skkn sưu tầm và ỨNG DỤNG các TRÒ CHƠI vào dạy học LỊCH sử ở TRƯỜNG THPT góp PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG bộ môn ( PHẦN LỊCH sử THẾ GIỚI THỜI NGUYÊN THỦY, cổ đại và TRUNG đại )

Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI
TRƯỜNG PTTH NGUYỄN HỮU CẢNH
Mã số ………..………

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
SƯU TẦM VÀ ỨNG DỤNG CÁC TRỊ CHƠI VÀO DẠY
HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT
GĨP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BỘ MÔN
( PHẦN LỊCH SỬ THẾ GIỚI THỜI NGUYÊN THỦY,
CỔ ĐẠI VÀ TRUNG ĐẠI )
Người thực hiện : Phạm Thị Hạnh
Lĩnh vực nghiên cứu :
Quản lý giáo dục
Phương pháp dạy học bộ môn
Phương pháp giáo dục
Lĩnh vực khác

Có đính kèm :
□ Mô hình

□ Phần mềm

□ Phim ảnh

□
□
□

□

□ Hiện vật khác

Năm học : 2010 - 2011

Sáng kiến kinh nghiệm

1

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC
I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN :
1. Họ và tên : Phạm Thị Hạnh
2. Ngày tháng năm sinh : 01 tháng 05 năm 1979
3. Nam, nữ : Nữ
4. Địa chỉ : 114-tổ 16b – kp 2- Bình Đa – Biên Hòa – Đồng Nai.
5. Điện thoại :
6. Email :
7. Chức vụ : Giáo viên
8. Đơn vị công tác : Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh
II. TRÌNH ĐỢ ĐÀO TẠO :
- Trình đợ chun mơn cao nhất : Cử nhân
- Năm nhận bằng : 2001

- Chuyên ngành đào tạo : Lịch Sử
III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC :
- Lĩnh vực chun mơn có kinh nghiệm: Giảng dạy mơn Lịch Sử
- Số năm có kinh nghiệm:10
- Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây:
+Tìm hiểu nhật ký chiến tranh của Liệt sỹ Đặng Thùy Trâm…
+Sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học Lịch Sử 10.
+Hướng dẫn học sinh làm bài kiểm tra Lịch Sử.
+Sưu tầm và ứng dụng các trò chơi vào dạy học lịch sử ở trường THPT góp
phần nâng cao chất lượng bộ môn( phần I lịch sử thế giới thời nguyên thủy, cổ
đại và trung đại )

Sáng kiến kinh nghiệm

2

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

MỤC LỤC

Trang

A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI …………………………………………………….4
B. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ………………………………………..5
C. NỘI DUNG ĐỀ TÀI ………………………………………………………..7

I. Cơ sở lí luận…………………………………………………………………..7
I. 1. Nhận thức lịch sử của học sinh………………………………………........7
I. 2. Dạy học lịch sử dựa vào đặc trưng tâm lí lứa tuổi học sinh THPT…….. 9
II. Cơ sở thực tiễn …………………………………………………………. …10
II. 1. Tình hình dạy học mơn Lịch sử ở trường THPT Việt Nam hiện nay.. 10
II. 2. Nâng cao hiệu quả dạy học môn Lịch sử ở trường THPT – Một yêu cầu
cấp thiết. ……………………………………………………………………………14
III. Đề xuất một số phương pháp, trò chơi ứng dụng trong dạy học sử ở
trường THPT nhằm nâng cao hiệu quả…………………………………………..16
III. 1. Ý nghĩa của việc sưu tầm và ứng dụng các trò chơi vào dạy học lịch
sử…………………………………………………………………………………….16
III. 2. Sưu tầm và ứng dụng một số trò chơi đã được tổ chức……………….19
III.2. 1. Giới thiệu một số trò chơi đã được tổ chức…………………………
*Trò chơi “Ai là ai?”……………………………………………………………19
* Trò chơi “Đối mặt”……………………………………………………………22
* Trò chơi “Đường lên đỉnh Olympia” ……………………………………….34
III. 2. 2. Cách thức ứng dụng các trò chơi vào dạy học lịch sử…………….41
III. 2. 2. 1. Công tác chuẩn bị………………………………………………….42
III. 2. 2. 2. Tổ chức trò chơi……………………………………………………42
IV KẾT LUẬN…………………………………………………………………43
V. KIẾN NGHỊ…………………………………………………………………44

Sáng kiến kinh nghiệm

3

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

SƯU TẦM VÀ ỨNG DỤNG CÁC TRÒ CHƠI VÀO DẠY
HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT
GĨP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BỘ MƠN
( PHẦN LỊCH SỬ THẾ GIỚI THỜI NGUYÊN THỦY,
CỔ ĐẠI VÀ TRUNG ĐẠI )

A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam
Lịch sử khơng chỉ đóng vai trị quan trọng trong đời sớng xã hợi mà trong
chừng mực khơng nhỏ cịn là công cụ giáo dục tình cảm, đạo đức, phẩm chất. Đó là
giáo dục lịng u nước, trung thành với dân tộc, với cách mạng, với Đảng... là việc
noi gương người xưa để hành động trong ngày hôm này.
Nhưng hiện nay trong xã hội và nhà trường môn lịch sử và bị xem là là môn phụ.
Kết quả học tập của học sinh rất yếu kém và đáng báo động. Vậy nguyên nhân do
đâu ? Phải chăng dạy và học lịch sử hiện nay chưa tìm ra mợt « kim chỉ nam » đúng
đắn chuẩn xác để định hướng đi chung. . Hiện nay việc dạy và học sử đang thu hút sự
chú ý của toàn xã hội.
Xuất phát từ thực tế đó, Bợ Giáo dục và Đào tạo, các ban ngành liên quan đã có
những biện pháp để nâng cao hiệu quả dạy sử và học sử trong trường phổ thơng. Có
rất nhiều cá nhân và tổ chức quan tâm đến vấn đề này, đặc biệt là những giáo viên
trực tiếp dạy sử hiện nay cũng có những nỗ lực để tìm ra con đường , biện pháp nâng
cao hiệu quả việc dạy và học lịch sử hiện nay.
Và trên thực tế đã xuất hiện nhiều quan niệm, phương pháp dạy và học đáp ứng
phần nào những địi hỏi đó. Tuy vậy khoa học ln địi hỏi tìm ra những biện pháp ,
con đường mới để áp dụng vào thực tiễn cho hiệu quả. Vì thế việc tìm ra con đường
Sáng kiến kinh nghiệm

4

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

nhằm nâng cao việc dạy và học lịch sử là điều hết sức quan trong cần thiết trong giai
đoạn hiện nay.
Là một giáo viên trực tiếp dạy học lịch sử, trong tôi cũng đang có những suy nghĩ
về việc dạy học lịch sử hiện nay. Tôi cũng mong tìm ra con đường biện pháp tích cực
để áp dụng trong cơng việc của mình đang làm và tìm ra nhiều hướng đi hơn cho tư
duy của bản thân trong quá trình dạy lịch sử.
Hiện nay ở các trường phổ thông đã áp dụng rất nhiều phương pháp dạy học,
nhiều phương tiện kĩ thuật mới và bước đầu mang lại những hiệu quả thiết thực cho
quá trình dạy và học lịch sử. quá trình sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học là
một xu thế hiện nay đã mang lại hiệu quả đáng kể. Hay áp dụng nguyên tắc dạy học
liên môn , dạy học theo vấn đề, dạy học theo nhóm, dạy học theo qua các chương
trình học lịch sử... đã góp phần tích cực vào quá trình tìm ra con đường biện pháp
nâng cao hiệu quả dạy học môn lịch sử.
Qua q trình tìm tịi, suy nghĩ tơi đã chọn mợt hướng mới góp phần nâng cao
hiêu quả dạy học bợ mơn là việc tổ chức và ứng dụng các trị chơi vào việc dạy học
lịch sử. Đó có thể coi là mợt biện pháp góp phần « tích cực hóa » các hoạt động dạy
và học sử. Việc tổ chức các trò chơi phù hợp với học sinh sẽ gây hứng thú hơn trong
việc học lịch sử. Như vậy việc tổ chức các trò chơi lịch sử trong dạy học lịch sử là
mợt hướng đi nhằm nâng cao và góp phần thu hút đông đảo sự quan tâm của học sinh
vào môn học.

