Phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRƯƠNG THỊ HỊA

PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ
TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ LỚP 11 (VẬN DỤNG Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LƯƠNG TÀI, BẮC NINH)

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ

HÀ NỘI – 2015
i


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRƯƠNG THỊ HỊA

PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ
TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ LỚP 11 (VẬN DỤNG Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LƯƠNG TÀI, BẮC NINH)

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN LỊCH SỬ
Mã số: 60140111

Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Thanh Tú

HÀ NỘI – 2015
ii


LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới giảng viên TS.
Hoàng Thanh Tú, người đã chỉ bảo, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi
điều kiện thuận lợi để em hoàn thành luận văn này.
Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới tồn thể các thầy cơ giáo trường
Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Thư viện trường Đại học Giáo
dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội,
các thầy cơ giáo và tồn thể các em học sinh trường THPT Lương Tài đã
nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong thời gian em làm luận
văn.
Cuối cùng em xin trân trọng cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã
luôn quan tâm, động viên và giúp đỡ em trong q trình hồn thành luận văn.
Hà Nội, ngày 15 tháng 11 năm 2015
Học viên thực hiện

Trương Thị Hòa

iii


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CNTB

Chủ nghĩa tư bản

CNXH

Chủ nghĩa xã hội

CTTG

Chiến tranh thế giới

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

LSTG

Lịch sử thế giới

LSVN

Lịch sử Việt Nam

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

iv


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Bảng tổng hợp ý kiến giáo viên và học sinh về phương pháp dạy
học theo chủ đề trong giờ học lịch sử (Tỷ lệ:%) ............................................. 36
Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra của học sinh lớp đối chứng và lớp
thực nghiệm (Theo nhóm điểm và tỷ lệ %) .................................................... 97

v


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1.1. Biểu đồ tổng hợp ý kiến học sinh về mức độ yêu thích đối với
các phương pháp học tập môn Lịch sử (Tỷ lệ %) ........................................... 37
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ thể hiện mức độ yêu thích của học sinh lớp đối chứng
(11D1) và lớp thực nghiệm (11D2) (Tỷ lệ %) ................................................ 94
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ thể hiện mức độ tham gia của học sinh vào các hoạt
động được tổ chức trong lớp học ở lớp đối chứng (11D1) và lớp thực nghiệm
(11D2) (Tỷ lệ %) ............................................................................................. 95
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ so sánh kết quả bài kiểm tra của hai lớp đối chứng và lớp
thực nghiệm (Tỉ lệ %) ..................................................................................... 98

vi

MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................ ii
Danh mục các bảng ........................................................................................iiiii
Danh mục các biểu đồ .................................................................................... iiiv
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 9
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 9
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 11
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................... 17
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................. 17
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................... 18
6. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 18
7. Đóng góp của đề tài..................................................................................... 18
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .................................................... 19
9. Cấu trúc luận văn ........................................................................................ 19
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT 20
1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 20
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ....................................................................... 20
1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của việc vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở
trường THPT ................................................................................................... 24
1.1.3. Yêu cầu cơ bản khi vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở
trường THPT ................................................................................................... 25
1.1.4. Một số định hướng vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở
trường THPT ................................................................................................... 27
1.2. Thực trạng vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở trường THPT .. 30
1.2.1. Mục đích, nội dung điều tra, khảo sát .................................................. 30
1.2.2. Kết quả khảo sát .................................................................................... 31

1.2.3. Những vấn đề đặt ra cần giải quyết ...................................................... 39
vii


CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH
LỊCH SỬ LỚP 11 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG ..................... 42
2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của chương trình Lịch sử lớp .............. 42
2.1.1. Cấu trúc chương trình Lịch sử lớp 11................................................... 42
2.1.2. Nội dung kiến thức chương trình Lịch sử lớp 11 .................................. 43
2.2. Xây dựng các chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 ở Trường THPT
Lương Tài, Bắc Ninh....................................................................................... 46
2.2.1. Cơ sở xây dựng các chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 ở Trường
THPT Lương Tài, Bắc Ninh ............................................................................ 46
2.2.2. Xây dựng các chủ đề Lịch sử ................................................................ 48
CHƯƠNG 3. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ
TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ LỚP 11 Ở TRƯỜNG THPT LƯƠNG
TÀI, BẮC NINH. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................ 70
3.1. Một số nguyên tắc và yêu cầu khi lựa chọn phương pháp dạy học theo
chủ đề .............................................................................................................. 70
3.2. Một số phương pháp dạy học phù hợp với các chủ đề của chương trình
Lịch sử lớp 11 ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh .................................... 72
3.2.4. Dạy học nêu vấn đề ............................................................................... 81
3.2.5. Dạy học theo dự án ............................................................................... 84
3.3. Thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 88
3.3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................ 88
3.3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm ..................................................... 89
3.3.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ................................................ 89
3.3.4. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 91
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 102
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 104

