Tín ngưỡng thờ Néak Tà của cư dân ấp Ba Se B, xã Lương Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (354.89 KB, 17 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ... i

LỜI CẢM ƠN ... ii

MỤC LỤC ... iii

TÓM TẮT ... v

PHẦN MỞ ĐẦU ... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ... 2

3.Tổng quan các nghiên cứu có liên quan đến đề tài ... 3

4. Phƣơng pháp nghiên cứu ... 6

5. Phạm vi đề tài ... 7

6. Đối tƣợng nghiên cứu và đối tƣợng khảo sát ... 7

7. Cấu trúc của luận văn ... 7

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ... 9

1.1 CÁC KHÁI NIỆM CÔNG CỤ ... 9

1.1.1 Khái niệm về tín ngƣỡng ... 9

1.1.2 Khái niệm tín ngƣỡng dân gian ... 10

1.1.3 Khái niệm phong tục ... 12

1.1.4 Khái niệm văn hóa ... 12

1.1.5 Biến đổi văn hóa ... 13

1.2 CỘNG ĐỒNG CƢ DÂN KHMER TỈNH TRÀ VINH ... 14

1.2.1 Khái quát về đất và ngƣời Trà Vinh ... 14

1.2.2 Cộng đồng cƣ dân Khmer tỉnh Trà Vinh và tín ngƣỡng thờ Néak Tà ... 18

1.3 KHÁI QUÁT ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ... 27

1.3.1 Lƣơng Hòa và cộng đồng cƣ dân xã Lƣơng Hòa ... 27

1.3.2 Cộng đồng cƣ dân ấp Ba Se B ... 28

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ... 29

CHƢƠNG 2. CƢ DÂN ẤP BA SE B VỚI TÍN NGƢỠNG THỜ NÉAK TÀ ... 31

2.1 NIỀM TIN VÀ SỰ THỰC HÀNH TÍN NGƢỠNG THEO TRUYỀN THỐNG ... 31

2.1.1 Niềm tin đối với thần Néak Tà ... 31

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

2.1.2.1 Lễ lệ ... 36

2.1.2.2 Lễ hội truyền thống ... 39

2.2 TÍN NGƢỠNG THỜ NÉAK TÀ CỦA CƢ DÂN ẤP BA SE B HIỆN NAY ... 46

2.2.1 Về không gian thiêng - Miếu Néak Tà ... 46

2.2.2 Biểu hiện tín ngƣỡng ... 47

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ... 56

CHƢƠNG 3. SỰ BIẾN ĐỔI TÍN NGƢỠNG THỜ NÉAK TÀ CỦA CƢ DÂN ẤP 
BA SE B HIỆN NAY ... 59

3.1 MỘT SỐ BIẾN ĐỔI ... 59

3.1.1 Biến đổi trong niềm tin và thực sự thực hành tín ngƣỡng ... 59

3.1.2 Biến đổi về hình dạng đối tƣợng thờ tự ... 61

3.1.3 Biến đổi về không gian thờ tự ... 63

3.2 NGUYÊN NHÂN BIẾN ĐỔI TÍN NGƢỠNG THỜ NÉAK TÀ CỦA CƢ DÂN
ẤP BA SE B ... 66

3.2.1 Nguyên nhân khách quan ... 66

3.2.2 Nguyên nhân chủ quan ... 68

3.3 MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ NHẰM GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ TÍN
NGƢỠNG THỜ NÉAK TÀ CỦA CƢ DÂN ẤP BA SE B ... 70

3.3.1 Giá trị tín ngƣỡng thờ Néak Tà trong đời sống của cƣ dân ấp Ba Se B ... 70

3.3.2 Vai trị tín ngƣỡng thờ Néak Tà trong đời sống của cƣ dân ấp Ba Se B... 71

3.3.3 Một số khuyến nghị ... 73

TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ... 75

KẾT LUẬN ... 78

TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 81

PHỤ LỤC 1. NỘI DUNG BÀI KINH CÖNG TAM BẢO TRONG LỄ HỘI TÍN 
NGƢỠNG NÉAK TÀ BA SE B ... 1

PHỤ LỤC 2. BẢNG CÂU HỎI PHỎNG VẤN SÂU ... 4

PHỤ LỤC 3. DANH SÁCH NHỮNG NGƢỜI PHỎNG VẤN SÂU ... 6

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

TÓM TẮT

Tín ngƣỡng dân gian Néak Tà mang tính nơng nghiệp đặc trƣng về nghi lễ cầu
mƣa có nguồn gốc của ngƣời Khmer bản địa vùng đất Nam Bộ. Trong diễn trình lịch
sử, ngƣời Khmer Trà Vinh nói riêng, ngƣời Khmer cả vùng Nam Bộ nói chung đã tiếp

nhận nhiều nền văn hóa khác nhƣ văn hóa Ấn Độ, văn hóa phƣơng Tây, cùng với sự
cộng cƣ dẫn đến sự giao thoa văn hóa với tộc ngƣời Kinh, ngƣời Hoa, cho nên ngƣời
Khmer đã tiếp nhận vào nền văn hố truyền thống của mình khơng ít những yếu tố văn
hố mới, trong đó có sự dung hợp tín ngƣỡng từ tục thờ đá, thờ thần Thành hoàng, thờ
Thần Tài, Thổ Địa của ngƣời Kinh, ngƣời Hoa, rồi đến tôn giáo Phật giáo đƣợc biểu
hiện dƣới dạng không gian, đối tƣợng thờ phụng và lễ nghi thờ cúng ở nhiều miếu
Néak Tà đã có nhiều biến đổi; nội dung và hình thức cúng tế và vật phẩm dâng cúng
đến cả phần hội ít nhiều cũng đã thay đổi theo chiều dài thời gian cùng cộng cảm, cộng
mệnh.

