(Luận văn thạc sĩ) Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội của chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thành phố Lạng Sơn tỉnh Lạng Sơn

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

B

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I

L NG ÌNH GIÁP

XU T CÁC BI N PHÁP NÂNG CAO HI U QU
KINH T – XÃ H I C A CH

NG TRÌNH XÂY D NG

NÔNG THÔN M I TRÊN A BÀN THÀNH PH
T NH L NG S N

LU N V N TH C S

HÀ N I, N M 2017

L NG S N,

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

B

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I

L NG ÌNH GIÁP

XU T CÁC BI N PHÁP NÂNG CAO HI U QU
KINH T – XÃ H I C A CH

NG TRÌNH XÂY D NG

NÔNG THÔN M I TRÊN A BÀN THÀNH PH
T NH L NG S N

Chuyên ngành: Qu n lý kinh t
Mã s : 60.34.04.10

NG

IH

NG D N: PGS.TS Ph m Hùng

HÀ N I, N M 2017

L NG S N,



L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan r ng n i dung c a b n lu n v n này ch a đ
ch

ng trình c p b ng cao h c nào c ng nh b t k m t ch

c n p cho b t k m t
ng trình c p b ng nào

khác. Và cơng trình nghiên c u này là c a riêng cá nhân tôi, khơng sao chép t b t c
cơng trình nghiên c u nào khác.

Tác gi lu n v n

L ng ình Giáp

i


L I C M

N

nghiên c u và hồn thành khóa lu n t t nghi p, ngoài s n l c c a b n thân tơi
cịn nh n đ

c s giúp đ t các cá nhân, t ch c t trong và ngồi tr

ng.

V y qua đây tơi xin g i l i c m n chân thành đ n tồn th th y cơ giáo trong Tr

ng

i Th y L i, đ c bi t là th y cô thu c khoa Kinh t và Qu n lý đã d y d , dìu d t tơi
trong su t th i gian tôi h c t i tr

ng giúp tơi có ki n th c chun sâu v kinh t và

qu n lý.
Tôi xin c m n cán b và nhân dân 03 xã c a thành ph L ng S n đã giúp đ và t o
đi u ki n thu n l i cho tôi trong quá trình nghiên c u thu th p s li u và kh o sát th c
t t i đ a ph

ng.

Tơi xin c m n gia đình, b n bè đã quan tâm, ch m sóc, đ ng viên tơi trong q trình
h c t p, tích l y ki n th c.
Tơi xin bày t lịng bi t n sâu s c đ n PGS.TS Ph m Hùng, ng

i đã t n tình h

ng

d n và giúp đ tơi hồn thành khóa lu n t t nghi p c a mình.
Trong th i gian th c t p tơi đã c g ng đ hồn thành lu n v n c a mình, tuy nhiên
khó tránh kh i thi u xót. Vì v y mong nh n đ

c s nh n xét, b sung c a th y cô.

Tôi xin chân thành c m n.
Hà N i, ngày

tháng

n m 2017

TÁC GI LU N V N

L ng ình Giáp

ii


M CL C
DANH M C CÁC HÌNH NH.................................................................................................. vi
DANH M C B NG BI U ........................................................................................................ vii
DANH M C CÁC T VI T T T VÀ GI I THÍCH THU T NG ................................. viii
CH

NG 1

C

S

LÝ LU N VÀ TH C TI N V HI U QU

KINH T - XÃ

H I TRONG XÂY D NG NÔNG THÔN M I....................................................................... 6
1.1 C s lý lu n v xây d ng nông thôn m i và hi u qu kinh t - xã h i.................... 6
1.2 S c n thi t xây d ng nơng thơn m i trong tồn qu c ........................................... 10
1.2.1 C s lý lu n và th c ti n v xây d ng nông thôn truy n th ng .....................10
1.2.2 C s lý lu n và th c ti n trong xây d ng nông thôn m i hi n nay ................14
1.3 Nh ng y u t

nh h

ng đ n hi u qu kinh t – xã h i c a ch

ng trình xây d ng

nơng thơn m i ................................................................................................................ 16
1.4 N i dung đánh giá hi u qu kinh t – xã h i trong xây d ng nông thôn m i ......... 19
1.5 Kinh nghi m xây d ng nơng thơn m i

trong và ngồi n

1.5.1 Kinh nghi m xây d ng nông thôn m i trong n
1.5.2 Kinh nghi m xây d ng nông thôn m i
K T LU N CH

CH

NG 2

n

c ............................... 29

c ..........................................29

c ngoài ......................................35

NG 1 .............................................................................................. 42
TH C TR NG HI U QU

KINH T

TRÌNH XÂY D NG NƠNG THƠN M I TRÊN

XÃ H I C A CH

NG

A BÀN THÀNH PH L NG S N 43

2.1 Gi i thi u khái quát v thành ph L ng S n ........................................................... 43
2.1.1 i u ki n t nhiên ............................................................................................43
2.1.2 i u ki n kinh t xã h i ...................................................................................44
2.1.3 Thu n l i ..........................................................................................................45
2.1.4 Khó kh n ..........................................................................................................45

2.2 Th c tr ng tình hình tri n khai th c hi n ch

ng trình xây d ng nông thôn m i

trên đ a bàn thành ph L ng S n ................................................................................... 46
2.2.1 Quan đi m v ch
2.2.2 T t
2.2.3 Ph

ng trình xây d ng nơng thôn m i .....................................46

ng ch đ o trong t ch c th c hi n ........................................................49
ng châm th c hi n ....................................................................................53

2.2.4 Nguyên t c th c hi n .......................................................................................53

iii


2.2.5 K t qu th c hi n các ch tiêu, tiêu chí trong b tiêu chí qu c gia xây d ng
NTM .......................................................................................................................... 54
2.2.6

ánh giá s tham gia c a ng

i dân trong th c hi n ch

ng trình xây d ng

nông thôn m i t i thành ph L ng S n..................................................................... 67

2.3

ánh giá hi u qu kinh t - xã h i c a ch

ng trình xây d ng nông thôn m i trên

đ a bàn thành ph L ng S n giai đo n 2011 -2015....................................................... 72
2.3.1 Nh ng v n đ đ t ra trong xây d ng nông thôn m i c a thành ph L ng S n
................................................................................................................................... 72
2.3.2 Nguyên nhân c a nh ng t n t i, h n ch trong xây d ng nông thôn m i
thành ph L ng S n .................................................................................................. 74
K T LU N CH