Đặc biệt được công tác tại ngôi trường có thế mạnh về cợng nghệ thơng tin đã
giúp chúng tơi có quyết tâm hơn với việc đẩy mạmh ứng dụng cộng nghệ thông tin
vào dạy và học lịch sử từ đó tơi quyết định lựa chọn đề tài « Sưu tầm và ứng dụng
các trò chơi vào dạy học lịch sử thế giới ở các trường THPT, góp phần nâng cao
chất lượng bộ môn » nhằm tạo hứng khởi trong hoạt động dạy và học lịch sử.
B. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Mong muốn tìm ra con đường biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn
lịch sử ở trường phổ thông là vấn đề chung của những nhà giáo và nhiều tổ chức ban
ngành có liên quan.Giáo trình “phương pháp dạy học lịch sử” – GS Phan Ngọc Liên
Sáng kiến kinh nghiệm

5

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

(chủ biên) cũng đã trình bày nhiều vấn đề về lí luận, quan niệm tư tưởng, tri thức
nghiệp vụ….Ở đó cũng trình bày một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng hiệu
quả dạy học bộ môn. Cuốn sách phản ánh tình hình thực tế của công tác giảng dạy
lịch sử ở trường phổ thông và việc rèn luyện nghiệp vụ. Đây là nguồn tư liệu phong
phú cho những giáo viên giảng viên bợ mơn lịch sử, giúp người tiếp cận nó đúc rút
được về mặt lí luận và kinh nghiệm dạy học để tác nghiệp.
Cuốn sách “Con đường và biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường
phổ thông” – PGS.TS Ngô Minh Oanh (chủ biên) và các tác giả tḥc tổ lí ḷn và
phương pháp dạy học lịch sử, khoa lịch sử trường Đại học sư phạm Thành Phớ Hồ
Chí Minh x́t bản tháng 1/2006 đã trình bày một số con đường và biện pháp nâng

cao hiệu quả dạy và học lịch sử ở trường THPT như: dạy học lịch sử theo hướng tích
cức hóa hoạt đợng nhận thức của học sinh; vận dụng nguyên tắc dạy học liên môn để
nâng cao hiệu quả dạy học môn lịch sử; sử dụng kiến thức lịch sử thế giới để dạy tốt
lịch sử Việt Nam ở trường THPT, sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học lịch
sử…
Trong những năm gần đây, với sự phát triển của khoa học công nghệ và truyền
thông, thì việc nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn đã gặp được những thuận lợi nhất
định. Đó là việc ứng dụng cơng nghệ thơng tin vào quá trình giảng dạy bộ môn lịch
sử. Những ứng dụng ấy đã phần nào mang lại những kết quả tích cựu. Giáo viên phổ
thơng sử dụng phần mềm powerpoint để đưa nội dung bài giảng và những minh họa
sinh động như hình ảnh, các thước phim tư liệu trong quá trình giảng dạy..từ đó đã
thu hút sự chú ý học tập của học sinh nhiều hơn..
Ngoài ra, các quan niệm như: Dạy học nêu vấn đề; Dạy học liên môn; Dạy học lấy
học sinh làm trung tâm….cũng được nghiên cứu và trình bày trong nhiều công trình
khoa học. Những cơng trình ấy cũng đã góp phần tích cựu vào việc tìm ra con đường,
biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn lịch sử ở trường trung học phổ thông.
Với mong muốn tiếp tục tìm ra con đướng, biện pháp những hứng đi mới
nhằm nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ớ trường phổ thơng, biện pháp :« Sưu tầm và

Sáng kiến kinh nghiệm

6

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

ứng dụng các trò chơi vào dạy học lịch sử thế giới lớp 10 ban cơ bản ớ trường THPT
nhằm nâng cao chất lượng bợ mơn ». Cũng nhằm vào mục đích đó :
Các trị chơi ngày càng phong phú và khơng còn xa lạ với nhiều người.
Nhưng việc áp dụng các trò chơi vào dạy học lịch sử ở trường THPT vẫn cịn rất ít
nếu như khơng ḿn nói là chưa có.
Nâng cao hiệu quả dạy học bợ mơn lịch sử ở trường THPT qua việc sưu
tầm và ứng dụng các trị chơi lịch sử là mợt vấn đề mới mẻ, ít có tài liệu đề cập tới.
Đề tài hướng vào việc tìm hiểu thực trạng của việc dạy học lịch sử ở trường THPT,
nêu ra nguyên nhân và từ đó hướng tới 1 biện pháp mới là « Sưu tầm và ứng dụng các
trò chơi vào dạy học lịch sử ở trường THPT » với việc đi sâu tìm hiểu các bước tiến
hành tổ chức các trò chơi và những thực nghiệm minh họa.
C. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
I. Cơ sở lí luận.
I. 1. Nhận thức lịch sử của học sinh.
Mỗi mơn học trong nhà trường đều có vai trị và vị trí đặc biệt nhưng tựu chung
đều hướng vào mục tiêu “giáo dưỡng, giáo dục” và phát triển học sinh.
Thời đại ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kĩ tḥt và xu thế
q́c tế hóa, toàn cầu hóa giáo dục vào “4 trụ cợt” cơ bản. Đó là “học để biết, học để
làm, học để cùng chung sống và học để khẳng định mình”. Đây là những nguyên tắc
chung được nêu cho các dân tộc, các mơn học. Nhưng để làm được điều đó ngoài sự
phát huy tính năng đợng sáng tạo của người làm cơng tác giáo dục thì cần phải phát
huy vai trò chủ thể của học sinh trong học tập, nắm bắt được đặc điểm về nhận thức
lịch sử của học sinh. Bởi có nắm bắt được đặc điểm về nhận thức lịch sử của học sinh
thì mới có thể định hướng cho học sinh suy nghĩ, hiểu sâu hơn những kiến thức đã
học, tự khám phá kiến thức mới, vận dụng những hiểu biết vào cuộc sống.
Nhận thức lịch sử là một yếu tớ quan trọng để hành đợng có hiệu quả trong hiện
tại. Như Ph.Enghen đã nói: “Lịch sử bắt đầu từ đâu thì quá trình tư duy bắt đầu từ
đấy”. Các nhà sử học cổ đại khẳng định: “Lịch sử là cô giáo của cuộc sống”, “Lịch sử
Sáng kiến kinh nghiệm

7

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

là bó đuốc soi đường đi đến tương lai”. Vậy ở trường THPT học sinh nhận thức lịch
sử như thế nào?
Trong học tập lịch sử ở trường THPT học sinh không chỉ biết mà còn phải hiểu
lịch sử để rút ra bài học kinh nghiệm cho hoạt động thực tiễn. Cũng như việc học tập
các môn học khác ở trường phổ thông, học tập lịch sử là một quá trình nhận thức, một
quá trình thu nhận thông tin và sử dụng thông tin, mà mỗi học sinh phải tự thực hiện
cùng với sự giúp đỡ, hướng dẫn, sửa chữa, bổ sung của thầy cô và việc tìm hiểu các
loại tài liệu và những phương tiện học tập khác.
Trên đại thể, quá trình nhận thức và thực hành của học sinh trong học tập lịch sử
diễn ra theo một trình tự, tuân thủ các nguyên tắc của con đường biện chứng của việc
nhận thức mà V.L.Lênin đã nêu: “từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ
tư duy trừu tượng đến thực tiễn”
Trước hết học sinh phải nhận thức những sự kiện, quá trình cụ thể của lịch sử (thế
giới, dân tộc và địa phương). Sự tiếp xúc của học sinh với quá khứ mang tính chất
gián tiếp (thơng qua giáo viên, tài liệu..) tạo nên những biểu tượng lịch sử. Đó là giai
đoạn nhận thức cảm tính trong học tập lịch sử. Ở giai đoạn tiếp theo, bằng sức mạnh
của tư duy trừu tượng, học sinh sẽ tự hình thành trong đầu óc mình những tri thức
trừu tượng khái quát nhờ hoạt đợng “xử lí” những tri thức cụ thể. Đây là giai đoạn
nhận thức lí tính của học tập lịch sử. Ở đây học sinh tiến hành việc hình thành các
khái niệm, nắm hệ thống khái niệm. Trong giai đoạn tiếp theo nữa, học sinh học cách
vận dụng tri thức đã học (kể cả tri thức trừu tượng khái quát) để tạo ra trong tư duy

những mối liên hệ mới giữa những tri thức cũ và những điều mới, chưa biết và sau đó
là sử dụng kiến thức về quá khứ để hiểu ngày nay, để hành động trong thực tiễn, phù
hợp với yêu cầu, trình độ, nhiệm vụ của mình.
Như vậy, quá trình học tập lịch sử được thực hiện theo quy định chung của việc
nhận thức lịch sử: không trực tiếp quan sát được hiện thực quá khứ, khơng thể tiến
hành thí nghiệm lịch sử như đối với các bộ môn tự nhiên, công nghệ. Tuy nhiên
không vì thế mà cho rằng học tập lịch sử không cần tư duy mà chỉ cần ghi nhớ thuộc

