skkn hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nghiệp môn ngữ văn lớp 12 bằng sơ đồ tư duy

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Ngữ Văn là một mơn học có ý nghĩa xã hội rất quan trọng. Ở mỗi giai đoạn lịch
sử, mơn Văn có vai trò và sứ mệnh riêng nhưng đều nhằm mục đích phục vụ cho sự
phát triển của xã hội. Vận mệnh của Tiếng Việt và nền quốc văn gắn liền với vận
mệnh của dân tộc. Vì vậy, mơn Ngữ Văn có vai trị, vị trí rất quan trọng trong nhà
trường nói chung và nhà trường trung học phổ thơng nói riêng. Vị trí của mơn Văn
trong nhà trường là giúp cho thế hệ trẻ thấy rằng, môn Văn là một nghệ thuật của cuộc
sống, là quà tặng tinh thần, là kim chỉ nam của những tâm hồn đang lớn. Vì thế đây là
một trong những mơn học chính, quan trọng trong nhà trường.
Tuy nhiên do sự phát triển và nhu cầu của xã hội hiện nay, khối C trong đó có
mơn Văn bị thờ ơ, bị coi nhẹ. Học sinh khơng cịn đam mê, đeo đuổi mơn Văn. Trong
khi đó, chương trình Ngữ Văn lớp 12 lại liên quan trực tiếp đến việc thi tốt nghiệpmột kì thi rất quan trọng của học sinh. Quan trọng bởi vì đó là kỳ thi đánh giá kết quả
của một quá trình học tập dài của học sinh trong 12 năm. Đó là một kỳ thi điều kiện
cần thiết để học sinh bước những bước tiếp theo trên con đường chinh phục kiến thức
cao hơn và thực hiện những ước mơ ở cổng trường đại học. Nhưng trên thực tế, việc
ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn tại các trường trung học phổ thông lại không mấy
hiệu quả. Học sinh chưa hứng thú với tiết học, chưa chủ động nắm bắt, khắc sâu kiến
thức. Tiết học chỉ đơn thuần là giáo viên làm sẵn và đọc cho học sinh chép lại. Hoặc
giáo viên dạy lại những kiến thức đã dạy trong chương trình chính khóa...Những cách
dạy học ấy hồn tồn khơng đạt được kết quả theo mong muốn. Thực tế ấy có lẽ phần
lớn do giáo viên chưa hướng dẫn cho học sinh những phương pháp, cách thức học
phù hợp, hiệu quả nên em khơng thích thú với việc học tập. Vì vậy việc hướng dẫn học
sinh ôn tập kiến thức Ngữ Văn thông qua những phương pháp học tập hiệu quả để các
em nắm bài tốt, nhanh là rất cần thiết.
Trên thực tế, cách thức, phương pháp sử dụng trong học tập quả thật rất nhiều
nhưng không phải cách nào cũng tiện lợi, hiệu quả. Nhưng quả thực sử dụng Sơ Đồ
Tư Duy để hướng dẫn học sinh trong ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12 đã giúp

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

1


các em khái quát kiến thức nhanh, gọn, bao quát, hệ thống giúp học sinh nắm bài tốt
hơn, nhanh hơn, rõ hơn. Vì vậy, trong phạm vi sáng kiến kinh nghiệm này, tôi cũng đã
mạnh dạn đưa ra sáng kiến trong việc ôn thi tốt nghiệp môn Ngữ Văn là Hướng dẫn
học sinh ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12 bằng sơ đồ tư duy nhằm tạo hứng
thú cho giờ ôn tập, giúp học sinh chủ động khắc sâu, ghi nhớ kiến thức. Nó đã giải
quyết được nhiều khó khăn cho cả giáo viên và học sinh. Hiệu quả dạy- học từ đó tăng
theo.
II. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC ÔN TẬP TỐT NGHIỆP MÔN NGỮ VĂN
Như trên đã nói, mơn Ngữ văn là mơn học có vai trị rất quan trọng trong nhà
trường. Đây là một mơn học chính. Vì thế mơn Văn cũng là mơn thi bắt buộc trong các
kì thi tốt nghiệp trung học phổ thơng. Chính vì vậy, hàng năm để chuẩn bị tốt cho kì
thi quốc gia này, các nhà trường trung học phổ thông đều tổ chức ôn tập thi tốt nghiệp
phổ thông cho học sinh. Tùy điều kiện của từng nhà trường, từng địa phương mà việc
tổ chức ôn tập thi tốt nghiệp có thể diễn ra ở những thời điểm khác nhau, với lượng
thời gian cũng khác nhau, có trường ơn dài suốt tám, chín tháng, có trường chỉ ơn vài
ba tháng hoặc một số buổi nhất định nào đó... Trong đó, giờ ôn tập Ngữ Văn chuẩn bị
cho học sinh thi tốt nghiệp là giờ học ở đó giáo viên giúp các em củng cố, khắc sâu,
hệ thống hóa kiến thức một cách đầy đủ nhất. Đó cũng là những giờ học cần giáo
viên hướng dẫn cho các em phương pháp học tập hiệu quả nhất, ghi nhớ bài dễ
nhất, nhanh nhất. Đồng thời những giờ ôn tập cũng là những tiết học cần giáo viên
rèn luyện cho các em những kĩ năng viết văn để các em có thể thành thục trong việc
dựng một đoạn văn, văn bản nghị luận. Tất cả những nhiệm vụ trên đều hướng đến
một mục đích duy nhất là giúp các em đạt điểm cao ở mơn Ngữ Văn (tính từ điểm 5
trở lên), góp phần nâng cao tỉ lệ đậu tốt nghiệp của nhà trường.
Tuy nhiên, điều đáng quan tâm ở đây là cách hướng dẫn học sinh ôn tập môn
Ngữ Văn của giáo viên. Hầu hết trong các tiết ôn thi tốt nghiệp Ngữ Văn, giáo viên
thường hệ thống lại những kiến thức đã học một cách sơ sài, hoặc dạy lại những kiến

