Mô tả và truy cập tài nguyên (Resources Description and Access - RDA) và vấn đề áp dụng ở Việt Nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.56 MB, 11 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

MÔ TẢ VÀ TRUY CẬP TẢI NGUYÊN

(Resources Description and Access - RDA)

VÀ VÁN ĐÈ ÁP DỤNG Ỏ VIỆT NAM

• »

7'hS Nưuyen Quang Hơng Phúc
0918771099 
nguvi,

Giảm dóc
TT TT-TV D lỉ. Nguyễn Tất Thành

1. R IM là Í>i ?

RDA được tạo ra lử các chữ cải đầu cùa cụm từ tiếng Anh
"Resources Description and Access” chúníỉ ta tạm dịch là mô tả và tru y
cập tài nguycn. RDA được coi là một quy tăc biên mục mới dược soạn
thao đê thay the cho AACR2. Hiện nav, ở Việt Nam có nhiều cách dịch
khác nhau về cụm từ này:

■ ThS. Nguyễn Minh Hiệp: “Truy cặp và mỏ tá tài nguyên”, Ông đưa
ra giái thích thêm về thuật ngữ tài nguvên - resource đê chi lat các 
loại hình tài liệu: in ấn, điện tử và đa phương tiện. (Thuật ngữ tời

nguyên dân thay thè cho tài liệu).

■ Ông Vù Vãn Sơn: “M ô tà và truy cập nguỏn tin". Ổng đưa ra giải
thích: thuật ngừ tài nguyên - resource quá chung chung, đối với
ngành thông tin - thư viện nên dịch là nguồn tin (thuật ngữ nguồn
tin đê chi nguồn tài nguyên thông tin)

■ ThS. Cao Minh Kiểm: "Mô tà và truv cập tài ngun", Ơng kiến nghị
khơng nén dịch là: "Mô tá và truy cập nguồn tin", vì những lý do:

Source Ỷ Resourcc

“ Tiêu chuẩn VN TCVN 5453-1991:

Nguồn Ún (Source of iníbrmation): hệ thống vật chất hoặc mang tin
đàm bảo tim ra được thông tin cần thiết

2. Q uá trìn h hình th àn h cùa RDA

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

■ Năm 2004, ừ y ban chi đạo chinh lý AACR (The Joint Stecring
Committee for Revision o f AACR, gọi tắt là JSC) thuộc Hội Thư
viện Hoa Kỳ (ALA), quyết định chinh sừa AACR2 thành một bán
mới gọi là AACR3.

■ 2005, ủy ban JSC họp tại Chicago (Hoa Kỳ), từ việc xem xét một
sổ đề nghị chinh lý Phần I của AACR 2, đã quyết định cần thiết
phải thay đổi sang một chuẩn biên mục mới.

■ Bộ quy tắc RDA ra đời như một tất yếu trong việc mô tà các nguồn
thông tin không ngừng gia tăng cả về số lượng và định dạng, khi
mà quy tắc cũng như ngun tắc tiếp cận cũ khơng cịn phù hợp.
• Chuẩn mới sẽ là nguyên tắc chi đạo và hướng dẫn cụ thể cho mô tá

và tạo lập các điểm truy cập tất cả các nguồn tài nguyên số và
tương tự, tạo ra các biểu ghi sử dụng trong một loạt môi trường số
(mạng Internet, Web O PA C s,...).

■ Năm 2008, bản dự thảo đầy đủ quy tắc biên mục mới RDA cùa JSC
thuộc ALA được công bố với tên gọi “RDA - Resource
Description and Access - Mô tả và truy cập tài nguyên”.

■ Tháng 6/2010, Bộ Quy tắc biên mục RDA đã chính thức ra mắt
trong Hội nghị thường niên cùa ALA tổ chức tại W ashington DC.
* RDA ra đời thay thế cho AACR2 đánh dấu một sự thay đổi quan

trọng trong công tác biên mục cũng như trong hoạt động thư viện.

