Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (152.79 KB, 6 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
TRIET HOC, SO 7 (218), T H A N G 7 - 2009
TRAN TH! LAN HUONGH
TRIEU QUANG MINH(**)
<i>Bai viel trinh bay boh ndi dung ca bin cua pham tru hieu trong Nho giao sa ky. Thu nhat, vi </i>
<i>n udi dudng, kinh trpng cha me, Khdng Tu va cac hpc trd cua dng diu cho rdng, trong su bao hieu cua </i>
<i>ngudi eon ddi vdi cha mc, nudi dudng phil di lien vdi kinh trpng. Thu hai, giu gin than the minh de </i>
<i>nudi chi hudng cua dng cha cung la su bao hieu cac bac sinh thanh. Thd ba, lam eon thi phai vang </i>
<i>ldi cha me, nhung khi cha me sai lim thi eon ciing phai biet ean ngan. Thd tu, hieu klidng chi the </i>
<i>hien d Idng kinh yeu khi cha me cdn sdng, ma cdn the hien a Idng lice thuong va viec hanh li khdng </i>
<i>cau thi, khdng thii qua cua ngudi con khi cha me qua ddi. </i>
<i>1. Nudi dudng, kinh irgng cha me </i>
Thdi Tay Chu, hidu chu ydu dugc
ddng nhu mcpt pham tru cua tdn giao de
chi viec thuc hien nhdng nguyen t i c thd
cung td tien v i duy tri dugc ndi gidng ndi
ddi tdng dudng. De'n thdi Khdng Tii, y
nghia tdn giio cua hieu dugc dem g i n lien
vdi y nghia luan ly, dao due gia tdc. Cdng
tu day trd di, cac quan he, pham tru dao
due (trong dd cd quan be cha me - con cii,
pham tru hieu) thudng bi chinh tri h o i .
Cac nha cim quydn thudng khdn kheo
chuyen hieu thanh t r u n g de bien trung,
hieu t h i n h cdng cu phuc vu cho nen thd'ng
tri ciia minh. Nhin chung, trong xa hdi
phong kien luc bay gid, hieu dao, vcii ndi
<i>h i m rdng hem ban chat cua chinh nd, dugc </i>
coi l i ca sd tinh t h i n cua xa hdi, duy tri su
dn dinh cua che dp gia tdc.
MOT S O NOI D U N G CO BAN C U A P H A M TRU "HIEU'
dudng dugc cha me, thi ngucri ta gpi la cd
hieu. Nhung den n h u gidng chd ngua thi
ngucri ta cdng nudi dugc vay. Cho nen neu
khdng cd Idng hieu kinh cha me trong khi
nudi dudng, thi nudi cha me v i nudi chd
ngua cd gi khac nhau?"(l). Nghia la, ddi
vcri cha me, ngudi cd cdng sinh thanh
Khdng nhdng the, trong quan niem
khd nhat la con cai ddi vcii cha me cd gid
dugc ve hoa vui mai mai hay khdng. Chu
cdn nhu cd viec gi can lam, con cai lam
thay cho cha me, cd gi ngon thi mdi cha me
an, day chic gi da la cd hidu?"(2). Nhu vay,
cd the thay, vcii xua't phat dicm mang yeu
td duy vat nhung khdng he sieu hinh, cue
doan, Khdng Tu yeu ciu ngucii lam con vd'n
phii cd tam hidu de thuc h i n h dao hieu
nhu mpt le tat nhien trong sudt cudc ddi.
Dang tide la, cac the he n h i Nho ve sau it
chd y den yeu ciu nay, ma thudng nang vd
thuc hanh le nghi ddi vdi cha me theo
nhung quy t i c , chuan muc da cd.
