Tải Bài văn mẫu lớp 11: Phân tích giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo trong truyện ngắn Chí Phèo - Tài liệu ôn tập môn Ngữ văn lớp 11

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.14 MB, 27 trang )

<b>Bài văn mẫu</b>

<b>lớp 11:</b>

<b>Phân tích giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo trong truyện ngắn Chí</b>

<b>Phèo</b>

<b>Tác phẩm Chí Phèo</b> khép lại ở trang cuối cùng với một cảnh tượng đầy hãi hùng hai
xác chết của hai con người - sinh vật. Cả hai đều làm người nhưng không phải là người:
Bá Kiến và Chí Phèo. Máu me loang lỗ, lênh láng khắp hai cái xác khiến chúng ta giật
mình tự hỏi và hỏi Nam Cao: Đâu là hiện thực? Đâu là nhân đạo?

Toàn truyện Chí Phèo là một sức căng. Nam Cao đã đưa người đọc lạc vào cung bậc khác
nhau của những sự căng thẳng về thần kinh bởi nhưng câu chửi choang choang của Chí,
bởi những cơn nốc rượu như nước, bởi những lần rạch mặt ăn vạ ghê rợn. Tưởng thế đã là
đáng nhớ lắm, Nam Cao còn bất ngờ đưa tay, lia ngòi bút một lần cuối để kết thúc bản
nhạc của mình, cả trang sách như rung lên khi Chí vung dao chém vào người Bá Kiến và
tự kết thúc cuộc đời mình.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

kiện cùng nhân vật đi đến cuối truyện. Mọi cái được nâng lên với mức độ cao hơn khi Chí
Phèo với ý định đến nhà thị Nở, quen chân thuận đường lại đến nhà Bá Kiến; vơ tình một
cách có ý thức, Nam Cao cho nhân vật của mình lại đi lệch đường, nhưng đúng hướng,
đúng cái đích mà Nam Cao vạch ra cho nhân vật của mình. Cái chết của Bá Kiến đầy bất
ngờ, không ai nghĩ rằng con cáo già như Bá Kiến lại có thể chết nhanh gọn đến thế. Với
Chí Phèo thì khơng có gì là khơng thể bởi sự liều lĩnh của hắn đã được tôi luyện từ lâu rồi
trong xã hội cũ. Nam Cao ln đi tìm nhân phẩm và tình thương yêu chân thật ở những
người lao động cùng khổ, bị giày xéo và khinh bỉ. Đây cũng là vấn đề "đôi mắt" mà Nam
Cao luôn hướng tới, là đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa hiện thực và nhân đạo của Nam
Cao.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3></div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Phèo tự kết liễu mình. Phải chăng, với suy nghĩ riêng của Nam Cao, những con người quá

khốn khổ, q cùng quẫn thì chỉ có cái chết mới giải thốt được tất cả? Chí Phèo phải chết
mới chấm dứt cuộc đời nhục nhã của mình để hóa kiếp sang một con người khác tốt đẹp
hơn?

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

cùng thêm, liều thêm cho đến khi ý thức được điều đó thì hắn chỉ cịn biết tìm đến cái
chết.

Thực ra, trong chuỗi ngày dài trong đời hắn, hắn không hề biết mình đang sống, hắn chưa
biết đến cái chết nghĩa là hắn chưa sống. Kết thúc truyện hắn đã tìm đến cái chết, cũng là
lúc hắn nhận biết được cuộc sống thú vật của hắn. Còn Bá Kiến, sẽ còn Chí Phèo. Hết Bá
Kiến, Chí Phèo cũng khơng tồn tại. Ở đây ta còn thấy một sự thâm thúy sâu xa của Nam
Cao khi cho cả hai nhân vật tồn tại song song và có vai trị tác động lẫn nhau. Nếu khơng
phải là Bá Kiến thì anh Chí ngày xưa chưa hẳn đã là Chí Phèo bây giờ. Bởi ở Bá Kiến là
cả sự khôn ngoan lọc lừa, một kẻ biết ném đá giấu tay.

Nam Cao có lần đã nói: Nghệ thuật khơng cần phải là ánh trăng lừa khơng nên là ánh
trăng lừa dối. Nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ kiếp lầm than. Đó là
lời của Điền (Trăng sáng), nhưng cũng là nỗi băn khoăn trong cuộc đời cầm bút của Nam
Cao. Ngịi bút của ơng hướng về người dân lao động nghèo khổ nhiều khi là những con
người xấu xí như Chí Phèo, Thị Nở... Ơng cố tình đưa cái khn mặt rách nát của Chí hay
khn mặt kì dị của Thị vào trang viết bởi chỉ với nhân vật như thế, Nam Cao mới tố cáo
hết sự tàn bạo của giai cấp thống trị và nỗi đau khổ tột cùng của người nô lệ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

Bi kịch ở cuối truyện là sự bứt phá, tự giải phóng cho nhân vật. Nam Cao lồng cả tình
cảm của mình vào để gián tiếp bộc lộ lòng căm thù sâu sắc của mình đối với chế độ và sự
yêu thương, trân trọng với giai cấp nông dân. Bá Kiến chết đi là mong muốn của sự kết
thúc một chế độ đen tối bất cơng. Chí Phèo chết đi là cách duy nhất Nam Cao hóa kiếp
cho lồi người đau khổ, chỉ có cái chết mới giải thốt được cho họ. Cái nhìn của Nam Cao
tuy hơi cực đoan, bế tắc song nó hợp với logic của truyện ngắn. Khi cái xấu xa đã ăn sâu
vào thành tính cách, phẩm chất của con người thì khơng cịn cách nào thay đổi được, chỉ

chết đi mới rủ bỏ được tất cả. Tìm đến cái chết, nghĩa là Chí Phèo đang tìm kiếm sự sống,
một cuộc sống thực sự.