Nhìn chung, lễ cúng Néak Tà ở ấp Ba Se B, xã Lƣơng Hòa, huyện Châu Thành
và một số nơi khác mặc dù có sự biến đổi, nhƣng hầu hết các lễ nghi cơ bản trong lễ
cúng vẫn mang trong mình những yếu tố văn hóa đặc trƣng không lẫn vào đâu đƣợc,
vẫn đƣợc ngƣời Khmer bảo lƣu, gìn giữ. Lễ cúng Néak Tà có vị thế quan trọng không
thể thiếu trong đời sống tâm linh của bà con ngƣời Khmer, và cả ngƣời Kinh, ngƣời
Hoa; niềm tín tín ngƣỡng về một vị thần chung của cả ba dân tộc là một điều cực kỳ
thú vị. Điều này cũng đồng nghĩa ông Tà, ông Cố, Bà Tà..., đã góp phần tạo ra đời
sống tinh thần phong phú, lành mạnh, củng cố bền vững khối đoàn kết cộng đồng Kinh
- Khmer - Hoa.

Tín ngƣỡng Néak Tà có những đặc điểm riêng vơ cùng độc đáo gắn liền với lịch
sử, tín ngƣỡng, phong tục tập quán của bộ phận cƣ dân bản địa và những di dân đến
vùng đất Trà Vinh; là điểm tựa tinh thần, nơi vui chơi giải trí, giao lƣu cộng cảm và
trao truyền đạo lý, tình cảm; nơi để mọi ngƣời thỉnh cầu, bày tỏ ƣớc muốn cầu cho
mƣa thuận gió hịa, phúc lộc thọ mọi nhà.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Ngƣời Khmer tỉnh Trà Vinh nói riêng và cả vùng đất Nam Bộ nói chung vốn từ
lâu xem Phật giáo Nam truyền là chính giáo, là tơn giáo tồn dân. Song, trong đời sống
tâm linh của họ không phải Phật pháp giải quyết đƣợc mọi nhu cầu mà con ngƣời đặt
ra. Vì vậy, ngƣời Khmer cịn tin vào các lực lƣợng siêu nhiên khác mà trong cuộc sống
lao động, sản xuất hằng ngày họ phải va chạm nhƣng chƣa có khả năng nhận thức, chế
ngự. Tiêu biểu cho các tín ngƣỡng hiện nay vẫn đang tồn tại là tín ngƣỡng thờ Néak
Tà - Một vị phúc thần, vị thần bảo hộ có nhiệm vụ trừ khử mọi tai ƣơng, bảo vệ cuộc
sống bình yên, no đủ cho con ngƣời, cho phum sróc.

Trƣớc nay, có nhiều học giả đã nghiên cứu về ngƣời Khmer ở Đồng bằng sơng
Cửu Long và tín ngƣỡng dân gian của họ. Tuy nhiên, những cơng trình nghiên cứu
chuyên sâu, cụ thể về tín ngƣỡng dân gian thờ Néak Tà của ngƣời Khmer ở Trà Vinh
và sự biến đổi của nó thể hiện qua các dạng thức thờ cúng Néak Tà ở tỉnh Trà Vinh
chƣa nhiều. Vì vậy, tơi xin chọn đề tài: “Tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân ấp Ba Se
B, xã Lƣơng Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh” để làm chỉ dụ tiêu biểu nhằm
nghiên cứu sự biến đổi của một tín ngƣỡng có từ rất xa xƣa này cho luận văn tốt
nghiệp, với ba lí do sau:

- Lí do thứ nhất xuất phát từ thực tiễn cuộc sống sau khi đất nƣớc thống nhất và
tiến hành công cuộc đổi mới (1986) đến nay, những phát triển về kinh tế, xã hội đã ảnh
hƣởng rất nhiều đến đời sống văn hóa tâm linh của các dân tộc cùng cộng cƣ, cộng
sinh, cộng cảm với nhau trên từng địa bàn cƣ trú nhất định, mà tín ngƣỡng thờ Néak
Tà của cƣ dân ấp Ba Se B, xã Lƣơng Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh là một ví
dụ điển hình cho trạng thái chung tâm thức tín ngƣỡng thờ những hiện tƣợng, sự vật tự
nhiên của các tộc ngƣời thời ban sơ. Qua điền dã, nghiệm sinh, ngƣời viết nhận thấy
tín ngƣỡng Néak Tà hiện nay ở một số địa bàn của tỉnh Trà Vinh có nhiều dân tộc
cùng sinh sống nói chung, ấp Ba Se B nói riêng, khơng chỉ có cộng đồng ngƣời Khmer

thờ phụng, mà cịn có cả niềm tin, tín ngƣỡng của cả ngƣời Kinh, ngƣời Hoa gởi gắm.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

biến đổi văn hoá, về sự giao lƣu văn hố, từ đó làm giàu thêm sự đa dạng sắc màu văn
hố trên mảnh đất hình chữ S thân thƣơng - Việt Nam.