đã học trong chương trình chính khóa. Việc dạy lại ấy là sự lặp lại không cần thiết.
Một số giáo viên lại dạy theo kiểu đọc bài văn mẫu (đã được thầy cô làm sẵn) cho

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

2


học sinh chép lại làm tài liệu. Cách ôn tập này cũng khơng cần thiết, khơng hiệu quả,
bởi vì: thứ nhất học sinh không thể thuộc được bài văn mẫu của thầy cơ, thứ hai, trên
thị trường có rất nhiều loại sách sẵn những bài văn mẫu các em không cần những tiết
học đến chỉ để chép bài; thứ ba, cách ôn tập ấy không rèn luyện được kĩ năng cho các
em. Một số giáo viên khác lại tìm cách tải trên mạng, hoặc tìm những đề văn, dàn ý
có sẵn poto cho học sinh làm tài liệu và về nhà tự học...
Thực ra, trong nhiều giờ ôn tập Ngữ Văn, nhiều giáo viên cũng đã cố gắng tìm
cách hướng dẫn cho học sinh phương pháp học tập ngắn gọn theo phần mục . Ở dạng
này, các đoạn văn hoặc câu văn ngắn được đánh số và sắp xếp theo trình tự. Mỗi câu
văn chứa đựng một ý chính liên quan cần được học.
Ví dụ:
Viết về sơng Đà, Nguyễn Tn có nhiều phát hiện. Hai nét tiêu biểu
nhất của sơng Đà là hung bạo và trữ tình.
1. Nét hung bạo của sông Đà:
- Sông Đà hung bạo với những thác nước “độc dữ, nham hiểm”.
- Sông Đà hung bạo với những cái hút nước sẵn sàng nuốt chửng thuyền
bè.
- Thạch trận sông Đà với bao nhiêu tướng dữ, quân tợn rình rập “tiêu diệt
tất cả thuyền trưởng, thủy thủ’.
2. Sơng Đà trữ tình:
- Sơng Đà tn dài, tn dài như một áng tóc trữ tình,
- Sơng Đà đằm đằm, ấm ấm như một cố nhân dịu dàng.

- Sông Đà hoang sơ với những quãng sông thơ mộng như một bờ tiền sử.
Đây là phương pháp ghi chép và học tập theo kiểu truyền thống được hầu hết
giáo viên và học sinh sử dụng. Nhưng trên thực tế, hướng dẫn học sinh ôn tập tốt
nghiệp theo phương pháp này vẫn chưa thực sự đạt hiệu quả, bởi vì, nội dung mà các
em cần nắm bắt ở dạng câu văn dài với nhiều từ ngữ nên các em phải mất nhiều thời
gian để học tập và ghi nhớ, câu chữ nhiều cũng không tận dụng được sức mạnh tiềm

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

3


ẩn bên trong trí nhớ của họ, nó chỉ tận dụng được chức năng của não trái mà không tận
dụng được các chức năng của não phải.
Như vậy, tất cả những cách ôn tập trên của giáo viên đều khiến cho tâm lí ơn
tập thi tốt nghiệp của học sinh trở nên chán nản. Đó là lí do trong những giờ ôn thi tốt
nghiệp môn Ngữ Văn học sinh ngại học, chán học, bỏ học hoặc đến lớp chỉ ngồi chơi.
Vì các em thấy buổi học khơng hiệu quả, khơng có ích lợi, khơng hứng thú. Nếu xét về
mục đích ôn tập, những cách dạy trên cũng không đạt được hiệu quả ôn tập. Học sinh
sẽ không thể củng cố, khắc sâu, hệ thống được kiến thức, không bao quát được bài
học, chương trình học, khơng rèn được kĩ năng làm bài. Hoặc nếu có hiểu bài thì việc
ghi nhớ bài học của các em cũng khó khăn vì lượng kiến thức được thầy cô cung cấp
rất nhiều, dài rất khó nhớ, khó thuộc. Trong khi đó, kì thi tốt nghiệp có tới sáu mơn thi,
cộng với các mơn thi khối của các em khiến áp lực về kiến thức, áp lực về thời gian,
áp lực về thi cử đè nặng lên vai học sinh. Các em sẽ thấy rối, bù đầu nếu không được
giáo viên hướng dẫn học tập bằng những phương pháp khoa học, hiệu quả.
Từ thực trạng trên, để giờ ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn đạt hiệu quả tốt hơn,
tôi đã mạnh dạn Hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12 bằng
sơ đồ tư duy nhằm khắc phục những hạn chế của cách dạy thông thường, đưa chủ thể
của hoạt động "học" cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và

hướng dẫn. Những tiết ôn tập văn học được tổ chức theo cách thức này có thể xem như
một món ăn tinh thần mới lạ, nhằm kích thích hứng thú của học sinh trong quá trình
ơn tập, đồng thời tạo ra một bầu khơng khí vui tươi, hào hứng để khắc sâu kiến thức
để các em ghi nhớ kiến thức nhanh, nhiều, hiệu quả.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

