(Luận án tiến sĩ) chính sách của mỹ đối với iran từ năm 1979 đến năm 2016

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

Nguyễn Thu Hạnh

CHÍNH SÁCH CỦA MỸ ĐỐI VỚI IRAN
TỪ NĂM 1979 ĐẾN NĂM 2016

LUẬN ÁN TIẾN SỸ LỊCH SỬ THẾ GIỚI

Hà Nội - 2021


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

Nguyễn Thu Hạnh

CHÍNH SÁCH CỦA MỸ ĐỐI VỚI IRAN
TỪ NĂM 1979 ĐẾN NĂM 2016
Ngành: Lịch sử thế giới
Mã số: 9 22 90 11

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Võ Kim Cương

Hà Nội - 2021


LỜI CAM ĐOAN

Luận án này là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự
hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Võ Kim Cương. Các số liệu, đánh giá, kết luận
nghiên cứu được trình bày trong Luận án này hồn tồn trung thực.
Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này.

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thu Hạnh


LỜI CẢM ƠN

Tơi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Võ Kim Cương
đã ln tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tơi trong q trình học tập, nghiên
cứu để hồn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, các thầy, cô Khoa Sử học, Học Viện
Khoa học xã hội đã đóng góp ý kiến và tạo điều kiện giúp đỡ tơi trong q trình học
tập tại Khoa.
Tơi xin gửi lời cảm ơn Viện Sử học, Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội Việt Nam,
nơi đã cho tôi cơ hội được làm việc, học tập, và hoàn thành được luận án này.
Tơi xin được cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và những người đã luôn giúp
đỡ tôi trong suốt bốn năm học tập vừa qua.
Hà Nội, ngày …… tháng ….. năm 2020
Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thu Hạnh


MỤC LỤC

MỤC LỤC ......................................................................................................................1
MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài .........................................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .........................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................2
4. Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu .........................3
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án .................................................................4
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án ...............................................................5
7. Cấu trúc của luận án ...............................................................................................5
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ................................6
1.1. Các nghiên cứu trong nước .................................................................................6
1.1.1. Các cơng trình về chính sách đối ngoại của Mỹ .............................................6
1.1.2. Các cơng trình liên quan đến chính sách đối ngoại của Mỹ đối với khu vực
Trung Đơng ...............................................................................................................8
1.1.3. Các cơng trình liên quan đến chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran .......8
1.2. Các nghiên cứu nước ngồi .................................................................................9
1.2.1. Các cơng trình nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Mỹ ..........................9
1.2.2. Các cơng trình nghiên cứu về chính sách của Mỹ đối với khu vực Trung Đơng ........11
1.2.3. Các cơng trình nghiên cứu trực tiếp về chính sách của Mỹ đối với Iran (1979
- 2016) .....................................................................................................................12
1.3. Kết quả nghiên cứu của các cơng trình đã công bố liên quan đến nội dung luận án ..22
1.4. Những vấn đề luận án tiếp tục làm rõ ..............................................................23
CHƯƠNG 2: CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHÍNH SÁCH CỦA MỸ ĐỐI
VỚI IRAN TỪ NĂM 1979 ĐẾN NĂM 2016 .............................................................25
2.1. Yếu tố Iran ..........................................................................................................25
2.1.1. Vị trí chiến lược của Iran trên bản đồ địa chính trị thế giới .........................25
2.1.2. Tình hình Iran sau năm 1979 ........................................................................28
2.2. Yếu tố Mỹ ............................................................................................................34
2.2.1. Chính sách của Mỹ với Iran trước năm 1979 ...............................................34
2.2.2. Tiềm lực quốc gia và chiến lược toàn cầu của Mỹ .......................................41

2.2.3. Lợi ích và chính sách của Mỹ ở Trung Đông ...............................................44


2.2.4. Tác động của các nhóm lợi ích đối với q trình hoạch định chính sách của
Mỹ đối với Iran .......................................................................................................50
2.3. Các yếu tố quốc tế...............................................................................................54
2.3.1. Bối cảnh quốc tế và khu vực .........................................................................54
2.3.2. Ảnh hưởng của các cường quốc trong vấn đề Iran .......................................59
Tiểu kết chương 2 ......................................................................................................70
CHƯƠNG 3: NỘI DUNG VÀ Q TRÌNH TRIỂN KHAI CHÍNH SÁCH CỦA
MỸ ĐỐI VỚI IRAN (1979 - 2016) .............................................................................73
3.1. Nội dung chính sách của Mỹ đối với Iran (1979 - 2016) .................................73
3.1.1. Mục tiêu của chính sách ................................................................................73
3.1.2. Nội dung chính sách của Mỹ đối với Iran (1979 - 2016) .............................76
3.2. Quá trình triển khai chính sách ........................................................................84
3.2.1. Giai đoạn từ năm 1979 đến năm 1991 ..........................................................84
3.2.2. Giai đoạn từ năm 1991 đến năm 2016 ..........................................................99
Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................122
CHƯƠNG 4: NHẬN XÉT VỀ VIỆC TRIỂN KHAI CHÍNH SÁCH CỦA MỸ
ĐỐI VỚI IRAN ..........................................................................................................124
4.1. Nhận xét chung .................................................................................................124
4.1.1. Đánh giá về tính hiệu quả của việc triển khai chính sách của Mỹ đối với Iran
(1979 – 2016) ........................................................................................................124
4.1.2. Tính thống nhất và vận động trong chính sách của Mỹ với Iran qua các đời
Tổng thống Mỹ (1979 - 2016) ..............................................................................128
4.2. Đánh giá tác động của chính sách của Mỹ đối với Iran tới các bên liên quan ..........132
4.2.1. Đối với Iran .................................................................................................132
4.2.2. Đối với Mỹ ..................................................................................................139
4.2.3. Tác động đối với khu vực Trung Đông và thế giới ....................................146
4.3. Một số vấn đề đặt ra đối với chính sách của Mỹ với Iran sau năm 2016 ....152

KẾT LUẬN ................................................................................................................156
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN ..........................................................................................................160
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................161
PHỤ LỤC ...................................................................................................................161


BẢNG THỐNG KÊ CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Tên tiếng Anh

Tên tiếng Việt

AIPAC

The American Israel Public Affairs
Committee

Ủy ban các vấn đề công của
người Mỹ gốc Do Thái

US Army Mission Headquarters
Airborne Warning and Control
Systems
The Agency for International
Development

Phái đoàn chỉ huy quân sự Mỹ
Hệ thống điều khiển không lưu

và cảnh báo sớm

CIA

Central Intelligence Agency

Cục tình báo Trung ương Mỹ

CENTO
DCA

The Central Treaty Orgnization
Defense Cooperation Agreement

Tổ chức Hiệp ước Trung tâm
Hiệp định Hợp tác Quốc phịng

US Energy Information
Administration
European Union

Cơ quan Thơng tin Năng lượng
Mỹ
Liên minh châu Âu

IAEA

International Atomic Energy
Agency

ILSA

Iran and Libya Sanctions Act

IS

Islamic States

Cơ quan Năng lượng Nguyên tử
quốc tế
Đạo luật trừng phạt Iran và
Libya
Nhà nước Islam giáo (tự xưng)

JCPOA

Joint Comprehensive Plan of
Action

Kế hoạch hành động chung toàn
diện (Thỏa thuận hạt nhân Iran)

JPA
GCC

Joint Plan of Action
Gulf Cooperation Council

Kế hoạch hành động chung
Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh

GENMISH

US Military Mission to the Imperial
Iranian Gendarmarie

Phái đoàn quân sự Mỹ hỗ trợ
Lực lượng Hiến binh Hoàng gia
Iran

MAAG

Military Assistance Advisory
Group

Đoàn cố vấn quân sự Mỹ ở Iran

SAVAK

SAVAK

Lực lượng an ninh quốc gia Iran

TAFTs

Technical Assistance Field Teams

Các đội trợ giúp kỹ thuật

UAE

The United Arab Emirates

US
CENTCOM

The United States Central
Command

ARMISH
AWACs
AID

EIA
EU

Cục phát triển quốc tế Mỹ

Các tiểu Vương quốc Arab thống
nhất
Trung tâm chỉ huy quân sự của
Mỹ


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau cuộc cách mạng năm 1979, Iran với những thay đổi lớn về thể chế chính trị
cũng như đường lối ngoại giao đã trở thành một trong những tâm điểm trong chính
sách đối ngoại của Mỹ ở khu vực Trung Đông. Đối với các nhà cầm quyền Mỹ, bên
cạnh chương trình hạt nhân gây tranh cãi, việc Iran theo đuổi một đường lối ngoại giao