- Lí do thứ ba, từ luận văn này giúp cho các nhà hoạch định chính sách, các nhà
quản lý ở địa phƣơng hiểu rõ hơn về tín ngƣỡng Néak Tà cũng nhƣ thấy rõ hơn chân
giá trị tích cực về chức năng của tín ngƣỡng qua sự biến đổi của nó, mà có sự khai
thác, điều chỉnh chính sách hoặc quản lý về tín ngƣỡng dân gian cho phù hợp với thời
đại.

Trên cơ sở của các quy luật tiếp biến văn hóa, chuyển hóa giữa các thời đại khác
nhau qua mối quan hệ hoạt động thức tiễn từ môi trƣờng cộng sinh, mà ngƣời dân ở
nơi đó có những hoạt động sáng tạo đòi hỏi phải đáp ứng nhu cầu thực tế. Hơn nữa
mỗi địa phƣơng, mỗi vùng, mỗi cộng đồng, mỗi dân tộc có thể vay mƣợn những giá trị
văn hóa dân gian nào đó và cải tạo chúng để thích nghi với mình nhƣng cũng khơng
mất đi bản sắc riêng. Nghiên cứu tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân ấp Ba Se B, xã
Lƣơng Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh ngày nay qua việc so sánh, đối chiếu
với tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân ấp Ba Se B xƣa, và các dạng thức tín ngƣỡng
thờ Néak Tà ở các miếu khác của ngƣời Khmer trên địa bàn tỉnh Trà Vinh từ truyền
thống đến hiện tại có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc; nhằm lần tìm, nhận diện
đặc trƣng văn hóa của ngƣời Khmer và tín ngƣỡng dân gian của họ; cung cấp những
thông tin, cứ liệu khoa học cần thiết để bảo tồn và phát huy loại hình tín ngƣỡng thờ
Néak Tà, nhằm đáp ứng nhu cầu tâm linh của ngƣời Việt trong thời đại ngày nay.

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Mục tiêu chung: Luận văn hệ thống các nguồn tài liệu về tín ngƣỡng thờ Néak

Tà Néak Tà của cƣ dân ấp Ba Se B, xã Lƣơng Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh,
của ngƣời Khmer ở Trà Vinh, mà đặc biệt là tƣ liệu điền dã qua việc phỏng vấn hồi cố,
bảng hỏi để phản ánh diện mạo những điểm biến đổi tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ
dân ấp Ba Se B nói riêng và tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cộng đồng cƣ dân tỉnh Trà
Vinh nói chung.

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Se B hiện nay. Từ đó, luận văn góp một tiếng nói vào việc giữ gìn và phát huy giá trị
tín ngƣỡng này.

Cung cấp luận cứ khoa học góp phần vào việc hoạch định chính sách phát triển
văn hóa tinh thần, tâm linh trong cộng đồng ngƣời Khmer ở Trà Vinh theo tinh thần
văn hóa là mục tiêu, là động lực của sự phát triển.

3. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan đến đề tài

Những ghi chép về ngƣời Khmer nói chung và ngƣời Khmer ở Đồng bằng sơng
Cửu Long nói riêng đã có từ rất lâu trong lịch sử. Trong Chân Lạp phong thổ ký của sứ
thần nhà Nguyên - Châu Đạt Quan, đi sứ sang nƣớc Chân Lạp (Campuchia ngày nay)
vào thế kỷ XIII, đã viết về phong tục, tập quán của ngƣời Khmer chủ yếu ở vùng đất
mà ngày nay là Campuchia.

Về sau, có rất nhiều học giả trong và ngoài nƣớc nghiên cứu về ngƣời Khmer (cả
Khmer ở Campuchia và Khmer Nam Bộ), ngƣời viết luận văn tạm thời lấy thời điểm
năm 1975 làm mốc nghiên cứu.

- Trƣớc năm 1975

Những nghiên cứu của các học giả ở miền Nam Việt Nam viết về ngƣời Khmer ở

Đồng bằng sơng Cửu Long nói chung và ngƣời Khmer ở Trà Vinh nói riêng trƣớc năm
1975 có rất ít, tiêu biểu nhƣ:

+ Tìm hiểu văn hóa và xã hội người Việt gốc Miên của nhà nghiên cứu Thạc 
Nhân in trong tạp chí Văn hóa Nguyệt san số 1, 1965, tr.8 - Nhà Văn hóa - Tổng bộ 
Văn hóa xuất bản. Bài viết gồm 22 trang viết về lịch sử, văn hóa, các ngày lễ, Tết
trong năm của ngƣời Việt gốc Miên (ngƣời Khmer) là một tƣ liệu có thể nói là làm cơ
sở cho việc nghiên cứu về ngƣời Khmer sau này. Nhƣng trong bài viết này, nhà nghiên
cứu Thạc Nhân đề cập đến tín ngƣỡng thờ Néak Tà của ngƣời Khmer vẫn còn sơ lƣợc.
Nhƣng dù sao, đây là một tƣ liệu quý cho thấy việc nghiên cứu về ngƣời Khmer ở Việt
Nam đã đƣợc các nhà nghiên cứu ngƣời Việt Nam quan tâm.

