Ứng dụng phần mềm powerpoint trong giảng dạy địa lý tự nhiên các châu

Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển

ỨNG DỤNG PHẦN MỀM POWERPOINT TRONG
GIẢNG DẠY ðỊA LÝ TỰ NHIÊN CÁC CHÂU
ðẶNG THỊ HUỆ

Khoa ðịa lý, Trường ðHSP Hà Nội
I. ðẶT VẤN ðỀ
Ngày nay, sự phát triển như vũ bão của cơng nghệ điện tử, thơng tin và truyền
thơng ñã ảnh hưởng rất lớn ñến các ngành khoa học, trong đó có giáo dục và đào
tạo. Việc đưa những thành tựu khoa học và cơng nghệ đó vào trong giáo dục đã tạo
nên chuyển biến tích cực trong đổi mới nội dung và phương pháp dạy học. Trên ñà
ñổi mới đó, q trình dạy học của các cán bộ giảng viên khoa ðịa lý ngày càng được
tin học hóa.
Mơn ðịa lý tự nhiên các châu là mơn học có nhiều khó khăn đối với sinh viên
nước ta do khối lượng kiến thức phong phú, đa dạng và có nhiều ñịa danh khó nhớ,
nhiều hiện tượng, cảnh quan thiên nhiên, con người và ñời sống rất xa lạ với ñất nước
ta nên khó nhận thức được ngay. Ngồi ra, các phương tiện dạy học cơ bản như bản ñồ
treo tường, Atlat... hầu như rất ít, nếu có chỉ ở mức ñộ bản ñồ giáo khoa, atlat phổ
thông... sinh viên hầu như phải "học chay" nên khó hiểu, khó nhớ.
Việc ứng dụng phần mềm PowerPoint ñã giúp cho các cán bộ giảng dạy khoa
ðịa lý nói chung và bộ mơn ðịa lý tự nhiên các lục địa nói riêng tổ chức bài giảng
hiệu quả hơn, khắc phục các khó khăn trên. ðồng thời qua thực tế sử dụng giúp cho
các giảng viên có những suy nghĩ, đổi mới để nâng cao hiệu quả dạy học học phần
ðịa lý tự nhiên các châu bằng phần mềm này.
II. ỨNG DỤNG PHẦN MỀM POWERPOINT TRONG GIẢNG DẠY ðỊA
LÝ TỰ NHIÊN CÁC CHÂU
1. Ứng dụng phần mềm PowerPoint trong giảng dạy ðịa lý tự nhiên các châu
a. Thiết kế các hoạt ñộng dạy học
Tác dụng lớn nhất của phần mềm PowerPoint là cho phép người sử dụng có
thể thiết kế các slide theo ý muốn. Sử dụng phần mềm này, chúng tôi xây dựng bố

cục bài giảng, đưa kiến thức trình bày lên các slide của tiết học. Nội dung bài giảng
ñược thiết kế chi tiết, song khơng q dài dịng, chỉ trình chiếu những vấn đề chính,
khơng đưa tồn bộ nội dung bài giảng, ví dụ: khi dạy bài Các đới cảnh quan lục địa
Nam Mỹ, chúng tơi thiết kế khoảng 20 slide. ðó là các ý chính mà giảng viên và
sinh viên sẽ cùng nhau tìm hiểu, phân tích, là những nội dung chính mà sinh viên
cần ghi nhớ.
Các slide kết hợp đồng thời với các hiệu ứng animation, transition, các siêu
liên kết hyperlink... sẽ giúp nội dung bài giảng thêm phong phú, hấp dẫn, linh hoạt.