độc lập, “khơng Xơ khơng Mỹ chỉ có Islam là trên hết”, chủ trương “xuất khẩu cách
mạng” tiềm ẩn nhiều thách thức, đe dọa đến những lợi ích sống cịn của Mỹ ở khu vực
Trung Đơng. Do đó, chính sách của Mỹ đối với Iran từ sau năm 1979 đã có sự thay đổi
mang tính bước ngoặt, từ đồng minh chuyển sang đối đầu. Vấn đề giữa Mỹ và Iran đã
trở thành một đề tài thu hút được sự quan tâm đặc biệt của giới nghiên cứu lịch sử và
chính trị trên tồn thế giới. Nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran
sau năm 1979 có ý nghĩa lớn cả về lí luận và thực tiễn.
Về mặt thực tiễn, trước hết, chính sách của Mỹ đối với Iran có tác động mạnh mẽ
khơng chỉ đến Iran mà cịn đến tình hình khu vực Trung Đơng và trên thế giới, trong
đó có Việt Nam. Mỗi một sự thay đổi trong chính sách của Mỹ đối với Iran có thể dẫn
đến những căng thẳng chính trị ở khu vực Trung Đơng nói riêng và trên thế giới nói
chung đồng thời tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là thị trường dầu
mỏ. Do đó, việc hiểu đúng về chính sách của Mỹ đối với Iran là đặc biệt cần thiết
trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế - chính trị
tồn cầu.
Bên cạnh đó, Mỹ và Iran đều là những quốc gia có mối quan hệ hợp tác đối với
Việt Nam. Sau khi bình thường hóa quan hệ vào năm 1995, Mỹ và Việt Nam đã và đang
xây dựng được quan hệ hợp tác toàn diện, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế, đóng góp
tích cực đối với sự phát triển của Việt Nam. Trong khi đó, Iran cũng là một đối tác tin
cậy đối với Việt Nam trên nhiều lĩnh vực. Do vậy, việc nghiên cứu về chính sách của
Mỹ đối với Iran sau năm 1979 sẽ giúp chúng ta có những hiểu biết đúng đắn về chính
sách cũng như mối quan hệ giữa hai quốc gia này, từ đó tránh được thế mắc kẹt trong
mối quan hệ này đồng thời tận dụng được những cơ hội từ quá trình cạnh tranh và hợp
tác giữa Mỹ và Iran.
Về mặt lí thuyết, nghiên cứu chính sách của Mỹ đối với Iran từ sau năm 1979 2016 sẽ góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa siêu cường với một quốc gia thuộc thế
giới thứ ba. Sự đấu tranh, hợp tác trong mối quan hệ đó là bài học đặc biệt quan trọng
đối với các nhà hoạch định chính sách Việt Nam nhằm lựa chọn chính sách phù hợp
trong mối quan hệ với các cường quốc trên thế giới.
1

Từ những luận điểm vừa nêu, có thể thấy việc nghiên cứu về chính sách của Mỹ
đối với Iran (1979 - 2016) vừa mang tính khoa học vừa mang tính thực tiễn. Tuy
nhiên, hiện nay, ở Việt Nam chưa có một cơng trình nghiên cứu nào đi sâu một cách
hệ thống và tồn diện về vấn đề này. Do đó, nghiên cứu sinh lựa chọn vấn đề “Chính
sách của Mỹ đối với Iran từ năm 1979 đến năm 2016” là đề tài luận án của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu:
Mục tiêu của luận án là tập trung nghiên cứu về chính sách của Mỹ đối với Iran
từ năm 1979 đến năm 2016 dưới cách tiếp cận của ngành lịch sử thế giới; Trên cơ sở
phân tích, lý giải nội dung chính sách và quá trình triển khai, luận án sẽ làm rõ hơn về
những thay đổi của chính sách qua các đời Tổng thống Mỹ cũng như tác động của
chính sách này đối với mỗi nước và các bên liên quan.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Nêu và phân tích những yếu tố tác động đến q trình hoạch định chính sách
của Mỹ đối với Iran từ 1979 đến năm 2016.
- Phân tích nội dung chính sách của Mỹ đối với Iran từ năm 1979 đến 2016 cũng
như những thay đổi trong chính sách ấy so với các giai đoạn khác.
- Phân tích và đưa ra những số liệu cụ thể để làm rõ q trình triển khai chính
sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran từ năm 1979 đến năm 2016.
- Đánh giá tác động của những chính sách trên đối với cả Iran và Mỹ. Từ đó nhận
xét những thách thức đặt ra đối với nước Mỹ trong việc duy trì ảnh hưởng và lợi ích ở
một khu vực chiến lược và trọng yếu như Trung Đông.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là chính sách của Mỹ đối với Iran từ năm
1979 đến năm 2016.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
*Về mặt thời gian
Phạm vi thời gian nghiên cứu được lựa chọn trong luận án là từ năm 1979 đến

năm 2016. Lý do cho việc lựa chọn mốc mở đầu và mốc kết thúc này là:
+ Với mốc mở đầu, cuộc Cách mạng Islam (1979) bùng nổ và thắng lợi đã đưa
Iran bước sang một giai đoạn phát triển mới dưới sự lãnh đạo của Khomeini, đồng thời
nó cũng chấm dứt sự phụ thuộc vào chính quyền Washington dưới thời Mohammad
Reza Shah. Iran từ vị thế là đồng minh thân cận nhất của Mỹ trở thành một trong
những đối địch của Mỹ ở khu vực Trung Đơng. Do đó, có thể nói rằng, mốc 1979 là
một mốc thời gian đặc biệt quan trọng, mở đầu cho những thay đổi to lớn trong chính
2


sách của Mỹ với Iran trong suốt bốn thập niên tiếp theo.
+ Với mốc kết thúc, năm 2016, Tổng thống Obama phê chuẩn sắc lệnh bãi bỏ lệnh
cấm vận đối với Iran, đưa quan hệ Mỹ - Iran đứng trước ngưỡng cửa mới. Xuất phát
những lý do vừa nêu, tôi chọn năm 2016 làm mốc kết thúc cho giai đoạn nghiên cứu của
mình.
+ Trong thực tiễn triển khai chính sách của Mỹ đối với Iran (1979 - 2016),
nghiên cứu sinh chia ra làm hai giai đoạn: 1979 - 1991, và 1991 - 2016. Nghiên cứu
sinh lựa chọn năm 1991 làm mốc phân chia bởi lẽ năm 1991 là năm bước ngoặt trong
lịch sử thế giới với sự sụp đổ của Liên Xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu.
Trật tự thế giới và quan hệ quốc tế cũng thay đổi mạnh mẽ, tác động đến mọi quốc gia,
dân tộc trong đó của Mỹ và Iran. Những thay đổi to lớn trong bối cảnh quốc tế đã dẫn
đến sự điều chỉnh trong mục tiêu, các vấn đề ưu tiên cũng như thực tiễn triển khai
chính sách đối ngoại của Mỹ với Iran trước và sau năm 1991.
*Về mặt khơng gian: Luận án chủ yếu phân tích các sự kiện diễn ra ở Mỹ, Iran và
các sự kiện ở khu vực Trung Đơng có liên quan đến chính sách của Mỹ đối với Iran.
4. Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu
4.1. Phương pháp luận
Luận án là một đề tài nghiên cứu thuộc chuyên ngành lịch sử thế giới, được tiến
hành dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận Marxist. Trong quá trình nghiên cứu và
khai thác tài liệu tham khảo, luận án quán triệt quan điểm của Chủ nghĩa Marx - Lenin về

chính sách đối ngoại giữa các quốc gia, sử dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng để giải
quyết các vấn đề nghiên cứu nhằm đảm bảo tính logic và khoa học. Ngồi ra, những nội
dung được trình bày trong luận án bám sát quan điểm của Đảng và Nhà nước ta trong
việc đánh giá về chính sách của các nước lớn, coi đây là định hướng quan trọng trong
nghiên cứu.
Để giải quyết được các câu hỏi nghiên cứu, luận án chủ yếu dựa vào cách tiếp
cận tồn diện có trọng tâm. Khi nghiên cứu chính sách của Mỹ với Iran từ sau năm
1979, bên cạnh việc tìm hiểu tồn diện trên tất cả các mặt kinh tế - chính trị ngoại giao
- quân sự, luận án sẽ xoáy sâu vào những vấn đề mang tính cốt lõi như: cuộc khủng
hoảng con tin, tham vọng xuất khẩu cách mạng của Iran, chiến tranh Iran - Iraq (1980 1988), cuộc khủng hoảng hạt nhân, cấm vận kinh tế… để chỉ ra và nắm bắt được
những nội dung quan trọng nhất cấu thành nên chính sách của Mỹ đối với Iran.
Ngồi ra, luận án còn dựa trên cách tiếp cận khu vực. Trong thời đại tồn cầu hóa
hiện nay, những vấn đề chính trị của quốc gia gắn chặt với nền chính trị tồn cầu, đặc biệt
là trong trường hợp của Mỹ và Iran. Iran nằm ở Trung Đông – một khu vực mà Mỹ có
những lợi ích quan trọng và lâu dài. Do đó khi nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Mỹ
3