Sáng kiến kinh nghiệm

8

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

lòng. Quan niệm sai lầm này là một trong những nguyên nhân làm cho chất lượng
dạy học lịch sử ở trường phổ thông bị giảm sút.
Từ sự am hiểu nhận thức lịch sử của học sinh người dạy học hướng vào xây dựng
giáo án bài dạy khách quan khoa học,, phù hợp với quá trình nhận thức cũng như đặc
trưng tâm lí lứa tuổi, phát huy tính tích cực của chủ thể nhận thức – học sinh. Kết hợp
với việc giảng dạy học tập của giáo viên tạo ra hiệu quả dạy học tốt nhất.
I. 2. Dạy học lịch sử dựa vào đặc trưng tâm lí lứa tuổi học sinh THPT
Như đã trình bày ở trên, hiệu quả cao nhất cho dạy học lịch sử cần có sự tác đợng
của rất nhiều nhân tố. Ngoài việc đi sâu tìm hiểu nhận thức lịch sử của học sinh,
chúng ta còn phải quan tâm tới nhiều yếu tớ khác như: vai trị của người giáo viên,
tính năng đợng sáng tạo của họ ở từng bài, từng tiết dạy, sự tham gia của công nghệ

thông tin, tài liệu kham khảo, điều kiện cơ sở vật chất, mơi trường học tập ..cịn có
mơn học: Đó là đặc trưng tâm lí lứa tuổi học sinh THPT.
Nghề giáo - một nghề thật đặc biệt – nghề mà đối tượng quan hệ trực tiếp là con
người, công cụ chủ yếu là nhân cách của chính mình và địi hỏi tính khoa học, tính
nghệ thuật và tính sáng tạo cao. Do vậy, người thầy (cô) giáo phải là người hiểu rõ
nhất về đối tượng học sinh của mình.
Lứa tuổi học sinh THPT, đây là lứa tuổi quyết định sự hình thành thế giới quan –
hệ thống quan điểm về xã hội, tự nhiên và các nguyên tắc và quy tắc cư xử. ..trong
đó, quá trình tự ý thức diễn ra sơi nổi mạnh mẽ và có tính đặc thù riêng.
Nhận thức vấn đề này, người giáo viên THPT ý thức được rằng mình đang giảng
dạy một lứa tuổi đầy biến động, giai đoạn bước ngoặt, quyết định cuộc đời một con
người.
Người giáo viên THPT đặc biệt giáo viên lịch sử phải làm sao qua các bài dạy của
mình hình thành hứng thú học tập, thái độ học tập đúng đắn cho học sinh. Bởi môn
lịch sử vốn là môn học đặc thù – như đã nói đó là mợt mơn học mà học sinh phải
đứng từ hiện tại để nhìn về quá khứ. Qua đó người học tư duy để tìm ra bản chất của
sự vật hiện tượng.

Sáng kiến kinh nghiệm

9

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Môn Lịch sử xưa nay vốn bị coi là một môn phụ ít được gia đình – nhà trường

quan tâm đầu tư. Vậy làm sao để môn lịch sử trở nên hấp dẫn đới với học sinh? Đó là
mợt thách thức rất lớn đới với người giáo viên lịch sử.
Nhưng điều đó không phải là không thể. Bởi ngày nay với sự phát triển vượt bậc
của khoa học kĩ thuật, đặc biệt là công nghệ thông tin cho phép người giáo viên khai
thác tốt nhất những kênh hình, phim, ảnh, tư liệu, cập nhật nhanh nhất những tư liệu
đưa vào bài dạy. Trên cơ sở đổi mới phương pháp dạy học đưa vai trò tự học, tự sáng
tạo của học sinh làm mục tiêu, phương châm cần đạt đến. Chắc chắn sẽ làm cho môn
lịch sử trở nên thu hút hơn đối với học sinh. .
Trên cơ sở những vấn đề vừa nêu ra, cùng với sự tìm tòi khám phá của bản thân.
Chúng tôi tìm ra hướng mới là đưa các trị chơi vào để dạy học. Điều này khơng q
khó với thời đại ngày nay. Cũng như nó phù hợp với đặc trưng tâm lí lứa tuổi học
sinh THPT. Bởi việc áp dụng các trò chơi vào dạy học lịch sử không hề làm mất đi
những kiến thức cơ bản trong chương trình, không áp lực lớn về thời gian lên lớp
nhưng lại tạo ra sự thoải mái, phấn khích trong học tập lịch sử. Học sinh vừa chơi vừa
học, tính năng đợng và đợc lập tiếp thu được phát huy cao độ.
Tuy nhiên, để phát huy tốt nhất của phương pháp này, người giáo viên lịch sử
ngoài sự nỗ lực sáng tạo của bản thân cần sự ủng hộ đợng viên rất lớn từ lớn từ phía
nhà trường, đồng nghiệp, gia đình và đặc biệt là “học sinh” – những đới tượng của
hoạt đợng dạy học. Chính sự tham gia tích cực của các em sẽ là mợt phần đóng góp
quan trọng cho thành cơng của để tài của bài dạy.
II. Cơ sở thực tiễn
II. 1. Tình hình dạy học môn Lịch sử ở trường THPT Việt Nam hiện nay.
Đoàn kết và nâng cao tinh thần tự hào dân tộc nhằm tập hợp sức mạnh của lực
lượng toàn dân để tiến hành cách mạng đã được Đảng ta và đứng đầu là chủ tịch Hồ
Chí Minh đề ra và vận dụng tốt trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống
nhất đất nước.

Sáng kiến kinh nghiệm

10

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Để khơi gợi lịng tự hào dân tợc, ngay từ năm 1942 Bác Hồ kính yêu đã viết bài
kêu gọi “ Nên biết sử ta” và bài diễn ca “ Lịch sử nước ta”. Bài diễn ca gồm 104 câu
thơ lục bát, dễ thuộc, dễ hiểu, phù hợp với dân ta lúc đó với trên 90% dân sớ mù chữ,
đã góp phần tạo nên sức mạnh thần kì: Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã
phát huy tinh thần tự hào dân tộc, đoàn kết đấu tranh giành độc lập tự do cho tổ quốc;
thực hiện thắng lợi 2 cuộc kháng chiến trường kì và giành thắng lợi vĩ đại sau hơn 20
năm đổi mới. “Dân ta phải biết sử ta. Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” – Câu
thơ đầu trong bài diễn ca của Bác Hồ là lời kêu gọi, lời răn dạy cho muôn thế hệ con
cháu nước nhà. Thế nhưng như nhận định của Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong một
diễn đàn về sử học: “…Lớp trẻ chúng ta đã khơng cịn quan tâm tới lịch sử dân
tộc…”. Và kết quả thi tuyển sinh đại học môn Lịch sử trong những năm gần đây đã
chứng minh nhận định của Đại tướng và thực sự gây “sốc” đối với toàn xã hội.
GS – NGND Phan Huy Lê – Chủ tịch Hội khoa học Lịch sử Việt Nam đã nhận
định: “ Vấn đề đánh giá thực trạng dạy, học môn Lịch sử hiện nay không phải bây
giờ mới đặt ra nhưng giờ đây đã được dư luận quan tâm rất nhiều trên các phương
tiện truyền thông, đặc biệt là sau kì thi đại học vừa qua. Kết quả thi tuyển sinh môn
Lịch sử đã thực sự gây “sốc” đối với toàn xã hội : Tỷ lệ thí sinh có điểm thi dưới
trung bình chiếm hơn 80% trong đó hơn 60% có điểm thi dưới 1 (1/10. Qua đó cho
thấy kiến thức bộ môn Lịch sử của học sinh bậc phổ thông, đặc biệt là các bậc trung
học phở thơng q yếu”. Đó là mợt vấn đề mà cả xã hội đang quan tâm.
Nhìn vào kết quả của việc học tập môn Lịch sử, đặc biệt là qua các kì thi tuyển,
chúng ta có thể thấy rõ về thực trạng đó. Ở trường THPT, trong các mơn thi tớt