PHỤ LỤC ...................................................................................................... 107

viii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất nước ta đang bước vào giai đoạn cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa với
mục tiêu đến năm 2020 Việt Nam sẽ từ một nước nông nghiệp về cơ bản trở
thành nước công nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Xuất phát từ u
cầu đó địi hỏi giáo dục phải có những chuyển biến mới để đào tạo ra lớp
người lao động năng động, sáng tạo và phát triển toàn diện. Cùng với các môn
học khác, môn Lịch sử trong trường phổ thông góp phần to lớn trong việc
giáo dục thế hệ trẻ thành nguồn nhân lực chất lượng cao. Nâng cao chất lượng
giáo dục được xem là vấn đề sống còn. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc
về giáo dục chỉ rõ: “Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và
học, phương pháp thi và kiểm tra theo hướng hiện đại, nâng cao chất lượng
giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền
thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực
hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội” [34, tr.131].
Thực tiễn giáo dục trong những năm gần đây cho thấy, việc giáo dục
Lịch sử cho học sinh đã có những bước phát triển nhất định. Nhiều giáo viên
cố gắng trong cải tiến phương pháp và nâng cao tính hấp dẫn của mơn học.
Một số học sinh đã vươn lên đạt điểm cao trong các kì thi học sinh giỏi mơn
Lịch sử. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, hiệu quả giáo dục Lịch
sử còn nhiều bất cập, hạn chế gây ra sự bức xúc và trở thành nỗi lo âu của cả
xã hội. Điều đó khơng chỉ được phản ánh qua điểm số các kì thi tốt nghiệp
phổ thơng và thi tuyển vào đại học, cao đẳng mà còn qua kết quả điều tra xã
hội học, qua các sân chơi truyền hình và dư luận xã hội.
Dạy học tích hợp là một trong những quan điểm dạy học phù hợp với

mục tiêu đổi mới và đáp ứng được nhu cầu học tập của học sinh hiện nay.
Dạy học tích hợp góp phần tạo tư duy lôgic cho học sinh, kiến thức cung cấp
cho học sinh mang tính hệ thống và có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Dạy học


tích hợp là cách dạy học hiệu quả trong việc hướng dẫn học sinh huy động
những kiến thức đã học, rèn luyện các kĩ năng học tập. Vì vậy, nếu áp dụng
dạy học tích hợp để dạy và học các mơn học ở trường phổ thơng sẽ phát huy
tính tích cực, chủ động và gây hứng thú học tập cho học sinh.
Nhiều nước trên thế giới đã vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong
q trình biên soạn sách giáo khoa. Ở mức độ cao, nhiều môn học được tích
hợp thành các mơn chung (ví dụ như tích hợp các mơn Vật lý, Hóa học, Sinh
học thành mơn Khoa học tự nhiên…) và thành một môn mới. Ở mức độ vừa,
các môn học gần nhau được ghép thành một mơn chung, nhưng vẫn giữ vị trí
độc lập, chỉ tích hợp ở các phần trùng nhau. Vận dụng trong môn Lịch sử, có
thể dạy học tích hợp nội dung mơn Lịch sử theo chủ đề, chuyên đề giúp học
sinh hình thành kiến thức hệ thống. Có thể tích hợp liên môn giữa môn Lịch
sử với các môn học khác nhằm làm cho kiến thức các môn bổ sung cho nhau:
Lịch sử và ngôn ngữ, Lịch sử và Kinh tế, Lịch sử và triết học, Lịch sử và Văn
học, Lịch sử và Địa lý…
Trước những hạn chế còn tồn tại trong q trình dạy và học ở trường
phổ thơng đặt ra yêu cầu phải đổi mới toàn diện nhằm nâng cao chất lượng
mơn Lịch sử, đặc biệt là tích cực chuẩn bị từ sau năm 2015 thực hiện chương
trình giáo dục phổ thơng mới. Đổi mới q trình dạy học Lịch sử là đổi mới
từ mục tiêu đến nội dung chương trình, phương pháp và hình thức tổ chức dạy
học, hình thức và nội dung đánh giá cũng như các điều kiện dạy học và đặc
biệt là đội ngũ giáo viên. Tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử
ở trường Phổ thông Việt Nam, các nhà khoa học, nhà quản lý giáo dục, giảng
viên, giáo viên đã đề xuất một số định hướng ban đầu về việc xây dựng
chương trình và SGK mơn Lịch sử ở trường Phổ thông sau năm 2015. Một

trong những phương án nhận được sự ủng hộ đông đảo nhất tại hội thảo là đề
nghị áp dụng dạy học Lịch sử theo chủ đề ở trường THPT.
Trong công cuộc chuẩn bị cho chương trình mới sau năm 2015 Bộ giáo
dục và đào tạo đã có cơng văn Số: 4099/BGDĐT-GDTrH về việc hướng dẫn


thực hiện nhiệm vụ Giáo dục Trung học năm học 2014-2015 đã hướng dẫn:
Tạo điều kiện để các cơ sở giáo dục trung học chủ động, linh hoạt trong việc
thực hiện chương trình; xây dựng kế hoạch giáo dục theo định hướng phát triển
năng lực học sinh thông qua việc điều chỉnh nội dung dạy học theo hướng tinh
giản; xây dựng các chủ đề tích hợp nội dung dạy học, đảm bảo chuẩn kiến
thức, kỹ năng và thái độ của từng cấp học phù hợp với điều kiện thực tế của
nhà trường, địa phương và khả năng của học sinh. Trên cơ sở kế hoạch dạy
học đã được phê duyệt, tổ/nhóm chun mơn, giáo viên có thể thiết kế tiến
trình dạy học cụ thể cho mỗi chủ đề mà không nhất thiết phải theo bài/tiết
trong sách giáo khoa. Mỗi chủ đề có thể được thực hiện ở nhiều tiết học, mỗi
tiết có thể chỉ thực hiện một hoặc một số bước trong tiến trình sư phạm của
bài học. Đây là cơ hội để các trường từng bước tiếp cận với quá trình đổi mới
tuy nhiên việc thực hiện bước đầu cịn gặp một số khó khăn.
Từ những lí do trên, với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy
và học môn Lịch sử và sẵn sàng để tham gia vào đổi mới q trình dạy học
Lịch sử, tơi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Phương pháp dạy học
theo chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 (Vận dụng ở trường THPT
Lương Tài, Bắc Ninh”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong nhiều cuốn sách, các nhà nghiên cứu đã đề cập đến dạy học tích
hợp và vai trị, ý nghĩa to lớn của dạy học tích hợp trong quá trình đổi mới và
nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay.
Trong giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử tập I” do Phan Ngọc
Liên chủ biên (2010) có đề cập đến dạy học tích hợp. Đặc biệt, trong đó đã