Truyện ngắn Chí Phèo đã đánh dấu một sự nghiệp sáng tác lớn của Nam Cao. Ông hiểu
rằng phải là hiện thực, văn học mới có ý nghĩa tố cáo sâu sắc chế độ, chỉ có hiện thực mới
nhìn thấy hết nỗi đau khổ, dằn vặt trong người dân lao động, và chỉ có hiện thực mới làm
nổi bật tấm lòng nhân đạo cao cả của nhà văn. Hành động quyết liệt bất ngờ của Chí Phèo
trong truyện là một diễn biến hợp lí, thể hiện sự "tháo cũi xổ lồng" của người dân. Tuy
nhiên Nam Cao mới chỉ nhìn thấy sự phản kháng ở một con người chứ chưa có ý thức về
sức mạnh tiềm tàng trong quần chúng. Nam Cao mới nhìn vào Bá Kiến chứ chưa nhìn vào
một hệ thống giai cấp thống trị ở khắp đất nước Việt Nam thuộc địa. Qua truyện ngắn Chí
Phèo, Nam Cao đã chứng tỏ là một cây viết hiện thực sắc sảo, là "thư kí trung thành của
thời đại", một tấm lòng nhân ái, rộng mở bị ám ảnh bởi số phận đau khổ của kiếp người
nơ lệ. Chính mảnh đất nơi ơng sinh ra đã tác động, ảnh hưởng lớn tới sự nghiệp sáng tác
của ông.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

tạp của hiện thực, đã miêu tả trung thực những quan hệ thực (Ăng-ghen). Đồng thời là
tình thương đối với những con người bị xã hội đẩy vào con đường tha hóa, bị hắt hủi. Đó
chính là giá trị hiện thực và nhân đạo của Chí Phèo.

Nam Cao được coi là nhà văn của nông dân trước hết vì ơng có Chí Phèo. Chí Phèo có
phạm vi hiện thực phản ánh trải ra cả bề rộng không gian và bề dài thời gian. Làng Vũ
Đại trong tác phẩm chính là hình ảnh thu nhỏ của xả hội nơng dân Việt Nam đương thời.
Ngịi bút Nam Cao tỏ ra sắc sảo khi vạch ra mối quan hệ thực trạng nội bộ bọn cường hào.
Chẳng phải vì đất làng Vũ Đại có cái thế quần ngư tranh thực như lời ơng thầy địa lí nói
nên bọn cường hào chia năm bè bảy cánh đối nghịch nhau, mà do chúng là một đàn cá
tranh mồi, mồi thì ngon đấy, nhưng năm bè bảy mối. Ngoài mặt tử tế với nhau nhưng
trong bụng muốn cho nhau lụi bại. Đây là hiện tượng có tính quy luật ở nơng thơn, ảnh

hưởng sâu sắc tới đời sống xã hội - ruồi muỗi phải chết oan uổng khi trâu bò húc nhau.
Dựng nên bức tranh xã hội ở nông thôn, trước hết Nam Cao tập trung làm nổi bật xung
đột giai cấp giữa địa chủ cường hào với người nông dân bị áp bức - phản ánh hiện thực
nơng thơn trên bình diện mâu thuẫn giai cấp. Nó làm nên giá trị nhận thức và sức mạnh
phê phán to lớn.

Nam Cao đã xây dựng hình tượng điển hình về giai cấp thống trị ở nông thôn: Bá Kiến
-lão cường hào cáo già với giọng quái rất sang, cái cười Tào Tháo cho thấy bản chất gian
hùng, khơn róc đời. Và tư cách nhem nhuốc của cụ tiên chỉ: thói ghen tng, Bá Kiến
nghiền ngẫm về nghề thống trị, rút ra phương châm: mềm nắn, rắn bng, bám thằng có
tóc, ai bám thằng trọc đầu, thứ nhất sợ kẻ anh hùng, thứ nhì sợ kẻ cố cùng liều thân... Với
chính sách: lấy thằng đầu bò trị thằng đầu bò, thu dụng những thằng bạt mạng, không sợ
chết, không sợ đi tù.

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

chỉ là số không: không nhà cửa, không cha mẹ, khơng họ hàng thân thích, khơng tấc đất
cắm dùi... mà chính là ở chỗ Chí Phèo bị xã hội rạch nát bộ mặt, cướp đi linh hồn, bị loại
khỏi xã hội loài người, sống kiếp quỷ dữ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

táo để tự ý thức về thân phận. Để rồi nhận ra sự tác oai, tác quái của mình bấy lâu nay. Và
mong muốn giá cứ thế này mãi thì thích nhỉ?... Hay mình sang ở với tớ một nhà cho vui?
Khi Thị Nở bê bát cháo hành đến hắn ngạc nhiên bởi đây là lần thứ nhất hắn được một
người đàn bà cho. Hắn nhận ra hương cháo hành - hương vị tình yêu thương chân thành,
hạnh phúc giản dị mà có thật. Hắn thèm lương thiện, làm hịa với mọi người. Tình yêu
của Thị Nở cũng sẽ hé mở cho hắn con dường trở lại làm người. Hai con người bị làng Vũ
Đại xua đuổi đã đến với nhau, tình u chân chính đã nhân đạo hóa con người. Chẳng
phải tình u có phần thơ lỗ của người đàn bà xấu xí đã gọi dậy linh hồn người trong con
quỷ dữ đó sao?