nghiệp, có lẽ mơn lịch sử là mơn gây nên sự chú ý nhiều nhất của dư luận và lập được
nhiều “kỷ lục” trong thi cử nước ta: là môn thi có điểm trung bình thấp nhất trong các
mơn thi tốt nghiệp THPT nhiều năm gần đây.
Liên tiếp trong các năm vừa qua, từ năm 2004 – 2010, môn Lịch sử được chọn là
một trong sáu môn thi tốt nghiệp THPT. Dù rằng môn Lịch sử luôn là môn thi có kết
quả xếp hạng thấp theo điểm bình quân các môn thi tốt nghiệp THPT, nhưng kết quả
này hoàn toàn khơng có dấu hiệu bi quan nào cả. Điểm trung bình bình quân cả nước
Sáng kiến kinh nghiệm

11

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

của môn sử thi tốt nghiệp THPT năm 2006 là 6,37, năm 2007 là 6,19. Các địa phương
có điểm bình qn mơn sử thấp nhất vẫn còn trên trung bình, năm 2006 là Cà Mau
(5,45điểm), năm 2007 là Tuyên Quang (5,06điểm).
Trong các môn thi tuyển ở Đại học năm 2006 thì môn sử có điểm sớ thấp nhất.
Trường ĐH Sư phạm Hà Nợi có gần 700 bài thi mơn sử bị điểm 0; chỉ có 9% bài thi
đạt điểm từ 6 trở lên. Kết quả thi tuyển sinh môn Lịch sử của trường ĐH Sư phạm
Thành Phớ Hồ Chí Minh cũng khơng khá hơn là mấy khi các bài thi đa số dưới 5
thuộc loại yếu kém.
Khi được hỏi Quốc hiệu “Việt Nam” bắt đầu từ khi nào phần lớn các em không
biết. Trong khi khách du lịch quốc tế đến Việt Nam có nhiều hiểu biết về lịch sử Việt
Nam thì chính con em chúng ta, những chủ nhân tương lai của đất nước Việt Nam thế
kỉ XXI lại không biết và cũng chẳng mấy quan tâm. Một thực trạng đáng buồn và cần

đáng báo động là ở trường học phổ thông, phần lớn học sinh coi môn Lịch sử là một
môn học khô khan, không sáng tạo, là thuần túy học thuộc các sự kiện.
“Bức xúc” là tâm trạng chung của các nhà giáo, những ai quan tâm đến lịch sử
nước nhà về thực trạng học sử hiện nay. GV Nguyễn Kim Tường Vy, tổ trưởng môn
sử, trường THPT Nguyễn Hiền nêu lên những nỗi bức xúc đầu tiên: “Từ gia đình –
nhà trường đến xã hội đều có thái độ coi thường các môn khoa học xã hội, xem đây
là môn phụ, không thể giúp học sinh có tương lai tươi sáng, học nhiều chỉ phí thời
gian. Ở nhiều quốc gia phát triển, lịch sử là môn thi bắt buộc trong các kì thi tú tài
thì ở Việt Nam nhiều trường, ngay cả ban giám hiệu cũng cho rằng lịch sử là môn
học bài, không cần đào sâu suy nghĩ. Nếu môn sử được chỉ định thi tốt nghiệp mới
được tăng tiết để dò bài cho học sinh, nếu không thì thường xuyên bị cắt giảm tiết
nhường thời gian cho môn khác”
Cũng đồng ý kiến trên, Giảng viên Nguyễn Thị Kim Dung và Cao Thị Lan Chi,
khoa Lịch sử trường Đại Học Sư Phạm Thành Phớ Hồ Chí Minh phân tích: “Lịch sử
là mơn ít tiết nhất trong các môn học lớp 12, chứng tỏ sự quan tâm đầu tư cho mơn
này ở trường trung học cịn hạn chế và yêu cầu đối với giáo viên cũng không cao.
Thêm nữa, chỉ có một số ít học sinh thực sự thích và có khả năng theo ngành khoa
Sáng kiến kinh nghiệm

12

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

học xã hợi. Đa sớ thí sinh cịn lại chỉ chọn khới C như một giải pháp tình thế khi
không có khả năng thi khới A,B,D..”

Đó thực sự là những ý kiến, những nhận định khách quan về thực trạng dạy và học
mơn lịch sử. Nó như mợt hồi chng báo đợng về tình hình dạy và học bộ môn Lịch
sử trong giai đoạn hiện nay.
Cách đây 10 năm khi giới giảng dạy sử học nước ta tổ chức Đại hội thành lập hội
nghề nghiệp của mình vào năm 1996 thì trong sớ những đồng nghiệp nước ngoài gửi
lời chào mừng có một bức thư của tiến sĩ Rainer Riemenschneider từ viện Georg –
Echert của CHLB Đức đưa ra một thông điệp rất đáng lưu ý. Ơng viết: “Chúng ta
đang sớng ở một thời đại mà mọi việc đều chuyển động nhanh chóng và đi vào chiều
sâu. Điều này tạo nên một thách thức đối với nhà sử học, nhà nghiên cứu cũng như
nhà giáo dục của chúng ta trên toàn thế giới. Chắc hẳn chúng ta không thay đổi được
quá khứ, những gì đang diễn ra buộc chúng ta phải có cái nhìn mới vế quá khứ:
Bước tiến mới của môn học địi hỏi chúng ta ln ln phải tìm hiểu những vấn đề
lịch sử dưới ánh sáng nhìn từ quá khứ tới hiện tại để chuẩn bị tương lai cho thế hệ
trẻ của chúng ta, những người mà một ngày gần đây sẽ nhận trách nhiệm đối với vận
mệnh của trái đất và thế giới.
Nhiệm vụ nặng nề là ở chỗ ấy. Dĩ nhiên mục đích đầy ước vọng này của nghề
nghiệp chúng ta phải có nhiều điều kiện thuận lợi để có thể hoàn thành tốt. Một trong
những điều kiện quan trọng nhất là nhà cầm quyền ở tất cả các nước phải thừa nhận
giá trị của nghề nghiệp chúng ta, phải làm cho việc giảng dạy lịch sử trở thành một
trong những ưu tiên, trong những nỗ lực của cả dân tộc. Trong tương lai của nhân
loại không thể tách khỏi sự hiểu biết và ý thức về bản thân mình, tức là lịch sử của
mình”
Từ ấy chúng ta thấy rằng tình hình này khó có thể cải thiện nếu chúng ta không
thay đổi nhận thức và hành đợng, mà chính thơng điệp của tiến sĩ Rainer
Riemenschneider là một lời giải đáp thắc mắc.
Như vậy, thực trạng của việc dạy học bộ môn lịch sử ở trường THPT hiện nay rất
cần sự quan tâm, chú ý của toàn xã hợi. Trong đó, việc tìm ra những con đường, biện
Sáng kiến kinh nghiệm