Manh Tii da nha't quan va tidp tuc
p h i t trien ham y trdn cua Khdng Tu trong
luan thuyet cua minh vcri viec dng dua ra
nam dieu coi la b i t bleu, do la: "Tay chan
ching chiu cu dipng ma lam bat cd viec gi
de cham sdc nudi dudng cha me khi gia
yeu, dd la dieu b i t hieu thu nha't. Ham mo
(1) Trdn Trpng Sam, Kieu Bach Vu Thuan ibien
<i>dich). Td thu. Nxb Quiin dpi nhan dan, Ha Npi, </i>
2003, tr. 127,
<i>(2) Sdd., tr,127-128, </i>
<i>(3) Sdd., tr,689. </i>
TRAN THJ LAN HUONG - TRIEU QUANG MINH
con khdng gi Idn b i n g l i m cho cha me
Nhu vay, cd the thay, c i Khdng Tu,
Manh Tu v i Tuan Tu ddu n h i n manh de'n
"tinh nhan" de phan biet ranh gidl, d i n g
cap, cdng nhu su g i n lidn gida hai yeu td:
con va ngucii. Neu viec bao hieu cha me chi
dung d nudi dudng veil tdn chi cd't cho an
no, an ngon, thi mcii chi la cham tcri ducing
bien cua nghia vu, chd chua den dugc vdi
b i n chat ngudi dich thuc. Tuy nhien, de cd
thd phung dudng v i kinh trpng cha me thi
theo Khdng Tii, khi "cha me gia cdn sdng"
ngudi con "khdng dugc di chcri xa", "neu cd
di thi phii ndi rd noi n i o cu the"(6). Tuy
yeu cau nay khdng dugc dat thanh mpt npi
dung rieng biet, nhung lai cd tinh chi't chi
phdi manh me ddi vdi hanh ddng cua cac
n h i Nho. Vd co ban, Nho giao sa ky yeu
ciu phan lam con di phai bao, ve p h i i vao
trinh de cha me dugc biet va cdng la de
van hdi cha me xem ngucii cd dieu gi can
dan hay khdng. Quan diem nay cd y nghia
giao due sau sic, nhung vd sau, cac n h i
<i>2. Giu gin than the minh dc ndi chi </i>
<i>hudng cua dng cha </i>
Gid gin than the minh de ndi chi
hudng cua dng cha cdng la the hien su
ham on ddi vdi cac bac sinh t h i n h . Ndi
dung n i y xua't p h i t t u su sung kinh ddi
vcii cii due sinh sdi, tiep ndi v i coi trpng
cai gd'c cua ngucii Trung Hoa. Theo dd,
sinh menh cua ngudi con l i do cha me
trao cho. Ngucil con cd t r i c h nhiem quy
trpng b i n than minh va tiep ndi q u i trinh
sinh t h i n h ma dng cha da tao dung dugc.
<i>Theo Hieu kinh, t d hinh hai de'n tdc, </i>
da cua ngucii con deu l i cua me cha cho va
do vay, ngudi con phai cd t r i c h nhiem giu
gin t h i n the minh. Sau nay, khi phat trien
quan diem dd cua Khdng Tii, Manh Tu,
<i>trong chuong Ly lau chuong cd thugng, </i>
cho r i n g : "Trong cic viec cin phung su thi
vice n i o l i quan trgng nhi't? Viec phung
<i>(4) Sdd., tr.710. </i>
<i>(5) Nguyfen Hien Le - Clan Chi. Tuan Td. Nxb Van </i>
hoa, Ha Noi, 1994, tr.236.
(6) Xem: T r i n Trpng Sam, Kieu Bach Vu T h u a n
(bien dich). 5rfrf.,tr.176.
MOT SO NQI DUNG CO BAN CUA PHAM TRU "HIEU"
Quan niem cua Nho giao sa ky coi gid
gin than the la mdt ndi dung cua hieu dao
mang yeu td duy vat va cho thay tinh bien
chiing sau sic. Theo chudi bien chiing vd
cung ay, xuat p h i t diem cua tdn tai cdng
chinh l i tdn tai trong q u i trinh sinh
thanh. Chinh vi vay, dao hidu quy dinh
ngudi con khdng chi phai quy trpng sinh
menh cua minh, ma cdn phii cd trach
nhiem tiep ndi sinh menh cua td tien. Ve
sau, h i m y tiep ndi sinh menh b i n g each
sinh con ndi ddi dugc tach ra thanh mdt
npi dung dcic lap. Do dd, gid gin than the
minh dugc xem la cai gd'c cua sinh thanh,
theo nghia duy tri tdn tai rieng de ndi tidp
chi hucing su nghiep chung cua td tien.
Theo Khdng Tu, khi ngucri cha cdn
sdng thi quan sat chi hudng cua ngucii
con, khi nguiii cha chet thi quan s i t hanh
vi cua ngudi con. Neu ba nam sau khi cha
mat, ngudi con khdng thay ddi nhung quy
tic ciia dao lam con ddi vdi cha, nhu vay
dugc gpi la ngudi con cd hieu vay(9). Tuc
la, phan lam con, luc cha cdn sdng thi
trpng chuc tudc, quydn luc, it gin vao b i n
chat cua vice thuc banh dao hieu theo
ddng nghia.
