íi oca^OHHbix n0p04

H aynnoe ồameAbcmơo. 400 CTp. /leH M H rpa4-

MM/ibHep r . B., 1968. n e T p o rp a Ộ H íi oca^oM Hbix nopoA / T o m II.
Hedpa uỏdameẢbcmeo. 574 c r p . MocKBa.

</div>