NG 2 .............................................................................................. 76

CH

XU T M T S GI I PHÁP

NG 3

T – XÃ H I C A CH

NÂNG CAO HI U QU KINH

NG TRÌNH XÂY D NG NTM TRÊN

A BÀN THÀNH

PH L NG S N......................................................................................................................... 77

3.1

nh h

ng đ u t phát tri n kinh t - xã h i t h à n h p h

L n g S n giai đo n

đ n n n 2020 ................................................................................................................. 77
3.2 K ho ch tri n khai ch
3.3

ng trình xây d ng nơng thơn m i giai đo n 2016 -2020 79

xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu kinh t – xã h i c a ch

ng trình xây

d ng nông thôn m i t i thành ph L ng S n ................................................................ 80
3.3.1 Công tác ch đ o, đi u hành ............................................................................. 80
3.3.2 Công tác tuyên truy n vân đ ng v xây d ng nông thôn m i ......................... 81
3.3.3 a d ng hóa các ngu n v n huy đ ng đ th c hi n Ch

ng trình.................. 81

3.3.4 Phát tri n s n xu t và đ i m i các hình th c t ch c s n xu t ........................ 82
3.3.5 Xây d ng c s h t ng ................................................................................... 82
3.3.6 T ng c

ng công tác đào t o, t p hu n cho cán b th c hi n Ch

ng trình xây

d ng nông thôn m i .................................................................................................. 83
3.3.7 Công tác thi đua, khen th
3.4

ng ......................................................................... 83

ng d ng các gi i pháp th c hi n ch

ng trình xây d ng NTM c a thành ph

L ng S n giai đo n 2016 -2020 .................................................................................... 83
3.4.1 Quy ho ch, phát tri n h t ng kinh t - xã h i ................................................. 83

iv


3.4.2 Phát tri n s n xu t g n v i tái c c u ngành nông nghi p, chuy n d ch c c u
kinh t nông thôn, nâng cao thu nh p cho ng

i dân ...............................................85

3.4.3 Gi m nghèo và an sinh xã h i ..........................................................................85
3.4.4 V n hóa - Xã h i - Mơi tr

ng ........................................................................86

3.4.5 H th ng chính tr .............................................................................................87

K T LU N CH

NG 3 .............................................................................................. 88

K T LU N VÀ KI N NGH ....................................................................................... 89
DANH M C TÀI LI U THAM KH O................................................................................... 91

v


DANH M C CÁC HÌNH NH
Hình 1.1. Các b

c xây d ng nông thôn m i ............................................................... 29

vi


DANH M C B NG BI U
B ng 2.1. Tình hình quy ho ch và th c hi n quy ho ch ...............................................55
B ng 2.2. Tình hình th c hi n tiêu chí giao thơng ........................................................56
B ng 2.3. Tình hình th c hi n tiêu chí th y l i.............................................................57
B ng 2.4. Tình hình th c hi n tiêu chí v đi n nơng thơn ............................................57
B ng 2.5. Tình hình th c hi n tiêu chí c s v t ch t v n hóa .....................................58
B ng 2.6. Tình hình th c hi n tiêu chí Thơng tin và Truy n thơng ..............................59
B ng 2.7. Tình hình th c hi n tiêu chí nhà

dân c ....................................................60

B ng 2.8. Tình hình th c hi n tiêu chí v giáo d c .......................................................62

B ng 2.9. Tình hình th c hi n tiêu chí v y t ..............................................................63
B ng 2.10. Tình hình th c hi n tiêu chí mơi tr

ng .....................................................64

B ng 2.11. Tình hình th c hi n tiêu chí h th ng t ch c chính tr - xã h i .................65
B ng 2.12. Tình hình th c hi n tiêu chí Qu c phịng an ninh ......................................66
B ng 2.13. Tình hình doanh nghi p đang ho t đ ng theo ngành kinh t ......................73
B ng 2.14 Tình hình đào t o ngh cho lao đ ng nông thôn ..........................................74

vii


DANH M C CÁC T

VI T T T VÀ GI I THÍCH THU T NG

T vi t t t

T vi t đ y đ

B KH

Bi n đ i khí h u

CNH

Cơng nghi p hố

CNH,H H

Cơng nghi p hóa, hi n đ i hóa

BSCL

ng b ng sơng C u Long

KT-XH

Kinh t - xã h i

MTQG

M c tiêu qu c gia

NTM

Nông thôn m i

XD

Xây d ng

XHCN

Xã h i ch ngh a

viii

M

U

1 Tính c p thi t c a đ tài
Xây d ng nông thôn m i là m t m c tiêu quan tr ng trong ch tr
s n Vi t Nam v nông nghi p, nông dân và nông thôn, đ
s 26 - NQ/T

ng c a

ng C ng

c xác đ nh trong Ngh quy t

ngày 5/8/2008 c a H i ngh l n th 7 Ban Ch p hành Trung

khóa X. Khơng th có m t n

ng

c cơng nghi p n u nông nghi p, nông thôn l c h u,

nơng dân có đ i s ng v n hóa và v t ch t th p. Vi c xây d ng nơng thơn m i địi h i
ph i có k t c u h t ng kinh t - xã h i t ng b

c hi n đ i; c c u kinh t và các hình

th c t ch c s n xu t h p lý, g n nông nghi p v i phát tri n nhanh công nghi p và
d ch v ; g n phát tri n nông thôn v i đô th theo quy ho ch; xã h i nông thôn dân ch ,

n đ nh, giàu b n s c v n hóa dân t c; mơi tr
t đ

ng sinh thái đ

c gi v ng; đ i s ng v t ch t và tinh th n c a ng

cao theo đ nh h

ng xã h i ch ngh a. Mu n th c hi n đ

c b o v ; an ninh tr t

i dân ngày càng đ

c nâng

c n i dung trên, đòi h i n n

kinh t - xã h i ph i phát tri n b n v ng. M t n n kinh t phát tri n b n v ng là c s
khoa h c cho vi c th c hi n thành công xây d ng nông thôn m i.
Theo báo cáo đánh giá k t qu th c hi n Ch

ng trình m c tiêu qu c gia xây d ng

nông thôn m i giai đo n 2010-2015 cho th y, trong 5 n m, c n
kho ng 851 nghìn 380 t đ ng đ u t cho ch

ng trình.

