Nguyễn Hải Kế với lịch sử và văn hóa Việt nam

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

48 Trang tin cựu sinh viên ĐHQGHN Số 01- 2016 49

S

inh thời, PGS.TSKH Nguyễn Hải

Kế đã công bố trên 100 công
trình nghiên cứu dưới các dạng
sách, bài nghiên cứu, tham luận tại các
hội thảo khoa học trong và ngoài nước.
Sau khi PGS. Nguyễn Hải Kế qua đời, các
đồng nghiệp, học trò trong Khoa Lịch sử,
Bộ mơn Văn hố học và Lịch sử văn hoá
Việt Nam đã sưu tầm, tuyển chọn 54 bài
viết tiêu biểu nhất, theo hai mảng đề tài
nghiên cứu chính mà PGS. Nguyễn Hải
Kế đã theo đuổi là Lịch sử và Văn hoá để
biên tập thành cuốn sách “Nguyễn Hải
Kế với Lịch sử và Văn hố Việt Nam”. Vì
vậy, cuốn sách này được xem như một
cụm các cơng trình nghiên cứu của PGS.
TSKH Nguyễn Hải Kế về chủ đề Lịch sử
và Văn hoá Việt Nam. Cuốn sách được
hoàn thành và xuất bản tại Nhà xuất bản

Thế giới vào năm 2014. Vừa qua, cơng
trình đã được nhận Giải thưởng Khoa
học và Công nghệ Đại học Quốc gia Hà
Nội giai đoạn 2011-2015.

Cuốn sách gồm 3 phần.

Phần 1: Từ/và tảng nền lịch sử, gồm
16 bài viết về những vấn đề lịch sử Việt

<i>Cuốn sách “Nguyễn Hải Kế với </i>

<i>Lịch sử và Văn hoá Việt Nam” là </i>

<i>cụm cơng trình tập hợp những </i>

<i>nghiên cứu tiêu biểu về lịch sử, </i>

<i>văn hoá Việt Nam mà cố PGS. </i>

<i>TSKH Nguyễn Hải Kế (nguyên </i>

<i>Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Trường </i>

<i>ĐHKHXH&NV) đã tích luỹ, đúc rút, </i>

<i>chiêm nghiệm trong suốt cuộc đời </i>

<i>làm khoa học, từ những nghiên </i>

<i>cứu đầu tiên vào những năm 80 </i>

<i>của thế kỷ XX cho đến những </i>

<i>nghiên cứu cuối cùng trước khi </i>

<i>thầy đi xa vào năm 2013. </i>

<b>NGUYỄN HẢI KẾ </b>

<b>VỚI LỊCH SỬ VÀ VĂN HỐ VIỆT NAM</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

48 Trang tin cựu sinh viên ĐHQGHN Số 01- 2016 49

Nam truyền thống mà PGS. TSKH Nguyễn
Hải Kế đã dành nhiều thời gian nghiên cứu,
đánh giá. Nhiều chủ đề được đề cập trong
phần thứ nhất tuy khơng mới, nhưng cách
nhìn, cách tiếp cận của PGS. TSKH Nguyễn
Hải Kế đã đưa đến những luận giải mới,
thấu đáo, sắc sảo đối với các khía cạnh/vấn
đề khác nhau của các triều đại Lý, Trần, Lê

sơ, Mạc, Lê trung hưng như: những vấn đề
về quê hương nhà Lý, chính sách miền biên
viễn của nhà Lý; xác định vị trí, quy mơ của
hành cung Thiên trường của nhà Trần và vai
trò của hành cung này - kinh đô thứ 2 của
nhà Trần, chỉ đứng sau Thăng Long - trong
đời sống xã hội, chính trị, lịch sử của Đại Việt
thế kỷ XIII - XIV; về các cuộc kháng chiến
chống ngoại xâm thời Trần, thời Lê; công
cuộc khai hoang, tái thiết của Đại Việt sau
chiến tranh; về giao thương và buôn bán…
Không chỉ dừng lại ở chủ đề chiến tranh
chống ngoại xâm như nhiều nhà sử học

khác, chủ đề hậu chiến phức tạp, nhạy cảm
với những bài học thời hậu chiến và chính
sách hồ hợp hoà giải dân tộc sau chiến
thắng chống Minh cũng được PGS. TSKH
Nguyễn Hải Kế đặc biệt quan tâm - điều mà
ít nhà nghiên cứu đề cập tới. Riêng đối với
thời Nguyễn, các bài viết trong cuốn sách
“Nguyễn Hải Kế với Lịch sử và Văn hoá Việt
Nam” bàn về những vấn đề tồn tại của trí
thức Nho học Việt Nam thế kỷ XIX cũng như
sự bất cập của nền khoa cử Việt Nam thời
kỳ này.