đối với Iran, cần đặt nó trong chính sách chung của Mỹ đối với tồn bộ khu vực Trung
Đơng.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành luận án, nghiên cứu sinh đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên
cứu khác nhau trong đó chủ đạo là phương pháp lịch sử. Với phương pháp lịch sử, tác
giả sử dụng nhiều sự kiện, phát biểu, nhận xét của các chính trị gia, nhân vật tiêu biểu
trong thời kì từ năm 1979 đến năm 2016. Từ đó, làm rõ chính sách ngoại giao của Mỹ
đối với Iran sau khi cách mạng Iran nổ ra (1979).
Bên cạnh đó, luận án cịn sử dụng phương pháp logic nhằm làm rõ những biến
đổi, vận động cũng như những đặc trưng riêng biệt trong chính sách đối ngoại của Mỹ
với Iran từ sau năm 1979 đến năm 2016.
Ngoài ra, để luận án mang tính khoa học, chặt chẽ và thuyết phục, tác giả còn sử

dụng các phương pháp liên ngành như: phân tích, so sánh, tổng hợp, đối chiếu thông
qua các biểu đồ, số liệu, tranh ảnh…
4.3. Nguồn tư liệu
Trong luận án, nghiên cứu sinh sử dụng nhiều nguồn tư liệu gốc. Đa phần, các số
liệu trong bài được trích từ các cơng bố của các cơ quan trong hệ thống chính trị liên
bang Mỹ như: Bộ Ngoại Giao Mỹ, Quốc hội Mỹ, Cục Tình báo Trung ương Mỹ
(CIA), Bộ Quốc phịng Mỹ, Bộ Tài chính Mỹ và các tổ chức quốc tế uy tín như: Liên
Hợp quốc, Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB), Tổ chức các nước
xuất khẩu dầu mỏ (OPEC), Cơ quan Năng lượng Nguyên tử thế giới (IAEA)…
Bên cạnh nguồn tư liệu quan trọng này, nghiên cứu sinh còn sử dụng các cuốn
sách chuyên khảo, tham khảo của các nhà xuất bản lớn trên thế giới (Routledge,
Springer, Oxford University Press, Cambridge University Press…) và các tài liệu
nghiên cứu của các viện nghiên cứu hàng đầu thế giới như: Viện nghiên cứu
Brookings (Brookings Institute), Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế (Center
for Strategic and International Studies - CSIS), RAND corporation…
Để những nghiên cứu trong luận án mang tính cập nhật, nghiên cứu sinh cịn sử
dụng thơng tin từ trang web chính thức của Bộ ngoại giao Việt Nam, của Mỹ… và một
số các tờ báo tin tức uy tín của nước ngoài như Thời báo New York, Bưu điện
Washington, hãng tin CNN, hãng tin Reuters…
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án là cơng trình nghiên cứu nghiên cứu chuyên sâu đầu tiên ở Việt Nam đề
cập đến chính sách của Mỹ đối với Iran giai đoạn từ năm 1979 đến năm 2016. Trước
đó, chưa có cơng trình, cuốn sách nào nghiên cứu về vấn đề này một cách có hệ thống.
Những kết quả nghiên cứu trong luận án sẽ góp phần lấp vào những khoảng trống tri
4


thức ở Việt Nam hiện nay trong nghiên cứu chính sách của Mỹ đối với Iran nói riêng
và đối với tồn bộ khu vực Trung Đơng nói chung.
Luận án sử dụng nguồn tư liệu tham khảo có độ tin cậy và cập nhật cao. Do đó,

luận án sẽ góp phần cung cấp thông tin, tư liệu cho các nhà nghiên cứu, các giảng viên,
các đọc giả có nhu cầu nghiên cứu và tìm hiểu về chính sách của Mỹ đối với Iran cũng
như các vấn đề có liên quan.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Về ý nghĩa khoa học, luận án “Chính sách của Mỹ đối với Iran từ năm 1979 đến
năm 2016” là cơng trình nghiên cứu có hệ thống đầu tiên về chính sách của Mỹ đối với
Iran trong vòng gần 40 năm (1979 - 2016), làm rõ sự tiếp nối và sự thay đổi của chính
sách từ góc nhìn của một nhà nghiên cứu Việt Nam.
Thêm vào đó, nghiên cứu về Mỹ và chính sách đối ngoại của siêu cường này
ln là một vấn đề quan trọng đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Việc
nghiên cứu chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran từ năm 1979 đến năm 2016 sẽ
góp phần làm sáng tỏ chính sách của Mỹ đối với khu vực Trung Đơng nói riêng và
chiến lược toàn cầu của Mỹ trong 40 năm qua. Điều này là rất cần thiết trong bối cảnh
Việt Nam đang đẩy mạnh quan hệ với Mỹ và hội nhập quốc tế.
Về ý nghĩa thực tiễn, vấn đề chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran là một bài
học thực tiễn có tính tham khảo tốt, góp phần phục vụ cho việc hoạch định chính sách
đối ngoại của Việt Nam. Trong bối cảnh tồn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, các diễn
biến chính trị trên thế giới sẽ khơng chỉ tác động đến các quốc gia liên quan trực tiếp
mà còn ảnh hưởng đến nhiều quốc gia, khu vực khác trên thế giới, trong đó có Việt
Nam. Việc hiểu đúng bản chất về chính sách và mối quan hệ giữa các nước lớn rất cần
thiết đối với Việt Nam, giúp Việt Nam có thể tận dụng được cơ hội và tránh được
những thách thức từ quá trình cạnh tranh, hợp tác giữa các nước lớn.
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung của luận án được
chia làm 4 chương, bao gồm:
Chương 1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu.
Chương 2. Các yếu tố tác động đến chính sách của Mỹ đối với Iran từ năm 1979
đến năm 2016.
Chương 3. Nội dung và q trình triển khai chính sách của Mỹ đối với Iran từ
năm 1979 đến năm 2016.

Chương 4. Nhận xét về việc triển khai chính sách của Mỹ đối với Iran từ năm
1979 đến năm 2016.

5


Chương 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Các nghiên cứu trong nước
1.1.1. Các cơng trình về chính sách đối ngoại của Mỹ
Ở Việt Nam, Mỹ và chính sách đối ngoại của quốc gia này là đối tượng nghiên
cứu được quan tâm đặc biệt. Đã có nhiều chuyên gia về lĩnh vực này như: Trần Thị
Vinh, Nguyễn Thái Yên Hương, Nguyễn Thiết Sơn… Tuy khơng có nhiều đề tài, cơng
trình nghiên cứu đề cập trực tiếp tới chính sách của Mỹ đối với Iran từ năm 1979 đến
năm 2016, nhưng nội dung nghiên cứu trong các cuốn sách viết về Mỹ và chính sách
đối ngoại của Mỹ được chấp bút bởi các học giả trong nước là một nguồn tư liệu tham
khảo quan trọng giúp nghiên cứu sinh có một cái nhìn tổng quan về chính sách đối
ngoại của Mỹ nói chung. Từ đó, định hình được rõ nét hơn về chính sách của Mỹ với
Iran trong chiến lược tồn cầu của Mỹ.
Trong số các chuyên gia về Mỹ ở Việt Nam, nhà nghiên cứu Nguyễn Thái Yên
Hương (Học viện Ngoại giao) đã công bố và xuất bản được nhiều cuốn sách, bài báo
như: cuốn “Vấn đề trừng phạt kinh tế trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ” (2003),
“Can thiệp nhân đạo trong chính sách đối ngoại của Mỹ” (2005), “Hoa Kỳ: Văn hóa
và chính sách đối ngoại” (2008), “Tôn giáo Mỹ và việc sử dụng vấn đề tôn giáo trong
chính sách đối ngoại của Mỹ thời kỳ sau Chiến tranh lạnh” (2014)…
Cuốn “Vấn đề trừng phạt kinh tế trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ” (2003)
đề cập tới một nội dung quan trọng trong chính sách của Mỹ với Iran từ sau năm 1979,
đó là trừng phạt kinh tế. Những lý thuyết cơ bản nhất về trừng phạt kinh tế đã được đề
cập trong nghiên cứu của Nguyễn Thái Yên Hương. Cuốn sách đã chỉ ra và phân tích
một số trường hợp cụ thể về trừng phạt kinh tế trong chính sách đối ngoại của Mỹ như

trường hợp của Iraq, Việt Nam, Nam Phi, Cu Ba, Trung Quốc và Nam Tư. Những ví
dụ này là những dữ liệu quan trọng để so sánh với Iran - quốc gia với gần 40 năm
hứng chịu các lệnh trừng phạt kinh tế từ Nhà Trắng.
Cuốn sách tham khảo “Tôn giáo Mỹ và việc sử dụng vấn đề tôn giáo trong chính
sách đối ngoại của Mỹ thời kỳ sau Chiến tranh lạnh” (2014) đã đề cập đến quá trình
hình thành, các đặc trưng cơ bản cũng như vai trị của tơn giáo trong nền chính trị Mỹ.
Trong chiến lược tồn cầu của Mỹ, tôn giáo nhiều lần được sử dụng như một thứ vũ
khí để tấn cơng các “đối tượng” của chính quyền Mỹ, trong đó có một số quốc gia ở
Trung Đông. Như vậy, dù không liên quan trực tiếp đến chính sách của Mỹ đối với
Iran, nhưng các nội dung nghiên cứu trong cuốn sách “Tôn giáo Mỹ và việc sử dụng
vấn đề tơn giáo trong chính sách đối ngoại của Mỹ thời kỳ sau Chiến tranh lạnh” giúp
nghiên cứu sinh có thêm hiểu biết về chính sách đối ngoại của nước Mỹ nói chung và
6


việc sử dụng tơn giáo trong ngoại giao nói riêng. Những kiến thức nền này là rất cần
thiết để nghiên cứu sinh có thể tìm hiểu và phân tích chính sách của Mỹ với Iran.
Một chuyên gia khác về Mỹ là Trần Thị Vinh (Đại học sư phạm Hà Nội) cũng có
nhiều cơng trình liên quan đến Mỹ và chính sách đối ngoại của nước này. Trong số đó,
nổi bật là cuốn “Chủ nghĩa tư bản thế kỉ XX và thập niên đầu thế kỉ XXI: một cách tiếp
cận từ lịch sử”. Nội dung của cuốn sách xoay quanh những thay đổi của chủ nghĩa tư
bản trong suốt thế kỉ XX đầu thế kỷ XXI. Mỹ - quốc gia đứng đầu thế giới tư bản
chiếm dung lượng nhiều nhất trong cuốn sách. Giáo sư đã khắc họa sự phát triển của
chủ nghĩa tư bản ở Mỹ trên tất cả các mặt của đời sống xã hội trong đó có chính sách
đối ngoại. Những kiến thức được trình bày trong cuốn sách giúp nghiên cứu sinh có
một cái nhìn tồn diện hơn về sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Mỹ cũng như
những nét chính trong chính sách đối ngoại của quốc gia này.
Viện nghiên cứu châu Mỹ (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) là
một trung tâm nghiên cứu lớn về các quốc gia châu Mỹ ở Việt Nam. Viện đã cơng bố
nhiều cơng trình nghiên cứu liên quan đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Một