+ Người Việt gốc Miên của Lê Hƣơng xuất bản tại Sài Gịn năm 1969 có thể nói
là cơng trình đầu tiên trình bày khá đầy đủ và cơng phu về ngƣời Khmer ở Việt Nam
từ phong tục, tập quán, tín ngƣỡng…. Trong đó, tác giả cũng có đề cập đến ngƣời
Khmer ở tỉnh Vĩnh Bình (tỉnh Trà Vinh hiện nay).

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Sau năm 1975, việc nghiên cứu về ngƣời Khmer ở Việt Nam đƣợc chú ý rất
nhiều cả trong nƣớc lẫn ngồi nƣớc, có thể kể:

- Một số nghiên cứu trong nƣớc:

+ Những vấn đề dân tộc học ở miền Nam Việt Nam (Tập II, Quyển I, 1978) của
Ban Dân tộc, Viện Khoa học Xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh là một tập hợp nhiều
chuyên khảo đề cập đến các lĩnh vực kinh tế, xã hội và văn hóa truyền thống của ngƣời
Khmer. Trong cơng trình này có chun khảo “Các loại hình tín ngưỡng Arăk, Neak
Tà của người Khmer ở Đồng bằng sơng Cửu Long”.

+ Tạp chí Dân tộc học số 3, năm 1979, đã dành 8 trang (từ trang 42 - 50) để đăng
bài viết về Tàn dư các tín ngưỡng Arak và Néak Tà ở người Khmer Đồng bằng sông 
Cửu Long của Nguyễn Xuân Nghĩa. Tác giả cho rằng tỉnh Trà Vinh là địa bàn còn bảo 
lƣu miếu thờ Arak và Néak Tà nhiều nhất trong vùng ngƣời Khmer ở Đồng bằng sông
Cửu Long. Ở phần phụ lục, ơng cịn lập danh sách kèm địa chỉ cụ thể 4 ngôi miếu thờ
Néak Tà tiêu biểu ở những nơi có đơng ngƣời Khmer sinh sống nhƣ ở huyện Trà Cú,
Tiểu Cần. Đây là tài liệu quan trọng làm cơ sở cho việc nghiên cứu, so sánh, đối chiếu
các loại hình tín ngƣỡng này trong quá khứ và hiện tại.

+ Người Khmer Cửu Long (1987) do Viện Văn hoá phối hợp với Sở Văn hóa và
Thơng tin tỉnh Cửu Long thực hiện là một chuyên khảo về ngƣời Khmer ở tỉnh Trà
Vinh và tỉnh Vĩnh Long hiện nay. Đây là nguồn tài liệu cơ bản để kế thừa trong nghiên
cứu văn hóa truyền thống nói chung và tín ngƣỡng dân gian của ngƣời Khmer ở Trà
Vinh nói riêng.

+ Vấn đề Dân tộc học ở Đồng bằng sông Cửu Long (1991) do Mạc Đƣờng làm
chủ biên đã tiếp cận nghiên cứu ngƣời Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long về dân số,
dân cƣ, kinh tế - xã hội, văn hóa vật chất, truyền thống đấu tranh cách mạng…

+ Văn hóa người Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long (1993) do Viện Văn hóa

xuất bản là cơng trình có giá trị trong việc nhận diện sự biến đổi văn hóa của ngƣời
Khmer sau gần 30 năm kể từ sau cơng trình nghiên cứu về Người Việt gốc Miên 
(ngƣời Khmer) của Lê Hƣơng.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

góp phần vào việc nhận diện đặc điểm cƣ trú của ngƣời Khmer so với ngƣời Kinh và
ngƣời Hoa vùng này.

+ Sơn Phƣớc Hoan - Sơn Ngọc Sang (1999) với tuyển tập Chuyện kể Khmer 
đƣợc Bộ Giáo dục và Đào tạo chọn làm truyện đọc chính thức trong chƣơng trình dạy
song ngữ cho học sinh trong vùng đồng bào dân tộc cũng đã hệ thống và cung cấp một
số câu chuyện hàm chứa tín ngƣỡng dân gian. Đây là nguồn tài liệu cần thiết để tìm ra
những điểm tƣơng đồng, khác biệt của ngƣời Khmer ở Trà Vinh so với ngƣời Khmer ở
các địa phƣơng khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

+ Bài viết “Thành hoàng ngƣời Việt và Neak Tà của ngƣời Khmer Nam Bộ -
Những nét tƣơng đồng” đăng trên tạp chí Văn hóa học, số 2 năm 2015 của tác giả
Nguyễn Xuân Hƣơng so sánh điểm tƣơng đồng về hai tín ngƣỡng nêu trên, có nhiều tƣ
liệu q về nguồn gốc của Néak Tà, thế giới “vạn vật hữu linh”.