3. Mục tiêu của RDA•

Lý do để biện soạn RDA nhằm thay thế cho AACR2 bao gồm:

- Sự thay đổi ữong tài nguyên thông tin: xuất hiện tài liệu điện tử,
tài nguyên trên web.

- Thay đổi trong công nghệ biên mục: từ mục lục phiếu sang mục
lục truy cập trực tuyến (OPAC).

- Thay đổi trong môi trường thông tin: xuất hiện nhiều khổ mầu
mới (các khổ mẫu siêu dữ liệu như Dublin Core).

- Thay đổi về đòi hỏi cùa N D T: đòi hỏi cao hơn trong tỉm kiếm
thông tin, yêu cầu về sự liên kết,...

Biểu ghi thư mục hiện tại có những nhược điểm:

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

- Chưa tạo lập được mối liên kết giữa những hinh thức thề hiện
khác nhau cùa cùng 1 tác phàm nhu nguyên bán và các bán dịch trung

ụiaiì. những lan xuất bàn khác nhau cua tác phẩm, các dụng chuvên thê
khác nhau (như phim truyện nhựa, phim truyền hình với kịch bàn dựa
theo tiêu thuyết nguyên g ố c,...)

- Chịu ảnh hướng cúa mục lục truyền thống: Tiêu đề mô tá, cách
mỏ tu theo quy tăc cụ thê.

- Chưa hoàn toàn hỗ trợ người sú dụng.

■ Như vây, mục tiêu của RDA là tạo công cụ mô tà thư mục nguồn
lài nguyên thông tin nham giúp NDT thực hiện các hoạt động:

> Tim tin. tìm tài nguyên thòng tin phủ hợp với các ticu chi tim tin 
đã đề ra.

> Đ ịnh danh: xác đinh tài nguyên dược mò tả tương ứng với tài 
nguyên đưục tìm ra hoặc phân biệt giữa các tài nguyên có đặc
trưng giống nhau.

> L ự a chọn, giúp cho việc chụn tài nguyên thông tin phù hợp với 
nhu cầu NDT.

> Thu nhận lấy được hoặc truy cập được nguôn tin được mõ tả.
* Mồ trự công tác mô tà đố tạo ra dữ liệu IĨ1Ô tả thực thể (cá nhân, tập

thề, dòng họ, khái niệm) liên kết với tài nguyên thư mục giúp NDT
thực hiện các hoạt động:

> Tim tìm được thơng tin về thực thể và về tài nguyên liên kết với 
thực thề.

> Đ ịnh ílanh xác định thực thê được mô tả tương ứng với thực 
thề được tim ra hoặc phản biệt giữa các thực thể có cùng tên.
> Làm rõ. làm rõ mối quan hộ giữa các thực thể.

> Hiếu: hiếu tại sao 1 tên hoặc danh hiệu cụ thể được chụn làm

tên hoặc danh hiệu ưu tiên cho thực thể đó.
4. RDA ra đòi trê n cơ sở của FR B R và KRAD

■ FRBR Funtional Requirements for Bibliographic records. Yêu
câu chức nàng cho biêu ghi thư mục: được nhóm nghiên cứu của
IFLA phát triển vào nhừne năm 1992 1997.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

• FRBR cung câp nên tàng khái niệm cho RDA.

• FRBR xác định ycu cầu mỏ tả đế hoàn chinh biểu ghi thư mục, cụ
thẻ là:

> Tìm, nhận dạng, lựa chọn và thu nhận

> Đưa ra một tập hợp các yếu tố dành cho mô tả thư mục quốc gia.

■Nội dung của FRBR bao gồm mơ hình khái niệm về các th ự c thể,

thuộc tính và quan hệ.

4.1. Thực thể - Entity ?

■ Thực thể là 1 bàn chất hay 1 vật thế với sự hiện hữu riêng biệt.