4


B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN TẬP TỐT NGHIỆP
MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY
I. SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG HỌC TẬP:
1. Sơ đồ tư duy:
Nghiên cứu về hoạt động của bộ não người, người ta chỉ ra rằng bộ não hoạt
động gồm hai nhánh:
- Não phải nhạy cảm với các thông tin về màu sắc, nhịp điệu, hình dạng, tưởng tượng,
… sẽ tác động kích thích não trái.
- Não trái thích hợp với các từ ngữ, con số, tư duy, phân tích, … cho ra sản phẩm.
Do đó người ta tìm cách kích thích não phải tốt nhất. Trình bày vấn đề theo sơ
đồ, biểu đồ bao giờ cũng gây hứng thú. Trong các hình thức ấy, Sơ Đồ Tư Duy mà tác
giả Tony Buzan đưa ra được đánh giá cao nhất và đã trở thành công cụ làm việc hiệu
quả của hàng triệu người trên thế giới. Sơ Đồ Tư Duy (phát minh bởi Tony buzan)
chính là cơng cụ ghi chú tuyệt vời giúp chúng ta đạt được tất cả các yếu tố trên. Đó
chính là lí do tại sao Sơ đồ Tư Duy được gọi là công cụ ghi chú tối ưu.
Sơ đồ tư duy đặc biệt phù hợp cho việc đọc, ôn tập, ghi chú và luyện thi. Sơ
đồ tư duy giúp học sinh quản lý thông tin hiệu quả và gia tăng cơ hội thành công. Trên
thực tế, những học sinh, sinh viên từng sử dụng Sơ đồ Tư duy cho biết, họ cảm thấy
tin tưởng khi áp dụng phương pháp học này, nhận ra mục tiêu mình đề ra khả thi và

hiểu rằng mình đi đúng hướng.
2. Tác dụng của sơ đồ tư duy trong học tập.
2.1. Sơ đồ tư duy giúp chúng ta tiết kiệm thời gian vì nó chỉ tận dụng các từ khóa.
Nhờ vào việc tận dụng những từ khóa và hình ảnh sáng tạo, một khối lượng
kiến thức lớn sẽ được ghi chú hết sức cô đọng trong một trang giấy, mà không bỏ sót
bất kì một thơng tin quan trọng nào. Tất cả những thơng tin cần thiết để đạt điểm cao
trong kì thi vẫn được lưu giữ nguyên vẹn những chi tiết nhỏ nhặt nhất.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

5


2.2. Sơ đồ tư duy tận dụng được các nguyên tắc của trí nhớ siêu đẳng
Ngồi việc tận dụng các từ chìa khóa, Sơ đồ Tư Duy cịn tận dụng được các
nguyên tắc của Trí Nhớ Siêu Đẳng, và nhờ đó tăng khả năng tiếp thu và nhớ bài nhanh
của học sinh.
Sơ đồ Tư Duy tác động vào sự hình dung của học sinh nhờ những hình ảnh,
những màu sắc của nó. Sơ đồ Tư Duy như một bức tranh lớn đầy màu sắc hơn là một
bài học khô khan.
Sơ đồ Tư Duy tác động lên sự liên tưởng của học sinh, nó hiển thị sự liên kết
giữa các ý tưởng một cách rất rõ ràng.
Sơ đồ Tư Duy làm nổi bật sự việc, nổi bật các ý tưởng trọng tâm bằng việc sử
dụng những màu sắc, kích cỡ, hình ảnh đa dạng. Nó giúp học sinh tạo ra một bức tranh
mang tính lí luận, liên kết chặt chẽ những kiến thức mà các em được học.
Sơ đồ Tư Duy sẽ giúp cho học sinh một phương pháp rèn luyện trí nhớ, một
phương pháp tổng hợp kiến thức và một kỹ năng trình bày vấn đề. Bởi vì với cách thể
hiện gần như cơ chế hoạt động của bộ não, Sơ Đồ Tư Duy sẽ giúp các em:
1. Sáng tạo hơn.
2. Tiết kiệm thời gian.

3. Ghi nhớ tốt hơn.
4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể.
5. Tổ chức và phân loại suy nghĩ của bạn.
6. Động não về một vấn đề phức tạp...
II. TẠI SAO NÊN HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN TẬP TỐT NGHIỆP MÔN NGỮ
VĂN LỚP 12 BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY?
Việc ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12 cũng giống như ơn tập nói chung là
giáo viên hướng dẫn cho học sinh củng cố, khắc sâu, hệ thống những kiến thức đã
được học. Đó là những kiến thức các em đã được dạy trong chương trình chính khóa.
Vì thế những kiến thức cơ bản học sinh đã nắm bắt được, nhưng các em có thể khơng
nhớ rõ, hoặc nắm chưa tốt, chưa hệ thống. Vì thế, giáo viên cần ôn tập cho các em.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