+ Luận văn tốt nghiệp của Thạc sĩ Lâm Quang Vinh - Trƣờng Đại học Trà Vinh,
nêu khái quát về tín ngƣỡng dân gian của ngƣời Trà Vinh; trong đó có một tiểu mục
miêu tả về tín ngƣỡng thờ Néak Tà của ngƣời Khmer tỉnh Trà Vinh.

+ Những bản chép tay trên lá buông ở các chùa Khmer tỉnh Trà Vinh, và những
tài liệu đƣợc lƣu giữ tại Bảo tàng tổng hợp tỉnh Trà Vinh có tên Nghi lễ dân gian 
RBhµCati (pru-ma-chheat) là tài liệu viết về văn hóa, phong tục của ngƣời Khmer
miêu tả từ các ngày xuống giống trồng lúa đến các lễ hội, nhật thực, nguyệt thực, các
tri thức hay kinh nghiệm xem trăng, sao, mây….

- Những cơng trình của các học giả phƣơng Tây

Có thể nói các học giả ngƣời Pháp chính là những ngƣời đi tiên phong trong việc
nghiên cứu về ngƣời Khmer, nhƣng chủ yếu là tập trung nghiên cứu ngƣời Khmer ở
Campuchia. Tuy nhiên, đó cũng là những nguồn tài liệu quý đƣợc kế thừa trong
nghiên cứu so sánh, đối chiếu làm rõ những vấn đề liên quan đến nội dung nghiên cứu
của luận văn.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

Nhìn chung, phần viết về tín ngƣỡng thờ Néak Tà của ngƣời Khmer của các nhà
nghiên cứu, các học giả trƣớc đây vẫn cịn rất ít và tản mạn, riêng các dạng thức tín
ngƣỡng thờ Néak Tà dƣới góc nhìn biến đổi ít đƣợc đề cập và phân tích sâu, chƣa giải
mã căn cốt vì sao có sự biến đổi đó. Biến đổi tự nguyện hay ép buộc, hay bởi quy luật
tất yếu của quá trình phát triển tộc ngƣời hoặc thơng qua con đƣờng giao lƣu văn hố,
chung một tâm thức tín ngƣỡng vạn vật tự nhiên.… Luận văn này sẽ giải mã điều đó.

- Những cơng trình của Campuchia:

+ Phong tục tập quán Khmer của Nhin Phƣơng và Mom Chhai (jaNePOn

nigmămộq) 2007 lMGan TM enom Exàr buraN (lum-an-thum-neam-Khmer-bụ-ran)
in tại nhà in số 72 chợ Ơrƣxây, Phnơmpênh, Campuchia là cơng trình giới thiệu khá
đầy đủ, tỉ mỉ những lễ hội, những nghi thức hành lễ trong đời sống văn hóa của ngƣời
Khmer ở Campuchia từ Chol Chnam Thmay, Sel Dolta, Ok Om Bok đến đám cƣới,
đám tang, xây cất, lễ kiết giới, an vị phật, nhập hạ, kiết hạ…. Nguồn tài liệu này góp
phần vào việc so sánh, đối chiếu với phong tục, tập quán và tín ngƣỡng dân gian của
ngƣời Khmer ở Nam Bộ nói chung và ngƣời Khmer ở Trà Vinh núi riờng.

+ mBụrin, 2008 mha sRg; anỵ (Ma-ha-sang-kran), Nxb Trung tâm nghiên cứu

Thiên văn và Phong tục Khmer, Phnompênh, Campuchia là quyển đại lịch coi ngày
tháng, thời tiết, nhật thực, nguyệt thực, chế độ mƣa, các hiện tƣợng lạ, các lễ hội trong
năm của ngƣời Khmer ở Campuchia. Đây cũng là tài liệu cần thiết cho việc so sánh,
đối chiếu trong nghiên cứu tín ngƣỡng dân gian của ngƣời Khmer ở Trà Vinh. [Lâm
Quang Vinh 48, tr.11].

Nhìn chung, những cơng trình, tài liệu đƣợc liệt kê trên đây đã cung cấp khối

lƣợng thông tin cần thiết, liên quan đến đề tài của luận văn và là những nguồn tài liệu
góp phần vào việc hình thành các giả thuyết, khung phân tích và nội dung nghiên cứu
luận văn về “Tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân ấp Ba Se B, xã Lƣơng Hòa, huyện
Châu Thành, tỉnh Trà Vinh”.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

Luận văn dùng phƣơng pháp so sánh, đối chiếu nhằm tìm hiểu quá trình biến đổi
tín ngƣỡng Néak Tà xƣa và nay của dân ấp Ba Se B, xã Lƣơng Hoà, huyện Châu
Thành, tỉnh Trà Vinh.