13

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

pháp nâng cao hiệu quả day học bộ môn là một điều “cớt yếu”. Và đã có rất nhiều
c̣c hợi thảo khoa học, nhiều diễn đàn….được tổ chức để nhìn vào thực trạng, đi tìm
nguyên nhân, nêu ra giải pháp cho công việc day – học môn Lịch sử hiện nay
II. 2. Nâng cao hiệu quả dạy học môn Lịch sử ở trường THPT – Một yêu cầu
cấp thiết.
Như đã nói ở trên, nhiều cuộc hội thảo khoa học, nhiều diễn đàn…được tổ chức để
nhìn vào thực trạng, đi tìm nguyên nhân, nêu ra giải pháp cho công việc dạy – học bộ
môn Lịch sử hiện nay.
Vậy nguyên nhân dẫn đến tình trạng của việc dạy và học Lịch sử như hiện nay bắt
nguồn từ đâu?
Cũng còn những nguyên nhân khác, GS, NGND Vũ Dương Ninh, ĐH Quốc gia
Hà Nội đau đớn nhận xét: “Dư luận xã hội xôn xao, có cả bất bình, khi được biết
điểm môn sử trong những kì thi tuyển sinh đại học gần đây quá thấp, thấp đến mức
không thể hiểu nổi. Song những người trong ngành thì không ngạc nhiên lắm, coi đó
như một sự bộc lộ đau đớn của căn bệnh “ung thư” đã tiềm ẩn từ lâu”.Về căn bệnh
“ung thư sử” này, GS Vũ Dương Ninh đã nêu ra nhiều điểm khá bi hài. Chẳng hạn
như việc tổ chức viết sách giáo khoa. Việc viết sách giáo khoa hiện nay là “công việc
tay trái”, các tác giả vừa phải đảm nhiệm cơng việc chính ở trường mình, vừa phải
tranh thủ thời gian làm nhiệm vụ viết sách giáo khoa. Cịn PGS.TS Ngơ Minh Oanh,
Trưởng khoa lịch sử Đại Học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh nêu ý kiến: “Mơn
học bị coi nhẹ, những người dạy sử cũng không được tôn trọng. Nhiều thầy cô bức
xúc về việc đánh giá thiếu công bằng giữa giáo viên dạy sử và các giáo viên dạy các

môn khác trong việc cân nhắc, đề bạt hay trong bình xét các danh hiệu thi đua. Mợt
sớ trường cịn bớ trí giáo viên không được đào tạo chuyên ngành để dạy môn lịch sử.
Việc bố trí dạy trái ngành càng làm chất lượng dạy học môn sử thêm tồi tệ và người
ta có cớ để coi thường môn sử và người dạy sử”.
Có thể chỉ ra mợt sớ ngun nhân cơ bản sau đây:

Sáng kiến kinh nghiệm

14

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Một là, chúng ta chưa đặt đúng vị trí, chức năng của môn lịch sử trong hệ thống
các môn học ở phổ thông, hầu như chỉ tập trung vào các môn Toán, Lý, Hóa,
Văn…khiến học sinh có xu hướng coi nhẹ mơn Lịch sử
Hai là, trong ngành giáo dục còn tồn tại quan niệm quy kết trách nhiệm chán ghét
môn sử tại học sinh, do vậy mà tìm cách áp đặt, bắt buộc các em học lịch sử mà
không biết rằng làm như thế là duy ý chí
Ba là, do sự kết hợp giữa gia đình nhà trường và xã hợi cịn chưa tốt. Do ảnh
hưởng của nền kinh tế thị trường, phần lớn nhiều gia đình đều hướng cho con em
mình chú ý đầu tư vào các môn học tự nhiên để chọn ra một ngành nghề mang lại
nguồn thu nhập cao…Đó cũng là mợt ngun nhân dẫn đến các mơn học thuộc khối
ngành xã hội bị đánh giá thấp; trong đó có mơn lịch sử
Bớn là, việc dạy học mơn lịch sử ở nước ta chưa tận dụng được hệ thống bảo tàng
là những bộ sử bằng hiện vật rất phong phú và mang tính cảm thụ trực tiếp rất phù

hợp với tuổi trẻ.
Năm là, còn nhiều vấn đề về chương trình, sách giáo khoa lịch sử, đội ngũ giáo
viên và phương pháp giảng dạy. Nền giáo dục của chúng ta đã trải qua nhiều lần cải
cách, sách giáo khoa có khá hơn sau mỗi lần cải cách nhưng vẫn chưa tương xứng với
vai trị, vị trí, chức năng của môn lịch sử trong trường phổ thông.
Việc đổi mới nội dung phương pháp gần đây có nêu lên và mợt số thầy cô cố gắng
thực hiện, nhưng vẫn chưa thay đổi được bao nhiêu lối truyền thụ một chiều vẫn nặng
đọc chép.
Bợ mơn lịch sử ln giữ mợt vai trị quan trọng trong chương trình đào tạo học
sinh THPT và bợ mơn lịch sử rất có ưu thế trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Do nhận
thức chưa đầy đủ hoặc phiến diện về vai trò, ý nghĩa chức năng của bợ mơn lịch sử,
nhiều người thậm chí cả những nhà quản lí giáo dục đã tỏ thái đợ coi thường, không
đối xử với
môn lịch sử bình đẳng như với các mơn học khác. Đó là mợt ngun nhân dẫn đến
tình trạng học tập lịch sử như hiện nay.

Sáng kiến kinh nghiệm

15

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Việc dạy và học môn lịch sử hiện nay đặt ra nhiều yêu cầu cấp bách cần tiến hành
đổi mới cả về phương pháp dạy và học. Yêu cầu hiểu biết lịch sử, yêu cầu cuộc sống
hiện tại và tương lai đặt ra cho toàn xã hội, ngành giáo dục và nhất là đội ngũ giáo

viên lịch sử nhiều nhiệm vụ cấp bách. Vì vậy tìm ra con đường, biện pháp nhằm nâng
cao hiệu quả dạy học mơn lịch sử sẽ góp phần giải quyết những yêu cầu cấp bách
trên.
Hội đồng về “giáo dục thế kỉ XXI” của UNESCO Liên hiệp quốc đã đưa ra khuyến
cáo về 4 trụ cột của giáo dục:
- Học để biết,
- Học để làm,
- Học để cùng chung sớng,
- Học để khẳng định mình.
Thế kỉ XXI địi hỏi đất nước phải đào tạo ra những con người vừa có năng lực
sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực tự nhận thức, năng lực hoạt đợng có hiệu quả và
sớng có tinh thần trách nhiệm. Ḿn vậy phải xây dựng một nện giáo dục phát triển
toàn diện, trong đó việc dạy và học mơn Lịch sử là mợt bộ phận quan trọng trong quá
trình giáo dục, mà bộ mơn Lịch sử có vị trí và tầm quan trọng đặc biệt đối với việc
giáo dục thế hệ trẻ.
Nhìn vào thực trạng dạy học lịch sử đặc biệt là nhìn vào kết quả của bộ môn, thì
việc tìm ra con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy và học lịch sử ở trường phổ
thông đã trở thành một nhu cầu cấp thiết hiện nay không chỉ với ngành giáo dục mà
cịn đới với toàn xã hợi.
III. Đề xuất một số phương pháp, trò chơi ứng dụng trong dạy học sử ở trường
THPT nhằm nâng cao hiệu quả.
III. 1. Ý nghĩa của việc sưu tầm và ứng dụng các trò chơi vào dạy học lịch sử.
Việc giáo dục trong nhà trường là một giai đoạn học, đây là một giai đoạn hết
sức quan trọng. Nhà trường phổ thông không đặt mục tiêu cung cấp đủ kiến thức cho
người học để sống và làm việc cả cuộc đời, mà phải trang bị cho người học một vốn
tri thức cơ bản cộng với năng lực tự mình chủ động tìm kiếm những tri thức cần thiết
Sáng kiến kinh nghiệm