6


Nhưng kiến thức trong chương trình Ngữ Văn lớp 12 rất rộng, nhiều. Số lượng
ấy được thể hiện ngay trong từng bài học, từng phần, từng học kì. Với lượng kiến thức
lớn như vậy học sinh nếu không được hướng dẫn tận tình, khoa học thì học sinh khó
lịng nắm bắt tốt. Nhất là các em không thể ngồi học thuộc lịng những bài văn được.
Vì vậy, giáo viên cần hướng dẫn các em cách ôn tập, cách ghi nhớ kiến thức
ngắn gọn nhất, nhanh nhất, hiệu quả nhất. Từ tác dụng của Sơ Đồ Tư Duy trong học
tập (đã được trình bày ở trên – mục I), tơi thấy rằng nên sử dụng Sơ Đồ Tư Duy để
hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12, vì nó sẽ khắc phục được
những hạn chế của cách ghi nhớ, học tập theo kiểu truyền thống, đồng thời giúp học
sinh: tiết kiệm được thời gian, ghi nhớ tốt hơn, các em nhìn được bức tranh tổng thể về
chương trình, về bài học và các em có thể động não về một vấn đề phức tạp...
III. HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN TẬP TỐT NGHIỆP MÔN NGỮ VĂN LỚP 12
BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY.

1. Hướng dẫn học sinh củng cố kiến thức bằng Sơ Đồ Tư Duy:
1.1. Sơ Đồ Tư Duy tổng quát về chương trình Ngữ Văn lớp 12:
1.1.1.Trong buổi ơn tập đầu tiên, học sinh cần có cái nhìn khái quát về chương
trình Ngữ Văn lớp 12, phần liên quan đến nội dung thi của các em. Đây là buổi học
đầu tiên nên các em chưa biết vẽ sơ đồ, chưa bao quát được chương trình nên giáo
viên vừa vẽ, vừa giới thiệu chương trình để học sinh nhận bước đầu tiếp cận với Sơ Đồ
Tư Duy. và hình dung ra nội dung chương trình cần ơn tập cho thi tốt nghiệp.
Bước 1: Giáo viên giới thiệu chương trình: Ngữ Văn 12- vẽ chủ đề ở trung tâm
Bước 2: Giáo viên giới thiệu các nội dung lớn trong chương trình Ngữ Văn 12- vẽ
thành hai nhánh: Đọc văn và Làm văn.
Bước 3: Từ nội dung lớn giáo viên giới thiệu các thể loại và các tác phẩm cần ôn tậpVẽ các nhánh nhỏ:
- Đọc văn gồm văn học Việt Nam( 5 thể loại và 15 tác phẩm, trích đoạn cần ơn
tập) và Văn học nước ngồi (3 tác giả, tác phẩm cần ôn tập)
- Làm văn gồm nghị luận xã hội (2 kiểu bài) và nghị luận văn học (3 kiểu bài).

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

7


Sơ Đồ Tư Duy tổng quát chương trình Ngữ Văn lớp 12 cần ơn tập:

1.1.2. Mục đích của Sơ Đồ Tư Duy tổng quát này là thông qua sơ đồ, học sinh
sẽ hình dung ra nội dung chương trình cần ôn tập cho thi tốt nghiệp; Học sinh bước
đầu tiếp cận với sơ đồ tư duy, bước đầu hình dung ra cách vẽ, cách đọc.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

8

1.2. Hướng dẫn học sinh củng cố kiến thức bài học bằng sơ đồ tư duy:
Tất cả những bài học cụ thể trong chương trình Ngữ Văn lớp 12 đều được giáo
viên dạy học tỉ mỉ trong chương trình chính khóa. Vì vậy, nếu giáo viên tiếp tục làm
cơng việc giảng dạy trong những tiết ôn tập tốt nghiệp là việc làm lặp, thừa và không
cần thiết. Những việc cần làm của giáo viên trong các tiết học này là giúp học sinh
củng cố kiến thức cho hệ thống để các em được khắc sâu kiến thức, là hướng dẫn cho
các em cách ghi nhớ kiến thức hiệu quả nhất. Vì vậy, trong những tiết ơn tập này, giáo
viên u cầu tất cả học sinh đều phải mang vở soạn, vở ghi Ngữ Văn và sách Hướng
dẫn ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông môn Ngữ Văn (năm 2010-2011) để phục
vụ cho việc ôn tập.
Để củng cố kiến thức mỗi bài học, giáo viên hướng dẫn cho các em vẽ sơ đồ tư
duy cho mỗi bài, chủ yếu là những bài đọc văn.
Bước 1: Hướng dẫn học sinh xác định và vẽ chủ đề trung tâm:
- Chủ đề trung tâm của mỗi bài học nên lấy chính tên bài.
- Vẽ tên bài ở trung tâm.
Ví dụ: Chủ đề trung tâm của bài Vợ nhặt