Ngồi ra, luận văn cịn sử dụng phƣơng pháp thu thập tài liệu thành văn, tƣ liệu
điền dã, hệ thống, xử lý và phân tích các nguồn thơng tin liên quan về tín ngƣỡng thờ
Néak Tà bằng định tính cả định lƣợng, để giải mã sự biến đổi, cũng nhƣ chỉ ra vai trò,
chức năng của tín ngƣỡng thờ Néak Tà trong đời sống hiện nay cƣ dân ấp Ba Se B, xã
Lƣơng Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh.

5. Phạm vi đề tài

- Phạm vi nội dung: Tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân ấp Ba Se B, xã Lƣơng
Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh.

- Phạm vi không gian nghiên cứu: Ấp Ba Se B, xã Lƣơng Hoà, huyện Châu
Thành, tỉnh Trà Vinh.

- Phạm vi thời gian: từ sau 1975 đến nay.

6. Đối tƣợng nghiên cứu và đối tƣợng khảo sát

- Đối tƣợng nghiên cứu: Dạng thức tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân ấp Ba Se
B, xã Lƣơng Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh đƣợc nghiên cứu từ góc nhìn lịch
đại và đồng đại để tìm hiểu, đối chiếu về nguồn gốc ra đời, quá trình phát triển, sự biến
đổi đƣợc thể hiện qua các dạng thức truyền thống của loại hình tín ngƣỡng dân gian
này, để giải mã bản chất của vấn đề biến đổi và rút ra giá trị, ý nghĩa của sự biến đổi
trong đời sống văn hóa tâm linh của cộng đồng ba dân tộc Kinh, Khmer, Hoa tỉnh Trà
Vinh về tín ngƣỡng thờ Néak Tà.

- Đối tƣợng khảo sát: Ngoài việc khảo sát chính cƣ dân sống cộng cƣ ở ấp Ba Se
B và tín ngƣỡng thờ Néak Tà, ngƣời viết cịn khảo sát chung về hệ thống tín ngƣỡng
thờ Néak Tà trên cả địa bàn Trà Vinh để so sánh, đối chiếu sự biến đổi.

7. Cấu trúc của luận văn

Kết cấu của luận văn ngoài các phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham
khảo, gồm có 3 chƣơng.

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Gồm các cơ sở lý luận và thực tiễn; đặc biệt giới thuyết sâu về sự biến đổi văn
hóa nhằm phục vụ cho việc giải mã về sự biến đổi tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân
ấp Ba Se B, xã Lƣơng Hoà, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh.

Nêu khái quát về vị trí địa lý, tự nhiên, dân cƣ, văn hóa truyền thống của các tộc
ngƣời tỉnh Trà Vinh; giới thuyết khái quát về tộc ngƣời Khmer tỉnh Trà Vinh và văn
hóa của họ; qua đó khảo tả khái quát về tín ngƣỡng thờ Néak Tà truyền thống của
ngƣời Khmer tỉnh Trà Vinh.

Nêu sơ lƣợc về vị trí địa lý, sự hình thành địa dƣ, đời sống kinh tế, văn hóa của

cƣ dân xã Lƣơng Hòa; qua đó giới thiệu về đất và ngƣời Ba Se B, nhấn mạnh tín
ngƣỡng thờ Néak Tà có vai trò vai rất quan trọng đối với các tộc ngƣời sinh sống ở
vùng đất này.

Chƣơng 2: Cƣ dân ấp Ba Se B với tín ngƣỡng thờ Néak Tà.

Khảo tả chi tiết về niềm tin và sự thực hành tín ngƣỡng thờ Néak Tà của cƣ dân
ấp Ba Se B từ truyền thống đến hiện đại; trong này ngồi miêu tả trình tự dạng thức,
lịch lễ; ngƣời viết đặc biệt nghiên cứu sâu vấn đề đa đối tƣợng, đa dân tộc thực hành
tín ngƣỡng, cũng nhƣ khơng gian thiêng của vùng đất Ba Se B.

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1 ]Phan An (2009), Dân tộc Khmer Nam bộ, Nxb Chính trị Quốc gia.

[2 ]Đào Duy Anh (1992), Việt Nam Văn hóa sử cương, Nxb Tổng hợp Thành 
phố Hồ Chí Minh.

[3 ]Trần Văn Bổn (1999), Một số lễ tục dân gian người Khmer Đồng bằng sơng 
Cửu Long, Nxb Văn hóa Dân Tộc.

[4 ]Nguyễn Khắc Cảnh (1998), Phum, sóc người Khmer ở Đồng bằng sơng Cửu 
Long, Nxb Giáo Dục.

[5 ]Đồn Văn Chúc (2004), Văn hóa học, Nxb Lao Động

[6 ]Mạc Đƣờng (1991), Vấn đề Dân tộc học ở Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb 
Khoa Học Xã hội - Hà Nội.

[7 ]Nguyễn Đăng Duy (1997), Văn hóa tâm linh Nam Bộ, Nxb Hà Nội.
[8 ]Phạm Đức Dƣơng (2001), Văn hóa Đơng Nam Á, Nxb Giáo Dục.
[9 ]Lâm Es (chủ biên) (1990), Chuyện kể Khmer, Nxb Giáo Dục.