Phần 2: Đến/và văn hoá: Những luận đề,
mấy không gian, gồm 28 bài viết của tác giả
về lịch sử văn hoá Việt Nam như: mối quan

hệ giữa văn hố với mơi trường tự nhiên;
bản sắc văn hoá Việt Nam, bản chất của chủ
nghĩa yêu nước Việt Nam, cội nguồn sức
mạnh Việt Nam; các vấn đề liên quan đến
Nho giáo, Nho học ở Việt Nam (đặc điểm,
nguồn gốc của Nho giáo, bản chất của giáo

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

50 Trang tin cựu sinh viên ĐHQGHN Số 01- 2016 51

dục Nho học…); văn hố làng Việt cổ
truyền; tín ngưỡng thờ thần ở đồng bằng
Bắc Bộ; những vấn đề văn hố - xã hội -
chính trị của các vùng/miền: Thăng Long
- Hà Nội; Hải Phịng, Nam Định, Thanh
Hố, Nam Bộ…

Chiếm một dung lượng lớn trong phần
2, chủ đề tiếp xúc và giao lưu văn hoá
được tác giả đề cập đến thường xuyên
nhằm giúp người đọc hiểu hơn về bản
sắc, bản lĩnh văn hố Việt Nam trên nhiều
khía cạnh như lịch sử hình thành chữ viết
ở Việt Nam, những cuộc tiếp xúc giao lưu
văn hoá giữa Việt Nam với Ấn Độ, Trung
Hoa và văn minh phương Tây, các dạng
thức, sắc thái và các trường tiếp xúc trong
văn hố Việt Nam…; vai trị đầu cầu của
Thăng Long - Hà Nội trong quá trình tiếp
xúc và giao lưu văn hoá.

Phần 3: Một số gương mặt, gồm 10 bài

viết về các nhân vật lịch sử của các triều
đại xưa (Lý, Trần, Lê Sơ, Lê Trung hưng…)
và nay. Đó là các vị vua Lê Hồn, Lý Cơng
Uẩn; là những danh thần có nhiều đóng
góp cho triều đình như Nguyễn Trung
Ngạn, Nguyễn Trãi; là thiền sư Khuông
Việt Ngô Chân Lưu nổi tiếng uyên thâm; là
nhà sử học Ngô Sĩ Liên; là người có đóng
góp cho sự nghiệp canh tân giáo dục thời
Lê - Trịnh Nguyễn Nghiễm; là Trạng Trình
Nguyễn Bỉnh Khiêm; là những gương mặt
trẻ tuổi của Thăng Long - Hà Nội.

Trong những bài nghiên cứu về Lịch
sử, Văn hoá của PGS.TSKH Nguyễn Hải
Kế, những kiến giải của ông về những
vấn đề gai góc của lịch sử thường khơng
cảm tính, tư biện mà hay được đặt trên
cơ sở của các phương pháp nghiên cứu
bài bản. Ông là người say mê áp dụng tư
duy, phương pháp nghiên cứu liên ngành,

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

50 Trang tin cựu sinh viên ĐHQGHN Số 01- 2016 51

đa ngành và xuyên ngành trong các
nghiên cứu của mình. Đọc các bài viết
trong cuốn sách này, người đọc nhận
thấy các giá trị khoa học của bài viết

được xây dựng từ những phương pháp
nghiên cứu cụ thể như: sử dụng các kết
quả nghiên cứu của khảo cổ học, tài liệu
văn bia Hán Nôm, hương ước, gia phả,
tư liệu từ các bộ chính sử, dã sử… để
giải mã các vấn đề lịch sử, văn hoá xã
hội truyền thống. PGS.TSKH Nguyễn Hải
Kế hay sử dụng phương pháp thống kê,
định lượng từ các tài liệu gốc - hầu như
các bài viết của ơng trong cuốn sách này
đề có bảng biểu thống kê - để có được
những nhận xét mang tính định tính
khách quan. Ngồi ra, ơng cịn sử dụng
các kiến thức địa lý, môi trường tự nhiên,
sinh thái…để lý giải các vấn đề liên quan
đến vận động xã hội, các vấn đề văn
hố, con người Việt Nam. Chính từ việc
sử dụng những phương pháp khác nhau
trong tiếp cận vấn đề nên những kết
luận nghiên cứu trong các bài viết của
cuốn sách này trở nên khách quan, biện
chứng, tránh được lối đánh giá chung
chung.

Mặc dù cơng trình nghiên cứu này
là tập hợp của nhiều bài viết với dung
lượng không dài, nhưng có rất nhiều
luận cứ, luận chứng và luận điểm về
lịch sử trong các bài viết của PGS.TSKH
Nguyễn Hải Kế có giá trị gợi mở và mang

tính lý thuyết định hướng lâu dài, nhiều
vấn đề có giá trị suy ngẫm đến mai sau.
Nhiều tìm tịi trong các vấn đề lịch sử,
văn hố của ông trong cuốn sách này
đã trở thành những luận đề lớn, những
định hướng nghiên cứu lâu dài mà các
thế hệ nhà nghiên cứu tiếp sau có thể
phát triển, thực hiện.