> Thực thể là những đối tượng quan tâm chủ yếu đối với người

dùng tin thư mục

> Theo ICP (Internetional Cataloguing Pricipples):

- "Thực thể là cái gì đó có đặc tính đơn vị và độc lập; cái tồn tại
độc lập hoặc riêng biệt";

- “Một thứ được trừu tượng hoá, khái niệm ý tướng, đối tượng tư

duy hoặc đoi tượng m ơ hơ".

■ Trong FRBR có 3 nhóm thực thể:

> Nhóm 1: gồm những sản phẩm trí tuệ hay nghệ thuật được nêu

tên trong biểu ghi thư mục như: tác phẩm, biểu hiện, văn ban,
bàn sách:

> Tác phẩm: 1 sáng tác trí tuệ hay nghệ thuật riêng biệt.

> Biểu hiện: nhận thức 1 tác phẩm bằng hình thức kí tự, âm thanh
hay hình ảnh.

> Văn bản: hiện thân vật lý của biểu hiện.
> Bản sách: ví dụ riêng của văn bản.

> Nhóm 2: Thực thế chịu trách nhiệm nội dung tri tuệ hay nghệ

thuật: cá nhân hay tập th ê...

> Nhóm 3: Thực thể là những vấn đề cụ thể n h u chú đề cùa sáng
tác trí tuệ hay nghệ thuật. Thực thế có thê nói vê: quan niệm, vật
thể, sự kiện, nơi chốn.

Thuật ngữ về từng loại thực thể ?

- Work: Tác phẩm

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

- Manifestation:
- ỉtem:

Person:
- Family:

- Corporate bodv:
- Concept:

- Object:
- Event:

Placc:

Bicu thị hay "Sự biêu hiện"
Tài liệu hay "Án phẩm"
Cá nhân

Dòng hụ hay "Gia đinh"

Tập thế hay Đoàn thố

Khái niệm

Đối tượng hav "Vật thể"
Sự kiện

Địa đièin

4.2. Thuộc tính - A ttributes ?

■ Thuộc tính là đặc tính hay tinh chất cho phép NDT tìm thấy thực
thê họ cần. Thuộc tính là yêu tố mô ta thực thể.

■ Thuộc tính đơi với tác phâm bao gôm: nhan đê, năm xt bán,
phương tiện trình b à y ...

• Thuộc tinh đối với biểu hiện bao gồm: nhan đề, hình thức, ngơn
ngữ...

■ Thuộc tinh đổi với văn bàn bao gồm: nhan đề, phát biểu về trách
nhiệm, lần xuất bán, năm xuất ban. phương tiện vật lý,...

• Thuộc tính đối với băn sách bao gồm: nhận dạng, nguồn g ố c ...

4.3. Quan hệ - Relationships ?

• Quan hệ là sự kết nối giữa các thực thể với nhau

■ “Trong mơ hình FRBR, quan hệ mang y nghĩa chi định mối quan hệ

giữa ] thực thê này với 1 thực thê khác, do đó mang ỷ nghía hỗ trợ
người đọc tim được cá thế giới. Điều này được trinh bày trong thu
mục, mục lục hay CSDL thư mục. Quan hệ phán ánh trong biếu ghi
thư mục cung cấp thèm thông tin hỗ trợ bạn đọc thực hiện việc kết
nôi giữa thực thê được tìm thấy với những thực thê khác có licn quan
đến thực thê này” (Nhóm nghiên cứu cùa IFLA về FRBR, 1998).

5. Cấu trúc cùa RDA

RDA chia làm 10 phần, trong đó có 37 chương và 12 phụ lục.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Phần 5-10, gồm từ chirơng 17 -37, bao quát các yếu tố liên quan
đến quan hệ xác định trong FRBR và FRAD.

Phần phụ lục, gồm 12 phụ lục, từ A-L bao gồm các quy định về
viết hoa, viết tắt, cú pháp biểu ghi, ví dụ minh h ọ a ...