Vợ nhặt

Bước 2: Hướng dẫn học sinh xác định nội dung của chủ đề và cách vẽ:
Nội dung của từng bài được cụ thể trong cuốn sách Hướng dẫn ôn thi tốt
nghiệp trung học phổ thông mơn Ngữ Văn (năm 2010-2011). Mỗi tác phẩm thường
có hai nội dung lớn: về tác giả, về tác phẩm
Vẽ hai nội dung thành hai nhánh lớn tương đương nhau trong chủ đề.
- Về tác giả thường có những ý chính sau: tên tác giả, quê quán, gia đình, đề tài
sáng tác, hình tượng nhân vật, thể loại sáng tác.... Tùy từng tác giả cụ thể mà
chúng ta sẽ có các nhánh tương ứng.
- Về tác phẩm thường có các ý chính sau: xuất xứ, nội dung tác phẩm, nghệ
thuật của tác phẩm...Tùy từng tác phẩm cụ thể, giáo viên sẽ hướng dẫn cho các em vẽ

sơ đồ.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

9


Ví dụ: Các nội dung lớn trong chủ đề trung tâm bài Vợ nhặt:

Bước 3: Hướng dẫn học sinh xác định những ý cụ thể trong nội dung:
Để học sinh xác định được các ý cụ thể, giáo viên hướng dẫn các em đọc từng
nội dung bài học trong vở ghi và sách Hướng dẫn ôn thi tốt nghiệp trung học phổ
thông môn Ngữ Văn (năm 2010-2011) và gạch chân những từ biểu thị các ý cụ thể
trong nội dung . Từ đó hướng dẫn các em vẽ các nhánh chi tiết.
Ví dụ: Bài Vợ nhặt:
Về nội dung tác phẩm có các nhánh chi tiết: tình huống truyện, các nhân vật và
giá trị nhân đạo.
Để cụ thể về các nhân vật, giáo viên cho học sinh đọc Vở ghi và Sách Hướng
dẫn ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông môn Ngữ Văn (năm 2010-2011).
Chẳng hạn đoạn văn dưới đây:
Bước 1: Giáo viên cho học sinh đọc đoạn văn, yêu cầu các em xác định các từ
khóa chỉ tên các nhân vật (từ in đậm gạch chân)
Bước 2: Từ tên các nhân vật, học sinh gạch chân những từ ngữ quan trọng (từ
khóa) thể hiện đặc điểm, tính cách, ...của từng nhân vật (từ gạch chân).

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

10

Tràng là dân ngụ cư, lại xấu xí, sống trong một gia đình nghèo truyền kiếp có
vợ gây ngạc nhiên cho hàng xóm. Họ ngạc nhiên vì một người nghèo như Tràng bỗng
nhiên lại có vợ, nhất là trong hồn cảnh nạn đói đang đe dọa cuộc sống của tất cả mọi
người. Việc nhặt vợ ấy thể hiện khao khát hạnh phúc lứa đơi, hạnh phúc gia đình của
anh.
Người đàn bà nhận lời làm vợ Tràng được miêu tả như một người vơ danh,
khơng tên tuổi. Chị khơng có cơng ăn việc làm, ngồi vêu ở cửa nhà kho, tính khí lại
cong cớn, táo bạo. Chỉ gặp hai lần, chị đã khơng khách khí ăn liền một lúc bốn bát bánh
đúc. Rồi theo câu gợi ý của Tràng, chị đồng ý theo Tràng về làm vợ. Đúng là anh ta đã
nhặt được chị ...như người ta nhặt một đồ vật vô chủ rơi vãi. Từ một con người chao
chát, chỏng lỏn, cong cớn, chị trở thành rụt rè, dịu dàng, đúng mực.
Bà cụ Tứ thấy con mình bỗng nhiên có vợ thì ngạc nhiên. Bà buồn vui, mừng lo
lẫn lộn, nhưng nếu trên hết bà vẫn vui vì người con trai nghèo, thơ kệch đã có vợ. Niềm
vui khiến bà cũng rạng rỡ hẳn lên. Bà gieo vào lòng con niềm tin vào tương lai. Tâm
trạng đó thể hiện tình cảm chân thành, đôn hậu của người mẹ nghèo.

Bước 3: Từ đoạn văn trên, ta có sơ đồ sau- tập trung vào nhánh: Các nhân vật

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

11


Sơ đồ tư duy tổng quát về bài Vợ nhặt:

1.3. Hướng dẫn học sinh cách đọc Sơ Đồ Tư Duy để ghi nhớ kiến thức.
`
- Sơ Đồ Tư Duy được vẽ, viết và đọc theo hướng bắt đầu từ trung tâm di chuyển
ra phía bên ngồi và theo chiều kim đồng hồ. Vì vậy, học sinh cần phải đọc từ phải
sang trái (bắt đầu từ phía trong di chuyển ra ngoài).

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

12


- Đọc sơ đồ theo chiều mũi tên ở ví dụ sau:

Bốn kết cấu chính I, II, III, IV trong Sơ Đồ Tư Duy phía trên được gọi nhánh chính.
Sơ Đồ Tư Duy này có bốn nhánh chính vì nó có bốn tiêu đề phụ. Số tiêu đề phụ là số
nhánh chính. Đồng thời, các nhánh chính của Sơ Đồ Tư Duy được đọc theo chiều kim
đồng hồ, bắt nguồn từ nhánh I tới nhánh II, rồi nhánh III, và cuối cùng là nhánh IV.
(Nguồn www.trandangkhoa.com)
2. Hướng dẫn học sinh lập dàn ý theo sơ đồ tư duy:
Ở mỗi bài học, sau khi học sinh được củng cố kiến thức cơ bản thì giáo viên
thường cho các em luyện tập làm đề. Ở mỗi đề luyện tập, giáo viên thường yêu cầu
các em lập dàn ý. Ta thường thấy các em lập dàn ý theo đề mục. Học sinh thường đánh
dấu các ý lớn, ý nhỏ của một dàn ý bằng số, gạch đầu dòng hoặc cộng đầu dòng. Cách
lập dàn ý này cũng khá khoa học nhưng học sinh vẫn phải viết cả câu văn, đoạn văn.
Nếu vậy, các em vẫn mất nhiều thời gian trong khi đó thời gian cho một buổi thi
không nhiều. Hơn nữa, dàn ý theo kiểu truyền thống ấy khó kích thích tư duy logic của
các em. Vì vậy, giáo viên hướng dẫn cho các em lập dàn ý theo Sơ Đồ Tư Duy sẽ khắc
phục được những hạn chế trên.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