trong số đó là cuốn sách “Hoa Kỳ: Cam kết và mở rộng (chiến lược toàn cầu mới của
Mỹ)” do Lê Bá Thuyên làm chủ biên do Nhà xuất bản Khoa học xã hội xuất bản vào
năm 1997. Cuốn sách đã phân tích chiến lược đối ngoại mới dưới thời Tổng thống Bill
Clinton – “cam kết và mở rộng” trong đó củng cố các cam kết với các đồng minh
chiến lược cũng như mở rộng phạm vi dính líu của Mỹ trên tồn thế giới, trong đó có
khu vực Trung Đông. Những nội dung trong cuốn sách đã giúp nghiên cứu sinh có một
cái nhìn rõ hơn về chính sách đối ngoại chung của Mỹ dưới thời của Bill Clinton – một
giai đoạn trong phạm vi thời gian mà luận án tập trung nghiên cứu.
Nguyễn Thiết Sơn (Viện nghiên cứu châu Mỹ) cũng là một nhà nghiên cứu chun
sâu khác về Mỹ. Một trong những cơng trình nổi bật của ông là “Nước Mỹ đầu thế kỉ
XXI”. Cuốn sách chỉ có 263 trang nhưng đã chỉ ra được những nét lớn về nước Mỹ trong
những năm đầu thế kỷ XXI, trong đó có vấn đề chính sách đối ngoại và quan hệ quốc tế.
Tác giả Nguyễn Thiết Sơn nhấn mạnh sự nhất quán trong đường lối đối ngoại của Mỹ đó
là “khẳng định và duy trì địa vị lãnh đạo thế giới”. Cuốn sách cũng tóm lược những điều
chỉnh trong chính sách của nước Mỹ sau sự kiện khủng bố ngày 11/9. Đường lối đối
ngoại của Mỹ với từng khu vực hay các nước lớn như: châu Âu, châu Á, các quốc gia
Mỹ Latinh, châu Phi, các nước Nga, Trung Quốc, Nhật Bản đã được tác giả phân tích
khá sâu… Ở Trung Đơng, chính sách hậu thuẫn Israel và mối quan hệ căng thẳng giữa
Mỹ và Iraq là những vấn đề được tác giả tập trung làm rõ. Những thơng tin này khá hữu
ích, bởi khi phân tích về chính sách của Mỹ với Iran phải đặt trong chiến lược chung của
Mỹ ở khu vực Trung Đông.
Mặc dù ít đề cập trực tiếp đến nội dung nghiên cứu của luận án, nhưng những
kiến thức chung về chính sách đối ngoại của Mỹ được trình bày trong các cơng trình

7


nghiên cứu của các tác giả Việt Nam đã giúp nghiên cứu sinh hiểu rõ hơn đối tượng
nghiên cứu của mình, đồng thời đặt chính sách của Mỹ với Iran trong mối quan hệ
biện chứng với chiến lược toàn cầu của Washington hiện nay.

1.1.2. Các cơng trình liên quan đến chính sách đối ngoại của Mỹ đối với khu
vực Trung Đông
Cuốn sách “Nước Mỹ: vấn đề, sự kiện và tác động” (xuất bản năm 2004) của Vũ
Đăng Hinh là một cơng trình khoa học có chiều sâu về tình hình nước Mỹ trong lịch sử
đương đại. Một phần nhỏ trong cuốn sách có đề cập tới chính sách của Mỹ đối với khu
vực Trung Đơng. Vũ Đăng Hinh và nhóm tác giả của ơng nhấn mạnh tới tình hình
Trung Đơng cũng như tầm quan trọng của khu vực này đối với chiến lược tồn cầu của
Mỹ. Theo đó, các quốc gia Trung Đơng có một vai trị rất lớn trong cuộc chiến chống
khủng bố của Mỹ - một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của
Mỹ đầu thế kỷ XXI. Tuy dung lượng không nhiều, nhưng những phân tích và đánh giá
của các tác giả đã giúp nghiên cứu sinh tiệm cận gần hơn đến những vấn đề cốt lõi và
quan trọng nhất trong chính sách của Washington ở Trung Đông trong những thập
niên gần đây.
Bên cạnh đó khơng thể khơng nhắc đến các nghiên cứu của Nguyễn Thanh Hiền
(Viện nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông). Nguyễn Thanh Hiền đã công bố nhiều
nghiên cứu liên quan đến tình hình Trung Đơng cũng như chính sách của các nước lớn
đối với khu vực này. Một trong số những cơng trình đó là cuốn “Biến động chính trị - xã
hội tại Bắc Phi - Trung Đông và những tác động tới Việt Nam” (2015). Cuốn sách đã đi
sâu phân tích những biến động lớn của tình hình khu vực Bắc Phi và Trung Đông giai
đoạn trước và sau Mùa xuân Arab. Một phần trong cuốn sách đề cập tới lợi ích và chính
sách của Mỹ đối với khu vực Bắc Phi và Trung Đông trong giai đoạn trước và sau Mùa
Xuân Arab. Chiến lược “Đại Trung Đông” được định hình từ thời Tổng thống George
W. Bush được đặc biệt nhấn mạnh. Sự điều chỉnh trong chính sách của Mỹ đối với khu
vực Trung Đông từ thời Bush (con) đến Obama cũng được phân tích sâu. Những nội
dung nghiên cứu này đã cung cấp cho nghiên cứu sinh nhiều thông tin quan trọng và
những luận điểm đánh giá sâu sắc liên quan đến chính sách của Mỹ đối với khu vực
Trung Đơng nói chung và Iran nói riêng.
1.1.3. Các cơng trình liên quan đến chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran
Liên quan trực tiếp đến luận án là bài viết “Các vấn đề của Iran hiện nay” đăng
trên tạp chí Châu Phi và Trung Đơng số 7 (11) (tháng 7/2006) của nhà nghiên cứu Đỗ

Trọng Quang. Bài viết chủ yếu đề cập tới các vấn đề thách thức mà Iran đang phải đối
mặt hiện nay. Ngoài những mâu thuẫn giữa phái thủ cựu và phái cải cách trong nội bộ
nền chính trị Iran, những khó khăn trong việc phát triển các chương trình hạt nhân thì
Mỹ - với chính sách đối ngoại tương đối cứng rắn với Iran trong nhiều năm qua cũng là
một trở ngại lớn cho sự phát triển của quốc gia Islam giáo này. Theo những phân tích
của tác giả, “địn phủ đầu” khó có thể xảy ra như kịch bản với Iraq, nhưng mối quan hệ
8


giữa Iran và Mỹ vẫn còn nhiều nút thắt chưa được gỡ bỏ, trọng tâm là sự can dự của Iran
trong cuộc xung đột Arab - Israel và chương trình hạt nhân của nước này. Để đối phó
với một Iran ngày càng hùng mạnh ở Vịnh Ba Tư, Mỹ một mặt tiếp tục kiềm chế Iran;
mặt khác, cũng tranh thủ cơ hội hợp tác để đạt các mục tiêu chiến lược trong khu vực.
Bài viết của tác giả tuy ngắn gọn nhưng đã đề cập tới những nét khái quát nhất trong
mối quan hệ giữa hai nước và chính sách đối ngoại của Mỹ với Iran đầu những năm
2000. Tuy nhiên, trong khn khổ của một bài tạp chí với dung lượng có hạn, bài viết
hầu như chỉ đề cập một cách chung chung về chính sách của Mỹ đối với Iran. Hơn nữa,
phạm vi thời gian nghiên cứu trong bài chỉ dừng đến năm 2006, do đó, có nhiều sự kiện,
dữ liệu mới chưa được cập nhật.
Bài viết thứ hai của Nguyễn Trọng Quang - “Quan hệ Hoa Kỳ - Iran trong nửa
thế kỷ”, đăng trên Tạp chí châu Mỹ ngày nay (số tháng 3/2007) đã đề cập tới những
nét lớn trong quan hệ giữa Mỹ và Iran kể từ sau cách mạng Islam năm 1979. Trong bài
nghiên cứu này, tác giả đã đề cập tới chính sách của Hoa Kỳ với Iran trước và sau năm
1979, đường lối của Mỹ trong cuộc chiến tranh Iran - Iraq (1980 - 1988), chủ trương
để thay đổi chế độ chính trị ở Iran cũng như đối sách của Mỹ với chương trình hạt
nhân của cường quốc ở Trung Đơng này. Về cơ bản, bài nghiên cứu đã chỉ ra được
những điểm chính trong chính sách của Mỹ với Iran tuy cịn khá sơ lược. Những nội
dung nghiên cứu là một tài liệu tham khảo quan trọng trong hoàn cảnh ở Việt Nam có
rất ít các bài nghiên cứu, cơng trình khoa học đề cập tới chính sách của Nhà Trắng với
Tehran. Tuy nhiên, trong khn khổ của một bài tạp chí, chính sách của Mỹ với Iran