Cấu trúc của RDA được sắp xếp cụ thề như sau:

Giới thiệu (Introdution)

Phần 1: Ghi thuộc tính của biểu thị và tài liệu (Recording

Attributes o f M enifestion and Item): Chương ỉ . Hướng dẫn tồng quát ghi 
thuộc tính của biểu thị và tài liệu. Chưams 2 . Định danh biêu thị và tài 
liệu. C h ư ơ m 3. Mô tả vật mang tin. Chương 4. Cung cẩp thông tin truy 
cập và bổ sung.

Phần 2: G hi thuộc tín h của tác p h ẩm và biểu hiện (Recorđing
Attributes o f work and Expression): Chương 5. Hướng dẫn ghi tông quát

cùa tác phẩm và biếu hiện. Chương 6 . Định danh tác phẩm và biểu hiện.

Chương 7. Mô tà nội dung.

Phần 3: Ghi thuộc tính của cá nhân, dòng họ & tập thể

(Recording Attributes o f person, family and Corporate Body): Chương 8 . 
Hướng dẫn tơng qt ghi thuộc tính của cá nhân, dòng họ & tập thể.

Chương 9. Định danh cá nhân. Chương 10. Định danh dòng họ. Chưưns 
u_. Định danh tập thể.

Phần 4: Ghi thuộc tính của khái niệm, sự kiện & địa điểm

(Recording Attríbutes o f concept, object, event and place): Chươrtíỉ 13. 
Định danh khái niệm. Chương 14. Định đanh đổi tượng. Chưcms ỉ 5 . 
Định danh sự kiện. Chươne 16. Định danh địa điêm.

Phần 5: Ghi quan hệ chính giữa tác phẩm, biểu hiện, biểu thị và

tài liệu (Recording primary reỉationships between vvork, Expression,
maniíestation and item): Chươne 17. Hướng dẫn tổng quát về Ghi quan 
hệ chính giữa tác phẩm, biểu hiện, biểu thị và tài liệu.

Phần 6: Ghi quan hệ cùa cá nhân, dòng bọ và tập thể liên kết

với tài nguyên (Recording relationships to persons, íầmilies and
corporate bodies associated with a resource): Chương 18. Hướng dẫn 
tổng quát ghi quan hệ của cá nhân, dòng họ và tập thể liên kết với tài
nguyên. Chươrte 19. Các cá nhân, dòng họ và tập thể liên kết với tác

phâm. C hươns 20. Các cá nhân, dòng họ và tập thề liên kết với biểu hiện.

C hươns 21. Các cá nhân, dòng họ và tập thể liên kết với biêu thị. 
Ch ư ơ m 22. Các cá nhân, dòng họ và tập thể liên kết với tài liệu.

Phần 7: G hi q u an hệ của chù dề (Recording subject relationships):

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Phần 8: G hi quan giữa (ác phám , biểu hiện, biếu thị và tài liệu
(Recording rclationsliips bcetvveen work, cxprcssion, nianiíestaion and
Itcm) Chương 24. liưtYnẹ dần tông quát lĩhi quan giữa tác phâm, biêu 
hiện, biêu thị và lái liệu. Chtrưnẹ 25. Tác phàm liên quan. Chưưne 26. 
Bièu hiện liên quan. Chương 27. Biêu thị liên quan. Chương 28. Tài liệu 
ỉ lèn quan.

Phần 9: C h i quan hệ giữa các cá nhân, dòng họ và tập thể
{Kecording relatìonships betvveen persons, tầniilies and corporate
bođies); Chương 29. ỉlưómg dẫn tòng quát ghi quan hệ cúa cá nhân, dòng 
họ và tập thế. Chương 30. Cá nhàn liên quan.. C hươns 31. Dòng họ liên 
quan. Chương 32. Tập thế liên quan.