13


Ví dụ:

Đề bài: Trong truyện ngắn Vợ nhặt, Kim Lân đã xây dựng được một tình
huống truyện đầy nghịch lí và oái oăm. Qua truyện ngắn Vợ nhặt, anh (chị) hãy làm
sáng tỏ ý kiến trên.
Dàn ý thông thường:
1.Trong truyện ngắn Vợ nhặt, Kim Lân đã xây dựng được một tình huống
truyện đầy nghịch lí:
- Tràng là một người nghèo túng khơng có tiền cưới vợ, dân ngụ cư, xấu xí xưa nay
khơng ai để ý đến. Trong nạn đói khủng khiếp, Tràng nuôi thân không nổi, huống
nữa là đèo bịng.
- Tràng lấy được vợ, có vợ theo khơng giữa nạn đói.
- Tất cả mọi người đều ngạc nhiên trước tình huống này. Người dân xóm ngụ cơ
ngơ ngác. Bà cụ Tứ ngạc nhiên, bất ngờ. Tràng cũng nghi ngờ, ngờ ngợ như khơng
phải.
2. Đây là một tình huống ối oăm, éo le nên người chứng kiến không biết vui
hay buồn, mừng hay lo:
- Người dân xóm ngụ cư vừa mừng, vừa ái ngại cho Tràng.
- Trạng cũng chợn nghĩ và đắn đo trước khi quyết định đưa người đàn bà về nhà.
- Bà cụ Tứ tâm trạng phức tạp, đầy mâu thuẫn: vừa mừng, vừa tủi, vừa lo, vừa
thương xót...
3. Ý nghĩa của tình huống truyện:
- Tác giả đã gián tiếp tố cáo tội ác của bọn thực dân và phát xít cùng tay sai của
chúng ta gây ra nạn đói khủng kiếp năm 1945 → giá trị của con người rẻ rúm.
- Tác giả đã ngợi ca vẻ đẹp của tình thương yêu, đùm bọc lẫn nhau của người lao
động nghèo.
- Người lao động dù ở trong tình huống bi thảm đến đâu, dù kề bên cái chết, vẫn
khao khát hạnh phúc, vẫn hướng về ánh sáng, vẫn tin vào cuộc sống và vẫn hi vọng
ở tương lai → Niềm tin của tác giả về con người và cuộc sống.
→ Ý nghĩa nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

14


Dàn ý theo Sơ Đồ Tư Duy:

3. Hướng dẫn học sinh từ theo sơ đồ tư duy diễn đạt thành câu văn, đoạn văn:
Trong quá trình học tập, học sinh có thể biết vẽ Sơ Đồ Tư Duy về nội dung kiến
thức bài học và lập dàn ý. Nhưng có thể các em chưa biết cách diễn đạt dàn ý theo sơ
đồ thành câu văn, đoạn văn, bài văn. Đây là kĩ năng rất cần và rất quan trọng đối với
mơn Ngữ Văn, đặc biệt trong thi cử. Vì vậy, ngồi việc hướng dẫn cho các em biết
cách ơn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn bằng Sơ Đồ Tư Duy, giáo viên còn phải hướng
dẫn các em diễn đạt từ sơ đồ thành những câu văn, đoạn văn, bài văn khi hành văn.
Giáo viên cần lưu ý cho các em những ghi nhớ cần thiết để diễn đạt sơ đồ thành
câu văn, đoạn văn:
- Nội dung chính, hoặc ý lớn là luận điểm của dàn bài, vì thế cần diễn đạt nó thành câu
chủ đề:
- Các nhánh nhỏ là lí lẽ, lập luận cần sử dụng để làm sáng tỏ ý chính.
- Học sinh đọc theo chiều kim đồng hồ để biến các nhánh nhỏ thành lập luận nhằm
làm sáng tỏ cho câu chủ đề.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