Theo GS. TS Lê Hồng Lý (Viện Nghiên
cứu Văn hoá - Viện Hàn lâm Khoa học
Xã hội Việt Nam): Cuốn sách “Nguyễn
Hải Kế với Lịch sử và Văn hoá” thể hiện
rõ tinh thần, ý tưởng cũng như phong
cách khoa học rất riêng của Nguyễn Hải

Kế, điều đó cũng chứng tỏ nhóm biên
tập của Khoa Lịch sử đã rất chuyên tâm,
hiểu thầy và tất cả những yếu tố đã tạo
nên một cơng trình, tuy khơng phải là
một chun khảo song vẫn rất có giá trị
khoa học.

GS. Lê Hồng Lý cũng đặc biệt ấn
tượng với cách đặt tên tác phẩm, mục
của sách: “Từ/ và tảng nền Lịch sử”,
“Đến/ Và Văn hoá: Những luận đề, Mấy
không gian”, “Một số gương mặt”,
từng chữ đều được chọn lọc; nhấn nhá;
và nó cũng hồn tồn phù hợp, ăn khớp

với cách PGS. Nguyễn Hải Kế đặt tiêu đề
các bài viết, như kiểu “Hải Phòng - vùng
đất bị “lãng quên” thời Lê sơ”, “Có một

Vân Đồn ở giữa Yên Bang, Yên Quảng
không tĩnh lặng”, “Quốc dân độc bản
- Gương chiếu hậu nền khoa cử Nho
học Việt Nam”, “Biển Đông - muôn ngả
đường tiếp xúc, giao lưu văn hoá của
Việt Nam”…

Một đặc điểm nổi bật là các bài viết
của PGS. Nguyễn Hải Kế luôn đầy ắp
sử liệu, sử dụng các bảng biểu, số liệu
thống kê minh chứng, cân đo đong đếm
rất cẩn trọng. Ông cũng là người có
nhiều ý tưởng l sáng. Ơng nhìn thấy
những mâu thuẫn thời hậu chiến, thấy

những “bi tráng” của trí thức Nho học,
thấy những cơ hội và thách thức của q
trình tiếp xúc và giao lưu văn hố, những
giá trị văn hoá tiếp nhận từ văn hoá
Trung Hoa đã được cải biến, biến đổi…

GS. TS Nguyễn Quang Ngọc (Viện
Việt Nam học và Khoa học Phát triển,
ĐHQGHN) thì cho rằng: cơng trình
“Nguyễn Hải Kế với Lịch sử và Văn hoá
Việt Nam” là tuyển tập những bài viết

hay nhất, xuất sắc nhất của PGS.TSKH
Nguyễn Hải Kế. Vốn xuất phát từ một
nhà nghiên cứu Lịch sử, và trên nền tảng
tri thức Lịch sử ấy, PGS. Nguyễn Hải Kế
đã chọn nghiên cứu sâu, chuyên biệt
hơn với các vấn đề của Văn hoá Việt
Nam. Mạch ngầm ấy đã chảy xuyên
suốt trong cuộc đời khoa học của thầy
và đã được kết tinh lại trong cuốn sách
này. Những nghiên cứu về Lịch sử và
Văn hoá của PGS. TSKH Nguyễn Hải Kế
được tuyển chọn trong cuốn “Nguyễn
Hải Kế với Lịch sử và Văn hố Việt Nam”
là những cơng trình có giá trị khoa học,
trong đó có nhiều kết quả nghiên cứu
cơng phu, nghiêm túc, có nhiều ý tưởng
khoa học, thể hiện tư duy uyên bác và lối
tiếp cận đa ngành, liên ngành của PGS.
Nguyễn Hải Kế.

Những nghiên cứu của PGS Nguyễn
Hải Kế cũng giúp khơi mở những ý
tưởng khoa học cho các thế hệ nghiên
cứu tiếp sau tiếp tục tìm tịi, làm sáng
tỏ những vấn đề, luận điểm mà thầy
Nguyễn Hải Kế đã gợi nhắc trong từng
sự kiện, câu chữ. Cuối cùng, cuốn sách
này cũng là những tình cảm thiết tha
nhất mà người thân, đồng nghiệp, các
thế hệ học trò dành tặng cho một nhà

khoa học đầy nhiệt huyết, thiết tha với
nghề và giàu tình yêu với con người, với
cuộc đời.

<i>“Nguyễn Hải Kế với Lịch sử và </i>

<i>Văn hoá Việt Nam” là tuyển tập </i>

<i>những bài viết hay nhất, xuất </i>

<i>sắc nhất của PGS.TSKH Nguyễn </i>

<i>Hải Kế. Vốn xuất phát từ một </i>

<i>nhà nghiên cứu Lịch sử, và trên </i>

<i>nền tảng tri thức Lịch sử ấy, PGS. </i>

<i>Nguyễn Hải Kế đã chọn nghiên </i>

<i>cứu sâu, chuyên biệt hơn với các </i>

<i>vấn đề của Văn hoá Việt Nam. </i>

<i>Mạch ngầm ấy đã chảy xuyên </i>

<i>suốt trong cuộc đời khoa học </i>

<i>của thầy và đã được kết tinh lại </i>

<i>trong cuốn sách này.</i>

</div>

<!--links-->