nhấn mạnh đến dạy học tích hợp liên mơn. Việc dạy học tích hợp liên mơn
địi hỏi giáo viên lịch sử khơng chỉ có kiến thức vững chắc về bộ mơn mà cịn
phải nắm vững nội dung, chương trình các môn học được giảng dạy ở trường
phổ thông, trước hết là Văn học, Địa lí, GDCD. Học sinh có vai trị tích cực,
chủ động trong việc học tập theo hướng tích hợp vì ở đây các em huy động


những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện. Các em được ôn
tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức cao hơn và biết vận dụng thông
minh trong học tập. Tuy không đề cập nhiều theo hướng tích hợp chủ đề
nhưng tài liệu đã tập trung phân tích rõ ý nghĩa của dạy học tích hợp trong xu
thế phát triển chung của giáo dục hiện nay đặc biệt là nhấn mạnh sự tích hợp
liên môn giữa các môn học.
Tài liệu được biên soạn với mục đích hướng dẫn ơn tập như: “Hướng
dẫn học và ôn tập lịch sử trung học phổ thông” tập 1, tập 2 (2003) cũng do
Phan Ngọc Liên chủ biên chỉ ra: việc ôn tập tổng kết trong môn Lịch sử ở
trường phổ thông phải chú ý đến mối quan hệ giữa lịch sử dân tộc và lịch sử
thế giới. Do đó, chúng ta có thể vận dụng dạy học theo chủ đề trong các bài
ôn tập để củng cố kiến thức cho học sinh đồng thời chú ý đến việc xây dựng
các chủ đề tích hợp kiến thức lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam.
Phương pháp dạy học Lịch sử theo chủ đề tạo cho giáo viên có thể linh
hoạt trong quá trình giảng dạy, học sinh học được nhiều và chủ động tìm tịi,
chiếm lĩnh kiến thức. Hơn nữa khi học theo chủ đề sẽ giúp học sinh ơn tập có
hệ thống và dễ dàng ghi nhớ kiến thức. Trong cuốn Phương pháp ôn tập Lịch
sử ở trường phổ thông – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn (2012) TS. Hoàng
Thanh Tú đã chỉ ra việc căn cứ vào trình độ học sinh, loại bài ôn tập trong
chương trình, mục tiêu cần đạt để lựa chọn, cấu trúc nội dung ơn tập phù hợp
với hình thức tổ chức và phương pháp tiến hành. “Các nội dung ơn tập có thể
cấu trúc theo hai kiểu điển hình là cấu trúc theo chủ đề khái quát và so sánh
các sự kiện trong mối quan hệ đồng đại/lịch đại và cấu trúc theo chủ đề

tương ứng với các nội dung về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, khởi nghĩa,
kháng chiến, chiến tranh”[29, tr. 215-216]. Dạy và học Lịch sử theo các chủ
đề, chuyên đề không chỉ tạo tư duy logic cho học sinh, tăng khả năng hiểu
bài…mà cịn giúp q trình ơn tập hiệu quả hơn. Trên cơ sở đó học sinh được
ơn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức độ cao và biết vận dụng sáng
tạo trong học tập.


Trong giáo trình “Phương pháp dạy học mơn Lịch sử ở trường THPT”
của PGS.TS Vũ Quang Hiển và TS. Hoàng Thanh Tú đồng chủ biên (2014)
đã trình bày khái niệm chung về dạy học tích hợp và nhấn mạnh vận dụng tích
hợp trong mơn Lịch sử, nhiệm vụ của giáo viên và học sinh cũng như những
ưu điểm của dạy học tích hợp. Theo đó, mơn Lịch sử có thể được tích hợp lại
thành các chủ đề, chun đề vì giữa các chương, các bài, các phần có mối
quan hệ chặt chẽ giúp cho học sinh hình thành kiến thức một cách có hệ
thống. Có thể tích hợp liên mơn giữa môn học Lịch sử với các môn học khác
làm cho kiến thức các môn học bổ sung cho nhau, giúp học sinh hiểu sâu sắc
hơn các sự kiện đã học. Giáo viên là người chủ động trong việc phân tích nội
dung chương trình và lựa chọn các phương pháp, phương tiện phối hợp trong
q trình dạy học tích hợp. Và khâu chuẩn bị bài của học sinh là một yếu tố
quan trọng quyết định sự thành công của phương pháp này.
Trong cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử”(2002)
TS. Ngô Minh Oanh trong bài viết “Về mối quan hệ giữa kiến thức lịch sử thế
giới và lịch sử Việt Nam ở trường phổ thông” đã nêu lên cơ sở thực tiễn và cơ
sở khoa học của vấn đề và con đường, biện pháp sử dụng kiến thức lịch sử thế
giới để dạy tốt lịch sử Việt Nam. Vận dụng kiến thức lịch sử thế giới để dạy
tốt lịch sử Việt Nam là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học và vai trò
của người giáo viên là vô cùng quan trọng trong việc vận dụng sáng tạo các
phương pháp và biện pháp dạy học thích hợp. Từ mối quan hệ mật thiết gắn
bó giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam chúng ta có thể xây dựng được