Phan 10: G hi quan hệ giữa khái niệm, đối tưựng, sự kiện và địa
diêm (Rccording relationships betvvecn concept, object, event and place):

( 'hương 33. Hướng dẫn tổng quát ghi quan hệ giũa khái niệm, đổi tượng,

sụ kiện và địa điềm. Chương 34. Khái liên quan.. Chương 35. Đối tượng 
liên quan. Chương, ẳ è - Sự kiện liên quan. Chươns 37. Địa điểm liên quan.

Phụ lục A: Chừ viết hoa
Phụ lục B: Chừ viết tắt • ♦

Phụ lục C: iMạo từ

Phụ lục D: Cú pháp mô tá dữ liệu

Phụ lục E: Cú pháp kiềm soát điểm truy cập
Phụ lục F: Hướng dẫn bổ sung về tên cá nhân

Phụ lục G: Tước hiệu qui tộc, chức vụ địa vị xã hội
Phụ lục H: Ngày tháng trong lịch cơ đốc

Phụ lục I Moi quan hệ giữa tài nguyén với cá nhãn, dòng hụ, tập thê
Phụ lục J: Mối quan hệ giữa tác phẩm, biểu hiện, biểu thị và tài liệu
Phụ lục K; Mối quan hệ giữa cá nhân, dòng họ, tập thể

Phụ lục L: Mối quan hệ giữa khái niệm, đối tượng, sự kiện và địa điểm
f). MỘI sổ thay đ ổ i giữa AACR2 và RDA có liên đói đến M A R C 21

(Nguồn: Chamya p. Kirtcv, Luiz //. Mendes. Readv for RDA

'mplemenlation A presentation to the Caỉi/ornia Library Association 
Annuưỉ Conference. Pasadena, CA November 2, 2009).

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

A A CR2 RDA
Vùng mô tà (Area) Yeu tố mơ tà (Element)
Điểm truy nhập chính

(Main eptry)

Điếm truy nhập ưu tiên (Preferred access point)

Điềm tmy nhập phụ
(Adđed entry)

Điểm truy nhập (Access point)

Nhan đề đồng nhất
(Uniform title)

Nhan đề ưu tiên của một tác phẩm (Preíerred
title for a work)

Tiêu đề mô tà
(Heading)

Điếm truy nhập ưu tiên (Preferred access point)

Tham chiếu xem (See
reference)

Điểm truy nhập khác (Variant access point)

r

Một sô trường mới trong Marc 21

Yếu tố dữ liệu mới Marc

Ví dụ

Dạng thể hiện nội dung tài 
liệu (Content type)

(bản nhạc in, văn bản, tài liệu
ghi âm, hình ành tĩn h ...)

336 336 ## Sa períorm cd music
$2 rda

Loại phương tiện sử dụng 
(M edia type)

(radio, máy tính, máy đọc vi
phim, video ...)

337 337 tttt $a m icroíorm $2 rda
337 M $a video $2 rda

Vật mang tin (Carrier type)

(đĩa, cuộn phim, băng ...)

338 338 ## Sa m icrìlm cadtridgi
52 rda

338 uu Sa audio disc $2 rda

Ví dụ: biên mục theo MARC21

■ Theo AACR2

100 1 tị Sa Best, Martin.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

500 itn Sa Compact disc.
• Theo RDA

100 \ti Sa Best, Martin.

245 14 Sa The songs o f Carl Michael Bell man.

GMD rcplaccd hy;

Contcnt lỵpe petỊorm ed music 
Mediu type audio

C an io íypt' audio disc

336 fiịt Sa períbrmeđ music S2 rdacontent
337 ti ti Sa audio S2 rdamedia

338 un Sa audio disc S2 rdacarrier

Technical dcscription elements:
i xtent - 1 audio disc

Tvpe of recording = digital
Dirnensions -• ] 2 cm

Duration = 45:01

300 tttt Sa 1 CD (45 min.): $b đigital; $c 12 cm.
7. Tiến trìn h th ư nghiệm RDA

* RDA được công bổ 6/2010. bản RDA trên vvcb được dùng miền phí
từ 6/2010 9/2010.