76


Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý

b. Phối hợp các phương pháp dạy học
Các phương pháp dạy học ñịa lý hiện nay rất phong phú và ña dạng từ dạy học
truyền thống ñến hiện ñại. Sử dụng phần mềm PowerPoint, giáo viên có thể phối
hợp các phương pháp dạy học hiện đại, tích hợp các phương pháp dạy học tích cực
vào bài giảng.
Từ trước đến nay, phương pháp thuyết trình thường đóng vai trị chủ đạo trong
bộ mơn ðịa lý tự nhiên các châu, điều đó đã phần nào làm giảm chất lượng học tập
bộ môn. ðịa lý tự nhiên các châu có khối lượng kiến thức phong phú, đa dạng, nhiều
hiện tượng, cảnh quan thiên nhiên, nhiều địa danh khó nhớ. Bài giảng trên
PowerPoint giúp khắc phục những khó khăn nói trên. PowerPoint trợ giúp rất tích
cực khi giáo viên thuyết trình, các giáo viên thiết kế ý chính của bài lên các slide,
đây là cái sườn để thầy trị cùng tìm hiểu, phân tích, giải quyết.
Giáo viên có thể tích hợp nhiều phương pháp học tập tương tác như phương
pháp gợi mở, nêu vấn ñề... trong bài giảng. Giáo viên nêu các tình huống, các vấn đề
để sinh viên suy nghĩ và cùng giải quyết. Ví dụ, khi dạy phần ñới cảnh quan rừng
xích ñạo ẩm thường xanh, giáo viên nêu trước một số câu hỏi, sau đó chiếu một

đoạn phim giới thiệu về cảnh quan rừng rậm xích đạo ẩm thường xanh. Qua xem
đoạn phim đó, căn cứ vào các vấn ñề ñã gợi mở, sinh viên trả lời câu hỏi bằng
những nhận định, đánh giá của mình.
c. Minh họa trực quan bài giảng
Một tác dụng nổi trội của phần mềm PowerPoint là khả năng minh họa cụ thể
trực quan. Bằng phần mềm PowerPoint chúng ta có thể đưa những ñoạn phim, âm
thanh từ ñĩa CD, VCD, MP3..., các hình ảnh minh họa, lược đồ, lát cắt địa hình, lát
cắt ñịa chất..., các bảng số liệu, sơ ñồ kiến thức... vào bài giảng thơng qua các slide
trình chiếu. Ví dụ, khi dạy phần sơng ngịi lục địa Nam Mỹ, giáo viên có thể đưa sơ
đồ phân bố hệ thống sơng tồn lục địa, sơ đồ mạng lưới sơng Amazơn (sơng lớn nhất
lục địa Nam Mỹ)... PowerPoint có thể dễ dàng, nhanh chóng thể hiện điều này, nếu
vẽ trên bảng cũng được nhưng mất nhiều thời gian.
Thơng qua những siêu liên kết hyperlink cho phép người giáo viên chuyển từ
slide trình chiếu văn bản thơng thường sang trình chiếu một ñoạn phim, hình ảnh từ
một ñĩa CD, VCD, hoặc MP3... Ví dụ khi học phần đới cảnh quan hoang mạc và bán
hoang mạc nhiệt ñới lục ñịa Nam Mỹ giáo viên có thể chiếu một đoạn phim về cảnh
quan của hoang mạc Atacama, qua đó sinh viên có một cái nhìn trực quan, sinh động
về khu vực mình đang học.

2. Tiến trình cơ bản xây dựng một bài giảng bằng PowerPoint trong giảng
dạy ðịa lý tự nhiên các châu
Xuất phát từ cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tế giảng dạy, chúng tôi mạnh
dạn nêu ra một số bước cơ bản để xây dựng bài giảng bằng chương trình
PowerPoint. Các bước đó là:
77


Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển

+ Xây dựng bố cục trình bày bài giảng (căn cứ vào giáo trình mơn học)