Giá trị nhân đạo cịn thể hiện ở tấn bi kịch tinh thần của Chí Phèo: bi kịch của con người
bị từ chối không được làm người. Khi hiểu ra xã hội khơng cơng nhận mình, bà cô Thị Nở

- định kiến xã hội đã không chấp nhận cho cháu bà đến với Chí. Chí vật vã đau đớn. Hắn
càng uống càng tỉnh hắn ơm mặt khóc rưng rức. Chí quằn quại, đau đớn vì tuyệt vọng,
thấm thía về tội ác kẻ thù. Chí Phèo trợn mắt chỉ tay vào Bá Kiến đòi quyền làm người,
đòi lại bộ mặt người đã bị vằm nát. Kẻ thù bị đền tội, và sau đó Chí tự sát. Chí phải chết
vì ý thức nhân phẩm đã trở về, khơng chấp nhận kiếp thú vật. Chí Phèo chết trên ngưỡng
cửa trở về cuộc sống, Chí chết quằn quại trong vũng máu, trong khao khát được làm
người lương thiện. Ai cho tao lương thiện là lời nói đanh thép, phẫn nộ, làm người đọc
sững sờ và day dứt. Đó vẫn là một câu hỏi lớn không lời đáp.

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

Truyện ngắn Chí phèo là một trong những tác phẩm nổi bậc nhất viết về đề tài người nông
dân Việt Nam trước Cách mạng. Tác phẩm có giá trị phản ánh hiện thực và giá trị nhân
đạo hết sức to lớn. Một góc nhìn khác biệt về hiện thực cuộc sống giúp Nam Cao phát
hiện và kịp thời mới phản ánh chân thực xã hội Việt Nam trong đêm trước Cách mạng.
Giá trị hiện thực của truyện ngắn Chí Phèo

Tác phẩm phản ánh những mâu thuẫn, xung đột gay gắt ở nơng thơn Việt Nam trước
Cách mạng tháng Tám trên bình diện rộng lớn và tầm khát quát lớn hơn.

Trước hết là mâu thuẫn giữa nội bộ giai cấp thống trị ở cấp làng xã. Cụ thể là mâu thuẫn
sống còn giữa phe cánh Bá Kiến và những kẻ có thế lực khác. Tại làng Vũ Đại - một
mảnh đất "quần ngư tranh thực", các phe nhóm tìm cách thanh trừng lẫn nhau. Chúng lún
nhau xuống bùn và luôn ra sức tác oai tác ối. Chúng khơng trừ bất kì thủ đoạn nào để có
thể hạ bệ lẫn nhau. Càng xung đột, chúng lại càng mạnh lên vì khơng ngừng tăng cường
lực lượng và sức mạnh của mình để sinh tồn. Điều đáng nói là chính mâu thuẫn gay gắt
giữa hai phe là nguyên nhân trực tiếp gây ra tai ương cho những người dân lương thiện.
Tiếp đến là mâu thuẫn giữa giai cấp thống trị và giai cấp nông dân. Đây là mâu thuẫn xã
hội quyết liệt nhất.

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

giỏi che đậy. Lão sinh ra trong gia đình sáu đời làm lý trưởng. Lão giỏi trong việc trị dân.
Trời phú cho lão cái giọng quát rất sang và nụ cười Tào Tháo.

Trong phép trị người, lão có phương sách thống trị hẳn hoi: mềm nắn rắn bng, túm
thằng có tóc chứ khơng túm thằng trọc đầu, lấy thằng đầu bò trị thằng đầu bò, dùng thằng
liều trị thằng liều. Lão lại hết sức khơn ngoan, lọc lõi róc đời. Lão tìm mọi cách đẩy người
khác xuống nước rồi giả vờ vớt lên. Hãm hại người ta nhưng cuối cùng lại để người ta
mang ơn mà làm việc cho lão. Từ tội nhân mà lão biến thành ân nhân. Còn nạn nhân thì
biến thành tội nhân phải ghi ơn cứu vớt của lão. Thật là cách đối nhân xử thế thâm hiểm
vơ cùng.

Chí Phèo tiêu biểu cho số phận người nơng dân Việt Nam trước Cách mạng. Chí Phèo
vốn là người nông dân lương thiện nhưng xui rủi bị đẩy vào con đường tha hóa để rồi bị
loại ra khỏi xã hội loài người và khi thức tỉnh lương tâm phải chết một cách thảm khốc.
Cuộc đời Chí Phèo là chuỗi dài của những khổ đau cùng cực. Không chỉ Bá Kiến là kẻ
trực tiếp tước đoạt quyền sống, quyền làm người của hắn mà xung quanh Chí cịn có biết
bao thế lực khác. Khơng Bá Kiến thì kẻ khác cũng gây ra những bất hạnh đối với cuộc đời
hắn thơi. Sự chuyển biến của Chí Phèo cũng là sự chuyển biến của người nông dân trước
Cách mạng. Trong bước đường cùng, họ cũng làm liều, họ cũng vùng lên tìm lối thốt.
Nhưng càng phản khán, cái dây ràng buộc của giai cấp thống trị như chiếc thòng lọng
càng xiết chặt hơn. Cuối cùng cũng đi vào bế tắc, tuyệt vọng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

Giá trị nhân đạo của truyện ngắn Chí Phèo

Chí Phèo là một bài ca cảm động về tình yêu thương con người

Qua cuộc đời và số phận đầy bi thảm của nhân vật Chí Phèo, Nam Cao thể hiện sâu sắc
tình u thương vơ hạn của mình đối với những số phận khổ đau trong cuộc đời. Dù
xuyên suốt tác phẩm chỉ là một giọng kể khách quan sắc lạnh. Nhưng ẩn sâu trong đó là
một nỗi đau và niềm thương sót đối với bi kịch con người bị tước đoạt cả quyền được

sống và quyền được làm người một cách chính đáng. Đó là nỗi đâu về hiện trạng con
người bị chà đạp, bị hủy hoại cả nhân hình lẫn nhân tính. Từ tư cách con người phải sống
như một con vật vô tri và đơn độc.