các chủ đề lịch sử phù hợp dựa trên sự tích hợp kiến thức lịch sử thế giới và
Việt Nam góp phần giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn tiến trình lịch sử dân tộc,
so sánh với các dân tộc trên thế giới cũng như sự đóng góp của dân tộc vào
lịch sử nhân loại.
TS. Nguyễn Anh Dũng trong bài viết “Tích hợp kiến thức các bộ môn
khoa học xã hội trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” in trong “Một số
chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử” (2002) đã trình bày một số vấn đề


về tích hợp các kiến thức bộ mơn khoa học xã hội (chủ yếu là Địa lý, Văn
học, GDCD) trong dạy học lịch sử. Tuy chỉ khái quát về xu hướng tích hợp
liên mơn trong dạy học Lịch sử mà khơng đề cập đến tích hợp lịch sử theo
chủ đề nhưng bài viết đã nhấn mạnh xu hướng tích hợp ngày càng phổ biến ở
trong nước cũng như trên thế giới và hiệu quả to lớn khi dạy học tích hợp.
Ở một góc nhìn khác, nhà sư phạm N.G.Đai-ri (1973) lại tiến hành
phân tích và chỉ rõ những yêu cầu quan trọng nhất của giờ học và việc chuẩn
bị giờ học lịch sử trong chuyên khảo “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế
nào?”. Tác giả nhấn mạnh đến việc thiết lập hệ thống kiến thức trong các bài
học vì “Nội dung của hầu như giờ học nào cũng đều gắn bó chặt chẽ với
những giờ học trước và giờ học sau” [11, tr. 98]. Việc xây dựng thành các
chủ đề trong môn Lịch sử sẽ giúp học sinh thấy rõ hệ thống kiến thức vì các
sự kiện có mối quan hệ gắn bó với nhau.
Trong luận văn thạc sĩ “Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy
học Lịch sử ở trường phổ thông trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay”
(2010) của Trần Thùy Chi cũng đã trình bày vận dụng dạy học theo quan
điểm tích hợp liên mơn. Theo đó, khi vận dụng liên mơn trong dạy học Lịch
sử có thể vận dụng dạy học tích hợp các chuyên ngành Lịch sử trong một giai
đoạn lịch sử và dạy học tích hợp các chuyên ngành Lịch sử theo một chủ đề,
chuyên đề và dạy học tích hợp liên môn giữa Lịch sử với Văn học, Địa lí,
GDCD… Dạy học tích hợp theo quan điểm liên mơn là một phương pháp dạy

học phù hợp với đặc trưng môn học, yêu cầu đổi mới của giáo dục.
“Xu thế tích hợp mơn học trong nhà trường phổ thơng” đăng trên Tạp
chí giáo dục 2/2002 của TS. Nguyễn Minh Phương và TS. Cao Thị Thặng đã
nêu lên những quan điểm chung về tích hợp, xu hướng tích hợp ở nước ngồi
và đề xuất xây dựng mơn học theo quan điểm tích hợp ở Việt Nam. Theo đó,
ta thấy được tích hợp là một xu hướng mới đã và đang được nhiều nước trên
thế giới quan tâm thực hiện với nhiều hiệu quả to lớn.


Nước ta đang tiến tới xây dựng một chương trình và bộ SGK Lịch sử
phù hợp với yêu cầu của đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục phổ thơng sau
năm 2015. PGS.TS. Nghiêm Đình Vỳ trong báo cáo tham luận “Một số suy
nghĩ ban đầu về định hướng xây dựng chương trình và SGK mơn Lịch sử ở
trường phổ thông sau 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch
sử ở trường phổ thông Việt Nam đã nhấn mạnh: Hiện nay môn Lịch sử ở
THPT đang được học theo chương trình đồng tâm với THCS, nhưng mức độ
chưa được tốt. Chúng tôi đề nghị không nên học lặp lại mà nên áp dụng dạy
theo chủ đề cả về lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Nói như vậy khơng có
nghĩa là mơn Lịch sử là môn tự chọn, mà như trên tôi đã đề nghị phải là môn
cơ bản, bắt buộc. Nhưng vẫn nên theo xu thế là trong nội bộ môn Lịch sử có
những chủ đề bắt buộc và có cả chủ đề tự chọn”. Xuất phát từ thực trạng dạy
và học môn Lịch sử ở trường phổ thơng hiện nay thì u cầu đổi mới là vấn
đề cấp bách. Dự kiến dạy học lịch sử theo những chủ đề là một trong những
hướng đi phù hợp và đúng đắn với thực tế giáo dục của chúng ta hiện nay. Đó
là xu thế phát triển chung mà nhiều nước trên thế giới đã và đang thực hiện
với nhiều những thành tựu to lớn.
TS. Nguyễn Xuân Trường trong bài viết“Nhìn nhận lại chương trình,
SGK Lịch sử hiện hành và một số vấn đề trao đổi, định hướng xây dựng
chương trình, SGK sau năm 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy
học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam đã đề xuất ở cấp THPT, nội dung