16

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

trong suốt cuộc đời. Vốn tri thức ấy học sinh tiếp nhận những gì? Tiếp nhận như thế
nào? Những phương pháp dạy học nào có thể bồi dưỡng năng lực tìm kiếm và sáng
tạo cho người học? Đó là những câu hỏi đã và đang tiếp tục được trả lời. Trong đó,
việc khơi gợi ở học sinh khả năng tự tìm tòi, khám phá, bộc lộ và phát huy khả năng
của bản thân là một yếu tố vô cùng quan trọng. Với bợ mơn Lịch sử nói chung và
nhiều mơn học ở trường phổ thông thì việc sưu tầm và ứng dụng các trị chơi vào dạy
học lịch sử sẽ góp phần thúc đẩy những khả năng đó của học sinh.
Trên thực tế, hoạt đợng tổ chức các trị chơi vào dạy học lịch sử ở các trường
THPT Việt Nam vẫn chưa được tổ chức một cách quy mô và đáp ứng nhu cầu của
học sinh. Khó khăn lớn nhất ảnh hưởng đến điều đó là do khung thời gian quy định
trong khóa trình đào tạo của từng bợ mơn ở trường THPT. Nhất là đối với bộ môn
lịch sử, khung thời gian giành cho bợ mơn là rất ít. Các bợ môn thuộc khối ngành tự
nhiên và ngoại ngữ được ưu tiên đặc biệt. Nhưng trong quãng thời gian tới, khi khơng
cịn tổ chức kỳ thi đại học thì việc sắp xếp lại khung thời gian sẽ được điều chỉnh phù
hợp với yêu cầu. Bộ môn Lịch sử ở nước phát triển ln được coi là bợ mơn chính, có
tầm ảnh hưởng đặc biệt trong xã hội và rất được học sinh u thích. Như vậy, chúng
ta thấy bợ mơn lịch sử giữ mợt vai trị hết sức quan trọng trong quá trình giáo dục.
Trong đời sống xã hội, lịch sử vừa là công cụ của công tác sư phạm, lại có tác dụng
giáo dục trí ṭ và tình cảm. “ Tri thức lịch sử là một trong những bộ phận quan trọng
nhất của nền văn hóa chung của nhân loại và khơng có bợ phận quan trọng này thì
khơng thể coi việc giáo dục con người đã hoàn thành đầy đủ”.
Ở trường phổ thông, việc trang bị cho học sinh những kiến thức lịch sử cơ bản
là điều hết sức cần thiết. Bộ môn Lịch sử “ đã được giao nhiệm vụ cực kỳ quan trọng

(chứa đựng những mục tiêu hết sức to lớn) để đáp ứng tôn chỉ và mục đích của hệ
thớng giáo dục phổ thơng: giáo dục nhân cách xã hội chủ nghĩa cho học sinh, bao
gồm thế giới quan của chủ nghĩa Mác – Lênin; phẩm chất chính trị đạo đức và lý
tưởng cách mạng; lịng yêu nước yêu chủ nghĩa xã hội và tinh thần q́c tế chân
chính; ý thức và đợng cơ lao đợng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc..”

Sáng kiến kinh nghiệm

17

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Giúp học sinh học tập lịch sử góp phần tạo cho trí tuệ của các em những phẩm
chất nhất định, giúp cho các em hiểu sâu sắc hơn về cuộc sống xung quanh, khơi gợi
những khả năng tiềm ẩn trong mỗi học sinh….Bộ môn lịch sử nắm giữ một ưu thế
đặc biệt quan trọng mà khơng phải bợ mơn nào cũng có thể thực hiện được, đó là việc
giáo dục trùn thớng lịch sử hào hùng của dân tộc cho thế hệ trẻ. Bởi vậy, nếu tận
dụng tốt các thế mạnh riêng của bộ môn sẽ thu hút được sự chú ý đặc biệt cho học
sinh phổ thông trong quá trình giảng dạy. Từ đó kết quả bợ mơn sẽ được cải thiện, và
chính yếu tớ đó sẽ dẫn đến sự thay đổi “hợp lí hơn” trong cách nhìn, cách đánh giá về
vai trò của người giáo viên lịch sử ở trường phổ thông.
Trở lại với vấn đề nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn lịch sử ở trường trung học
phổ thông, cùng với nhiều con đường, biện pháp khác thì việc nâng cao hiệu quả dạy
học môn lịch sử qua việc sưu tầm và ứng dụng các trò chơi là một biện pháp, một
hướng đi mới nhằm mang lại những kết quả học tập tốt hơn cho học sinh ở trường

THPT. Hiểu rõ mục đích – ý nghĩa, nắm vững cách thức tiến hành, nội dung tổ chức
phù hợp đúng đắn với những yêu cầu đặt ra sẽ có những tác đợng tích cực đến việc
học tập bợ mơn lịch sử và có tầm quan trọng đặc biệt.
Trước hết, việc tổ chức các trò chơi kết hợp với quá trình giảng dạy bộ môn
Lịch sử ở trường THPT cùng các mơn học khác sẽ thúc đẩy học sinh tích cực, chủ
động tự giác tìm hiểu các nguồn tài liệu liên quan đến bài học, bài dạy của giáo viên
qua đó nâng cao nhận thức, trình đợ và có được những kỹ năng hoạt động tập thể cần
thiết trong một môi trường thể hiện sự thi đua với nhau.
Thứ hai, tổ chức các trò chơi kết hợp với quá trình giảng dạy bợ mơn Lịch sử ở
trường THPT cịn là nơi để học sinh bày tỏ quan điểm, nhận thức tình cảm của mình
về các vấn đề mà họ quan tâm (ở từng bài học).
Thứ ba, thông qua tổ chức các trị chơi giáo viên bợ mơn kham khảo và xin trợ
cấp của nhà trường trao cho các em đạt kết quả cao những món quà hoặc danh hiệu cá
nhân, tập thể phù hợp sẽ thu hút đông đảo các em học sinh tham gia vào hoạt động
tập thể của nhà trường, trong đó nó góp phần thu hút sự tham gia, chú ý của phụ
huynh học sinh. Cũng từ đó mà các em học sinh bộc lộ, phát huy năng khiếu, năng
Sáng kiến kinh nghiệm

18

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

lực và kiểm nghiệm khả năng trình độ của mình về một vấn đề nào đó, từ đó góp
phần điều chỉnh nhận thức hành vi của mình trong học tập, lao động công tác và trong
cuộc sống hàng ngày.

Thứ tư, việc tổ chức các trò chơi kết hợp với quá trình giảng dạy bộ môn Lịch
sử ở trường THPT ở mức độ chậm, nhanh, khó với nhiều lĩnh vực để học sinh tham
gia phần nào giúp nhà trường đánh giá kết quả dạy học bộ môn lịch sử.
Thứ năm, việc tổ chức các trò chơi kết hợp với quá trình giảng dạy bợ mơn Lịch
sử ở trường THPT có mợt ý nghĩa vô cùng quan trọng. Với thế mạnh của mình là
chứa đựng một nội dung kiến thức rộng lớn, những sự kiện lịch sử không chỉ diễn ra
trong quá khứ, hiện tại mà những kiến thức ấy ngày càng được tăng thêm qua thời
gian, tức là những sự kiện lịch sử tiếp tục diễn ra trong hiện tại và tương lai. Mỗi
năm học ở trường THPT chia thành hai học kì, trong đó ở từng tháng thường có
những ngày lễ kỉ niệm lớn đối với lịch sử dân tộc và thế giới….trong năm. Đó là cơ
hợi để giáo viên bợ mơn tổ lịch sử tiến hành tổ chức các trò chơi không chỉ ở quy mô
một lớp học mà rộng ra ở các lớp, các khới với nhau. Qua đó, học tập lịch sử đã trở
thành phong trào trong học sinh. Bởi có học nắm kiến thức thì các em mới có thể chơi
và trả lời nhanh các câu hỏi trong thời gian ngắn. Việc tổ chức các trò chơi ở quy mơ
lớn cần có sự phới hợp của nhà trường, giáo viên bộ môn và Ban chấp hành đoàn
trường để tạo ra hiệu quả tối ưu nhất vừa nhằm mục đích kỉ niệm vừa mang lại những
ý nghĩa tích cựu đối với học sinh.
III. 2. Sưu tầm và ứng dụng một số trò chơi đã được tổ chức.
III.2. 1. Giới thiệu một số trò chơi đã được tổ chức.
*Trò chơi “Ai là ai?”
- Trị chơi thăm dị mức đợ đọc sách giáo khoa, tham khảo các tài liệu lịch sử, bợc
lợ sự u thích của học sinh về các danh nhân văn hóa hay nhân vật lịch sử. Trị chơi
làm cho những sự kiện lịch sử học sinh cần phải nắm trong bài học trở nên cụ thể
hơn, kiến thức học sinh sâu sắc hơn, phong phú hơn và tạo biểu tượng chân thực về