Khơng những ở nhân vật Chí Phèo, cả nhân vật Thị Nở cũng là một thành công của Nam
Cao. Bên trong con người đàn bà xấu xí đến "ma chê quỷ hờn" kia lại có một sự cảm
thơng cao q mà những người bình thường, đẹp đẽ khác khơng có được. Trong người
đàn bà ngờ nghệch, dở dở ương ương ấy lại có một tình u thánh thiện, vơ tư đến thế. Có
lẽ, chỉ có một tría tim khơng toan tính như Thị Nở mới thấu hiểu, mới khơng sợ hãi, thù
ghét, mới có thể cảm hóa được con quỷ tàn bạo trong con người Chí Phèo.

Chí Phèo là một bản cáo trạng đanh thép xã hội bất nhân đã chà đạp lên nhân phẩm con
người, đẩy người nông dân hiền lành vào bước đường cùng khơng lối thốt.

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

Xã hội ấy cũng tìm cách tiêu diệt tận cùng quyền sống của con người, hủy hoại cả nhân
hình lẫn tính của họ. Bất kì một sự phản kháng, thậm chí là hiền lành nào cũng đều bị tiêu
diệt. Cái giai cấp thống trị ấy không muốn để ai được yên. Chí Phèo hiền như cục đất,
tưởng chừng như một cuộc đời êm đẹp sẽ đến với Chí để bù đắp cho cái thân phận mồ côi,
hèn nhục của hắn. Có ai ngờ, một ngày, người ta bắt giải hắn lên huyện khơng rõ vì lí do
gì. Rồi hắn bặt vơ âm tính ln từ đó.

Bảy, tám năm sau hắn trở về làng, cái anh Chí hiền lành ngày xưa giờ khơng cịn nữa.
Hắn trở nên thơ lỗ, ngang ngược và thích rạch mặt ăn vạ như bao kẻ cơn đồ khác.

Lần thứ nhất, Chí Phèo bị tước đoạt quyền sống và quyền làm người một cách trắng trợn
và tàn bạo. Trong lịng Chí Phèo chất chứa hận thù. Nhưng hắn không thể nhận ra ai mới
là kẻ thù đích thực của mình. Thế nên hắn mới chửi mọi thứ có liên quan tới hắn và hi
vọng trong đó có cả kẻ thù của mình. Đó là một sự phản kháng mù quáng và tuyệt vọng
của người nông dân trong bóng tối cuộc đời. Họ q khổ nhưng khơng biết vì sao họ khổ,
ai làm họ khổ?

Lần thứ hai, khi tình yêu của Thị Nở đánh thức lương tri và khát vọng sống lương thiện
của hắn trong chuỗi ngày say sỉn, Chí Phèo lại bị cướp mất đi cơ hội duy nhất. Thị Nở rời
đi, cánh cửa bước vào cuộc đời đóng sầm lại trước mắt. Hắn rơi vào tuyệt vọng cùng cực.
Trong phẫn uất, Chí nhận ra cái nguyên nhân đích thực gây nên bi kịch cho cuộc đời hắn.
Đó chính là Bá Kiến. Và một kết cục bi thảm đã xảy ra như một quy luật tất yếu. Chí
Phèo cầm dao đâm chết Bá Kiến rồi tự vẫn sau đó. Hắn chết trước ngưỡng cửa bước vào
cuộc đời.

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

Tác phẩm trân trọng, khẳng định và đề cao những phẩm chất tốt đẹp của con người
Dù sống trong bối cảnh ngột ngạt nhưng bản chất lương thiện vẫn tiềm tàng trong những
con người nghèo khổ.

Trước hết là bản chất lương thiện ở những con người xấu xí, kệch cỡm chưa hẳn đã mất
đi. Chí Phèo bị trà đạp nhân hình lẫn nhân tính. Bá Kiến nhuộm đen nhân tính Chí Phèo.
Trong con người tưởng như cả xác lẫn hồn đều mất đi nhưng vẫn tồn tại bản chất lương
thiện.

Xã hội dù khơ héo tình người nhưng nhân tính trong Chí vẫn chưa cạn. Chí khóc khi được
ăn cháo hành của thị Nở chính là minh chứng sinh động cho bản chất lương thiện trổi dậy
của y. Chí trở lại lương thiện bằng nước mắt. Tình thương của thị giúp bản tính thiện
lương của Chí hiện hình. Rồi Chí lại khóc khi khơng níu kéo được Thị Nở ở lại. Một khi
cịn biết khóc, cịn biết sợ hãi thì cái nhan tính con người hãy cịn đó.

Chính Thị Nở là phát hiện lớn nhất về Chí Phèo của nhà văn Nam Cao. Thị dở hơi, đần
độn. Người đàn bà ấy là sản phẩm khơng hồn thiện của tạo hóa nhưng ở thị có cái mà cả
một xã hội lạnh lùng kia khơng có: ấy chính là tình thương. Tình thương của thị đánh thức
lương tâm Chí, cứu vớt số phận Chí. Chính thị đã mang đến cho Chí cuộc sống đúng
nghĩa một kiếp người, dù chỉ có năm ngày ngắn ngủi.

Sự thức tỉnh lương tâm của con người lầm lỗi là nguồn cội của sức mạnh phản kháng
quyết liệt, dữ dội như vũ bão. Cái chết của Chí chính là sự chiến thắng của lương tâm. Chí
Phèo gắng gượng về với xã hội con người. Hắn đã rất cố gắng. Chỉ cần mở được cánh cửa
là trở về. Nhưng nó lại đóng sầm lại trước mặt Chí. Nếu Chí khơng chết, Chí lại sẽ trở về
cuộc sống của lồi quỹ dữ. Chí chết trên ngưỡng cửa trở về với xã hội loài người.