c đã huy đ ng

n h t n m 2015 c n

c có

1.526 xã đ t chu n (17,1%), và đ n tháng 3-2016 đã có 1.761 xã) đ t chu n 19,7%.
M c thu nh p bình qn đ u ng

i vùng nơng thôn đ t 24,4 tri u đ ng/n m (t ng g p

kho ng 1,9 l n so v i n m 2010).
huy n đ

c Th t

n tháng 4-2016, c n

c đã có 23 đ n v c p

ng Chính ph ban hành Quy t đ nh công nh n đ t chu n nông

thôn m i. Tuy nhiên v n còn nhi u h n ch , v

ng m c trong vi c tri n khai ch

ng

trình, nh : Có s chênh l ch l n v k t qu th c hi n xây d ng nông thôn m i gi a
các vùng, mi n. Trong quá trình ch đ o, các đ a ph

ng ch y u t p trung phát tri n

c s h t ng, ch a quan tâm xây d ng, nhân r ng mơ hình phát tri n s n xu t, nâng
cao thu nh p cho ng

i dân. M t s đ a ph

ng có bi u hi n ch y theo thành tích, huy

đ ng quá s c dân ho c n đ ng xây d ng c b n không có kh n ng thanh tốn…

1


nâng cao hi u qu th c hi n Ch

ng trình m c tiêu qu c gia xây d ng nông thôn

m i giai đo n 2016-2020, c n t p trung h tr các vùng khó kh n đ gi m s chênh
l ch gi a các vùng, mi n; phát tri n s n xu t, nâng cao thu nh p cho ng
đ ng đa d ng và s d ng hi u qu các ngu n l c cho ch
Xác đ nh Ch

i dân; huy

ng trình,… [6].

ng trình M c tiêu Qu c gia xây d ng nông thôn m i là m t n i dung,

nhi m v quan tr ng, v i n i dung t ng h p, toàn di n bao g m: Kinh t , xã h i, chính
tr , an ninh qu c phòng, nh h
24% dân s đang s ng

ng tr c ti p đ n đ i s ng v t ch t, tinh th n c a g n

nông thôn và ph i tri n khai th c hi n th

Nh m th c hi n th ng l i Ngh quy t
Ngh quy t

ih i

ng b t nh L ng S n l n th XVI và

ng b thành ph L ng S n l n th XXII; Ch

đ ng s 08 c a Ban Ch p hành
Ban Ch p hành

ih i

ng, xuyên liên t c.
ng trình hành

ng b thành ph th c hi n Ngh quy t s 20 c a

ng b t nh khóa XV v xây d ng nông thôn m i t nh L ng S n giai

đo n 2011-2020.

Trong nh ng n m qua đ
ph n đ u c a

c s quan tâm c a các c p, các ngành cùng v i s n l c

ng, Chính quy n và nhân dân thành ph đã đ t đ

trong phát tri n kinh t , v n hóa, xã h i, thu nh p c a ng
s ng v t ch t và tinh th n không ng ng đ

c nh ng thành t u

i dân đã đ

c c i thi n, đ i

c nâng cao, k t c u h t ng kinh t - xã h i

t ng b

cđ

c c ng c ; c c u kinh t và các hình th c t ch c s n xu t chuy n d ch

đúng h

ng, nông thôn n đ nh, an ninh tr t t đ

c gi v ng.

Tuy nhiên qua quá trình 5 n m th c hi n còn b c l nhi u h n, ch y u kém đó là:
Vi c t ch c th c hi n các ch tr

ng, chính sách v phát tri n kinh t , nông nghi p,

nông dân, nông thôn, chuy n d ch c c u kinh t , c c u lao đ ng nơng thơn cịn
ch m, công tác đ u t vào k t c u h t ng kinh t - xã h i đ
th c hi n tuy nhiên v n ch a đáp ng đ

c yêu c u; môi tr

c quan tâm, chú tr ng
ng nơng thơn cịn nhi u

b t c p; doanh nghi p đ u t vào s n xu t nơng nghi p cịn ít; kinh t trang tr i, kinh
t h p tác phát tri n ch m, quy mô nh , t ng tr
th n c a c dân nông thôn tuy đã đ

ng th p; đ i s ng v t ch t và tinh

c c i thi n nh ng còn

m c th p; kho ng cách

thu nh p gi a khu v c nông thơn và thành th ngày càng l n. Vì v y

ng b , Chính

quy n thành ph c n đi sâu vào phân tích, đánh giá hi u qu kinh t - xã h i c a
Ch

ng trình, đ t đó đ xu t các n i dung, gi i pháp v i UBND t nh và Th t
2

ng


Chính ph nh m ti p t c tri n khai có hi u qu h n n a cơng tác xây d ng nông thôn
m i trên đ a bàn thành ph L ng S n.
Xu t phát t nh ng lý do trên tôi ch n đ tài “
qu kinh t - xã h i c a Ch

xu t các bi n pháp nâng cao hi u

ng trình xây d ng nông thôn m i trên đ a bàn thành

ph L ng S n, t nh L ng S n” đ làm lu n v n, v i mong mu n đóng góp ý ki n c a
mình nh m nâng cao hi u qu th c hi n ch

ng trình xây d ng nơng thơn m i trên đ a

bàn thành ph L ng S n giai đo n 2016-2020.
2 M c đích nghiên c u
Trên c s h th ng hoá lý lu n, th c ti n xây d ng nông thôn m i trong phát tri n
kinh t - xã h i, lu n v n phân tích, đánh giá th c tr ng v hi u qu kinh t - xã h i
c a vi c th c hi n ch

ng trình m c tiêu qu c gia xây d ng nông thôn m i trên đ a

bàn thành ph L ng S n, t nh L ng S n. Thơng qua đó đ xu t m t s gi i pháp ti p

t c duy trì và nâng cao hi u qu kinh t c a ch

ng trình xây d ng nơng thôn m i

trên đ a bàn thành ph L ng S n.
3

it

ng và ph m vi nghiên c u

a.