[10 ] Mai Thanh Hải (2002), Từ điển tôn giáo, Nxb Từ điển Bách Khoa, Hà Nội.
[11 ] Nguyễn Hiến Lê (dịch) (1971), Lịch sử Văn minh Ấn Độ, Nxb Văn hóa (tái
bản năm 2002).

[12 ] Trần Hồng Liên (2008), Tài liệu tham khảo Tín ngưỡng và tôn giáo Việt 
Nam.

[13 ] Trần Hồng Liên (2004), Góp phần tìm hiểu Phật giáo Nam Bộ, Nxb Khoa 
học Xã hội, Hà Nội.

[14 ] Sơn Phƣớc Hoan - Sơn Ngọc Sang (1999), Chuyện kể Khmer, Nxb Giáo 
Dục.

[15 ] Nguyễn Việt Hùng (2010), Tục thờ đá trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam,
Trang tin điện tử Trung tâm Văn hóa học, Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2010.

[16 ] Lê Hƣơng (1969), Người Việt gốc Miên, Nxb Thanh Quan - Sài Gòn.

[17 ] Nguyễn Xuân Hƣơng (2015), Thành hoàng người Việt và Neak Tà của 
người Khmer Nam Bộ - Những nét tương đồng, Tạp chí Văn hóa học số 2, năm 2015.

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

[19 ] Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam (2006), Những vấn đề nhân học tôn giáo,
Nxb Đà Nẵng.

[20 ] Đinh Gia Khánh (1993), Văn hoá dân gian Việt Nam trong bối cảnh văn
hố Đơng Nam Á, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.

[21 ] Lƣơng Văn Kế (dịch) (2006), Vạn vật hữu linh, ma thuật và quyền năng tối
thượng của tư duy, in trong Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam 2006 những vấn đề nhân 
học tôn giáo, Nxb Đà Nẵng.

[22 ] Tỉnh Ủy, UBND tỉnh Trà Vinh (1995), Lịch sử tỉnh Trà Vinh, tập 1, Ban Tƣ
tƣởng Tỉnh ủy Trà Vinh.

[23 ] Tỉnh Ủy, UBND tỉnh Trà Vinh (1999), Lịch sử tỉnh Trà Vinh, tập 2, Ban Tƣ
tƣởng Tỉnh ủy Trà Vinh.

[24 ] Ban Tuyên giáo tỉnh Trà Vinh (2006), Lễ hội các dân tộc tỉnh Trà Vinh, đề
tài NCKH cấp tỉnh.

[25 ] Thạc Nhân (1965), Tìm hiểu văn hóa và xã hội người việt gốc Miên - in
trong Tạp chí Văn hóa nguyệt san, số 1,2 (1965) - Nhà Văn hóa - Tổng bộ Văn hóa 
xuất bản.

[26 ] Nguyễn Xuân Nghĩa (1979), Tàn dư các tín ngưỡng Arak và Neak Tà ở 
người Khmer Đồng bằng sơng Cửu Long, Tạp chí Dân tộc học số 3, năm 1979.

[27 ] Đặng Nghiêm Vạn (1993), Quan hệ giữa các tộc người trong một quốc gia
dân tộc, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

[28 ] Đặng Nghiêm Vạn (2003), Lý luận về tơn giáo và tình hình tơn giáo ở Việt
Nam, Nxb Chính trị Quốc gia.

[29 ] Đặng Nghiêm Vạn (2006), Thử bàn về văn hóa, Tạp chí Văn hóa Nghệ 
thuật số 4.

[30 ] Thích Thánh Nghiêm (2002), Phật giáo làm cách nào để thích ứng với yêu
cầu tín ngưỡng dân gian, Tạp chí nghiên cứu Phật học - số 6 (62) - 2002.

[31 ] Cao Xuân Phổ, (1983), “Sức mạnh của văn hóa truyền thống Khmer”, in
trong Tìm hiểu lịch sử văn hoá Campuchia, tập 1, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

[33 ] Tài liệu, hồ sơ khoa học các tƣ liệu về ngƣời Khmer tại Ban Quản lý Di tích
tỉnh Trà Vinh.

[34 ] Tài liệu viết trên lá buông tại Bảo tàng tổng hợp tỉnh Trà Vinh.

[35 ] Nguyễn Thị Hồng Tâm (2016), Nội hàm biến đổi văn hóa, Tạp chí Văn học
nghệ thuật, số 390, năm 2016.

[36 ] Luận văn tốt nghiệp “Tục thờ Tứ Kiệt ở Cai Lậy, Tiền Giang” của Nguyễn
Hồng Tùng

[37 ] Huỳnh Ngọc Trảng (1983), Truyện cổ Khmer Nam Bộ, Nxb Văn hóa, Hà 
Nội.

[38 ] Huỳnh Ngọc Trảng (1987), Truyện kể dân gian Khmer Nam Bộ (tập 1,2), 
Hội Văn học Nghệ thuật Cửu Long.