chưa được phân tích một cách đầy đủ và rõ nét. Các số liệu trong nghiên cứu của tác
giả Đỗ Trọng Quang khơng cịn cập nhật (bài báo được cơng bố từ năm 2007). Ngồi
ra, cơ sở hình thành cũng như tác động của chính sách của Mỹ với Iran chưa được đề
cập trong bài viết.
1.2. Các nghiên cứu nước ngồi
1.2.1. Các cơng trình nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Mỹ
Khi nói tới nghiên cứu chính sách đối ngoại của Mỹ, khơng thể không nhắc tới các
cuốn sách của Henry Kissinger - một trong những chính khách, học giả có tầm ảnh
hưởng lớn đối với tiến trình lịch sử nước Mỹ. Ơng đã xuất bản nhiều cuốn hồi ký, sách
chuyên khảo về chính sách đối ngoại của Mỹ: “Nuclear Weapons and Foreign Policy”
(1957), “American foreign policy” (1977), “White House Years: The First Volume of
His Classic Memoirs” (1979), “Diplomacy” (1994), “Does America Need a Foreign
Policy?: Toward a Diplomacy for the 21st Century” (2001), “Crisis: The Anatomy of
Two Major Foreign Policy Crises” (2003), “World Order” (2014)… Trong số đó,
nghiên cứu sinh đặc biệt quan tâm tới cuốn “American foreign policy” (xuất bản 1977).
Với 445 trang nội dung, cuốn sách đã nêu bật được cách thức Mỹ tiếp cận với thế giới.
Nhiều nội dung quan trọng trong chính sách đối ngoại của Mỹ đã được đề cập và phân
tích sâu: chiến lược ngăn chặn Liên Xơ và chủ nghĩa cộng sản để bảo vệ các lợi ích sống
9


còn của Mỹ; vị thế và những nỗ lực của Mỹ trong tiến trình hịa bình Trung Đơng; triển
vọng trong mối quan hệ giữa Mỹ và các khu vực lớn như Mỹ latinh, châu Á, châu Phi…
Những phân tích trong cuốn sách là nguồn tư liệu tham khảo quan trọng, giúp nghiên
cứu sinh nắm rõ hơn về chính sách đối ngoại của Mỹ trong một giai đoạn lịch sử đặc
biệt (Chiến tranh lạnh).
James M. McCormick, giáo sư Đại học bang Iowa cũng là một nhà nghiên cứu
chuyên sâu về chính sách đối ngoại của Mỹ. Trong số các cơng trình đã được công bố
của ông, cuốn “American policy and process” (tái bản lần thứ 5 vào năm 2010) là một
trong những cuốn sách tham khảo quan trọng và toàn diện về chính sách đối ngoại của

Mỹ. Có hai phần chính trong cơng trình này. Phần thứ nhất, giáo sư James M.
McCormick tập trung đi vào chính sách của Mỹ trong các vấn đề quốc tế. Theo đó,
chính sách đối ngoại của Mỹ được phân tích theo từng giai đoạn lịch sử cụ thể: chính
sách của Mỹ thời kỳ tiền Chiến tranh lạnh, trong Chiến tranh lạnh, sau chiến tranh Việt
Nam và chính sách đối ngoại của Mỹ từ sau vụ 11/9. Ở phần hai của cuốn sách, James
M. McCormick phân tích về q trình hoạch định và xây dựng chính sách đối ngoại
của nhà cầm quyền Mỹ, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến các yếu tố chi phối đến q
trình này như: vai trị của Tổng thống, Quốc hội, các yếu tố kinh tế - chính trị - quân
sự, vai trị của các đảng phái, các nhóm lợi ích, vai trị của truyền thơng cũng như ý
kiến của cơng luận. Cách dựng khung nghiên cứu trong cơng trình này cũng như
những nội dung được phân tích trong đó là tư liệu tham khảo hữu ích giúp nghiên cứu
sinh có thêm nhận thức và tiếp cận gần hơn với các quan điểm của các nhà nghiên cứu
quốc tế đối với chính sách đối ngoại của Mỹ nói chung và với trường hợp của Iran nói
riêng.
Giáo sư Glenn P. Hastedt là tên tuổi lớn trong nghiên cứu chính sách đối ngoại của
Mỹ. Một trong những cơng trình khoa học tiêu biểu nhất của ông là “American Foreign
Policy: Past, Present, and Future” (được tái bản lần 11 vào năm 2018 bởi Nhà xuất bản
Rowman & Littlefield). Cuốn sách đã tập trung phân tích vào những nội dung quan
trọng nhất liên quan đến chính sách đối ngoại của Mỹ: bối cảnh quốc tế và những yếu tố
nội tại tác động đến chính sách đối ngoại, q trình hoạch định và thực thi chính sách,
cơng cụ thực thi chính sách cũng như những tác động và bài học lịch sử cần được xem
xét. Trong lần tái bản thứ 11, nhiều nội dung nghiên cứu mới đã được bổ sung và phân
tích bao gồm: chiến tranh mạng (internet), máy bay không người lái, những đánh giá về
chính sách đối ngoại của Obama, tổ chức khủng bố IS, sự tham gia của nữ giới trong
chiến tranh, thỏa thuận khí hậu, thỏa thuận hạt nhân Iran… Nhìn chung, cuốn sách là
một cơng trình khoa học tồn diện, cơng phu với nhiều thơng tin, phân tích quan trọng
liên quan đến chính sách đối ngoại của Mỹ. Thơng qua cuốn sách, nghiên cứu sinh có
thêm một góc nhìn mới, chân thực về chính sách đối ngoại của Mỹ từ quá khứ đến hiện
tại.
Cuốn “US foreign policy” (xuất bản lần đầu tiên vào năm 2008 và tái bản lần gần

10


đây nhất vào năm 2018 bởi Nhà xuất bản Đại học Oxford) của hai nhà nghiên cứu
Michael Cox và Doug Stokes cũng là một trong những cuốn sách tham khảo có chất
lượng về chính sách đối ngoại của Mỹ. Trong nội dung đầu tiên của cuốn sách
“Rethinking America”, các tác giả đã đưa ra những lý thuyết chủ yếu về chính sách đối
ngoại của Mỹ, đặc biệt nhấn mạnh đến chủ nghĩa ngoại lệ Hoa Kỳ (American
Exceptionalism). Ở phần thứ hai của cuốn sách “Historical context”, các tác giả đã tập
trung đi sâu vào quá trình lớn mạnh của nước Mỹ từ năm 1776 - 1945. Dựa trên sức
mạnh đó, các tác giả đã đưa ra những nhận định, phân tích về chính sách đối ngoại của
Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh lạnh, những thay đổi trong thập niên 1990 cũng như sự
hình thành và phát triển của chiến lược sức mạnh thơng minh trong chính sách đối ngoại
của Mỹ thế kỉ XXI. Trong phần ba của cuốn sách “Institution and processes”, các yếu tố
ảnh hưởng đến sự hình thành và điều chỉnh chính sách đối ngoại của Mỹ được chỉ ra và
phân tích như: ảnh hưởng trong nước, truyền thông, sự thay đổi khu vực… Phần thứ tư
và cũng là phần quan trọng nhất của cuốn sách - “The United States and the world” đề
cập tới chính sách của Mỹ với từng khu vực như: Trung Đông, EU, Nga, châu Á - Thái
Bình Dương và khu vực Mỹ Latinh. Những nội dung được phân tích trong phần này,
đặc biệt chính sách của Mỹ đối với khu vực Trung Đơng đã giúp tác giả có một cái nhìn
tồn cảnh hơn về chính sách của Mỹ đối với các khu vực trên thế giới. Phần thứ 5 của
cuốn sách “Key issues” đi vào những vấn đề trọng tâm trong chính sách của Mỹ bao
gồm: chủ nghĩa khủng bố tồn cầu, tình hình tơn giáo, vấn đề giới tính và các vấn đề
liên quan đến môi trường thế giới. Phần cuối cùng của cuốn sách đã đưa ra một số nhận
định, đánh giá và dự báo về những thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ trong
tương lai. Nhìn chung, cuốn sách đã phản ánh một cách khá toàn diện và thấu đáo về
chính sách đối ngoại của Mỹ. Chính vì thế, cuốn sách là một tài liệu tham khảo tốt, giúp
nghiên cứu sinh có thêm những hiểu biết và nhận thức quan trọng liên quan đến chính
sách đối ngoại của Mỹ từ thời lập quốc đến nay.
1.2.2. Các cơng trình nghiên cứu về chính sách của Mỹ đối với khu vực Trung

Đông
Cuốn sách “US foreign policy in the Middle East from crisis to change” (2009)
của tác giả Yakub Halabi là một trong những nghiên cứu có chiều sâu và khá tồn diện
về chính sách của Mỹ ở khu vực Trung Đơng. Cuốn sách phân tích chính sách của Mỹ
đối với Trung Đông theo từng giai đoạn lịch sử từ năm 1945 - 2009. Theo đó, những
sự kiện quan trọng như cuộc khủng hoảng giá dầu năm 1973, cuộc Cách mạng Islam ở
Iran năm 1979 và vụ khủng bố ngày 11/9/2001 được coi là những dấu mốc quan trọng
nhất đánh dấu những thay đổi trong chính sách của Mỹ đối với khu vực Trung Đông.
Phần nội dung viết về những biến động ở Iran và ảnh hưởng của yếu tố Iran đến chính
sách của Mỹ trong giai đoạn từ năm 1979 - 2001 là những nội dung có liên quan đến
luận án. Những phân tích, dữ liệu được chỉ ra trong tồn bộ cuốn sách là tư liệu tham
khảo có giá trị, giúp nghiên cứu sinh tiếp cận vấn đề nghiên cứu một cách đa chiều
11