Sáng kiến kinh nghiệm

19

Phạm Thị Hạnh

Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

nhân vật đó. Trên cơ sở đó học sinh xem xét đánh giá vai trò của nhân vật trong tiến
trình lịch sử nâng cao trình độ nhận thức chung của học sinh.
Khi dạy bài 5: Trung Quốc thời phong kiến. Ở các phần 1 (Trung Quốc thời
Tần Hán); 2 (Sự phát triển của chế độ phong kiến dưới thời Đường); 3 (Trung Q́c
thời Minh Thanh) có rất nhiều sự kiện và nhân vật. Trong đó nhiều nhân vật học sinh
đã được biết đến qua việc học lịch sử cấp dưới, qua phim ảnh, báo chí ….Giáo viên sử
dụng những tư liệu về sự nghiệp, cuộc đời của các nhân vật này đưa ra các câu hỏi
cho học sinh. Một mặt thực hiện mục tiêu nâng cao vai trò của người học, Giáo viên
từ vai trò trung tâm chuyển sang là người điều khiển, hướng dẫn cho học sinh học tập
và tự tìm hiểu kiến thức; Mặt khác khơng khí của tiết học lịch sử trở nên sinh động
hấp dẫn hơn bởi Giáo viên có thể đặt ra nhiều dạng câu hỏi ở các cấp độ gợi ý khác
nhau, chia ra tổ chức nhiều vịng thi hoặc thi đồng loạt mợt lượt.
Ở phần 2 (Sự phát triển chế độ phong kiến Trung Quốc dưới thời Đường)
Giáo viên có thể đưa ra các câu hỏi như:

Câu 1:
Gợi ý 1: Người mở ra thời kì mới trong lịch sử phong kiến Trung Quốc từ
thế kỉ VII đến đầu thế kỉ IX?
Gợi ý 2: Tên của ơng có 2 chữ cái?
Gợi ý 3: Ơng là người lập ra triều đại nhà Đường (618 - 907)?
Câu 2:
Gợi ý 1: Đây là vị vua Trung Quốc người Mông Cổ?
Gợi ý 2: Ơng lên ngơi Hoàng đế năm 1271?
Gợi ý 3: Ông là người thiết lập triều Nguyên ở Trung Q́c (1271 - 1368)?

Câu 3:
Gợi ý 1: Ơng là một trong những lãnh tụ khởi nghĩa nông dân vào ći triều
Ngun?
Gợi ý 2: Ơng lên ngơi đặt kinh đơ ở Nam Kinh – Trung Q́c?
Gợi ý 3: Ơng lập ra triều Minh – Trung Quốc từ 1368 đến 1644?
Sáng kiến kinh nghiệm

20

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Phần 3 (Trung Quốc thời Minh Thanh) có rất nhiều nhân vật và sự kiện mà
Giáo viên có thể đưa ra câu hỏi. Ví dụ:
Câu 1:
Gợi ý 1: Người đã tiêu diệt các thế lực phong kiến cát cứ vào thời kì Ngũ Đại
Thập Q́c. Ơng là ai?
Gợi ý 2: Tên của Ông có 3 chữ?
Gợi ý 3: Ông là người lập ra nhà Tống vào năm 960?
Câu 2:
Gợi ý 1: Đây là một vị tướng giỏi của Trung Quốc người Mông Cổ?
Gợi ý 2: Đầu thế kỉ XIII ông lên làm vua thiết lập nhà nước phong kiến chuyên
chế ở Mông Cổ?
Gợi ý 3: Ơng cịn có tên gọi khác là Thành Cát Tư Hãn?
Câu 3:
Gợi ý 1: Đây là bộ tộc sống ở vùng Đông Bắc Trung Quốc?

Gợi ý 2: Bộ tộc này đã đánh bại Lý Tự Thành giành quyền bá chủ Trung Quốc?
Gợi ý 3: Bộ tộc này lập ra triều đại phong kiến cuối cùng ở Trung Quốc?
Hay khi dạy bài 11 “Tây Âu Thời Hậu Kì Trung Đại” phần 1 “Những c̣c phát
kiến địa lí” Giáo viên cũng có thể áp dụng trị chơi “Ai là ai?” vào bài dạy với nội
dung như:
Câu 1:
Gợi ý 1: Một hiệp sĩ “Hoàng gia” đã dẫn đầu đoàn thám hiểm qua cực nam
Châu Phi?
Gợi ý 2: Ông đã tiến hành cuộc thám hiểm vào năm 1487?
Gợi ý 3: Nơi Ông đến được đặt tên là mũi bão tố?
Câu 2:
Gợi ý 1: Người tưởng châu Mĩ là Đông Ấn Độ?
Gợi ý 2: Cuộc thám hiểm của đoàn thủy thủ Tây Ban Nha do ông dẫn đầu vào
tháng 8 năm 1492?
Gợi ý 3: Nơi ông đến là một số đảo thuộc vùng biển Caribê ngày nay?
Sáng kiến kinh nghiệm

21

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Câu 3:
Gợi ý 1: Đại diện đầu tiên của Bồ Đào Nha thực hiện cuộc thám hiểm đến
phương Đông?
Gợi ý 2: Tháng 7 năm 1497 đoàn thuyền do ông chỉ huy bắt đầu rời cảng

Lixbon?
Gợi ý 3: Ông đã đến Ca – li – cút thuộc bờ Tây Nam Ấn Độ và được phong làm
phó vương Ấn Đợ?
Câu 4:
Gợi ý 1: Ơng là người đã thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng
đường biển?
Gợi ý 2: Ông đặt tên cho đại dương mới tìm ra là Thái Bình Dương?
Gợi ý 3: Ông đã bị thiệt mạng trong lúc giao tranh với thổ dân ở Philippin?
Sau đó Giáo viên kết luận, giảng giải. Trong quá trình nhận xét kết luận giáo
viên vẫn có thể phát vấn với những học sinh - khán giả cỗ vũ dưới lớp nhằm hướng
đến mục tiêu bài học. Bên cạnh đó Giáo viên nên sử dụng tranh ảnh nghệ thuật, tranh
biếm họa, ảnh chân dung kết hợp với các đoạn lược thuật trình bày miệng sinh đợng
nhằm miêu tả hay giải thích, giới thiệu về nhân vật cho học sinh hiểu rõ hơn về nhân
vật đó. Hình thành ở các em tình cảm, sự xúc đợng về vai trị cá nhân trong lịch sử,
rèn lụn cho các em lòng say mê học tập, nghiên cứu.
* Trị chơi “Đối mặt”.
“Đới mặt” được đài trùn hình Việt Nam mua bản quyền từ gameshow nổi
tiếng “Face off” của hãng 20th Century Fox. Chương trình này nằm trong Top 5
showgame hấp dẫn nhất tại Mỹ từ năm 2003 – 2005, đứng thứ 3 các chương trình
được khán giả yêu thích nhất tại Pháp với tên gọi “La Cible”. Chương trình đã được
tổ chức tại 9 quốc gia và vùng lãnh thổ như: Mỹ, Đức, Canada, Nga, Lebanon,
Serbia, Romania, Pháp …và Việt Nam.
“Đới mặt” mang tính đới kháng mạnh mẽ, đặt nặng trí tuệ, căng thẳng bởi sự
đấu loại trực tiếp giữa những người chơi. Cách thức chơi của gameshow khá đơn
giản: Ban tổ chức chọn ra 12 người chơi từ sớ người đăng kí tham gia. Những người
Sáng kiến kinh nghiệm