15


Ví dụ: Từ nhánh Nghịch lí trong dàn ý Tình huống truyện Vợ nhặt học sinh có thể
diễn đạt cụ thể như sau:
Trong truyện ngắn Vợ nhặt, Kim Lân đã xây dựng được một tình huống
truyện đầy nghịch lí. Tràng là một chàng trai rất khó lấy vợ. Bởi vì Tràng là một

chàng trai xấu xí “hai mắt nhỏ tí”, “cái bộ mặt thơ kệch, thân hình to lớn vập
vạp...lưng rộng như lưng gấu”. Tràng sinh ra trong một gia đình nghèo truyền kiếp,
anh lại là dân ngụ cư,(dân ngụ cư thời trước luôn bị xem thường). Hơn nữa, Tràng
đang sống giữa nạn đói khủng khiếp năm 1945, con người trong nạn đói ấy hàng ngày
phải đối diện với sự sống và cái chết hàng ngày, hàng giờ, và không ai nghĩ đến
chuyện đèo bòng. Thế mà, chuyện trái đời, nghịch lí lại xảy ra. Tràng đã lấy được vợ,
thực chất là vợ theo khơng. Tình huống ấy khiến tất cả mọi người đền xôn xao, ngạc
nhiên, nghi ngờ...Người dân xóm ngụ cư bàn tán, xơn xao, ngạc nhiên. Bà cụ Tứ bất
ngờ, ngạc nhiên và khơng cịn tin ở mắt mình. Ngay cả Tràng cũng khơng tin là mình
đã có vợ. Sáng hơm sau tỉnh dậy, anh vẫn thấy cịn nghi ngờ...
Trong ví dụ trên, ta thấy đoạn văn đã bám sát và lập luận theo đúng sơ đồ tư
duy. Như vậy, sơ đồ tư duy không chỉ giúp học sinh lập được dàn ý mà còn giúp các
em rút ngắn được thời gian, đặc biệt nó kích thích được tư duy của các em và đồng
thời còn nâng cao kĩ năng diễn đạt, kĩ năng hành văn của học sinh. Với những tác
dụng đó, Sơ Đồ Tư Duy sẽ khắc phục được tình trạng học vẹt, học máy móc làm hạn
chế khả năng tư duy của học sinh.
IV. NHỮNG LƯU Ý KHI HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN TẬP TỐT NGHIỆP MƠN
NGỮ VĂN BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY
1. Khơng nên yêu cầu học sinh vẽ Sơ Đồ Tư Duy q phức tạp và cầu kì. Nếu
học sinh có năng khiếu vẽ hình ảnh, giáo viên có thể khuyến khích các em thêm hình
ảnh để sơ đồ sinh động, nhưng nếu khơng có năng khiếu thì các em chỉ cần vẽ nhánh
bằng những mầu sắc khác nhau đề sơ đồ dễ nhìn và sinh động. Các em chỉ cần bộ bút
bi 4 màu xanh, đen, tím, đỏ là có thể vẽ được.
2. Giáo viên cần lưu ý các em các nhánh của một ý nên tỏa ra từ một điểm và có
cùng một màu.
3. Những buổi học đầu tiên, khi học sinh chưa thành thạo việc ôn tập theo Sơ
Đồ Tư Duy, giáo viên nên tổ chức vẽ cùng học sinh, hướng dẫn cho các em nắm bắt từ
khóa trong nội dung ơn tập. Những học sinh yếu có thể khơng vẽ được sơ đồ tư duy, vì

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

16


vậy giáo viên có thể giới thiệu sơ đồ của những học sinh khá và hướng dẫn cho các em
có học lực yếu cách ghi nhớ, cách học và cách diễn đạt.
4. Giáo viên luôn nhắc nhở học sinh bám sát vào vở ghi và sách Hướng dẫn ôn
thi tốt nghiệp trung học phổ thông môn Ngữ Văn (năm 2010-2011) để ôn tập và vẽ
sơ đồ.
V. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC:
1. Sau khi dạy thực nghiệm và đối chứng ở hai lớp 12B4 và 12B8 tôi nhận thấy
kết quả như sau:
- Lớp 12B4: Hướng dẫn ôn tập tốt nghiệp bằng Sơ Đồ Tư Duy. Lớp học sôi nổi, học
sinh hoạt động nhiều, có hứng thú, tích cực trong học tập, khả năng tiếp thu kiến thức cao
hơn, các em cảm thấy yêu thích tiết học.
- Lớp 12 B8: Dạy theo phương pháp truyền thống:Tiết học trầm, học sinh ít hoạt
động, khơng có hứng thú, khơng tích cực trong học tập, khả năng tiếp thu kiến thức không
cao.
Khả năng nắm bắt bài của học sinh giữa 12B4 và 12 B8(trong cùng bài dạy)

Lớp

Sĩ số

12B4
12 B8
Tổng

48
49

97

Tốt
SL
35
15
50

%
73,5
30,7
51,5

Bình thường
SL
%
12
25,2
29
59,4
39
40,3

Khơng tốt
SL
%
01
1,3
5
9,9

8
8,2

2. Từ kết quả đối chứng, tôi đã tiến hành ôn tốt nghiệp môn Ngữ Văn cho cả
hai lớp 12B4 và 12 B8. Kết quả thi thử tốt nghiệp (2010-2011)đạt như sau:

Lớp

Sĩ số

Điểm kém
(0- 2,75 )

SL
12B4
12 B8
Tổng

48

%

Điểm yếu
(3,0- 4,75 )

ĐiểmTB
(5,0- 6,75 )

SL
1

SL
25

%
2.1

49
97

26
1

1.0

51

%
51,
7
54,
0
52,
8

Điểm khá
(7,0- 8,75 )

Điểm giỏi
(9,0- 10 )