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

Tác phẩm Chí Phèo đặt ra một câu hỏi lớn: làm sao để con người được sống trong lương
thiện?

Ai cũng muốn sống lương thiện. Đó khơng chỉ là nghĩa vụ mà cịn là quyền lợi chính
đáng của con người. Nhưng trong xã hội tàn bạo ấy, họ khơng thể có được một cuộc sống
yên ổn như chính bản chất của họ. Bá Kiến và những phe cánh đối địch liên tiếp gây nên
những nghịch cảnh đớn đau đối với người nông dân. Khơng chỉ Chí Phèo bị tha hóa, mà
trước đó đã có những Binh Chức, Binh Thọ, Tư Lãng,... Một khi cịn có những tên như Bá
Kiến thì vẫn xuất hiện những người như Chí Phèo. Bởi thế, tìm kiếm sự lương thiện trong
xã hội đen tối ấy quả thực còn khó hơn cả cái chết.

Qua tác phẩm, Nam Cao đã chỉ ra, hãy ngăn chặn xã hội vô nhân đạo làm tha hóa con
người là phải thay đổi, cải tạo xã hội để nó nhân đạo hơn. Chỉ khi đó lương thiện mới
được xác lập.

Chí Phèo là một truyện ngắn xuất sắc của nhà văn Nam Cao. Chính truyện ngắn này đã
đưa Nam Cao lên vị trí hàng đầu các nhà văn hiện thực phê phán giai đoạn 1930 - 1945.
Trước khi Chí Phèo ra đời đã có hàng loạt tác phẩm hiện thực viết về người nông dân bị
áp bức, bóc lột đương thời mà tiêu biểu là Bước đường cùng của Nguyễn Công Hoan, Tắt
đèn của Ngô Tất Tố. Nhưng khi viết Chí Phèo, quả thật là Nam Cao đã "khơi những
nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những cái gì chưa có". Mà một trong những sáng tạo độc
đáo của Nam Cao là xây dựng nhân vật hình tượng Chí Phèo.

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

lương thiện. Nhưng vì sao từ một con người hiền lành, nhút nhát và có lịng tự trọng. Chí
Phèo lại trở thành một ke đâm thuê chém mướn, "một con quỷ dữ của làng Vũ Đại".
Nguyên nhân của sự tha hóa là sự ghen tng của bá Kiên. Hắn đã bị tù Chí Pheo với
một lí do hết sức tầm thường là ghen với anh canh điền hiền lành, khỏe mạnh nhưng lại
được lịng bà Ba. Nếu như sự ghen tng của bá Kiến là sự khởi đầu thì nhà tù thực dân
phong kiến là bước tiếp theo nhào nặn Chí Phèo trở thành một con người biên chất, tha
hóa. Lúc bước chán vào nhà tù, Chí Phèo chỉ là một anh chàng nông dân hiền lành, ngờ
nghệch. Nhưng lúc ra khỏi nhà tù, hắn đã trỞ thành một con người khác hẳn - khác từ cái
vỏ bề ngồi cho tới tính cách bên trong. "Hắn về lần này trông khác hẳn, mới đầu chẳng ai
biết hắn là ai. Trông đặc như thằng sắng cá, cái đầu thì trọc lóc, cái răng cạo trắng hớn,
cái mật thì đen mà rất cong cớn, hai mắt gườm gườm trong gớm chết. Hắn mặc quần nái
đen với cái áo tây vàng. Cái ngực phanh, đầy những nét chạm trố rồng phượng với một
ông tướng cầm chùy, cả hai cánh tay củng thế! Trông gớm chết". Sự thay đối về ngoại
hình này chỉ là bước đầu tiên đổ Nam Cao miêu tả sự biên đổi, tha hóa bên trong Chí
Phèo, "hắn về hơm trước, hơm sau đã thấy ngồi ở chợ uống rượu với thịt chó suốt từ trưa
đến xế chiều".

</div>
<span class='text_page_counter'>(17)</span><div class='page_container' data-page=17>

nêu như sinh ra trong đời đã không là một cô gái đẹp. Và nhân vật thị Nở lại càng bất
hạnh hơn khi thị Nở chẳng có gì ngồi ba thư nghèo, xấu, ngán ngơ. Ba điều ấy như ba
mặt của một lô cốt hình tam giác mà Nam Cao đã nhốt chặt nhân vật thị Nở vào trong đó.
Nhưng bên trong cái xấu xí ấy là cả một tấm lịng biết cảm thơng và chia sỏ. Lịng tốt và
sự cảm thơng của thị Nở tuy rằng không thể làm thay đổi một số phận nhưng cũng đã cứu
được tâm hồn một con người.

Và mơi tình Chí Phèo - thị Nở là một mơi tình rất mực trần trụi nhưng cũng rất thực lãng
mạn. Trần trụi bới vì họ là hai con người sống tận đáy xã hội, đều bị xã hội miệt thị và
khinh ré như nhau. Ban đầu họ đến với nhau chỉ đơn thuần là do nhu cầu xác thịt, do nhu
cầu của bản năng tầm thường và sự gặp gỡ ấy chỉ là sự gặp gỡ giữa hai thế sác, hai con
thú. Nhưng nếu như chỉ có hiện thực trần trụi ấy thơi thì Nam Cao đã khơng cịn là Nam

Cao và mơi tình này cũng khơng có gì đáng nói. Dưới ngịi bút tưởng chừng như cười cợt,
tàn nhẫn của tác giả là cả một tấm lòng nhân đạo. Đó là tình u thương chân chính rất
được ơng cảm thông và bênh vực. Thực ra, trong giai đoạn văn học 1930 - 1945 có nhiều
mối tình rất đẹp nhưng nghiêm chỉnh mà nói thì có mối tình Chí Phèo - thị Nở là mơi tình
đẹp nhất, ở những mối tình khác, trai gái trao cho nhau sự sống tinh thần đã có sẵn. Cịn ở
mơi tình này, họ đã trao cho nhau sự sông được chắt chiu từ cõi chết, từ đám rong rêu gỗ
mục của một đời thống khố mênh mông này.