hơn.
Một trong những cơng trình nghiên cứu tiêu biểu khác về chính sách đối ngoại của
Mỹ đối với khu vực Trung Đông là cuốn sách “US foreign policy in the Middle East From American Missionaries to the Islamic state” do Geoffrey F. Gresh và Tugrul
Keskin chủ biên (2018). Cuốn sách đã đề cập tới rất nhiều vấn đề quan trọng trong chính
sách của Mỹ ở khu vực Trung Đơng như: những lợi ích về kinh tế và văn hóa truyền
thống của Mỹ ở Trung Đông; Tác động của Chiến tranh lạnh đối với sự hình thành
chính sách mới của Mỹ ở khu vực Trung Đông thời hậu chiến; Các đồng minh của Mỹ
và sự cân bằng quyền lực ở khu vực trong lịch sử hiện đại; Biến động chính trị và sự gia
tăng tình trạng bất ổn ở khu vực Trung Đông trong giai đoạn đương đại cũng như đối
sách của Mỹ trong việc ổn định lại trật tự khu vực… Đặc biệt, trong nội dung “The
United States - Iran: the view of the hard-line conservatives in the Islamic Republic”
(Mỹ - Iran: quan điểm của những người thủ cựu không khoan nhượng của nhà nước
Cộng hòa Islam) đã đề cập một phần đến thực trạng chính trị ở Iran sau năm 1979 cũng
như chính sách của Mỹ đối với chính quyền “bảo thủ”ở Iran. Những tri thức trong cuốn
sách là nguồn tài liệu tham khảo quý báu cho nghiên cứu sinh nhằm tiếp cận gần hơn

với các vấn đề nghiên cứu.
1.2.3. Các cơng trình nghiên cứu trực tiếp về chính sách của Mỹ đối với Iran (1979 2016)
Trái ngược với tình hình nghiên cứu ở Việt Nam, chính sách của Mỹ đối với Iran
là một trong những vấn đề được giới chuyên gia quốc tế đặc biệt quan tâm. Trong
mảng nghiên cứu này, xuất hiện nhiều nhà nghiên cứu lớn với những cơng trình tiêu
biểu, đặc biệt là ở Mỹ, Iran và một số quốc gia khác.
*Các cơng trình nghiên cứu tổng quát về chính sách đối ngoại của Mỹ với Iran
Kenneth Katzman là một trong những chuyên gia hàng đầu về các vấn đề liên
quan tới Iraq, Iran, Afghanistan và khu vực vùng Vịnh nói chung tại Trung tâm nghiên
cứu của Quốc hội Mỹ. Nhiệm vụ của trung tâm nghiên cứu này là cung cấp cho Quốc
hội Mỹ những phân tích chuyên sâu về các quốc gia, các vấn đề trên thế giới. Chính vì
vậy, những nghiên cứu của Kenneth Katzman về Iran được coi là chính thống và có
ảnh hưởng đáng kể tới chính quyền Mỹ trong việc điều chỉnh chính sách với Tehran.
Trong số các cơng trình đã được công bố của Kenneth Katzman, đáng chú ý là các
cuốn sách: The warriors of Islam: Iran’s revolutionary guard, The Persian Gulf states:
post-war issues… Bên cạnh những cuốn sách này, các báo cáo thường niên của
Kenneth Katzman cho Quốc hội Mỹ cũng là một nguồn tư liệu quý với những phân
tích cụ thể, chuyên sâu được minh họa bởi những con số thực tế. Chẳng hạn như: báo
cáo về “Các lệnh trừng phạt Iran” (Iran sanctions) được công bố vào các năm 2010 và
2016; “Iran: chính trị, nhân quyền và chính sách của Mỹ” (Iran: politics, human right
and US policy); “Iran: những quan ngại của Mỹ và những phản ứng bằng chính sách”
(Iran: US concerns and policy responses). Đây là nguồn tư liệu chính thống, giúp
12


nghiên cứu sinh tiệm cận gần hơn chính sách của chính quyền Mỹ đối với Iran giai
đoạn sau năm 1979.
Zbigniew Brzezenski là một trong những nhà nghiên cứu chuyên sâu khác về Iran
ở Mỹ. Ông là một trong những người có vai trị rất lớn trong việc định hình chính sách
của Mỹ đối với Iran sau năm 1979 khi còn là cố vấn cấp cao cho Tổng thống Jimmy

Carter. Ông đã công bố một số nghiên cứu liên quan đến chính sách đối ngoại của Mỹ
với Iran. Một trong số đó là cuốn sách “Iran: Time for a new approach” (Iran: thời điểm
cho cách tiếp cận mới) (2004). Zbigniew Brzezenski cùng nhóm tác giả của ơng đã chỉ
ra những vấn đề nổi cộm nhất trong mối quan hệ Mỹ - Iran cũng như chính sách của
Washington với quốc gia Trung Đông này: Thứ nhất, các vấn đề đối nội của Iran, đặc
biệt là sự “thiếu dân chủ” của chính quyền nước này; Hai là, cách Iran tiếp cận với thế
giới, nói cách khác là chính sách đối ngoại của Iran; Ba là, chương trình hạt nhân gây
tranh cãi của Iran và cuối cùng là sự dính líu của Iran trong các cuộc xung đột vũ trang ở
khu vực. Từ những vấn đề vừa nêu, Zbigniew Brzezenski khẳng định sự cấp thiết trong
việc thay đổi cách tiếp cận đối với Iran. Theo đó, Zbigniew Brzezenski phân tích những
điều chỉnh trong chính sách của Mỹ đối với Iran. Bên cạnh việc ngăn chặn và duy trì các
lệnh cấm vận với Iran, chính quyền Mỹ phải cân nhắc đến khả năng hợp tác, đàm phán
với Iran nhằm giải quyết các vấn đề trọng tâm như: chương trình hạt nhân và sự can dự
của Iran trong các cuộc xung đột ở khu vực để bảo vệ các lợi ích của Mỹ ở Trung Đơng
mà vẫn tránh một cuộc đối đầu trực tiếp với Iran. Nhìn chung, cuốn sách đã cung cấp
những thơng tin, những góc nhìn mới liên quan đến chính sách của Mỹ với Iran trong
những năm 1990, 2000. Những thơng tin đó là nguồn tài liệu đáng tin cậy, giúp tác giả
tiệm cận gần hơn quá trình vận động, thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ với
Iran. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng, cuốn sách chỉ đề cập tới chính sách đối ngoại của
Mỹ đối với Iran trong một khoảng thời gian nhất định (1990 - 2000), phần phân tích về
chính sách của Mỹ với Iran trước những năm 1990 chỉ mang tính chất điểm tên, khơng
phân tích sâu. Ngoài ra, thời điểm xuất bản của cuốn sách này là năm 2004. Do vậy, rất
nhiều thông tin quan trọng liên quan đến chính sách của Mỹ với Iran sau năm 2004 chưa
được nhắc đến trong cuốn sách. Những điểm cịn trống đó sẽ được làm rõ hơn trong
luận án của nghiên cứu sinh.
Một chuyên gia khác về Iran và chính sách của Mỹ đối với Iran là giảng viên Ali
M. Ansari của khoa Lịch sử hiện đại thuộc trường Đại học St. Andrews. Ông là người
gốc Iran, hiện là Giám đốc của Viện Iran học (the Institute of Iranian) thuộc trường Đại
học St Andrew. Ali M. Ansari đã thực hiện nhiều nghiên cứu về các vấn đề lịch sử chính
trị của khu vực Trung Đơng, đặc biệt là Iran. Năm 2003, ông xuất bản cuốn sách đầu

tiên về “Lịch sử hiện đại của Iran từ năm 1921”. Cuốn sách là một cơng trình nghiên
cứu được đánh giá cao. Sau đó, ơng tiếp tục các nghiên cứu về Iran, về chính sách đối
ngoại của quốc gia Islam cũng như vấn đề Iran trong quan hệ quốc tế. Liên quan đến
phần chính sách của Mỹ đối với Tehran, ơng đã xuất bản được cơng trình “Confronting
13


Iran: A failure of American foreign policy and the roots of mistrust” (Đối đầu Iran: Một
thất bại trong chính sách đối ngoại của Mỹ và nguồn gốc của sự thiếu niềm tin). Cuốn
sách được xuất bản lần đầu tiên vào năm 2006 bởi nhà xuất bản Basic Books. Nội dung
của cuốn sách khá phong phú, có nhiều phần hữu ích đối với nghiên cứu sinh như: mối
quan hệ của Iran - Mỹ, Iran - phương Tây trong thế kỉ XIX và nửa đầu thế kỉ XX; Cuộc
đảo chính nổi tiếng năm 1953 ở Iran và quan hệ của Mỹ và Iran từ năm 1953 cho đến
trước cuộc cách mạng Islam; Lịch sử đối đầu giữa Mỹ và Iran kể từ sau năm 1979; Tình
hình chính trị hiện nay ở Iran, đặc biệt là phong trào cải cách của Tổng thống
Khatami… Đó là tư liệu tham khảo quý đối với nghiên cứu sinh trong việc tiếp cận góc
nhìn của những người Iran về chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran cũng như mối
quan hệ giữa hai quốc gia này. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng, cuốn sách này đã được
xuất bản từ khá lâu (năm 2006) nên các số liệu được đưa ra đã khơng cịn mang tính cập
nhật. Cuốn sách được viết theo hướng chỉ ra những thất bại và nguyên nhân thất bại
trong chính sách ngoại giao của Mỹ với Iran cho nên nội dung chính sách, q trình
triển khai cịn chưa thật sự đầy đủ. Phần liên quan đến chính sách cấm vận, đặc biệt là
kinh tế còn khá sơ lược.
Sasan Fayazmanesh là một tên tuổi đáng chú ý trong số những chuyên gia về Iran
ở Mỹ. Ông đã xuất bản được nhiều cuốn sách đề cập tới chính sách của Mỹ với Iran
cũng như quan hệ giữa hai nước như: “The United States and Iran: sanctions, wars and
the policy of dual containment”, “Containing Iran: Obama’s policy of tough
diplomacy”… Đó đều là những cuốn sách có chất lượng với hàm lượng khoa học cao.
Trong những cuốn sách được xuất bản của ông, nghiên cứu sinh được tiếp cận cuốn:
“The United States and Iran: sanctions, wars and the policy of dual containment” (Mỹ