it

ng nghiên c u

Xây d ng nông thôn m i trong phát tri n kinh t - xã h i

thành ph L ng S n, t nh

L ng S n giai đo n 2011 - 2015.
b. Ph m vi nghiên c u
+ V n i dung: lu n v n nghiên c u lý lu n, th c ti n xây d ng nông thôn m i trong
phát tri n kinh t - xã h i. Trong đó, t p trung làm rõ hi u qu kinh t - xã h i sau 5
n m tri n khai th c hi n ch

ng trình xây d ng nơng thơn m i trên đ a bàn thành ph

L ng S n

+ V không gian: Ph m vi nghiên c u c a đ tài t i thành ph L ng S n.
+ V th i gian: Giai đo n nghiên c u 2011 – 2015, k ho ch cho giai đo n 2016 2020.
4 Ph

ng pháp nghiên c u

a. C s lý lu n c a lu n v n
Lu n v n đ

c nghiên c u d a trên nh ng quan đi m c b n c a ch ngh a Mác 3


Lênin, t t

ng H Chí Minh và các v n ki n c a

ng, Nhà n

d ng nông thôn m i và phát tri n kinh t - xã h i. Nh ng ch tr
xây d ng nông thôn m i và phát tri n kinh t - xã h i
L ng S n; các ch th , ngh quy t c a Thành y,

c Vi t Nam v xây
ng, ph

ng h

ng

thành ph L ng S n, t nh

y ban nhân dân thành ph L ng S n,

các báo cáo t ng k t, s li u th ng kê c a các c quan, phòng, ban, ngành c a thành
ph ; các cơng trình khoa h c liên quan đ n đ tài đã đ

c công b ; kinh nghi m xây

d ng nông thôn m i trong phát tri n kinh t - xã h i c a m t s đ a ph

ng t

ng

đ ng và k t qu đi u tra kh o sát nghiên c u th c t có liên quan là c s lý lu n, th c
ti n c a lu n v n.
b. Ph

ng pháp nghiên c u c a lu n v n

D a trên s li u th c tr ng c a khu v c nông thôn thành ph L ng S n tr
th c hi n ch

c khi

ng trình và k t h p v i báo cáo t ng k t công tác xây d ng nông

thôn m i trên đ a bàn thành ph L ng S n giai đo n 2011 – 2015. Trong quá trình
th c hi n lu n v n, đ đ t đ

c m c tiêu nghiên c u, tác gi đã s d ng ph

ng

pháp sau:
Ph

ng pháp đi u tra, ph

sánh và các ph

ng pháp th ng kê, phân tích t ng h p, ph

ng pháp phân tích hi u qu kinh t , xã h i.

ng pháp so

c bi t là phân tích

kinh nghi m th c ti n xây d ng nông thôn m i c a m t s đ a ph

ng t

và th c tr ng xây d ng nông thôn m i trong phát tri n kinh t - xã h i

ng đ ng
thành ph

L ng S n, t nh L ng S n th i gian qua.
5 Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a đ tài

a. Ý ngh a khoa h c
V m t c s lý lu n, lu n v n góp ph n h th ng hóa ph
qu kinh t - xã h i c a ch

ng pháp phân tích hi u

ng trình m c tiêu qu c gia xây d ng nông thôn m i t i

thành ph L ng S n, kh ng đ nh vai trị c a các tiêu chí xây d ng nông thôn m i
trong phát tri n kinh t , nông nghi p nông dân, nông thôn c a thành ph L ng S n
nói riêng và khu v c nơng thơn trên c n

c nói chung.

b. Ý ngh a th c ti n
V ý ngh a th c ti n, lu n v n góp ph n ch ra hi u qu kinh t c a vi c tri n khai
th c hi n ch

ng trình m c tiêu qu c gia xây d ng nông thôn m i trên đ a bàn
4


thành ph L ng S n, đ ng th i ch ra nh ng t n t i, h n ch , nguyên nhân khách
quan, ch quan trong quá trình th c hi n ch
pháp đ ti p t c tri n khai ch

ng trình. T đó đ xu t m t s gi i

ng trình có hi u qu h n, góp ph n th c hi n th ng

l i nhi m v phát tri n kinh t - xã h i, qu c phòng, an ninh t i đ a ph
v n có th làm tài li u tham kh o cho các đ a ph
6 K t qu d ki n đ t đ
đ t đ

ng. Lu n

ng khác trên ph m vi c n

c.

c

c m c tiêu nghiên c u, lu n v n c n ph i nghiên c u, gi i quy t đ

c

nh ng v n đ sau:
- H th ng hóa và làm rõ h n m t s c s lý lu n và th c ti n v hi u qu kinh t - xã
h i trong xây d ng nông thôn m i t i thành ph L ng S n, t nh L ng S n.
-

ánh giá hi u qu kinh t - xã h i c a ch

ng trình xây d ng nơng thơn m i trên

đ a bàn thành ph L ng S n.
-

xu t m t s gi i pháp ti p t c th c hi n ch

ng trình trong th i gian t i.

7 K t c u c a lu n v n
Ngoài Ph n m đ u, K t lu n ki n ngh , danh m c tài li u tham kh o, n i dung c a
lu n v n đ
Ch

c c u trúc thành 3 ch

ng, n i dung chính nh sau:

ng 1: C s lý lu n và th c ti n v hi u qu kinh t - xã h i trong xây d ng nông

thôn m i.
Ch

ng 2: Th c tr ng hi u qu kinh t - xã h i c a ch

ng trình xây d ng nơng thơn

m i trên đ a bàn thành ph L ng S n.
Ch

ng 3:

xu t m t s gi i pháp nâng cao hi u qu kinh t - xã h i c a ch

trình trên đ a bàn thành ph L ng S n giai đo n 2016 - 2020.