Sau đêm gặp gỡ với thị Nở, Chí Phèo cầm thấy bâng khuâng mơ hồ buồn và lắng nghe
những âm thanh của cuộc sống. Nếu như lâu nay say vơ tận, "có lẽ chưa bao giờ tỉnh táo
để nhớ rằng có hắn ở trên đời" thì sáng nay lần đầu tiên hắn đã tỉnh táo. Và hắn tỉnh táo
để nhìn lại cuộc đời mình. Từ những ngày xưa rất đổi xa xôi, đến hiện tại đáng buồn và
nhất là tương lai chắc chắn sẽ là "đói rét, ốm đau và cô độc". Lần đầu

</div>
<span class='text_page_counter'>(18)</span><div class='page_container' data-page=18>

thường ngày bị lấp đi". Hắn ao ước được làm người, được vào địa hạt những tương giao
nhân loại, được trở về với cuộc sống như mọi người.

Nhưng cánh cửa cuộc đời đã đóng chặt, khơng cho Chí Phèo trở lại làm người. Xã hội
-qua thái độ của bà cô thị Nở và của cả thị Nở nữa đã quá phũ phàng cự tuyệt khát vọng
làm người của Chí Phèo. Con đường sơng lương thiện mà Chí Phèo tưởng như đã trải ra
trước mắt mình thực ra khơng hề có. Nó cũng như cái mặt hồ ảo ảnh trong sa mạc mênh
mông một buổi trưa nắng cháy đối với người lữ hành đang khát nước. Và Chí Phèo đã kết
thúc bi kịch cuộc đời mình khi vác dao đến đâm chết bá Kiến và tự kết liễu cuộc đời mình.
Trước đây để sơng thì Chí phải từ bỏ nhân phẩm, bán linh hồn cho quỷ dữ. Đến khi ý thức
về nhân phẩm thức dậy, linh hồn trở về thì lại phải thủ tiêu cuộc sống của mình. Có thể nó
đã chết ngay trên ngưỡng cửa trở về sự sông.

Trong trạng thái chập chờn say tỉnh, chưa nhận thức được ngay kẻ thù của mình. Những
người đầu tiên mà Chí nghĩ đến đã là bà cô thị Nở và thị Nở - kẻ trực tiếp gây nên sự đổ
vỡ của môi tình. Nhưng trên con đường dẫn đến nhà thị Nở, điều gì đã khiến Chí Phèo rẽ

vào nhà bá Kiên? Có người lí giải hành động này chỉ là sự quan chân của Chí Phèo.
Nhưng thực ra khơng hẳn vậy. Trong trạng thái chập chờn say tỉnh đã từng bước lần ra
đầu mối của vấn đề. Đối mặt với bá Kiến, Chí dõng dạc: "Tao mn làm người lương
thiện". Hai chữ "lương thiện" thót ra từ cửa miệng của Chí Phèo với biết bao nỗi niềm và
tâm trạng đau đớn. Nó vừa là niềm khát khao địi hỏi, đồng thời cũng là tiếng kêu đầy
tuyệt vọng. Và động lực thúc đẩy giết bá Kiến không trực tiếp từ bi kịch tha hóa mà từ bi
kịch bị cự tuyệt quyền được làm người lương thiện, từ nỗi đau khổ vì đã biết ý thức về
nhân phẩm của mình. Cái chết của Chí Phèo ít nhiều mang một ý nghĩa giai cấp và ý
nghĩa xã hội sâu sắc. Nó là bản cáo trạng bọn địa chủ cường hào gian ác và luận tội cả chế
độ xà hội tàn bạo đen tối, xã hội thực dân phong kiến.

</div>
<span class='text_page_counter'>(19)</span><div class='page_container' data-page=19>

xà hội Việt Nam những năm 1940 -1945 và thực trạng đời sống người nông dân Ở những
năm đen tối, ngột ngạt nhất.

Giá trị nhân đạo của Chí Phèo được nhà văn thê hiện với một bút pháp hết sức độc đáo,
khác hẳn với các nhà văn đương thời. Đọc tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố hay Bỉ vỏ
của Nguyên Hồng, người đọc dỗ dàng cảm nhận được những rung cảm, xót thương của
nhà văn trước sơ phận của các nhân vật. Nhưng với Chí Phèo của Nam Cao thì khác hẳn.
Ngòi bút của Nam Cao ở đây thật sắc sảo, lạnh lùng, đối lúc cười cợt, thậm chí có khi phũ
phàng đối với nhân vật của mình. Nhưng thật ra đây chỉ là cảm giác bên ngoài. Đọc kĩ lại
tác phẩm, ngẫm nghĩ sâu hơn vào cuộc đời, số phận nhân vật của Nam Cao, chúng ta mới
thấu hiểu được tấm lòng nhân đạo rất mực sâu sắc và lớn lao của nhà văn. Nội dung nhân
đạo của tác phẩm Chí Phèo mang tính triết lí cao. Nó đã đật ra một vấn đề xã hội nóng
bỏng, bức xúc: đó là tình trạng nhân tính con người đang bị trà đạp, bị biến chất. Số phận
đau khổ của Chí Phèo không phải là cá biệt và sự biến chất, tha hóa của Chí Phèo là do xã
hội thực dân phong kiến gây ra. Với tác phẩm Chí Phèo, nhà văn Nam Cao đã thỉnh lên
một tiếng chuông báo động, lưu ý mọi người về cuộc sống của một tầng lớp người cùng
khổ nhất trong xã hội.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã từng viết: "Sơng trên đời này cần có một tấm lịng". Một tấm