<i>3. Can ngan cha me khi hg sai lam </i>
Cac nha Nho sa ky cho rang, lam con
thi phii vang ldi cha me, nhung khdng
yeu ciu thuc hanh hieu mdt each thu
dpng. Cling nhic, mdt chidu. Cdng gidng
nhu trung vcii vua phai biet nghe theo
(9) Xem: ^rfrf., tr.l 15.
(10) Doan T r u n g C^on, Huyen IMac Dao Nhon (dich).
<i>Hieu kinh. Nxb Tdng hcyp, D6ng Nai, 2003, tr,78. </i>
TRAN Till LAN HUONG - TRIEU QUANG MINH
Ve sau, Tuan Tu giii thich ky hon y
cua Khdng Tu vd viec con khdng theo menh
cha nhu sau: "Tdng menh t i c t h i n nguy,
b i t tdng menh t i c t h i n an, hieu t u b i t
tdng menh nai chung; tdng menh t i c t h i n
nhuc, bat tdng menh t i c than vinh, hieu t u
bat tdng menh nai nghia; tdng menh t i c
cim thd, bat tdng menh t i c tu sue, hieu t u
bat tdng menh nai kinh"(ll). Nghia l i , cd
ba trudng hcpp con khdng vang menh cha:
<i>mdt li, vang menh thi ngudi than nguy, </i>
khdng vang menh thi ngucii than yen. Gap
trudng hcpp nay, ngudi con bieu khdng
<i>vang menh la dung. Hai li, vang menh thi </i>
ngucri than nhuc, khdng vang menh thi
ngudi than vinh. Gap trucing hcpp nay,
ngucii con hieu khdng vang menh la nghia.
<i>Ba li, vang menh thi khdng khac gi loii </i>
cim thu, khdng vang menh thi hcpp l i giao.
Vd ly va vd tinh, con p h i i vang ldi cha
me, nhung neu vang ldi mcit cich thu
dpng, cdng nhic, theo ea y sai, gay anh
hudng de'n ca cha me thi lai la hai cha me.
Chinh vi vay, b i n than ngudi con cdng
phii ludn cd g i n g hpc hdi de cd kien thuc
phan biet cic hanh ddng dung sai, phai
trai. Chi khi nhan thuc dugc dung b i n
chat vi'n de thi ngucii con mdi biet nen
vang menh cha, hay can ngan cha. Mac du
day l i quan diem tich cue, cd tinh hai
chidu, mem deo v i bao ham ydu td d i n chu
cua Nho giio sa ky, nhung cd the thay, khi
dugc trien khai tren thuc te thi tinh phuc
tung cua ngudi con ddi vdi cha me v i n
dugc yeu ciu nang hon. C h i n g ban, khi
cha sai thi ngudi con p h i i het muc khuyen
ean, nhung neu khuyen khdng dugc thi
p h i i kinh ma khdng dugc trai, neu cha me
cd gian ma b i t chiu khd sd cdng khdng
dugc o i n than. Day cdng cd the coi la mdt
<i>4. Tetu theo le, khdng cau thi, khdng </i>
<i>thai qui </i>
Theo quan diem cua Nho giao so ky,
Idng kinh yeu ddi vdi cha me l i gd'c cua
bleu. Nhung, hieu khdng chi the hien d
long kinh yeu khi cha me cdn sd'ng, m i
cdn the hien d Idng tide thuong v i viec
h i n h Id khi cha me qua dcii. Vd viec nay,
"cd lan Tu Cdng hdi: NgucM chdt rdi cd biet
gi nda khdng? Khdng Tu tra ldi: Ndu ta
ndi ngudi chet rdi ma cdn biet thi sg
nhdng con c h i u hieu t h i o lieu chet theo
dng cha; neu ta ndi ngucii chet rdi ma
khdng biet gi thi sg con chau b i t hieu, cha
me chet bd khdng chdn"(12). Nghia la, cai
quan trpng khdng phai l i cd cdng tim xem
ngudi chet da sang the gidi ben kia cdn
biet gi ve the gidi n i y hay khdng, ma van
dd la viec hanh Id cua con chau sau khi
cha me qua ddi. Khdng Tu coi vice con
c h i u tidn cha me sang the gicii k h i c l i cii
chi hieu t h u i n , nhung dng cdng ludn nhic
nhd r i n g , mpi vice deu khdng dugc t h i i
<i>(11) Nguyen Hien Le, Gian Chi. Tuan Td Sdd,, </i>
t r . l 5 9 ,
MOT SO NOI DUNG CO BAN CUA PHAM TRU "HIEU"
hien mdt trong nhiing dac diem chung cua
triet thuyet Trung Hoa cd dai la coi trpng
su can bing, hai boa, phan ddi mpi su pha
each, vucpt ngudng.