và Iran: trừng phạt, chiến tranh và chính sách ngăn chặn kép) (2008). Đây là cuốn sách
đề cập trực tiếp nhiều vấn đề nghiên cứu mà tác giả luận án muốn làm sáng tỏ trong đề
tài của mình. Với 258 trang nội dung, Sasan Fayazmanesh đã làm nổi bật được nhiều
vấn đề xoay quanh mối quan hệ giữa Mỹ và Iran cũng như chính sách của Nhà Trắng
đối với Tehran kể từ sau năm 1979. Trong phần 2 của cuốn sách, Sasan Fayazmanesh đã
đề cập tới nguồn gốc của chính sách cứng rắn mà Nhà Trắng áp đặt lên Tehran. Cuộc
cách mạng Islam năm 1979 cùng với vụ khủng hoảng con tin ở Tehran đã tạo ra những
nút thắt khó có thể gỡ bỏ trong quan hệ giữa hai quốc gia. Trong các phần tiếp theo của
cuốn sách, chính sách của Mỹ mà trọng tâm là “ngăn chặn kép” và “cấm vận” đã được
Sasan Fayazmanesh chỉ ra và phân tích khá rõ. Tuy nhiên, những trang viết của ông
thiên nhiều về lý thuyết, phần thực tiễn triển khai chính sách chưa được đề cập nhiều.
Đây chính là phần mà nghiên cứu sinh muốn đi sâu tìm hiểu trong luận án của mình.
Bên cạnh đó, Sasan Fayazmanesh cũng chỉ ra những đối tượng có liên quan như Israel
hay Liên Hợp quốc cũng như vai trò của họ trong mối quan hệ giữa Mỹ và Iran. Những
phân tích này đã giúp nghiên cứu sinh có cách tiếp cận mang tính tổng quát hơn, đặt vấn
đề Mỹ - Iran trong mối quan hệ quốc tế để từ đó hiểu rõ hơn về những thay đổi trong
14


chính sách của Mỹ với Tehran sau năm 1979.
“The United States and Iran: policy challenges and opportunities” (2009) (Mỹ và
Iran - những thách thức về chính sách và cơ hội) của hai nhà nghiên cứu Alethia H.
Cook and Jalil Roshandel cũng là một cơng trình đáng chú ý về quan hệ Mỹ - Iran cũng
như chính sách của Nhà Trắng với quốc gia Trung Đông này. Trong phần đầu tiên của
cuốn sách “Iran/US political history” (Lịch sử chính trị Mỹ/Iran) đề cập đến những nét
chung nhất về nền chính trị của Mỹ và Iran từ khi hai nước thiết lập quan hệ đồng minh
thân thiết (1945 - 1979). Những nội dung này là một nguồn tư liệu tham khảo quý giá để
tác giả luận án có một cái nhìn rõ hơn về nền chính trị và mối quan hệ giữa hai quốc gia
này. Phần thứ hai của cuốn sách có tên: “Modern Iranian politics” (Nền chính trị Iran
hiện đại). Phần này đề cập nhiều tới tình hình chính trị của Iran sau cuộc cách mạng

Islam năm 1979. Trong những nội dung tiếp theo, các tác giả đã đề cập những vấn đề
gai góc nhất trong mối quan hệ Mỹ - Iran như: vị thế chính trị của Iran trong khu vực,
chương trình phát triển hạt nhân và “hoạt động hậu thuẫn cho khủng bố” của Tehran.
Những nút thắt chính trị này đã trực tiếp tạo nên mối căng thẳng giữa hai quốc gia trong
gần 30 năm qua. Phần cuối cùng của cuốn sách, hai tác giả đã dành một dung lượng lớn
để phân tích một cách tồn diện chính sách đối ngoại của Mỹ với Iran. Những nội dung
này sẽ trở thành nguồn tư liệu quý giá cho nghiên cứu sinh trong q trình hồn thiện
cơng trình nghiên cứu của mình. Tuy nhiên, cuốn sách “The United States and Iran:
policy challenges and opportunities” chỉ tập trung đi vào mảng chính trị trong mối quan
hệ giữa Mỹ - Iran. Những vấn đề thuộc về lĩnh vực quân sự, kinh tế chưa được đề cập
tới. Khi nhắc tới mối quan hệ Mỹ - Iran mà không đề cập tới cấm vận kinh tế sẽ khơng
thể hiểu một cách tồn diện về chính sách của Mỹ đối với Iran sau năm 1979.
Bên cạnh các nhà nghiên cứu, chuyên gia vừa nêu, khi nhắc tới chính sách của
Mỹ đối với Trung Đơng nói chung và Iran nói riêng khơng thể khơng nhắc tới RAND
– một trung tâm nghiên cứu lớn của Mỹ với nhiều cơng trình nghiên cứu chất lượng.
Nghiên cứu sinh đã tìm hiểu và được biết RAND đã cho xuất bản nhiều cuốn sách liên
quan trực tiếp tới chính sách của Nhà Trắng với Iran. Trong số những cơng trình
nghiên cứu sinh tiếp cận được, cuốn sách “Dangerous but not Omnipotent: Exploring
the Reach and Limitations of Iran power in the Middle East” (Tạm dịch: Nguy hiểm
nhưng khơng tuyệt đối: Tìm hiểu về phạm vi và giới hạn quyền lực của Iran ở khu vực
Trung Đơng) (2009) là một cơng trình nghiên cứu cơng phu, có giá trị. Cuốn sách
được thực hiện bởi nhóm tác giả Frederic Wehrey, David E. Thaler, Nora Bensahel,
Kim Cragin. Cuốn sách đã phân tích về q trình vươn lên thành một cường quốc khu
vực của Iran. Những tham vọng và hành động thực tế của Iran nhằm khuếch trương
ảnh hưởng ở Trung Đông. Sự trỗi dậy của Iran đã tạo ra những nghi ngại, lo sợ cho các
đồng minh của Mỹ, đặc biệt là Saudi Arabia và Israel. Trên cơ sở những phân tích về
mối đe dọa của Iran trong khu vực, các tác giả đã nêu lên những đối sách và chiến lược
lâu dài của Mỹ với quốc gia Islam giáo này nhằm đảm bảo các lợi ích của Mỹ và bảo
15

vệ các đồng minh thân cận ở Trung Đông. Cuốn sách đã cung cấp cho nghiên cứu sinh
những kiến thức quan trọng về vai trò và ảnh hưởng của Iran ở Trung Đơng dưới góc
nhìn từ phía Mỹ. Nội dung cuối cùng trong cuốn sách - chính sách của Washington đối
với Tehran có những thơng tin quan trọng, đáng tin cậy để đưa vào trong luận án. Tuy
nhiên, do nội dung chính của cuốn sách tập trung nhiều hơn vào sự trỗi dậy của Iran,
phần chính sách của Mỹ viết khá sơ lược, phần triển khai thực tế, hệ quả và tác động
hầu như chưa được nhắc đến.
Donette Murray là một nhà nghiên cứu nổi tiếng khác về chính sách của Mỹ ở
Trung Đơng nói chung và Iran nói riêng. Trong số những cơng trình nghiên cứu của bà
liên quan tới chính sách của Mỹ với Iran, đáng chú ý là cuốn “US foreign policy and
Iran: American - Iranian relations since the Islamic revolution” (Chính sách đối ngoại
của Mỹ và Iran: quan hệ giữa Mỹ - Iran từ sau cuộc cách mạng Islam) (2010). Những
nghiên cứu của bà trong cuốn sách chủ yếu đi sâu phân tích về chính sách của Mỹ đối
với Tehran từ sau cuộc cách mạng Islam (1979) và tác động của nó đến quan hệ giữa hai
nước. Chính sách của Mỹ qua từng đời Tổng thống được khắc họa rõ nét từ Carter đến
George W. Bush (con) để người đọc có thể hiểu được những thay đổi quan trọng trong
chiến lược đối ngoại của Mỹ với Iran. Chính sách ngăn chặn và các biện pháp cấm vận
cũng được đề cập trong nghiên cứu của Donette Murray. Tuy nhiên, cuốn sách này vẫn
chủ yếu dừng lại ở mức lý thuyết, thực tiễn triển khai của những chính sách này chưa
được đề cập thỏa đáng.
Robin Wright - một nhà phân tích chính sách đối ngoại của Mỹ, cũng có nhiều bài
nghiên cứu, cuốn sách đề cập trực tiếp tới Iran cũng như chính sách của Washington với
quốc gia này như “In the Name of God: The Khomeini Decade” (1989), “The Last Great
Revolution: Turmoil and Transformation in Iran” (2000), “The Iran Primer: Power,
Politics, and U.S. Policy” (2010). Liên quan trực tiếp tới nội dung luận án, cuốn “The
Iran Primer: Power, Politics, and U.S. Policy” (2010) (Thông tin cơ bản về Iran: Sức
mạnh, chính trị và chính sách của Mỹ) do bà làm chủ biên là một tài liệu tham khảo có
giá trị và hàm lượng khoa học cao. Trong phần đầu tiên của cuốn sách, các tác giả đã đi
sâu phân tích tình hình của Iran từ sau cuộc cách mạng năm 1979 trên các khía cạnh:

chính trị, quân sự, sự kiểm sốt vũ khí hạt nhân, các phong trào xã hội. Đây là những lý
do chủ yếu để chính quyền Mỹ vin vào và áp đặt lệnh cấm vận lên quốc gia Islam giáo
này. Trong phần tiếp theo của cuốn sách, một dung lượng lớn đề cập tới các lệnh trừng
phạt của Washington đối với Tehran, trong đó nhấn mạnh các lệnh trừng phạt về tài
chính. Vai trị của Liên Hợp quốc trong việc gia tăng các lệnh trừng phạt lên Iran cũng
được các tác giả nêu cụ thể. Các tác giả đã khéo léo phân tích những thay đổi, điều chỉnh
của chính sách đối ngoại của Mỹ với Iran qua các đời Tổng thống từ Carter đến Obama.
Qua đó, người đọc có thể hình dung ra được điểm chung xuyên suốt và cả những thay
đổi trong chính sách của Mỹ đối với Iran sau năm 1979. Nhìn chung, cuốn sách đã cung
cấp nhiều thông tin quan trọng về tình hình Iran và những đối sách của Mỹ với quốc gia
16