SL
20

%
42,0

SL
2

%
4,2

20

40,0

3

6,0

40

41,2

5

5,0

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

17


C. KẾT LUẬN
1. Qua các tiết ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12 bằng sơ đồ tư duy, tôi
nhận thấy việc hướng dẫn cho học sinh nắm hệ thống kiến thức và ghi nhớ kiến thức
bằng Sơ Đồ Tư Duy là một cách thức tổ chức dạy học tích cực, có ý nghĩa to lớn, góp
phần quan trọng nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn Ngữ văn hiện nay ở nhà
trường THPT. Đặc biệt, cách dạy học này có nhiều tác dụng trong việc ơn thi tốt
nghiệp cho các em. Không chỉ vậy, cách dạy học này còn rèn cho học sinh nhiều kĩ
năng , giúp các em chủ động trong nắm bắt kiến thức, chủ động trong học tập. Trên
thực tế việc đổi mới cách tổ chức dạy học không dễ dàng ở hầu hết giáo viên, nhưng
trước yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo đại bộ phận giáo viên sẽ tán
đồng, ủng hộ những cách thức tổ chức tiết học mới, hiệu quả.
2. Trên thực tế khơng có cách thức tổ chức tiết học nào là tối ưu. Vì thế, khi
Hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12 bằng sơ đồ tư duy
ngoài sự dũng cảm và lịng nhiệt tình, giáo viên cần phải linh hoạt, chủ động, sáng tạo,
tránh rập khn, máy móc, nên kết hợp với những phương pháp dạy học tích cực khác
để giờ ôn tập Ngữ văn trở nên hấp dẫn, lôi cuốn và đạt kết quả cao. Để thành cơng,
ngồi sự nỗ lực, quyết tâm của giáo viên các cấp quản lý cũng cần có sự quan tâm, ủng
hộ. Riêng đối với bản thân tôi, đây mới chỉ là những kết quả bước đầu, khi có thời
gian tơi sẽ tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu sâu hơn, đầy đủ, tồn diện hơn về việc sử
dụng Sơ Đồ Tư Duy trong dạy học Ngữ Văn ở trường trung học phổ thông.
Trên đây là những kinh nghiệm của bản thân rút ra từ thực tế giảng ,vì thời gian
ứng dụng mới một năm, nên những điều tôi nghiên cứu và đúc kết lại có thể chưa hẳn
đã đúng đắn và phù hợp với mọi người, mọi nơi, mọi điều kiện. Tôi rất mong nhận
được sự góp ý chân thành của các bạn đồng nghiệp.
Tơi nhớ thi hào William A.Ward đã từng nói: “Người thầy trung bình chỉ biết
nói, người thầy giỏi biết giải thích, người thầy xuất chúng biết minh họa, cịn người

thầy vĩ đại biết cách truyền cảm hứng.” Chúng ta hãy cố gắng phấn đấu để không chỉ

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

18


là một người thầy giỏi mà còn là người thầy xuất chúng, người thầy vĩ đại trong lòng
các thế hệ học sinh.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

19


SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT LÊ LAI

TÊN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:

HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN TẬP TỐT NGHIỆP MÔN
NGỮ VĂN BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY
Họ và tên: Trương Thị Lan
Chức vụ: Giáo viên – Tổ trưởng CM
Đơn vị công tác: Trường THPT Lê Lai
SKKN thuộc môn: Ngữ Văn

Năm học 2010-2011

MỤC LỤC

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

20


STT
1
2
3
4
5
6

7

Nội dung
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lý do chọn đề tài.
II. Thực trạng của việc ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Sơ đồ tư duy trong học tập
1. Sơ đồ tư duy
2.Tác dụng của sơ đồ tư duy trong học tập

II. Tại sao nên hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ
Văn lớp 12 bằng sơ đồ tư duy
III. Hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn lớp 12
bằng sơ đồ tư duy
1. Hướng dẫn học sinh củng cố kiến thức bằng Sơ Đồ Tư Duy

2. Hướng dẫn học sinh lập dàn ý theo sơ đồ tư duy
3. Hướng dẫn học sinh từ theo sơ đồ tư duy diễn đạt thành câu
văn, đoạn văn

Trang
1
1
2
5
5
5
5
6
7
7
13
15

IV. Những lưu ý khi hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nghiệp môn Ngữ Văn
lớp 12 bằng sơ đồ tư duy

16

8
9
10
11

V. Kết quả đạt được
C . KẾT LUẬN.

Phụ lục

17
18

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

21


PHỤ LỤC
1. Sơ đồ bài Tây Tiến của QuangDũng:

Đề bài: Vẻ đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến trong đoạn thơ sau:
Tây Tiến đồn binh khơng mọc tóc
...............................
Sơng Mã gầm lên khúc độc hành
(Trích Tây Tiến )
2. Sơ đồ dàn ý:

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

22


TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1]. Lê Thị Ba (2008), Chuyên đề dạy- học Ngữ Văn 12- Vợ nhặt, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
[2]. Vũ Nho (Chủ biên) (2011), Hướng dẫn ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông

môn Ngữ Văn (năm 2010-2011) ,Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[3]. A Đam khoo (dịch giả Trần Đăng Khoa)- Tôi tài giỏi bạn cũng thế, Nxb Phụ nữ.
[4]. Phan Trọng Luận (Chủ biên) (2008), Sách giáo khoa Ngữ Văn 12 (chương trình
chuẩn). Nxb Giáo dục Việt Nam.

Trương Thị Lan- Giáo viên Văn trường THPT Lê Lai- Ngọc Lặc- Thanh Hóa

23