Sau dd, Manh Tu phat trien quan diem
ciia Khdng Tu va nhan manh r i n g , viec
phung dudng cha me khi cha me cdn sdng
chua dang ke l i viec Icrii lao cua ke lam con,
mai tang cha me trong con tu biet mcii la
viec trpng dai hon bet cua ngudi con cd
hieu. Gidng Manh Tu, Tuan Tu cdng cho
ring, te tu l i td cai tinh y, tucing nhd, ham
mp cii long trung tin, kinh ai rat muc, l i
nghi 11 giai bay Idng trung t h i n h , cung
kinh mdt each trang trpng nhat v i do dd,
Nhu vay, neu d Khdng Tu, vi'n dd dua
tien ngudi da khuat cdng la mdt trong
nhdng each the hien dao hieu v i di lidn vcii
do, Khdng Tu cdng nhic nhd dua ma la su
bat thudng, cho ndn tranh an mac dpp,
khdng khdc ldc vat va, khdng tau nhac dn
ao, cang khdng dugc vi dau xdt m i khdng
thiet den tam than minh..., thi cac hpc trd
ciia dng lai thucing lam cho viec "thd thac"
thanh rucim ra, ciing nhic, tham chi cdn
vucpt qua gicii han ba nam, khien cho viec
thuc hanh dao hieu theo nghia n i y trd
thanh quy dinh k h i t khe den khic nghiet,
gay ra nhidu hau qua dang tide.
Thuc banh dao hieu theo quan diem
ciia Nho giio sg ky thay ddi tuy noi, tuy
luc, song ludn dugc dat d vi tri quan trpng
nhat. Tuy nhien, chd hidu d day chu ydu
ndi ve dao bieu cua dang nam nhi, chu
khdng phii dao hieu chung cho ta't c i mpi
phii vcW c i me... T h i n h ra, quan diem cua
Nho giao so ky vd hieu v i n the hien nhieu
tinh d i n g cap va thai dp trpng nam khinh
nd. Khdng nhdng the, theo quan niem cua
Nho giao so ky, "bat hieu cd ba didu, trong
dd khdng cd ngudi ndi ddi l i dieu bat hieu
Icin nha't"(13). Nhiing ndi dung nay v i n
cdn tdn tai va cd mdt anh hucing khdng
nhd trong xa hpi ngay nay v i la mipt trong
nhiing nguyen nhan can ban lam giim
tinh tich cue, nhan dao cua pham tru hieu
ndi rieng va cua Nho giao so ky ndi chung.
Mac du cdn nhieu y kien khac nhau ve
"cdng" va "tdi" cua Nho giio trong lich su,
song gat sang mdt ben nhdng milt ban che
nha't dinh, quan niem vd hieu cua Nho
giao so ky da thuc su de lai nhdng gia tri
dang tran trgng, vucpt thcM gian. Trong khi
dd, "Ddi vcii ngudi Viet Nam, Nho giao cdn
hon la mcit hpc thuye't ghi chep trong sach
cua thanh hien; dd la mdt di s i n cua lich
su, mdt di s i n co b i n de tiep thu, de chdng
lai, de vugt qua trong qua trinh chuyen
bien lich su ma da't nude dang phai trai
qua trong thcri dai hien nay"(14). Su khang
dinh nay cd thd chua that su thoa dang,
song rd rang, vice trd lai nghien ciiu v i
khai thac sau hon nhiing ndi dung co ban
(13) Tran Trpng Sam, Kieu Bach Vu T h u a n (bien
<i>dich). Tu thu Sdd., tr.670. </i>
<i>(14) Nguydn KhAc Vien, Ban vi dao Nho. Nxb Thd </i>
gicji. Ha Noi, 2003, tr,4.