Trung Đơng này. Tuy nhiên, trong tồn bộ cuốn sách, phần lớn các nội dung nghiên cứu
được tiếp cận dưới góc độ chính trị học, khơng phải sử học. Hơn nữa, một số nội dung
quan trọng trong chính sách của Mỹ đối với Iran chưa được nhắc đến, đặc biệt là về mặt
quân sự.
Alex Ewards là một nhà nghiên cứu chuyên sâu khác về Trung Đông. Trong số các
tác phẩm đã được xuất bản của Alex Ewards, cuốn sách “Dual containment policy in the
Persian Gulf: the USA, Iran and Iraq, 1991 - 2000” (2014) (Tạm dịch: Chính sách ngăn
chặn kép tại vùng Vịnh: Mỹ, Iran và Iraq) là một công trình khoa học có chất lượng khá
tốt. Nội dung cuốn sách đã cung cấp những tư liệu quý báu về chính sách của Mỹ ở
vùng Vịnh, cụ thể là với Iran và Iraq trong suốt nhiệm kỳ của Tổng thống Bill Clinton.
Alex Ewards đề cập tới vấn đề lí thuyết của chính sách ngăn chặn, nội dung chính sách
ngăn chặn kép Iran - Iraq cũng như quá trình triển khai thực tế. Những nội dung này là
một nguồn tư liệu tham khảo quý đối với nghiên cứu sinh. Tuy nhiên, cuốn sách này chỉ
tập trung phân tích chính sách của Mỹ đối với Iran dưới thời Tổng thống Bill Clinton,
chỉ dừng lại ở năm 2000. Do đó, cuốn sách chỉ cung cấp một phần tư liệu cho luận án.
Ở Iran, chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran được coi là một trong những vấn
đề nghiên cứu được đặc biệt quan tâm. Một trong những chuyên gia hàng đầu về Mỹ ở

Iran là Foad Izadi (Đại học Tehran - University of Tehran, Iran). Ơng đã cơng bố nhiều
nghiên cứu có chất lượng đề cập đến chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Iran như: Post
- 9/11 US public diplomacy: the case of Iran (2007), Obama’s Iran policy and American
competing policy communities (2013), US public diplomacy: A theoretical treatise
(2016), The Iran factor in US - China relations: Guarded Engagement vs Soft Balancing
(2017)… Trong đó, bài viết “Obama’s Iran policy and American competing policy
communities” (Tạm dịch: Chính sách Iran của Obama và các nhóm chính sách cạnh
tranh ở Mỹ) là một trong những nghiên cứu có nhiều nội dung liên quan trực tiếp đến
luận án. Trong nghiên cứu của mình, Foad Izadi sử dụng khung lý thuyết mạng lưới vấn
đề của Hugh Heclo và phương pháp phân tích mạng lưới của William Domhoff nhằm
mục đích làm sáng tỏ nguồn gốc của chính sách Iran của Obama. Theo Foad Izadi, đã có
rất nhiều cuộc tranh luận về chính sách của Mỹ đối với Iran với sự tham gia của khoảng
182 chuyên gia, chính trị gia từ tháng 01/2008 đến tháng 01/2009 tác động đến sự định
hình chính sách của Obama. Dựa trên các khuyến nghị chính sách của họ, nghiên cứu
của Foad Izadi đã phát hiện ra sự tồn tại của 4 nhóm chính sách sau: Khơng tham gia,
Tương tác diều hâu, Cam kết chiến lược và Thay đổi cơ bản. Đáng chú ý, Nhóm chính
sách “Khơng tham gia” và nhóm “Cam kết diều hâu” đều coi Iran là mối đe dọa lớn đối
với lợi ích của Mỹ và Israel cũng như phủ nhận hồn tồn vai trị của Iran trong việc giải
quyết các thách thức khu vực. Nhóm “Cam kết chiến lược” thì cho rằng Iran khơng hẳn
là kẻ thù đe dọa đến lợi ích của Mỹ, ngược lại Mỹ và Iran vẫn có khả năng hợp tác trên
cơ sở tơn trọng lợi ích của nhau. Cả nhóm chính sách “Cam kết chiến lược” và “Thay
đổi cơ bản” đều cho rằng Hoa Kỳ nên ngừng theo đuổi việc thay đổi chế độ ở Iran. Theo
17


nghiên cứu của Foad Izadi, những tư tưởng, quan niệm của các nhóm chính sách “Cam
kết chiến lược” và “Thay đổi cơ bản” có tác động nhiều hơn đến Obama. Điều này dẫn
đến sự mềm mỏng trong chính sách của chính quyền Obama trong các vấn đề Iran. Từ
những phân tích của Foad Izadi, nghiên cứu sinh có thêm góc nhìn rộng hơn liên quan
đến sự định hình chính sách của Mỹ đối với Iran dưới thời của Obama. Tuy nhiên, đây

chỉ là một nội dung nhỏ trong toàn bộ luận án. Bởi ngồi yếu tố các nhóm lợi ích, còn
nhiều yếu tố quan trọng khác tác động đến quá trình hoạch định chính sách của Mỹ đối
với Iran. Bên cạnh đó, nội dung và q trình triển khai chính sách của Mỹ đối với Iran
chưa được đề cập trong nghiên cứu của Foad Izadi. Những nội dung còn thiếu này sẽ
được nghiên cứu sinh làm rõ trong luận án.
Mohammad Jamshidi cũng là một nhà nghiên cứu nổi bật khác về Mỹ ở Iran. Các
nghiên cứu của Mohammad Jamshidi chủ yếu đề cập tới chính sách của Mỹ với Iran
cũng như mối quan hệ giữa hai nước dưới góc nhìn của chuyên ngành quan hệ quốc tế.
Một trong những công bố của Mohammad Jamshidi mà nghiên cứu sinh tiếp cận được là
bài viết “The Islamic Awakening and Transformation of the United States Policy
towards Iran” (2014) (Tạm dịch: Sự thức tỉnh của Islam giáo và sự chuyển biến trong
chính sách của Mỹ đối với Iran). Trong nghiên cứu này, Mohammad Jamshidi cho rằng
chính sách của Mỹ dưới thời Obama được thúc đẩy từ những lý thuyết về địa chính trị.
Mùa xuân Arab đã làm thay đổi căn bản thế giới Islam ở khu vực Trung Đông.
Mohammad Jamshidi đánh giá rằng hệ quả mà mùa xuân Arab để lại, đặc biệt là tình
hình chính trị nội bộ ở nhiều quốc gia Trung Đơng, là có lợi cho Iran. Chính quyền
Obama vì thế cho rằng Iran đang trở thành đối thủ mạnh mẽ nhất trong thế giới Islam
đối với sự thịnh vượng và lợi ích của Mỹ. Điều này đã thúc đẩy chính sách ngăn chặn
của Obama đối với Iran, đặc biệt là chương trình hạt nhân của nước này. Theo
Mohammad Jamshidi, chính sách của Obama đối với Iran xoay quanh 3 ưu tiên chủ yếu,
bao gồm: Tăng cường cô lập Iran trong khu vực và trên thế giới; Xuyên tạc, phá hoại
hình ảnh của Iran ở trong khu vực; Tăng cường sức ép tối đa bằng các lệnh cấm vận…
Nhìn chung, nghiên cứu của Mohammad Jamshidi đã phần nào làm sáng tỏ những thay
đổi trong chính sách của Mỹ đối với Iran dưới thời của Tổng thống Obama. Tuy nhiên,
nội dung của bài viết chỉ cung cấp tham khảo cho một nội dung nhỏ trong luận án, bởi
ngồi Obama, chính sách của Mỹ với Iran dưới thời các Tổng thống khác hầu như
khơng được đề cập tới. Vấn đề cịn bỏ ngỏ này sẽ được nghiên cứu sinh tiếp tục trong
luận án của mình.
* Các cơng trình nghiên cứu về chính sách của Mỹ đối với cuộc khủng hoảng con tin
(1979)

Cuốn sách “US foreign policy and the Iran hostage crisis” (2004) (Tạm dịch:
Chính sách đối ngoại của Mỹ và cuộc khủng hoảng con tin tại Iran) của tác giả David
Patrick Houghton đã đề cập khá sâu sắc, toàn diện về cuộc khủng hoảng con tin
nghiêm trọng ở Tehran năm 1979 cũng như những đối sách mà chính quyền Carter
18