+ Chuẩn bị và thiết kế tư liệu minh họa cho bài giảng. Tìm kiếm tư liệu qua
giáo trình tham khảo, Atlats, bản đồ, mạng Internet, các ñĩa CD, VCD tư liệu như
Microsoft Encarta, World Map, Encyclopedia Britannica, Microsoft Streets&Trips...
về tự nhiên, cảnh quan, kinh tế, con người...
+ Thiết kế tranh ảnh minh họa, các sơ đồ, mơ hình bằng một số phần mềm xử
lý ảnh, chủ yếu qua Photoshop ñể cắt và xử lý theo yêu cầu, tạo các hiệu ứng ñộng
cho ảnh, xây dựng các ñoạn phim cho phù hợp với từng nội dung trình bày.
+ Xây dựng và định dạng các slide
- ðịnh dạng các phông chữ, màu, cỡ chữ, màu sắc cho các thành phần trên slide.
- Chèn và ñịnh dạng các file ảnh vào slide, chèn ảnh tĩnh, ảnh ñộng từ ClipArt
hoặc từ tệp ảnh.
- Chèn và ñịnh dạng chữ, bảng, tạo và ñịnh dạng ñồ thị (bằng phần mềm Excel).
- Chèn tệp âm thanh, các ñoạn phim vào trong các slide.
- Thiết lập các hiệu ứng trình diễn chuyển ñổi giữa các slide.
- Thiết lập các hiệu ứng trình diễn ñộng cho các thành phần trong slide.
- Thiết lập thời gian ñịnh giờ cho bài giảng...
- In các slide bài học (nếu cần) phát cho sinh viên trước khi bước vào bài.

III. HIỆU QUẢ SƯ PHẠM KHI SỬ DỤNG POWERPOINT TRONG
GIẢNG DẠY ðỊA LÝ TỰ NHIÊN CÁC CHÂU
Việc ứng dụng phần mềm PowerPoint trong giảng dạy ðịa lý tự nhiên các châu
ñã ñược thực hiện từ nhiều năm và ñã mang lại kết quả khả quan. Là giáo viên trực
tiếp dạy học phần ðịa lý tự nhiên các châu, mặc dù khả năng sử dụng phần mềm này
còn hạn chế và thực tế áp dụng chưa nhiều (thực tế ñã áp dụng giảng dạy trong 5
năm), chúng tôi, các cán bộ giảng dạy bộ môn ðịa lý tự nhiên các châu, đã cố gắng
tìm tịi học hỏi để tận dụng có hiệu quả phần mềm này.
Từ thực tiễn đã áp dụng trong giảng dạy, chúng tơi xin đưa ra một số điểm cần
lưu ý trong q trình áp dụng phần mềm PowerPoint trong giảng dạy bộ môn như sau:
1. Ưu ñiểm
- Bài giảng ñược chuẩn bị trên PowerPoint cho phép giáo viên đa dạng hóa

từng đơn vị kiến thức, qua đó dễ dàng tổ chức hoạt động học tập của sinh viên.
- Cho phép chèn âm thanh, hình ảnh, video nên tạo bài giảng sinh động với âm
thanh, hình ảnh, videoclips... từ nhiều nguồn. Từ đó mở rộng khơng gian học tập và
giảng dạy ñến tận các khu vực xa xơi trên Trái ðất, ví dụ, khi học lục địa Nam Mỹ,
sinh viên có thể thấy được những hình ảnh thực về đồng bằng Amazơn, sơn ngun
Braxin, cao ngun Patagơnia... Những kiến thức đó có tác dụng bổ sung, làm rõ
những kiến thức lý thuyết, sinh viên dường như ñược tiếp cận thực tiễn. ðiều này
78


Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy địa lý

khắc phục được những khó khăn ñối với sinh viên khi học môn ðịa lý tự nhiên các
châu, là mơn học mà sinh viên ít có cơ hội tiếp cận thực tế, thực địa, có thể nói là
hầu như khơng có điều kiện đi thực địa.
- Do khả năng trình chiếu linh hoạt, có thể liên kết với nhiều trang khác, với một số
phần mềm khác như Excel, Photoshop,... và liên kết với nhiều trang web như:
; ; ; ;
... Cùng với sự cải tiến, ñầu tư về phòng học (các phòng học
chuẩn, phòng học chức năng...), thiết bị máy móc (hệ thống máy tính phong phú, ñồng
bộ...) của nhà trường ñối với khoa và bộ mơn hiện nay, giáo viên có thể dễ dàng giúp sinh
viên tiếp cận môn học một cách tốt nhất.
- Giáo viên có thể phân lớp thành nhiều nhóm, các nhóm có thể chọn một
chương, mục hay một vấn đề có liên quan ñến bài học tự chuẩn bị thành bài giảng
của mình bằng phương pháp PowerPoint. Chúng ta sẽ thấy những bài giảng đó cũng
rất hay, nội dung phong phú. Sau đó sinh viên tự trình bày, giáo viên mời cả lớp
cùng chất vấn hay nêu ý kiến. Người thầy đóng vai trị hướng dẫn và điều chỉnh khi
cuộc thảo luận đi q mục tiêu đề ra của bài. Ví dụ, khi học ñến phần ñịa lý các khu
vực của mỗi lục địa, giáo viên có thể cho sinh viên chuẩn bị trước ở nhà thành một
số bài soạn, sau ñó tổ chức những buổi xêmina ñể sinh viên tự trình bày. Thực tế

chúng tơi đã tổ chức một số buổi xêmina như vậy, kết quả thu ñược rất tốt, bài chuẩn
bị của sinh viên công phu, hiệu quả của buổi học cao hơn. ðiều này tránh tình trạng
thụ động, phát huy tính tích cực và tự đào tạo của sinh viên.

2. Một số ñiểm cần lưu ý
- Khi sử dụng phần mềm PowerPoint vào bài giảng, người dạy cần có sự nghiên
cứu nhất định, nhất là trong việc sử dụng màu sắc, ñộ tương phản, hiệu ứng ñộng...
Giáo viên cần tổ chức sắp xếp, quản lý các slide sao cho phù hợp với việc dạy học
(cần chú ý ñây là bài giảng cho sinh viên chứ không phải là việc trình diễn tại các
cuộc hội thảo, quảng cáo...). Nếu lạm dụng các thể hiện này sẽ gây ra không ít hạn chế
sư phạm, nếu màu sắc kết hợp không hợp lý, kiểu chữ quá rườm rà, hoặc các chuyển
ñộng quá phức tạp sẽ khiến cho sinh viên phân tán mất tập trung vào bài học.
- Do bài giảng ñã được chuẩn bị trước trên máy tính, giáo viên khơng mất
nhiều thời gian ghi bảng, vẽ hình... Nhưng khơng vì thế mà giảng viên đưa các slide
dày đặc thơng tin sau đó chỉ có nhiệm vụ "bấm máy" chiếu các nội dung bài học
thay cho lời giảng giải, hoặc tiếp tục độc thoại, khơng có sự tương tác với sinh viên.
Thực tế đã có một số giảng viên mắc lỗi này, chiếu những trang slide dày đặc những
chữ trong đó ñã nêu chi tiết nội dung từng ý, từng phần của bài, sau đó nhìn vào các
trang slide đó và nhắc lại tồn bộ nội dung. Cịn sinh viên thì chép lia lịa, khơng kịp
và khơng có thời gian để nghe giáo viên nói. Việc dạy học chỉ giới hạn trong việc
chú ý các slide chiếu những gì, mà khơng có mở rộng. Theo chúng tơi, nếu thế việc
áp dụng bài giảng như vậy sẽ "vô nghĩa", hiệu quả dạy học bị giảm xuống rõ rệt.
79


Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển

- Khi sử dụng phương pháp này vấn ñề ghi chép bài của sinh viên cũng gặp
khó khăn nhất định. Nhiều sinh viên ghi chép lại toàn bộ nội dung của các slide, có
mở rộng thêm các nội dung. ðiều này khiến các em phải tốc ký rất nhanh, mất thời

gian tập trung vào các hoạt ñộng trên lớp. Cũng có những sinh viên chỉ ghi chép các
đề mục, sau đó lại thiếu kiến thức cơ bản để ơn tập, chúng tơi cũng đã từng nghe
một số sinh viên phản ánh trong một số môn học rằng, chúng em không biết ơn tập
như thế nào bởi khơng ghi chép được gì. Chính vì thế, khi áp dụng bài giảng bằng
phần mềm PowerPoint, cần lưu ý giáo viên ngoài cung cấp cho sinh viên giáo trình
cần hướng dẫn để các em ghi chép nội dung bài học một cách hợp lý, có tổ chức.
ðể tiện cho sinh viên theo dõi bài giảng, giáo viên nên phát cho sinh viên nội
dung các slide của bài học trước khi bước vào bài (in trực tiếp từ phần mềm, khơng
nên đánh lại tóm tắt trên Word). ðiều đó giúp sinh viên khơng mất cơng chép lại nội
dung của các slide và đã có được dàn ý toàn bài trước khi bước vào bài học.
- Môn học ðịa lý tự nhiên các châu hiện nay vẫn còn thiếu nhiều tài liệu tham
khảo, hệ thống Atlat, bản đồ, số lượng phịng máy, phịng học chuẩn, thiết bị dạy học
(máy tính, máy project) cịn hạn chế, tổng số sinh viên trong một lớp học còn quá
nhiều (trên 80 em) nên chưa phát huy hết hiệu quả của bài giảng soạn bằng phần
mềm PowerPoint.

IV. KẾT LUẬN
Trong mấy năm gần đây, nhiều chương trình, phần mềm ứng dụng trong việc
dạy học ñã ñược các giảng viên trường ðại học Sư phạm Hà Nội áp dụng ñể nâng
cao hiệu quả giảng dạy. Nhiều khoa, tổ bộ môn, và nhiều cá nhân ñã áp dụng các
phần mềm hỗ trợ dạy học này. Phần mềm ứng dụng PowerPoint ñã ñược nhiều cán
bộ khoa ðịa lý áp dụng trong quá trình giảng dạy, ñã ñem lại hiệu quả khả quan. Tuy
nhiên, xây dựng bài giảng bằng PowerPoint chỉ là một trong những phương pháp
giảng dạy, chúng tơi khơng xem nó là phương pháp tối ưu hay "vạn năng" mà cần
phải phối hợp ñồng bộ với các phương pháp khác ñể ñem lại kết quả tốt nhất.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. ðặng Văn ðức, Nguyễn Thị Thu Hằng. Phương pháp dạy học ðịa lý theo
hướng tích cực. NXB ðại học Sư phạm Hà Nội-2003.
[2]. Nguyễn Phi Hạnh. ðịa lý tự nhiên các lục ñịa, tập 1, 2. NXB Giáo Dục, 1989.
[3]. Xu hướng sử dụng phần mềm ứng dụng PowerPoint tổ chức quá trình dạy học

hiện nay. Chi đồn Cán bộ khoa Giáo dục đặc biệt. Kỷ yếu Hội thảo ứng dụng
CNTT trong nghiên cứu, quản lý, dạy và học của tuổi trẻ các trường ðại học Sư
phạm tồn quốc, 2005.
[4]. Kiến tạo trình diễn trong PowerPoint. Tổng hợp và biên dịch VN-Guide. NXB
Thống kê, 2005.

80


Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý

SUMMARY
APPLICATIONS OF POWERPOINT SOFTWARE FOR THE
TEACHING OF PHYSICAL GEOGRAPHY OF THE CONTINENTS
DANG THI HUE
In this article, we present some applications of PowerPoint software for the
teaching of Physical geography of the continents and its education effectivity in the
Faculty of Geography, Hanoi University of Education.

81