5

ng


CH
NG 1 C S LÝ LU N VÀ TH C TI N V HI U QU KINH T
- XÃ H I TRONG XÂY D NG NÔNG THÔN M I
1.1 C s lý lu n v xây d ng nông thôn m i và hi u qu kinh t - xã h i
Nông thôn m i: Nông thôn là n i đ nh c c a nh ng ng
nông, đ t đai là t li u s n xu t ch y u, m t s ít ng
nghi p nh ng di đ ng ngh th p, th

i s ng ch y u b ng ngh
i s ng b ng ngh phi nông

ng là ngh do cha ông đ l i và phân công lao

đ ng xã h i ch a cao, trình đ chun mơn th p, kinh t nơng nghi p chi m t l cao
trong c c u kinh t nông thôn.
Nông thôn đa d ng v đi u ki n t nhiên, môi tr
đ t, n

ng sinh thái bao g m các tài nguyên

c, khí h u, r ng, sơng su i, ao h , khống s n, h đ ng th c v t. C dân nơng

thơn có m i quan h h t c và gia đình khá ch t ch v i nh ng quy đ nh c th c a
t ng h t c và gia đình. Nh ng ng

i ngồi h t c cùng chung s ng ln có tinh th n

đi u ki n giúp đ nhau t o nên tình làng, ngh a xóm lâu b n. Trong m i quan h
x gi a con ng
th

ng đ

i v i con ng

i

ng

nông thôn Vi t Nam, các hành vi c a m i cá nhân

c đ t trong các thi t ch xã h i (gia đình, dịng h , làng xóm...) làm cho

vai trị c a c ng đ ng tr nên m nh m và cá nhân tr nên nh bé. S c m nh c a c ng
đ ng làng xã th hi n c trong quan h gi a các thành viên và nh ng thành viên ngồi
c ng đ ng.
Nơng thơn là n i l u gi và b o t n nh ng di s n v n hóa qu c gia nh phong t c t p
quán c truy n v đ i s ng, l h i, s n xu t nông nghi p và ngành ngh truy n th ng,
các di tích l ch s , v n hóa, các danh lam th ng c nh...

ây chính là n i ch a đ ng

kho tàng v n hóa dân t c; đ ng th i, là khu v c gi i trí, du l ch sinh thái phong phú,
h p d n đ i v i m i ng

i.

n nay, khái ni m nông thôn đ

c th ng nh t v i quy đ nh t i Theo Thông t s

54/2009/TT-BNNPTNT ngày 21-8-2009 c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn,
c th : "Nông thôn là ph n lãnh th không thu c n i thành, n i th các thành ph , th
xã, th tr n đ

c qu n lý b i c p hành chính c s là y ban nhân dân xã".

6


V NTM, các nhà nghiên c u có nhi u ti p c n khác nhau: tác gi V Tr ng Kh i
trong cu n sách "Phát tri n nông thôn Vi t Nam: T làng xã truy n th ng đ n v n
minh th i đ i" cho r ng, NTM là nông thôn v n minh hi n đ i nh ng v n gi đ
đ p c a truy n th ng Vi t Nam. Tô V n Tr

c nét

ng cho r ng, NTM c ng ph i gi đ

c

tính truy n th ng, nh ng nét đ c tr ng nh t, b n s c t ng vùng, t ng dân t c và nâng
cao giá tr đoàn k t c a c ng đ ng, m c s ng c a ng
Mơ hình nông thôn tiên ti n ph i đ

i dân.

c d a trên n n t ng c b n là nơng dân có tri

th c. H ph i có trình đ khoa h c v th nh

ng, gi ng cây tr ng, hóa h c phân bón

và thu c tr sâu, qu n lý d ch b nh, b o qu n sau thu ho ch, kinh t nông nghi p... Có
tác gi l i kh ng đ nh, NTM ph i t p trung vào xây d ng k t c u h t ng làm đòn b y
phát tri n các ngành ngh khác; NTM đ t đ
tiêu chí); NTM ph i c i t o đ
đ tn

c b tiêu chí do Chính ph ban hành (19

c c nh quan, b o v môi tr

ng, ph c v CNH, H H

c; NTM ph i áp d ng khoa h c k thu t m i, nâng cao thu nh p cho ng

i dân.

M t s quan ni m khác cho r ng, NTM là nơng thơn có kinh t phát tri n, đ i s ng v t
ch t tinh th n c a nhân dân đ
môi tr

c nâng cao, có quy ho ch, k t c u h t ng hi n đ i,

ng sinh thái trong lành, dân trí cao, gi gìn đ

ninh chính tr đ

c b n s c v n hóa dân t c, an

c gi v ng.

Nh v y, công th c NTM là: Nông thôn m i = Nông dân m i + N n nơng nghi p m i.
Qua đó cho th y, nhìn chung các h c gi khá th ng nh t khi kh ng đ nh quan đi m v
NTM đó là, nơng thơn có kinh t phát tri n, đ i s ng v t ch t và tinh th n c a nhân
dân đ

c nâng cao, dân trí cao, b n s c v n hóa dân t c đ

Ngh quy t 26-NQ/T
XH t ng b

c gìn gi và tái t o.

xác đ nh: NTM là khu v c nơng thơn có k t c u h t ng KT -

c hi n đ i; c c u kinh t và các hình th c t ch c s n xu t h p lý, g n

nông nghi p v i phát tri n nhanh công nghi p, d ch v ; g n phát tri n nông thôn v i
đô th theo quy ho ch; xã h i nông thôn dân ch , n đ nh, giàu b n s c v n hóa dân
t c; môi tr

ng sinh thái đ

và tinh th n c a ng

c b o v ; an ninh tr t t đ

i dân ngày càng đ

c gi v ng; đ i s ng v t ch t

c nâng cao; theo đ nh h

xây d ng nông thôn v i n m n i dung trên, Th t

7

ng XHCN [1].

ng Chính ph đã ký Quy t đ nh


s 491/Q -TTg ngày 16/4/2009 nay đ
ngày 17/10/2016 và “Ch
Quy t đ nh s

c thay b ng Quy t đ nh s 1980/Q -TTg

ng trình m c tiêu Qu c gia xây d ng nông thôn m i” t i

800/Q -TTg ngày 06/4/2010 nay đ

c thay b ng Quy t đ nh s

1600/Q -TTg ngày 16/8/2016 ban hành B tiêu chí qu c gia v NTM bao g m 19 tiêu
chí, đ

c khái qt thành 5 nhóm n i dung: nhóm tiêu chí v quy ho ch, v h t ng

KT - XH, v kinh t và t ch c s n xu t, v v n hoá, xã h i, mơi tr
th ng chính tr . Hi n nay, các xã đ u đ
t i t ng ng

ch

ng d n v nhóm tiêu chí đ h

i dân. Khi xã đ t đ 19 tiêu chí đó thì đ

Mơ hình NTM đ

ng và v h
ng d n

c công nh n là xã NTM.