kiến thức lịch sử không lặp lại tiến trình như THCS, mà được thiết kế thành
các chủ đề. Tuy nhiên, phải đảm bảo tính tồn diện giữa các chủ đề về chiến
tranh với chủ đề về kinh tế, văn hóa. Như vậy, có thể thấy dạy học theo chủ
đề là một trong những định hướng được nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý
giáo dục đưa ra tại hội thảo và đây là một trong những hướng đi đúng đắn,
phù hợp với thực trạng dạy và học Lịch sử ở nước ta hiện nay góp phần xây
dựng chương trình SGK mới sau năm 2015.


Tháng 10 năm 2013 một hội thảo quốc tế “Đổi mới và hiện đại hóa
chương trình và sách giáo khoa theo định hướng phát triển bền vững” được
tổ chức tại Hà Nội nhằm tăng cường hợp tác, nghiên cứu, trao đổi kinh
nghiệm phục vụ cho chương trình đổi mới sau năm 2015. Trong hội thảo, TS.
Hồng Thanh Tú đã trình bày quan điểm của mình về vai trị của SGK và đề
xuất ý kiến cho SGK mới trong bài viết “Biên soạn và sử dụng sách giáo
khoa lịch sử phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh”.
Qua khảo sát ý kiến đánh giá mong muốn của GV và HS về SGK Lịch sử,
cũng như ưu điểm trong SGK của các nước như Vương quốc Anh và
Australia tác giả đề xuất ý kiến cho việc biên soạn SGK mới trong dạy học
môn học Lịch sử ở Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực của HS
THPT. Về nội dung, theo các chủ đề của chương trình quốc gia, SGK được
biên soạn theo hướng tích hợp lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam, các sự
kiện quan trọng được lựa chọn làm chủ đề nghiên cứu sâu (bắt buộc hoặc tự
chọn), tập trung vào những vấn đề gắn với thực tiễn cuộc sống hoặc có ý
nghĩa với HS trong hiện tại và tương lai.
Cũng tại hội thảo này, PGS. TS. Nghiêm Đình Vỳ đã đề xuất “Đổi mới
việc biên soạn SHK Lịch sử ở trường phổ thơng trong q trình hội nhập
quốc tế”. Trong đó trình bày dự kiến SGK ở trường trung học phổ thông nên
viết dưới dạng chủ đề. Chủ đề cũng chính là sự tích hợp kiến thức mơn học
gồm những nội dung có tính tổng qt, có thể riêng biệt cũng có thể liên quan

đến nhiều lĩnh vực, liên quan giữa thế giới và Việt Nam, gắn liền với thực
tiễn. Tác giả cũng nhấn mạnh đây là xu thế hiện nay của nhiều nước trên thế
giới.
Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu ở trên đã trình bày những nội
dung cơ bản về dạy học tích hợp và nhấn mạnh vận dụng dạy học tích hợp
trong mơn Lịch sử, nhiệm vụ của giáo viên và học sinh cũng như những ưu
điểm của dạy học tích hợp. Khẳng định tích hợp là một xu hướng chung của
nhiều nước trên thế giới và là xu thế tất yếu trong quá trình đổi mới ở nước ta.


Tuy nhiên, các tài liệu chưa đi sâu vào việc xây dựng các chủ đề tích hợp
trong mơn Lịch sử, vận dụng các phương pháp dạy học vào dạy các chủ đề
Lịch sử. Trên cơ sở đó, luận văn sẽ đi sâu vào trình bày cơ sở lí luận, thực tiễn
của dạy học Lịch sử theo chủ đề, đề xuất một số chủ đề và phương pháp dạy
học các chủ đề đó trong chương trình Lịch sử lớp 11 THPT và áp dụng cho
đối tượng học sinh tại trường THPT Lương Tài.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 ở
trường THPT.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Dạy học tích hợp các chủ đề trong mơn Lịch sử và vận
dụng trong chương trình môn Lịch sử lớp 11 THPT.
Về địa bàn khảo sát: Các trường THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh
(THPT Lương Tài, THPT Thuận Thành 1, THPT Gia Bình 1).
Về hình thức tổ chức dạy học: tập trung vào bài nội khóa
Về địa bàn thực nghiệm: THPT Lương Tài, Bắc Ninh.
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích
Đề xuất cách thức xây dựng một số chủ đề trong môn Lịch sử lớp 11

THPT (Chương trình Chuẩn) và PPDH phù hợp các chủ đề đó, đáp ứng u
cầu dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử ở trường
trung học phổ thông.
4.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục tiêu trên, đề tài thực hiện các nhiệm vụ:
-

Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học theo chủ đề trong

môn Lịch sử ở trường THPT.


-

Tiến hành điều tra cơ bản đối với giáo viên và học sinh ở

một số trường THPT để đánh giá thực trạng việc dạy học Lịch sử theo
các chủ đề.
-

Nghiên cứu chương trình, SGK mơn Lịch sử ở trường

THPT.
-

Đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề tiêu biểu

trong chương trình Lịch sử ở trường THPT và PPDH phù hợp.
-

Tiến hành thực nghiệm sư phạm.

