Điạ lan kiếm bạch ngọc và địa lan kiếm tứ thời

Điạ Lan Kiếm Bạch Ngọc Và Địa Lan Kiếm Tứ Thời
Hai loài địa lan Kiếm dân dã này rất được ưa chuộng vì chúng
có 3 tính chất đáng quý sau: vẻ đẹp thanh nhã, hương thơm dịu
dàng và khá dễ nuôi trồng.
Lan Bạch ngọc có hai loài giống nhau, chỉ khác nhau chút chút
về độ lớn của đám lá, của số bông hoa, nên người ta thường gọi chúng với các tên rất
trìu mến: Bạch ngọc Đại kiều và Bạch ngọc Tiểu kiều.
Lá của loài lan này rất hẹp bản từ 0.5cm đến 1cm, dài chừng 20cm đến 40cm, lá mỏng mềm
nên thường uốn cong. Mép lá có gợn răng cưa, màu sắc lục biếc. Mỗi giò hoa Tiểu kiều có
chừng 3-5 bông hoa, còn Đại kiều có tới 6-7 bông hoa. Hoa mầu trắng muốt, thường nở vào
mùa thu. Hương thơm Bạch ngọc rất quyến rũ. Ai đã ngồi thưởng thức hoa lan Bạch ngọc,
khó mà đứng dậy, rời xa chậu hoa ra được.
Cố nhà văn Nguyễn Tuân đã viết trong truyện ngắn "Hương Cuội" (Trong tập Vang bóng
một thời)…
"Tôi tự biết không chăm được lan Bạch ngọc. Công phu lắm ông ạ. Gió mạnh là gẫy, nắng
già một chút là héo, mưa nặng hột là nẫu cành. Bạch ngọc thì đẹp lắm, nhưng giống nhẹ
nhàng ấy yểu lắm. Chăm như chăm con mọn. Chiều chuộng quá, như con cầu tự, lầm lỡ
một chút là chúng đi ngay. Những quí vật ấy không chịu ở lâu bền với người ta…"
Hiện nay lan Bạch ngọc đã dễ nuôi trồng vì trình độ khoa học tiến bộ của người nuôi trồng
nên giá cả thường rẻ hơn các loài địa lan Kiếm truyền thống khác.
Lan Tứ thời có hoa nở từ cuối hạ tới đầu đông, mỗi năm có tới 2 hoặc 3 đợt hoa, do vậy nên
đã mang danh là Tứ thời.
<>
Lá lan to bản hơn Bạch ngọc, từ 0.8cm - 1.5cm, dài chừng 40cm - 50cm, mép lá cũng gợn
răng cưa, lá dầy và cứng nên thường thẳng (trực lập), khi lá già mới cong. Nhiều người chơi
lan thích kiểu lá thẳng, cho là có cốt cách hiên ngang. Nhưng ngược lại, các hoạ sỹ hàng
1000 năm nay, khi vẽ là lan Kiếm đều vẽ cong cong như lá Bạch ngọc già.
Lá lan, bộ phận quan trọng hợp thành cái đẹp của chậu lan, mặt khác lá lan có suốt cả năm,
hoa chỉ có chừng một tháng, do đó người ta nói xem hoa nhất thời, xem lá kinh niên. Ở một
số nước Đông Á, chậu lan chỉ cần có đám lá, cũng được chọn là cây cảnh trong các phòng
khách sang trọng.

Chùm hoa lan Tứ thời cao chừng 20 - 25 cm có từ 3 đến 5 bông. Nhìn xa, chúng bị lấp
trong các đám lá. Nhưng nếu đến gần, ngắm kỹ từng bông, ta sẽ thấy được sự kỳ diệu của
thiên nhiên đã tạo ra một loài hoa đẹp tinh vi đến như vậy.
Hoa lan Tứ thời, khá to. Ba cánh đài và hai cánh hoa mầu lục ngọc thạch, có 7 sọc hồng tía,
môi hoa trắng có hai hàng chấm đỏ rực rỡ. Hoa bền từ 10 đến 20 ngày.
Hương thơm của lan Tứ thời cũng rất quyến rũ. Có nhiều người gắn cho hương hoa lan Tứ
thời là "hương đãi khách". Ai mới đến gần chậu lan sẽ được hưởng mùi thơm ngay. Ngồi
lâu sẽ giảm dần. Nhưng nếu có làn gió thoảng qua, đưa cháu nhỏ đi qua, con mèo chạy tới,
hương thơm lại sực nức lên ngay.
Người xưa thường nhân cách hóa vạn vật xung quanh mình nên có hai trường phái đánh giá
lan Tứ thời.
Có trường phái coi lan Tứ thời là hèn kém, vì chùm hoa không vươn cao lên khỏi đám lá
(Bất xuất giá). Trong vườn lan của các vị này không bao giờ có chậu lan Tứ thời.
Ngược lại, trường phái coi lan Tứ thời là tượng trưng cho đức khiêm nhường, dấu mình
trong đám lá, không cố vươn lên cao để khoe sắc khoe hương, mà vẫn sống trong đám lá
(đã nuôi dưỡng bản thân). Đúng như các bậc hiền nhân, có tài, có đức những ưa ẩn mình.
Hai luận điểm cứ trái ngược nhau. Nhưng loài lan Tứ thời cứ tồn tại và ngày càng phát
triển, nhất là trong những năm gần đây.
Các vườn địa lan Kiếm truyền thống có đa số là các loài lan hoa nở vào cuối đông, đầu
xuân. Chúng có giá trị văn hoá, kinh tế rất cao để đón Tến Nguyên đán. Nhưng trong 11
tháng của cả năm, vườn chỉ có các đám lá lục biếc vậy nếu có mươi chậu Bạch Ngọc hay
Tứ thời vườn lan sẽ đẹp hơn và vui mắt hơn nhiều.
Tỉnh Phúc Kiến (Trung Quốc) có một loài địa lan Kiếm được gọi là Kiến lan, hay Tứ quý
lan (có hoa nở trong cả 4 quý) hay Thu lan (hoa nở chủ yếu vào mùa thu) có tên khoa học là
Cymbidium ensifolium. Khi so sánh tất cả các tính chất của lan Tứ thời và lan Tứ quý, Kiến
lan đều rất giống nhau. Chúng tôi tạm kết luận loài địa lan Kiếm Tứ thời, Bạch Ngọc thuộc
loài lan Cymbidium ensifolium.
Ngoài 2 loài trên còn 3 loài khác nữa, do các biến dị lai hoa tự nhiên mà có trong rừng Việt
Nam.
Lan Tố tâm giống hệt lan Bạch ngọc, chỉ khác là môi có các chấm đỏ, nên còn gọi là Bạch

ngọc châm hương.
Lan Ngân biên và Kim biên khá hiếm cũng giống lan Bạch ngọc, mép lá ở gần phía đầu có
viền mầu ngà trắng hay vàng. Có người chơi lan
coi loài lan này là có Diệp nghệ (lá nghệ thuật)
theo quan điểm Vạn trung vô nhất (Vạn cái không
có một) do đó hiếm sẽ là quý.
<>
Bạch Ngọc
Cymbidium ensifolium
Bạch Ngọc
Cymbidium ensifolium