c quy đ nh b i các tính ch t: đáp ng yêu c u phát tri n; có s đ i

m i v t ch c, v n hành và c nh quan môi tr

ng; đ t hi u qu cao nh t trên t t c

các m t kinh t , chính tr , v n hoá, xã h i; ti n b h n so v i mơ hình c ; ch a đ ng

các đ c đi m chung, có th ph bi n và v n d ng trên c n
Khái quát đ c đi m NTM đ

c th hi n

c.

nh ng đi m sau: Th nh t, nông thôn đ

c

c u trúc trên n n t ng c a làng, xã truy n th ng, có đ i s ng v t ch t, tinh th n ngày
càng cao. Th hai, bên c nh nh ng ngành ngh truy n th ng, nh ng ngành ngh g n
v i quá trình CNH đang d n đ

c hình thành, phát tri n. Th ba, v v n hóa, xã h i,

nh ng giá tr v n hóa truy n th ng đ

c gìn gi và phát huy, t o đ ng l c m i cho

phát tri n KT - XH, nâng cao đ i s ng v t ch t, tinh th n c a ng

i dân nông thôn.

Th t , h th ng k t c u h t ng hi n đ i, mơi tr

c gìn gi , tái t o.

Th n m, v dân ch c s

th c ch t, ng

nông thôn ngày càng đ

c phát huy m nh m , đi vào

i dân là m t trong nh ng ch th đóng vai trị quy t đ nh đ i v i vi c

xây d ng NTM. Th sáu, ch
y u theo ph

ng ngày càng đ

ng trình xây d ng NTM hi n nay đ

ng châm “Nhà n

chính, Nhà n

c và nhân dân cùng làm”; trong đó, dân t làm là

c ch h tr . Nh ng ph i đáp ng nh ng m c tiêu c a phát tri n KT -

XH và b quy t đ nh b i qu n lý nhà n
hi n c a đ a ph

c th c hi n ch

c, s khéo léo, linh ho t trong t ch c th c

ng. Th b y, vi c xây d ng NTM hi n nay b ràng bu c b i các tiêu

chí chung c a NTM nh ng mang n ng tính đ c thù c a t ng đ a ph

ng (xã), do b

quy đ nh, chi ph i b i đ c đi m làng, xã truy n th ng, t p quán, đi u ki n t nhiên...
và nhi u ràng bu c khác b i c ch dân ch hóa

8

c s .


Khái ni m v hi u qu : Hi u qu là s liên quan gi a ngu n l c đ u vào v i k t qu
trung gian hay k t qu cu i cùng. Hi u qu là m t ph m trù đ

c s d ng r ng rãi

trong t t c các l nh v c kinh t , k thu t, xã h i. Hi u theo ngh a r ng, hi u qu th
hi n m i t
vào đã đ

ng quan gi a các bi n s đ u ra thu đ

c (outputs) so v i các bi n s đ u

c s d ng đ t o ra nh ng k t qu đ u ra đó.

M c tiêu c a ch

ng trình xây d ng nơng thơn m i là đ nâng cao đ i s ng v t ch t

và tinh th n cho ng

i dân; có k t c u h t ng kinh t phù h p; c c u kinh t và các

hình th c t ch c s n xu t h p lý g n phát tri n nông nghi p v i công nghi p, d ch v ,
g n phát tri n nông thôn m i đô th ; xã h i nông thơn dân ch , bình đ ng, n đ nh,
gi u b n s c v n hóa dân t c; môi tr
tr t t đ

ng sinh thái đ

c b o v ; qu c phòng an ninh

c gi v ng.

V i m c tiêu chung và qua quá trình th c ti n 5 n m th c hi n ch

ng trình xây d ng

nơng thơn m i trên đ a bàn thành ph L ng S n tác gi khái quát l i m t s n i dung
chính ch

ng trình nơng thơn m i là: ào t o nâng cao n ng l c phát tri n c ng đ ng.

Nâng cao vi c quy ho ch, tri n khai th c hi n, thi t k , qu n lý, đi u hành các d án
trên đ a bàn thôn. B i d

ng ki n th c cho cán b đ a ph

b n v ng. Nâng cao trình đ dân trí ng

ng v phát tri n nông thôn

i dân, phát tri n câu l c b khuy n nông giúp

áp d ng khoa h c k thu t vào s n xu t, phát tri n ngành ngh , d ch v t o vi c làm,
t ng thu th p cho nông dân. T ng c

ng nâng cao m c s ng c a ng

i dân. Quy

ho ch l i khu nông thôn, gi gìn truy n th ng b n s c c a thơn, đ ng th i đ m b o
tính v n minh, hi n đ i. Tóm l i xây d ng mơ hình nơng thơn m i t p trung phát tri n
v kinh t , v n hóa, nâng cao ch t l
m c tiêu dân giàu n

ng đ i s ng ng

i dân

nông thôn, h

ng đ n

c m nh, dân ch v n minh.

Nh v y có th hi u hi u qu c a ch
- Hi u qu kinh t : h

ng trình xây d ng nông thôn m i nh sau:

ng đ n nông thơn có n n s n xu t hàng hóa m , th tr

ng h i

nh p. Thúc đ y nông nghi p, nông thôn phát tri n nhanh, khuy n khích m i ng
tham gia vào th tr

i

ng, h n ch r i ro cho nông dân, gi m b t s phân hóa giàu nghèo

và kho ng cách m c s ng gi a nông thôn và thành th . Xây d ng các h p tác xã theo
mơ hình kinh doanh đa ngành, liên k t s n xu t và tiêu th s n ph m. H tr

9

ng d ng


khoa h c k thu t, công ngh tiên ti n vào s n xu t kinh doanh, phát tri n ngành ngh
nơng thơn. S n xu t hàng hóa có ch t l
ph

ng cao, mang nét đ c tr ng c a t ng đ a

ng. Chú ý đ n các ngành ch m sóc cây tr ng v t nuôi, trang thi t b s n xu t, thu

ho ch, ch bi n và b o qu n nông s n.
- Hi u qu xã h i: Phát huy tinh th n dân ch trên c s ch p hành lu t pháp, tôn
tr ng đ o lý b n s c đ a ph

ng. Tôn tr ng ho t đ ng c a đoàn th , các t ch c, hi p

h i vì c ng đ ng, đồn k t xây d ng nơng thơn m i. Chung tay xây d ng v n hóa đ i
s ng dân c , các làng xã v n minh, v n hóa. Xây d ng hình t
bi u, g

ng m u. Tích c c s n xu t, ch p hành k c

t và s n sàng giúp đ m i ng
c a m i ng

ng ng

i nông dân tiêu

ng, ham h c h i, gi i làm kinh

i. Phát huy tinh th n t nguy n và ch p hành lu t pháp

i dân, xây d ng môi tr

ng nông thôn trong lành.