5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận
Dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước ta về lịch sử, giáo dục.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu lý luận: Sưu tầm, tổng hợp, phân tích hệ
thống, khái qt hóa những tài liệu từ sách, báo, tạp chí…về lý luận phương
pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, dạy học theo các chủ đề, phân
tích nội dung chương trình, SGK lớp 11.
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, dự giờ, trao đổi với giáo
viên, học sinh, điều tra xã hội học để đánh giá về thực trạng dạy học theo chủ
đề trong dạy học Lịch sử ở trường THPT; điều tra bằng phiếu hỏi và thực
nghiệm SP nhằm kiểm tra, đối chứng kết quả nghiên cứu của luận văn.
Phương pháp thống kê toán học: xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS
22.0.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được các chủ đề và tổ chức tốt các hoạt động dạy học
Lịch sử theo chủ đề ở trường trung học phổ thơng theo hướng đề xuất của đề
tài sẽ góp phần tạo tư duy logic cho học sinh, đồng thời đóng góp đề xuất vào
q trình biên soạn các chủ đề trong chương trình mơn Lịch sử sau năm 2015.
7. Đóng góp của đề tài


Thực hiện tốt những nhiệm vụ đề ra, luận văn góp phần:
Khẳng định vai trị, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo chủ đề đặc
biệt là vận dụng trong dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát huy
hứng thú, tính tích cực, chủ động của học sinh.
Đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề trong dạy học Lịch sử ở

trường THPT và lựa chọn PPDH phù hợp.
Đặc biệt trong xu thế chung của việc đổi mới chương trình và SGK lịch
sử sau năm 2015 theo hướng tích hợp các chủ đề sẽ cung cấp cho giáo viên và
học sinh có bước tiếp cận ban đầu, sẵn sàng và chủ động trong dạy và học lịch
sử theo yêu cầu mới.
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa khoa học: làm phong phú thêm lí luận PPDHLS nói chung và
vấn đề xây dựng các chủ đề, phương pháp dạy học các chủ đề trong chương
trình mơn Lịch sử ở trường THPT nói riêng.
Ý nghĩa thực tiễn: là nguồn tài liệu tham khảo cho sinh viên các trường
Cao đẳng, Đại học Sư phạm, Đại học Giáo dục; GV môn LS và bản thân tác
giả luận văn vận dụng trong quá trình DHLS ở trường THPT.
9. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục
luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng dạy học theo
chủ đề trong môn Lịch sử ở trường THPT.
Chương 2: Xây dựng một số chủ đề cho chương trình Lịch sử 11 ở
trường THPT.
Chương 3: Một số phương pháp dạy học theo chủ đề trong dạy học
Lịch sử 11 ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh. Thực nghiệm sư phạm.


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY
HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT

1.1.

Cơ sở lý luận

1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Tích hợp

Trong tiếng Anh, tích hợp được viết là “integration” một từ gốc Latin
(integer) có nghĩa là “whole” hay “tồn bộ, tồn thể”. Có nghĩa là sự phối hợp
các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để bảo
đảm sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống ấy.
Theo Đại từ điển Bách khoa tồn thư Xơ Viết, “Tích hợp là một khái
niệm của lí thuyết hệ thống, chỉ trạng thái liên kết các phần tử riêng rẽ thành
cái tồn thể, cũng như q trình dẫn đến trạng thái này” [19, tr. 259].
Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động,
chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng.Tích
hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp” [37, tr. 168].
Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối
tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực
khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học” [36, tr. 342]. Khái niệm này
được sử dụng rộng rãi trong giáo dục nói chung và vận dụng vào q trình
dạy và học ở trường phổ thơng nói riêng.
1.1.1.2. Dạy học tích hợp
Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả
năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau


để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được
thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng; phát triển
được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề [2, tr.5].
Như vậy, có thể coi tích hợp là một nguyên tắc của quá trình dạy học,
nhưng có thể vận dụng như một phương pháp dạy học cụ thể. “Phương pháp
dạy học tích hợp là cách thức giáo viên hướng dẫn học sinh vận dụng những
kiến thức, kĩ năng đã có trong việc hình thành kiến thức, kĩ năng mới trong

cùng môn học hoặc của mơn học khác” [12, tr. 109].
1.1.1.3. Dạy học tích hợp theo chủ đề
Dạy học tích hợp theo chủ đề là cách tiếp cận giảng dạy liên ngành theo
đó các nội dung giảng dạy được trình bày theo các đề tài hoặc chủ đề. Mỗi đề
tài hoặc chủ đề được trình bày gồm nhiều nội dung để người học có thể hiểu
rõ và liên hệ với những gì mà người học đã biết. Cách tiếp cận này tích hợp
kiến thức từ nhiều ngành học và khuyến khích người học tìm hiểu sâu về các
chủ đề, tìm đọc tài liệu từ nhiều nguồn và tham gia vào nhiều hoạt động khác
nhau. Việc sử dụng nhiều nguồn thơng tin khuyến khích người học tham gia
vào việc chuẩn bị bài học, tài liệu, và tư duy tích cực và sâu hơn so với cách
học truyền thống với chỉ một nguồn tài liệu duy nhất. Kết quả là người học sẽ
hiểu rõ hơn và cảm thấy tự tin hơn trong việc học của mình.
Dạy học theo chủ đề là một trong những mơ hình dạy học trong đó nội
dung kiến thức được tổ chức theo hướng tích hợp thành các chủ đề làm cho
nội dung học có ý nghĩa hơn, thực tế hơn và học sinh có thể tự hoạt động
nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn. Dạy học theo chủ đề
là sự kết hợp giữa mơ hình dạy học truyền thống và hiện đại, ở đó giáo viên
không dạy học chỉ bằng cách truyền đạt kiến thức mà chủ yếu là hướng dẫn
học sinh tự tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức được học vào giải quyết các
nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn. Dạy học theo chủ đề là một mơ hình mới cho
hoạt động lớp học thay thế cho lớp học truyền thống (với đặc trưng là những
bài học ngắn, cô lập, những hoạt động lớp học mà giáo viên giữ vai trò trung