lịng để gió sẽ cuốn đi, ra sông, ra bể, lên núi, xuống vàng và rồi ở đâu cũng cảm nhận
được "Những gì xuất phát từ trái tim sẽ đi đến trái tim". Thật vậy, Nam Cao đã xây dựng
hình tượng nhân vật Chí Phèo với tất cả tấm lòng nhân đạo và niềm cảm thương sâu sắc
đối với những kiếp người cùng khổ. Và người đọc hôm nay đã hiểu thêm về thân phận
con người trong xã hội cũ, từ đó càng thêm trân trọng và bảo vệ những gì hạnh phúc của
mình đang có được. Chí Phèo mãi mãi là một tác phẩm văn học hiện thực xuất sắc nhất
của dòng văn học hiện thực phê phán 1930 - 1945.

</div>
<span class='text_page_counter'>(20)</span><div class='page_container' data-page=20>

Trong nền văn học hiện thực nước ta ngoài những cái tên như Ngơ Tất Tố, Nguyễn Cơng
Hoan, Vũ Trọng Phụng...thì cái tên Nam Cao được nhiều nhà nghiên cứu đánh giá rất cao
về những tác phẩm tố cáo hiện thực của nhà văn này. Với nhưng quan điểm tích cực về
văn chương Nam Cao đã cho ra đời những tác phẩm "khơi những nguồn chưa ai khơi và
sáng tạo những gì chưa có". Hẳn ai cũng biết đến tác phẩm nổi tiếng của ơng đó chính là
Chí Phèo, vẫn là một đề tài về người nông dân trong xã hội phong kiến thế nhưng Nam
Cao không đi khám phá nhân vật về cuộc sống nghèo khổ phải bán chó bán con mà nhà
văn nói về những số phận nơng dân bị tước đoạt quyền làm người. Đặc biệt qua truyện
ngắn này ta thấy được giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm.

Trước hết là giá trị hiện thực, vậy giá trị hiện thực là gì?. Có thể tạm định nghĩa là giá trị
nói lên những bộ mặt hiện thực của cuộc sống mà từ đó khi nhìn vào đấy người ta biết
rằng hiện thực nước ta lúc bấy giờ phải sống như thế nào. Chính vì thế nhà văn hiện thực
Nam Cao đã xây dựng nhân vật Chí Phèo để từ một con số khơng trịn trĩnh để từ đó ta
thấy được những bi kịch mà xã hội phong kiến thực dân đã gây nên cho một người dân
lương thiện hiền lành.

Giá trị hiện thực trong truyện ngắn đó là phản ảnh quy luật ở nước ta thời Pháp thuộc,
người dân lương thiện bị xã hội xô đẩy vào con đường cùng trở thành lưu manh hóa bần
cùng hóa, thành một con quỷ dữ và khơng thể quay trở lại làm người được nữa. Tất cả
những điều nói trên được thể hiện rõ qua cuộc đời đầy những đau thương bi kịch của nhân
vật Chí Phèo.

</div>
<span class='text_page_counter'>(21)</span><div class='page_container' data-page=21>

làng nước lên rồi. Câu văn chua chát ấy giúp cho chúng ta thấy được Chí vốn là một con
người nhưng lại được so ví đồng loại với ba con chó. Những điều Chí nói khơng ai thèm
đáp lại. Người ta đâu coi Chí là con người.

Ngay từ nhỏ Chí sinh ra đã mang bi kịch lớn. Là một đứa bé mới đỏ hỏn vậy mà đã bị mẹ
bỏ rơi. Chí chỉ được bọc trong một cái khăn, người tím ngắt lại và bỏ ở chỗ lị gạch cũ.
Dẫu có may mắn được một anh nông dân cứu về đem lại sự sống cho Chí nhưng cuộc đời
Chí lại chẳng một chút nào tươi sáng. Sống ở mảnh đất nghèo khó lại "quần ngư tranh
thực" Chí được một người nhận ni nhưng vì nghèo mà Chí cũng phải đi ở đợ cho nhà
người ta. Chí quả là một con người bất hạnh.

Khơng những tuổi thơ thiếu tình thương cha mẹ đến khi lớn lên anh cũng vẫn khơng thốt
khỏi bi kịch. Chí lớn lên thành một chàng trai khỏe mạnh hiền lành. Chí ở đợ cho nhà Bá
Kiến thế nhưng bà ba nhà Bá Kiến lại cứ thích Chí đấm bóp cho. Khổ một nỗi là Bà cứ
bắt bóp lên cao cao mãi. Chí chỉ thấy nhục chú chẳng thấy yêu thương gì. Thế rồi Bá Kiến
phát hiện và đã đẩy anh chàng lương thiện vào nhà tù thực dân. Thế là quãng cuộc đời
nghèo khổ nhưng bình yên của Chí cứ thế mà kết thúc một cách nhanh chóng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(22)</span><div class='page_container' data-page=22>

bi kịch tinh thần đau đớn nhất mà một con người phải gánh chịu. Sống là kiếp con người
mà cũng khơng được trọn kiếp con người.

Khơng chỉ nói lên quy luật người nông dân lương thiện bị tước quyền làm người nhà văn
còn tố cáo mạnh mẽ chế độ thực dân phong kiến đã cướp đi quyền làm người của những
người nông dân lương thiện. Xã hội ấy đã biến Chí thành một con quỷ dữ và tuyệt đối
khơng cho Chí quay lại làm người. Chí chỉ cịn có cái chết để kết thúc cuộc sống quỷ dữ
ấy chứ khơng thể nào trở lại làm người được.