■ Bộ 3 TVQG cúa Hoa Kỳ được chi đạo chạy thừ nghiệm gồm: Thư
viện Quốc hội, TVQG Y khoa, TVQG Nông nghiệp. Thời gian thừ
nghiệm:

> 3 tháng đê các TVỌG Hoa Kỳ chuẩn bị cho việc thư nghiệm.
> 3 tháng để các TVỌG Hoa Kỳ chỉnh th>c thứ nghiệm.

> 3 tháng đc các TVỌCì Hoa Kỷ đánh giá chinh thức.

> TVQCÌ Úc, Cục Lưu trử và TV Canada và TV Anh sẽ theo dõi
việc chạy thừ nghiệm.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

> Hiện nay rât nhiêu nước trên thê giới nghicn cứu RDA.

> Mặc dù đang trong giai đoạn thừ nghiệm nhưng RDA đà được
nhiểu TV trên thế giới cam kết sừ dụng.

8. Vấn đề áp dụng RDA tại Việt Nam

■ Vi hội nhập và sự phát triển của biên mục và thư viện số ở Việt
Nam, Cộng đồng thư viện Việt Nam cần phải nghiên cứu (ngay từ
bây giờ) và áp dụng RDA (khi có đủ điều kiện).

■ Cần có chủ trương tị phía trung ương.
■ Cần thu thập đù tài liệu cần thiết:

> Chính văn RDA,

> Tài liệu hướng dần RDA,
> RDA: Tập hợp các yếu tố,

> Giới thiệu RDA: c ẩ m nang các qui tẳc cơ bản,
> Biên mục thực hành: AACR, RDA và MARC21,

> Mô tá các phuơng tiện điện từ, số hóa và các phương tiện khác bằng
cách sứ dụng AACR2 và RDA: c ẩ m nang thực hành (Tool kit)

> Tham khảo kinh nghiệm nghicn cứu triển khai RDA của các thư

viện lém trên thế giới, nhẩt làHoa K.ỳ (quan hệ RDA-MARC và
RDA- Dublin Core, v .v ...) s >ng song với việc tăng cường
nguồn lực: tài chính, nguồn tin số hỏa, cơ sở hạ tầng công nghệ
thông tin và truyền th ô n g ,...

Để đàm bảo tính khả thi, cần hình thành các dự án dài hạn nghiên
cứu (kề cả dịch văn bản chính thong), đào tạo (kc cá bicn soạn tái liệu
hướng dẫn) và áp dụng RDA trên cơ sở có sự phối họp của các thư viện
và trung tâm thông tin đầu ngành trong cả nước.

* * * * * * * * * *

T À I LIỆU T H A M K H Ả O

ịl) Cao Minh Kiềm. Giới thiệu Nguyên tắc biên mục quốc tế mới. Thư
viện Việt Nam, số 3(23), thung 5/2010, tr. 28-38, 49.

[2] IFLA Study Group on the functional Requirements foi
bibiiographic record. Functional Requirements for bibliographa
record: Final report

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

|3 | RDA: Resourse Dcscription and Access / Joint Steering Committee
for Developmcnt o f RDA

Wcbsitc: />

|4 | RDA: Resourse Description and Access Instruction / Join{ Stcering
Comnnttce for Development of RDA. - New York; Facet

</div>

Mô tả và truy cập tài nguyên (Resources Description and Access - RDA) và vấn đề áp dụng ở Việt Nam

MÔ TẢ VÀ TRUY CẬP TẢI NGUYÊN

(Resources Description and Access - RDA)

VÀ VÁN ĐÈ ÁP DỤNG Ỏ VIỆT NAM

<i>4.1. Thực thể - Entity ?</i>

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về