tâm) bằng việc chú trọng những nội dung học tập có tính tổng qt, liên quan
đến nhiều lĩnh vực, với trung tâm tập trung vào học sinh và nội dung tích hợp
với những vấn đề gắn liền với thực tiễn.
Đặc điểm của dạy học theo chủ đề
Dạy học theo chủ đề hướng tới mục tiêu chiếm lĩnh nội dung kiến thức
khoa học, hiểu biết tiến trình khoa học và rèn luyện các kĩ năng như: quan sát,

thu thập thông tin, dữ liệu; xử lý (so sánh, sắp xếp, phân loại, liên hệ...thông
tin); suy luận, áp dụng thực tiễn.
Dạy học theo chủ đề được tổ chức lại theo hướng tích hợp những nội
dung trong chương trình học. Kiến thức thu nhận được là các khái niệm trong
một mỗi liên hệ mạng lưới với nhau. Trình độ nhận thức có thể đạt được ở
mức độ cao: phân tích, tổng hợp, đánh giá. Kết thúc một chủ đề học sinh có
một tổng thể kiến thức mới, tinh giản, chặt chẽ hơn. Kiến thức gần gũi với
thực tiễn do yêu cầu cập nhật thông tin khi thực hiện chủ đề. Trong khi đó dạy
học truyền thống như hiện nay vẫn là dạy từng bài riêng lẻ với một thời lượng
cố định. Kiến thức thu được rời rạc, hoặc chỉ có mối liện hệ một chiều theo
thiết kế chương trình học. Kết thúc một chương học, HS khơng có một tổng
thể kiến thức mới mà có kiến thức từng phần riêng biệt hoặc có hệ thống kiến
thức theo trật tự bài học. Kiến thức còn xa rời thực tiễn mà người học đang
sống do sự chậm cập nhật của nội dung sách giáo khoa. Khi dạy theo chủ đề
GV không được coi học sinh là chưa biết gì trước nội dung bài học mới mà
trái lại, ln phải nghĩ rằng học sinh có thể biết nhiều hơn những gì giáo viên
mong đợi vì thế cần cố gắng tận dụng tối đa kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng
có sẵn của học sinh và khuyến khích khả năng hiểu biết của học sinh về một
vấn đề mới để giảm tối đa thời gian và sự thụ động của học sinh trong tiếp
nhận kiến thức mới, để tăng hiểu biết lên nhiều lần so với nội dung cần dạy.
Việc học sinh lĩnh hội kiến thức trong quá trình giải quyết nhiệm vụ học tập
cũng mang lại một lợi thế to lớn là mở rộng không gian, thời gian học, tinh
giản thời gian dạy và độ ứng dụng thực tế cao hơn.


Nội dung một chủ đề là tổng thể kiến thức mới, tinh giản, chặt chẽ về
những nội dung trong sách giáo khoa, kiến thức gần gũi với thực tiễn xuất
phát từ yêu cầu cập nhật thông tin liên tục khi thực hiện các chủ đề. Chính vì
vậy việc lựa chọn các phương pháp để dạy học theo chủ đề đa dạng, hiệu quả
hơn trong việc phát huy tính tích cực, chủ động của HS. Trong quá trình dạy

học hiện nay các GV vẫn tập trung vào một số phương pháp thuyết trình, vấn
đáp... nhưng dạy học theo chủ đề có thể phát huy được sự đa dạng các phương
pháp trực quan, tích hợp, dự án... mà HS rất hứng thú. Việc sử dụng đa dạng,
hiệu quả các phương pháp dạy học cũng tạo điều kiện cho việc thực hiện kiểm
tra đánh giá được khách quan hơn, liên tục hơn trong quá trình học tập chủ đề.
Dạy học theo chủ đề, vai trò của giáo viên và học sinh thay đổi căn bản
so với dạy học truyền thống. Người giáo viên từ chỗ là trung tâm trong mơ
hình truyền thống chuyển sang là người hướng dẫn, học sinh là trung tâm.
Các nhiệm vụ học tập được giao, học sinh quyết định chiến lược học tập với
sự chủ động hỗ trợ, hợp tác của giáo viên.
1.1.1.4. Phương pháp dạy học theo chủ đề
Phương pháp dạy học lịch sử là con đường, cách thức tổ chức hoạt
động hợp tác, tương tác của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học
nhằm hướng dẫn học sinh hình thành tri thức lịch sử, tư tưởng, phẩm chất,
đạo đức và phát triển năng lực tư duy, hành động.
Vận dụng các phương pháp vào dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử
là việc giáo viên lựa chọn phương pháp, phương tiện phù hợp để phối hợp
trong q trình dạy học các chủ đề mơn Lịch sử.
Trong mỗi chủ đề sẽ vận dụng một phương pháp dạy học chủ đạo
nhưng phải có sự kết hợp giữa các phương pháp để kiến thức trong mỗi chủ
đề được cung cấp đến học sinh một cách có hệ thống, logic, sinh động và hấp
dẫn. Có như thế mới đem lại sự hứng thú và khuyến khích sự say mê tìm tịi
Trong luận văn, chúng tơi nhấn mạnh đến việc vận dụng các phương
pháp dạy học theo chủ đề trong mơn học Lịch sử nói chung và chương trình