Ngồi giá trị hiện thực sâu sắc tác phẩm còn lấp lánh những giá trị nhân đạo cao cả. Giá
trị nhân đao chính là cái nhìn hướng thiện của con người, nhìn vào những điểm tốt của

con người, yêu thương con người và hướng cho họ đến một tương lai tươi sáng hơn.
Thứ nhất giá trị nhân đạo của tác phẩm được thể hiện qua sự đồng cảm của nhà văn dành
cho nhân vật của mình. Nhà văn miêu tả Chí Phèo là một con quỷ dữ không một chút
thương tiếc, Nam Cao nhìn nhận vấn đề và nói thật vấn đề thế nhưng khơng phải ơng
khơng thương nhân vật của mình. Nhà văn càng nói rõ cái tàn ác của Chí bao nhiêu thì
càng thể hiện được tấm lịng thương cảm sâu sắc bấy nhiêu. Bởi vì tơ đậm được cái xấu
biểu hiện bên ngồi Chí là nhà văn tố cáo được xã hội tàn ác kia. Chính bởi đồng cảm với
số phận ấy cho nên nhà văn mới dành nhiều tình cảm cho Chí đến thế. Nam Cao hiểu hết
được những suy nghĩ của chí cả lúc say cho đến lúc tỉnh.

</div>
<span class='text_page_counter'>(23)</span><div class='page_container' data-page=23>

Thứ ba, nhà văn còn giúp chúng ta thấy được bản chất tốt đẹp của người nơng dân qua
hình tượng Chí Phèo. Đồng thời nhà văn hướng cho nhân vật của mình đến một tương lai
tươi sáng hơn. Chí thức tỉnh và nhớ đến ước mơ giản đơn của mình.Đó là vợ chồng có
một ngơi nhà để ở hàng ngày chồng cuộc thuê cày mướn vợ ở nhà đan sợi nuôi tằm. ước
mơ ấy cho thấy Chí là một người nơng dân rất lương thiện. Kể cả khi ra tù thành quỷ dữ,
Chí vẫn biết rung động trước một người đàn bà là Thị nở. Điều đó chứng tỏ Chí biết u
thương. Chí cảm động trước những hành động săn sóc của Thị. Chí khóc và mong muốn
Thi sang ở nhà Chí một nhà cho vui. Và cái viễn cảnh sẽ diễn ra giống như ước mơ của
Chí. Đó chẳng phải là bản chất tốt đẹp bấy lâu nay của Chí, và anh đang hướng đến một
tương lai tươi sáng hay sao?. Chí muốn làm hịa với mọi người và từ đó phần người trong
Chí được trỗi dậy. Ngay đến khi cái kết cục thảm khốc kia Chí vẫn cứ khẳng định sự thức
tỉnh và địi quyền làm người của mình. Giá trị nhân đạo là ở đấy.

Chí Phèo trải qua biết bao thời gian đến nay vẫn là một tác phẩm được người đọc yêu
thích. Nó khơng hấp dẫn bởi những lời hoa mĩ sáo rỗng, khơng cầu kì nhân vật mà chỉ với
giá trị nhân đạo và hiện thực sâu sắc Chí Phèo đã lôi cuốn biết bao nhiêu thế hệ bạn đọc.
Quả thật nhà văn Nam Cao đã có cơng rất lớn trong việc phản ánh số phận người nông
dân trong xã hội cũ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(24)</span><div class='page_container' data-page=24>

Căm ghét xã hôi thực dân phong kiến thối nát, phê phán mãnh liệt các thế lực thống trị xã
hội, trên cơ sở cảm thông,yêu thương con người, nhất là những con người bị vùi dập, chà
đạp, đó là cảm hứng chung của các nhà văn hiện thực phê phán giai đoạn 30-45. Tuy
nhiên,trong tác phẩm Chí Phèo, Nam Cao đã khám phá hiện thực ấy bằng một cái nhìn
riêng biệt. Nam Cao khơng trực tiếp miêu tả q trình bần cùng, đói cơm, rách áo dù đó là
một hiện thực phổ biến lúc bấy giờ. Nhà văn trăn trở, suy ngẫm nhiều hơn đến một hiện
thực con người : con người khơng được là chính mình, thậm chí khơng cị được là con
người mà trở thành con "quỉ dữ" , do những âm mưu thâm độc và sự trà đạp của một thế
lực thống trị tàn bạo. Với một cái nhìn sắc bén, đầy tính nhân văn, bằng khả năng phân
tích lý giải hiện thực hết sức tinh tế, bằng vốn sống dồi dào và trái tim nhân ái chan chứa
yêu thương, nhà văn đã xây dựng nên một tác phẩm với những giá trị hiện thực và nhân
đạo đặc sắc khơng thể tìm thấy ở các nhà văn cùng thời.

Phải nói rằng trong bất cứ tác phẩm nghệ thuật chân chính nào, giá trị hiện thực bao giờ
cũng đi liền với giá trị nhân đạo. Tác phẩm càng xuất sắc, những giá trị ấy càng thẫm thấu
và thống nhất với nhau khó tách rời. Chí Phèo của Nam Cao cũng khơng nằn ngồi quy
luật ấy .

</div>
<span class='text_page_counter'>(25)</span><div class='page_container' data-page=25></div>
<span class='text_page_counter'>(26)</span><div class='page_container' data-page=26></div>
<span class='text_page_counter'>(27)</span><div class='page_container' data-page=27>

mới biết sức cảm hóa của tình thương kỳ diệu biết nhường nào ! Bằng chi tiết này, Nhà
văn Nam Cao đã soi vào tác phẩm một ánh sáng nhân đạo thật đẹp đẽ .

</div>