1.2 S c n thi t xây d ng nơng thơn m i trong tồn qu c

1.2.1 C s lý lu n và th c ti n v xây d ng nông thôn truy n th ng
Nông nghi p, nông thôn và nông dân trong q trình phát tri n có v trí, vai trị to l n
trong l ch s hình thành qu c gia dân t c và trong s nghi p đ u tranh giành đ c l p,
xây d ng và b o v T qu c Vi t Nam XHCN. Qua các giai đo n cách m ng, nông
dân luôn là l c l

ng hùng h u, góp ph n làm nên nh ng trang s v vang c a dân t c.

Xây d ng nông thôn hay phát tri n nông thôn là m t t h p các ho t đ ng đa d ng, có
s tham gia c a cá nhân, nhóm, t ch c, đ m b o s phát tri n cho c ng đ ng nông
thôn. Theo quan ni m truy n th ng, phát tri n nông thôn là m t ph n c a mơ hình
H H, th hi n trên 4 l nh v c: đ u t v n nâng cao n ng su t; ng d ng khoa h c vào
s n xu t và d ch v ; hình thành các t ch c chính tr , kinh t quy mô l n c p nhà n

c

và đô th hóa. Nhìn chung, mơ hình phát tri n nơng thôn c t p trung ch y u vào phát
tri n s n xu t và m r ng kinh t th tr
và d ch v do nhà n
kinh t đ
đ

ng,

các n

c ki m sốt. Trong các ch

c XHCN thì phát tri n s n xu t

ng trình phát tri n này thì tiêu chí

c đ cao h n c trong các quy t đ nh, các nhân t xã h i, môi tr

c chú tr ng. Nh ng n m 80 c a th k XX tr l i đây, các ch

ch nh c c u đó đ
thơn.

ng trình đi u

c áp d ng nh m đem l i nhi u l i ích cho xã h i và kinh t nông

Vi t Nam, xây d ng nông thôn c ng đã đ

tranh d ng và gi n

ng ít

c ti n hành t lâu trong l ch s đ u

c c a dân t c. Xây d ng NTM th hi n tr
10

ch t

m c tiêu


nh m nâng cao đ i s ng v t ch t, tinh th n c a nhân dân.

Trong th i k kháng chi n ch ng th c dân Pháp, Ch t ch H Chí Minh đã đ xu t
phong trào thi đua xây d ng NTM

vùng gi i phóng v i ba n i dung: “Thi đua t ng

gia s n xu t đ di t gi c đói; Thi đua h c ch qu c ng đ di t gi c d t; Thi đua giúp
đ b đ i, xây d ng dân quân du kích đ di t gi c ngo i xâm” [10, tr.711].
Sau khi cách m ng Tháng Tám thành công, Ch t ch H Chí Minh và

ng C ng s n

Vi t Nam đã r t chú tr ng xây d ng đ i s ng m i và coi đó là bi n pháp hi u qu
nh m xóa b tàn d l c h u do ch đ c đ l i.

ây c ng là bi n pháp đ t ng b

nh m giáo d c các t ng l p nhân dân nh n th c đ

c tính u vi t c a ch đ xã h i m i

và trách nhi m c a mình đ i v i vi c xây d ng xã h i m i.
m i Trung

ng đ

c

y Ban v n đ ng đ i s ng

c thành l p ngày 3 tháng 4 n m 1946 m c tiêu đ y m nh h n n a

cu c v n đ ng xây d ng đ i s ng m i trong toàn dân và trên toàn qu c.

h

ng d n

các t ng l p nhân dân th c hành xây d ng đ i s ng m i, Ch t ch H Chí Minh đã vi t
tác ph m “

i s ng m i”.

ó là nh ng ti n đ đ u tiên đ ti n hành xây d ng NTM

trong su t quá trình đ u tranh ch ng th c dân Pháp, đ qu c M xâm l
N i dung v xây d ng đ i s ng m i

nông thôn còn đ

c.

c th hi n và g n ch t v i các

chính sách phát tri n nơng nghi p. Giai đo n 1954 - 1958, Nhà n

c th c hi n chính

sách c i cách ru ng đ t nh m giao ru ng đ t cho h nông dân v i m c tiêu ng

i cày

có ru ng và th c hi n công tác khuy n nông. Sau đó, mơ hình h p tác hóa nơng nghi p
đ

c ti n hành t n m 1958 - 1985 và đ

c tri n khai r ng rãi trên c n

n m 1976 - 1980, trong đó nhi u mơ hình đi m c p huy n đ

c đ u t

c t nh ng
xây d ng.