Lịch sử lớp 11 THPT (Chương trình chuẩn) nói riêng góp phần phát huy tính
tích cực, chủ động và gây hứng thú học tập môn Lịch sử cho học sinh.
1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của việc vận dụng dạy học theo chủ đề
trong mơn LS ở trường THPT

Dạy học tích hợp góp phần tạo tư duy logic cho học sinh. Điều này
được thể hiện rất rõ trong việc thực hiện “tính kế thừa” trong nhận thức các
nội dung của lịch sử dân tộc và thế giới từ cổ đại đến hiện đại làm cho học
sinh hiểu rõ sự phát triển của xã hội một cách liên tục, thống nhất, đồng thời
giúp cho học sinh nhận thấy mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời
sống xã hội, tính toàn diện của lịch sử. Đặc biệt khi các nội dung kiến thức
lịch sử được tích hợp thành chủ đề giúp cho kiến thức của học sinh mang tính
hệ thống và ln có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Các kiến thức được khai
thác từ các chủ đề có thể liên quan đến một hay nhiều lĩnh vực, nhiều chuyên
ngành khác nhau.
Đặc điểm của tri thức lịch sử mang tính hệ thống, nội dung kiến thức có
mối liên hệ chặt chẽ với nhau, vì vậy khi các nội dung được tích hợp lại thành
những chủ đề sẽ giúp học sinh rèn luyện khả năng phân tích, tổng hợp, so
sánh các sự kiện từ đó tìm ra bản chất, quy luật chi phối sự phát triển của lịch
sử.
Dạy học theo chủ đề còn tăng cường khả năng hiểu bài, khả năng huy
động những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện các kiến thức lịch sử cho
học sinh. Trên cơ sở đó học sinh được ơn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức
ở mức cao hơn và biết vận dụng sáng tạo trong học tập.
Dạy học theo chủ đề hướng dẫn học sinh biết cách vận dụng những
kiến thức đã học, đã biết tiếp thu kiến thức mới. Do vậy tiết kiệm được “thời
gian vật chất” trong dạy học. Giáo viên sẽ không dạy lại những nội dung học
sinh đã biết, tránh được sự trùng lặp nội dung kiến thức làm cho học sinh
nhàm chán.


Tối đa hóa sự tham gia của người học, hạn chế đến mức tối thiểu quyết
định và can thiệp, áp đặt của người dạy trong quá trình học tập. Dạy học tích
hợp là cách dạy học hiệu quả trong việc hướng dẫn học sinh huy động những
kiến thức đã học, rèn luyện các kỹ năng học tập. Vì vậy phát huy tính tích

cực, chủ động và gây hứng thú học tập cho học sinh.
1.1.3. Yêu cầu cơ bản khi vận dụng dạy học theo chủ đề trong
môn LS ở trường THPT
Theo I.F. Khar-la-mốp (1978), bậc thang của việc học bao gồm: “tri
giác tài liệu mới, hiểu thấu, ghi nhớ, luyện tập vận dụng kiến thức vào thực
tiễn, hệ thống hóa và tiếp tục khái quát hóa” [9, tr. 4]. Hơn nữa, chương trình
mơn Lịch sử ở trường phổ thơng cung cấp những sự kiện cơ bản trong tiến
trình lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc. Toàn bộ nội dung chương trình được
phân chia thành các chương, các bài, các phần cụ thể. Chính vì vậy, giáo viên
nên xây dựng nội dung kiến thức thành các chủ đề và lựa chọn phương pháp
triển khai phù hợp nhằm giúp học sinh hình thành kiến thức một cách có hệ
thống. Khi tiến hành công việc này giáo viên cần chú ý 5 yêu cầu cơ bản sau:
Thứ nhất, xác định rõ mục tiêu học tập. Trong quá trình dạy học, mục
tiêu được coi là cái đích mà người dạy và người học hướng tới. Mục tiêu sẽ
quy định nội dung và là cơ sở lựa chọn hình thức, phương pháp dạy học cũng
như phương pháp kiểm tra đánh giá kết quả học tập của người học.
Trên cơ sở mục tiêu của môn học, người giáo viên xác định mục tiêu
của từng chủ đề. Mục tiêu của từng chủ đề định hướng trên các mặt: kiến thức
cần đạt, kĩ năng được rèn luyện và thái độ cần hình thành sau khi hồn thành
từng chủ đề cụ thể.
Thứ hai, xây dựng các chủ đề phù hợp. Để xây dựng được một chủ đề
trước hết giáo viên cần xác định được nội dung kiến thức cơ bản. Đó là “kiến
thức khơng thể thiếu được, cần thiết cho sự hiểu biết của học sinh về một thời
đại, một nước (dân tộc và toàn thế giới), về một nhân vật, một diễn biến lịch
sử cụ thể” [18, tr. 430]. Dạy học lịch sử theo chủ đề không chỉ hướng đến