22

Phạm Thị Hạnh

Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

được lựa chọn sẽ đứng xung quanh vòng tròn giữa sân khấu để trả lời các câu hỏi của
người dẫn chương trình. Có mợt camera quay vịng trịn và dừng lại để chỉ định bất
cứ người chơi nào trả lời. Người chơi chỉ có 3 giây để trả lời.
Mỗi câu hỏi của chương trình đều có rất nhiều đáp án. Nếu trả lời sai hoặc trùng
lặp với câu trả lời trước, người chơi sẽ bị loại ngay khỏi cuộc chơi. Hai người chơi
cuối cùng sẽ “đối mặt” để chọn ra nhà vô địch. Ở vịng ći cùng này, hai người chơi
sẽ thi đấu trực tiếp bằng cách lần lượt đưa ra các câu trả lời cho đến khi có mợt người
trả lời sai. Người thua c̣c là có tới 2 lần trả lời sai.
“Đới mặt” - là mợt trị chơi năng đợng đòi hỏi học sinh phải đưa ra câu trả lời
nhanh, dứt khoát qua đó nâng dần kiến thức cũng như sự trưởng thành về ứng phó
giao tiếp nhanh, đưa ra những quyết đinh quan trọng của học sinh lên rất nhiều so với
việc dạy và học truyền thống.
Khi dạy bài 5 (Trung Q́c thời phong kiến) ở phần văn hóa có thể ứng dụng trị
chơi “Đới mặt” bằng cách chia ra nhiều lĩnh vực: tư tưởng, sử học. văn học, khoa học
kĩ tḥt..Mỗi lĩnh vực là mợt vịng thi với nhiều câu hỏi nhanh, lí thú mà vẫn bám sát
nợi dung sách giáo khoa. Giáo viên tổng kết đánh giá phần thi, hệ thớng lại kiến thức
có thể mở rợng cho học sinh.
Giáo viên dẫn dắt: Chúng ta đã học về sự phát triển của chế độ phong kiến Trung
Quốc qua việc học kết hợp với trò chơi “Ai là ai?” chắc hẳn đã đem lại cho các em
nhiều hứng thú? Ở phần này chúng ta sẽ học bài kết hợp với mợt trị chơi khác. Trị
chơi “Đới mặt” tất nhiên luật chơi đã có sự thay đổi cho phù hợp với yêu cầu về nội
dung và giờ dạy của chúng ta.
Có 4 lĩnh vực (tư tưởng. sử học, văn học, khoa học kĩ thuật) tương ứng với 4
vòng chơi.

Luật chơi: Giáo viên mời 3 học sinh tham gia trò chơi, có thể đứng quay mặt
vào nhau hoặc quay mặt xuống lớp. Mỗi người có 15 giây để trả lời một câu hỏi. Nếu
trả lời sai quyền trả lời sẽ dành cho người kế tiếp (hoặc khán giả). Hết vòng 3 ai có
nhiều câu trả lời sai nhất sẽ bị loại, hai người chơi xuất sắc nhất được vào vòng
chung kết.
Sáng kiến kinh nghiệm

23

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Vòng 1: Tư tưởng
1. Tơn giáo nào giữ vai trị quan trọng trong tư tưởng xã hội Trung Quốc thời
phong kiến?
2. Người đầu tiên khởi xướng Nho học là ai?
3. Nho giáo là công cụ tinh thần để bảo vệ chế độ nào?
4. Quan niệm Tam cương trong Nho giáo là quan hệ Vua – Tôi, Cha – Con và
…..?
5. Phật giáo thịnh hành nhất ở Trung quốc vào thời kì nào?
6. Hai nhà sư nào của Trung Quốc đã tìm đường sang Ấn Đợ để tìm hiểu giáo lí
nhà Phật?
- Tiểu kết của Giáo viên:
Trung Q́c là nước có đời sớng văn hóa rất đợc đáo. Về tư tưởng nổi bật là đạo
Nho và đạo Phật. Trong đó Nho giáo là công cụ tinh thần để bảo vệ chế độ phong
kiến Trung Quốc. Người khởi xướng là Khổng Tử (551 – 479TCN) tên Khâu hiệu là

Trọng Ni, người nước Lỗ. Ông là người có học vấn uyên bác từng làm đến chức Tư
Khâu (tương đương bộ trưởng bộ tư pháp). Nhân và Lễ là hai vấn đề có tính chất cớt
lõi trong tư tưởng Khổng Tử. Với các quan niệm Vua – Tơi, Cha – Con, Chồng – Vợ.
Ơng chủ trương dùng đạo đức làm cơ sở cho đường lối trị nước.
Phật giáo phát triển cực thịnh vào thời kì nhà Đường. Các nhà sư Huyền Trang
– Nghĩa Tĩnh đã tìm đường sang Ấn Đợ để tìm hiểu giáo lí nhà Phật. Nhiều nhà sư
Ấn Độ, Phù Nam đã đến Trung Quốc truyền đạo, kinh phật dịch ra chữ Hán ngày
càng nhiều. Đạo phật khun con người sớng “hướng thiện”.
Vịng 2: Sử học
1. Sử học bắt đầu trở thành lĩnh vực nghiên cứu độc lập từ khi nào?
2. Người đặt nền móng cho sử học Trung Q́c là ai?
3. Tư Mã Thiên là tác giả của tác phẩm nổi tiếng nào?
4. Thời Đường cơ quan biên soạn lịch sử của nhà nước lần đầu tiên ra đời với
tên gọi là gì?
- Tiểu kết của giáo viên:
Sáng kiến kinh nghiệm

24

Phạm Thị Hạnh


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

Năm học 2010 – 2011

Sử học trở thành lĩnh vực nghiên cứu độc lập từ thời Tây Hán. Người đặt nền
móng cho sử học Trung Q́c là Tư Mã Thiên. Bợ “Sử Kí” do Ơng soạn thảo là tác
phẩm có giá trị cao về tư liệu và tư tưởng. Tác phẩm ghi chép lịch sử gần 300 năm từ
thời Hoàng đế đến Hán Vũ Đế. Giai đoạn từ Hán đến Nam – Bắc triều có Hán Thư

của Ban Cớ, Tam Q́c Chí của Trần Thọ, Hậu Hán Thư của Phạm Việp…..
Đến nhà Đường, các bộ sử đều do nhà nước biên soạn lập ra cơ quan gọi là Sử
quán. Thời Minh – Thanh có các tác phẩm: Minh thực lục, Minh sử, Đại Minh nhất
thớng chí…Bợ Vĩnh Lạc Đạc Điển do Minh Thành Tổ tổ chức biên soạn là công trình
tập thể của hơn 2000 người làm việc trong 5 năm tổng hợp nhiều mặt cuộc sớng…
Ngoài ra cịn có các tác phẩm như Cổ Kim Đồ Thư Tập Thành (thời vua Khang
Hi), Tứ Khố Hoài Thư (thời vua Càn Long)….Đó là những di sản vơ cùng q báu
của nhân dân Trung Q́c.
Vịng 3: Văn học
1. Nghệ thuật thơ ca Trung Quốc phát triển nhất vào thời đại nào?
2. Hãy kể tên một vài nhà thơ Đường mà em biết?
3. Thời Minh – Thanh hình thức văn học nào mới phát triển?
4. Tam Quốc Diễn Nghĩa là tác phẩm của tác giả nào?
5. Tôn Ngộ Không – Chư Bắt Giới – Xa tăng là các nhân vật trong tác phẩm
nào?
6. Nhân vật chính trong “Thủy Hử” của Thi Nại Am là ai?
- Tiểu kết của giáo viên:
Văn học là một những trang nổi bật nhất của văn hóa Trung Q́c.
+ Thơ Đường là những trang lịch sử chói lọi, đặt cơ sở cho nghệ thuật phong
cách và luật thơ cho nền thi ca Trung Quốc sau này. Các tác giả tiêu biểu như:
Lý Bạch (701 - 762), thơ ông phần lớn là tập trung miêu tả cảnh đẹp thiên nhiên
nhưng nhiều bài cũng phản ánh đời sống nhân dân, lời thơ đẹp và hào hùng, ý thơ có
màu sắc của chủ nghĩa lãng mạn. Ơng là người có tính tình phóng khoáng, thích tự do
khơng chịu sự ràng buộc.
Sáng kiến kinh nghiệm

25

Phạm Thị Hạnh