Tuy nhiên, s n xu t nông nghi p v n ch m phát tri n, đ i s ng c a c dân nông thơn
g p nhi u khó kh n.
T n m 1981 đ n n m 1985, c ch khoán s n ph m đ n nhóm và ng
th c hi n. ây th c s là b

i lao đ ng đ

c

c đ t phá quan tr ng v chính sách nh m phát tri n nông

nghi p, nông thôn. Sau c ch khốn trong nơng nghi p, đ

ng l i đ i m i kinh t đ

th c hi n, mô hình phát tri n kinh t nhi u thành ph n và lu t đ t đai đ

c

c ban hành

n m 1993 đã tr thành đ ng l c th c s m nh m thúc đ y nông nghi p, nông thôn
phát tri n. Ngh Quy t Trung

ng VII khóa X kh ng đ nh rõ ràng v vai trị c a nơng

11


nghi p, nông dân, nông thôn và yêu c u xây d ng NTM.
Nhìn chung, ch tr

ng v xây d ng NTM hay phát tri n nông thôn đã đ c th c hi n t

khá lâu, ch y u g n v i n i dung g n phát tri n nơng nghi p nói chung nh ng ph m vi
m i d ng l i vi c thí đi m m t s đ a ph
Sau 30 n m th c hi n đ

ng.

ng l i đ i m i d

i s lãnh đ o c a

ng, nông thôn n

c

ta đã đ t nhi u thành t u to l n:
- C s c a kinh t nông thôn là nông nghi p đã chuy n t n n s n xu t t cung, t
c p sang s n xu t hàng hóa theo c ch th tr

ng, đ nh h

thơn khơng nh ng góp ph n gi i quy t v n đ an ninh l
thành m t trong nh ng n
b

ng XHCN. Kinh t nông

ng th c qu c gia mà cịn tr

c có nhi u s n ph m nông s n xu t kh u đ ng đ u th gi i,

c đ u hình thành nh ng vùng s n xu t hàng hóa chun canh quy mơ l n. B

c

chuy n này có ý ngh a quan tr ng t o ti n đ cho vi c xây d ng NTM.
- H th ng k t c u h t ng KT - XH

nông thôn, ti n đ đ y m nh CNH, H H phát

tri n nhanh, các d ch v ph c v cho s n xu t, kinh doanh, đ i s ng nông dân đ
cung c p ngày càng t t h n, đáp ng yêu c u c a s n xu t, đ i s ng c a ng

th ng đ
l

ng giao thông nông thôn đ

c xây d ng, nâng c p c v s l

i dân. H
ng, ch t

ng. H th ng th y l i đáp ng ngày càng t t h n cho yêu c u phát tri n s n xu t

nông nghi p. Công tác giáo d c và đào t o
tr

c

ng h c các c p đ

nông thôn đã đ

c m r ng, v c b n xóa tr

d c và đào t o, h th ng y t nông thôn đã đ

c chú tr ng, h th ng

ng, l p t m. Cùng v i giáo

c quan tâm đ u t xây d ng, tr thành

tuy n ch m sóc s c kh e ban đ u quan tr ng cho nhân dân. H th ng m ng l

i thơng

tin, v n hóa phát tri n nhanh... góp ph n nâng cao đ i s ng v t ch t, tinh th n c a dân
c nông thôn.
- Trong cơng cu c đ i m i, chính sách xã h i và an sinh xã h i đúng đ n, h
phát tri n con ng

ng vào

i, vì h nh phúc c a nhân dân là đ ng l c to l n phát huy m i ti m

n ng sáng t o c a nhân dân. Nhà n

c đã th c hi n nhi u chính sách xã h i

khu v c

nông thôn, nh t là khu v c đ c bi t khó kh n, vùng đ ng bào dân t c thi u s , vùng
núi cao, biên gi i, h i đ o. Nhi u ngu n l c đ đ u t cho ch
ch m lo giúp các đ i t

ng chính sách, ng
12

i nghèo, ng

ng trình gi m nghèo,

i g p khó kh n c nh góp


ph n t ng b

c n đ nh cu c s ng đã đ

- H th ng Chính tr
càng đ

c s th

c tri n khai và phát huy tác d ng tích c c.

ng xuyên đ

c c ng c , hi u qu ho t đ ng ngày

c nâng lên; th c hi n t t qui ch dân ch c s , s c m nh t ng h p c a qu n

chúng ngày càng phát huy; an ninh chính tr , tr t t xã h i đ
Tuy nhiên, xây d ng NTM

n

c gi v ng n đ nh.

c ta th i gian qua còn m t s h n ch , y u kém c

b n sau:
- C c u kinh t , c c u lao đ ng

nông thôn chuy n d ch ch m. Các hình th c s n

xu t ch m đ i m i; nhi u s n ph m nông nghi p ch t l

ng ch a cao, n ng l c c nh

tranh th p. M c dù có s chuy n d ch nhanh h n c c u h nông thôn th i k 2001 2006 nh ng k t c u c a nông thôn Vi t Nam c b n v n mang tính thu n nông. Nông
nghi p v n là ngu n vi c làm và thu nh p ch y u c a c dân nông thôn. T tr ng lao
đ ng trong nông nghi p ch gi m đ
hi n nay) [7, tr.35]. Xu h

c 26% (t 72,9% n m 1985 gi m xu ng cịn 46,9%

ng phân hóa giàu nghèo gia t ng trong n i b khu v c nông

thôn và gi a nông thôn v i thành th tr thành v n đ b c xúc hi n nay. H n n a, s n
xu t nông nghi p ch u nhi u r i ro do thiên tai nên nguy c các h c n nghèo tr
thành h nghèo r t cao, ho c các h đã thoát nghèo nh ng n u g p r i ro d tr v h
nghèo...
- Quá trình phát tri n nơng thơn cịn nhi u b t c p. Nơng thôn phát tri n thi u quy
ho ch, c b n v n là t phát; k t c u h t ng KT - XH tuy có nh ng bi n đ i tích c c
v đi n, đ

ng, tr

ng, tr m song v n l c h u; đ i s ng v t ch t, v n hoá, y t , giáo

d c c a c dân nông thôn đ

c c i thi n m t b

c nh ng còn

m c th p, đ c bi t

ngày càng kho ng cách xa so v i đô th . Khu v c nơng thơn có nguy c ngày càng t t
h u, khó có đi u ki n ti p c n vi c làm, thu nh p, giáo d c, y t , các d ch v v n hóa...
- Mơi tr

ng t nhiên ngày càng b ô nhi m, nhi u n i

hóa - xã h i m t s vùng

m c báo đ ng, môi tr

ng v n

nông thôn b xu ng c p, ch a đ ng nhi u y u t ph c t p.

T n n xã h i, tiêu c c xã h i gia t ng. Các giá tr v n hóa
kh ng đ nh rõ r t, m t s giá tr v n hóa tích c c

nơng thơn ch a đ

nơng thơn có xu h

Tình tr ng khi u ki n v đ t đai, đ n bù, gi i phóng m t b ng ch m đ

gây b c xúc trong nhân dân...
13

c

ng b mai m t.
c gi i quy t,