[39 ] Vƣơng Hồng Trù, “Tơn giáo với vấn đề phát triển vùng đất Nam Bộ”
trong kỷ yếu Hoa thảo Khoa học và phát triển vùng đồng bằng song Cửu Long, do

UBND thành phố Cần Thơ tổ chức năm 2010.

[40 ] Ngơ Đức Thịnh (2001), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam, 
Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.

[41 ] Ngô Đức Thịnh (2004), Văn hóa vùng và phân vùng văn hóa ở Việt Nam,
Nxb Trẻ.

[42 ] Ngô Đức Thịnh - Frank Proschan (2005), Folklore một số thuật ngữ đương
đại, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.

[43 ] Trần Ngọc Thêm (2001), Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Tp Hồ Chí
Minh.

[44 ] Trần Quốc Vƣợng (1998), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo Dục.

[45 ] Trần Quốc Vƣợng (2005), Môi trường con người và văn hóa, Nxb Văn hóa
Thơng tin.

[46 ] Viện Văn hóa (1987), Người Khmer Cửu Long, Sở VHTT Cửu Long.

[47 ] Viện Văn hoá (1993), Văn hố người Khmer ở Đồng bằng sơng Cửu Long,
Nxb Dân tộc.

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

[49 ] Nhiều tác giả (2012), Văn hóa Khmer Nam bộ nét đẹp trong bản sắc Văn 
hóa Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia.

[50 ] Báo cáo tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của UBND tỉnh Trà

Vinh năm 2019.

[51 ] Báo cáo tình hình dân tộc, tơn giáo tỉnh Trà Vinh năm 2019.

[52 ] Ban Tuyên giáo tỉnh Trà Vinh (2006), Lễ hội các dân tộc tỉnh Trà Vinh, đề
tài NCKH cấp tỉnh.

[53 ] Báo cáo số liệu thống kê của Cục Thống kê Trà Vinh năm 2019.

[54 ] Báo cáo tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội xã Lƣơng Hòa năm
2019.

[55 ] Báo cáo tình hình dân tộc, tơn giáo xã Lƣơng Hòa năm 2019.

[56 ] Cùng các tài liệu điền dã của ngƣời viết khi đi thực tế nghiên cứu từ năm
2013 đến nay.

[57 ] Nghị quyết Trung ƣơng 5, khóa VIII, ngày 16 - 7 - 1998 về xây dựng và
phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

[58 ] Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa XI
(số 33-NQ/TW), ngày 09 - 6 - 2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con ngƣời Việt
Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nƣớc.

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

PHỤ LỤC 1. NỘI DUNG BÀI KINH CƯNG TAM BẢO TRONG

TÍN NGƢỠNG THỜ NÉAK TÀ CỦA CƢ DÂN ẤP BA SE B,

XÃ LƢƠNG HÕA, HUYỆN CHÂU THÀNH, TỈNH TRÀ VINH

Ymê hiti pathupa tisacarê hêput thăng thomăng sonkhăn aphipoch chadeami

meatđa bâyđa kaquonh chenea hanh chati garatăn achtha dahatha disôkha da.

Dịch:

Tôi xin dâng các vật lễ này, nhất là nhang đèn cúng Phật Pháp Tăng, ngƣỡng cầu
các bậc ân nhân, nhất là cha mẹ tôi, và tôi đều đƣợc sự tấn hóa sự lợi ích, sự bình an
lâu dài.

Tụng xong, các thiện nam tín nữ lạy Phật. Và, bắt đầu làm lễ bái Phật bảo với cầu
kinh:

Namô tasa phoka quach tô arahatô sama samput tasa.
Dịch:

Tơi xin đem hết lịng thành kính làm lễ bái Phật, ngài là bậc Arahăn cao thƣợng,
đƣợc chứng quả, do Ngài tự giác không thấy chỉ dạy.

Ngƣời ta tụng bài kinh này trở lại đúng 3 lần, mỗi lần đều phải lạy tiếp tục đọc:
Dô xonhni xonhnô varapô thimulê mearăn xaxênăn mahatăn vichhaydô samdô
thimea keachhê anonh ta nheanô lôcô ta môtăn pananea mi put thăng.

Dịch:

Đức Phật thiền ngồi trên bồ đồn, dƣới bóng cây bồ đề quý báo, và đắc thắng
toàn bọn ma vƣơng, mà thành bậc Chánh Đẳng, Chánh Giác. Ngài là bậc tối thƣợng
hơn cả chúng sanh, tơi xin đem hết lịng thành kính mà làm lễ bái Ngài.

Tụng kinh xong các thiện nam tín nữ tiếp tục lạy Phật, rồi đọc đoạn kinh.

Nathimê saranăn anh nhăn puthômê saranăn varăn êtê naxach cha quach chên

nabơtumê chêdamăm kalăn.

Dịch:

Chẳng có chi đáng cho tơi phải nƣơng theo, chỉ có đức Phật là q báo tơi phải
hết lịng thành kính mà nƣơng theo, đặng cầu sự an lạc đến cho tôi.

Tụng đoạn kinh này xong, các thiện nam tín nữ tiếp tục lạy Phật, rồi đọc đoạn
kinh.

</div>