GIÁO TRÌNH DI TRUYỀN Y HỌC

ĐẠI HỌC HUẾ





GIÁO TRÌNH
DI TRUYỀN Y HỌC






Ts.Bs. Nguyễn Viết Nhân
Ths.Bs. Hà Thị Minh Thi



2005
ĐẠI HỌC HUẾ

1

GIÁO TRÌNH
DI TRUYỀN Y HỌC






Tất cả các hình vẽ trong cuốn sách này được lấy từ cuốn "Medical Genetics"
của các tác giả Lynn B.J.; John C.C.; Michael J.B. và Raymond L.W.
Nhà xuất bản Mosby, 2003

2005

2

NỘI DUNG

Chương 1, Ts. Nguyễn Viết Nhân
VAI TRÒ CỦA DI TRUYỀN TRONG Y HỌC ................................ 1
Chương 2, Ths. Hà Thị Minh Thi
CẤU TRÚC VÀ CHỨC NĂNG CỦA GENE..................................... 4
Chương 3, Ts. Nguyễn Viết Nhân
ĐỘT BIẾN GENE ................................................................................ 19
Chương 4, Ths. Hà Thị Minh Thi
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP PHÁT HIỆN CÁC BIẾN DỊ
DI TRUYỀN Ở MỨC PHÂN TỬ........................................................ 26
Chương 5, Ts. Nguyễn Viết Nhân
ĐỘT BIẾN ĐƠN GENE TRÊN NHIỄM SẮC THỂ

THƯỜNG .............................................................................................. 40
Chương 6, Ts. Nguyễn Viết Nhân
ĐỘT BIẾN ĐƠN GENE DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH
VÀ DI TRUYỀN TY THỂ .................................................................. 49
Chương 7, Ts. Nguyễn Viết Nhân
DI TRUYỀN HỌC HOÁ SINH: CÁC RỐI LOẠN
CHUYỂN HOÁ..................................................................................... 55
Chương 8, Ts. Nguyễn Viết Nhân
BỘ NHIỄM SẮC THỂ NGƯỜI VÀ CÁC DẠNG
ĐỘT BIẾN NHIẾM SẮC THỂ ........................................................... 63
Chương 9, Ts. Nguyễn Viết Nhân
DI TRUYỀN TẾ BÀO HỌC LÂM SÀNG ......................................... 74
Chương 10, Ts. Nguyễn Viết Nhân
DI TRUYỀN ĐA YẾU TỐ .................................................................. 82
Chương 11, Ts. Nguyễn Viết Nhân
DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ ......................................................... 88
Chương 12, Ts. Nguyễn Viết Nhân
LẬP BẢN ĐỒ GENE ........................................................................... 94
Chương 13, Ths. Hà Thị Minh Thi
DI TRUYỀN HỌC UNG THƯ............................................................ 116
Chương 14, Ts. Nguyễn Viết Nhân
PHÒNG VÀ CHẨN ĐOÁN BỆNH DI TRUYỀN VÀ DỊ TẬT
BẨM SINH............................................................................................ 127

3

Chương 1
Vai trò của di truyền trong y học
I. Di truyền y học là gì ?
Di truyền y học là ngành học nhằm ứng dụng di truyền học vào y

học, bao gồm:
- Nghiên cứu sự di truyền của bệnh trong các gia đình.
- Xác định vị trí đặc hiệu của các gen trên nhiễm sắc thể (NST).
- Phân tích cơ chế phân tử trong quá trình sinh bệnh của gen đột biến.
- Chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền.
- Tư vấn di truyền.
II. Vai trò của di truyền y học đối với công tác chăm sóc sức
khoẻ
Bệnh di truyền hiện nay chiếm một tỷ lệ không nhỏ trong các bệnh
được gặp ở trẻ em và người lớn. Tỷ lệ này sẽ ngày mỗi tăng cùng với sự
hiểu biết ngày càng nhiều của chúng ta về cơ sở di truyền của các bệnh.
Di truyền học cung cấp những kiến thức cơ bản về nền tảng sinh học
dẫn đến sự hình thành cơ thể do đó giúp chúng ta có thể hiểu tốt hơn và
sâu hơn về quá trình sinh bệnh. Trong nhiều trường hợp những hiểu biết
này có thể giúp ngăn ngừa bệnh hoặc giúp cho việc điều trị chúng trở nên
hiệu quả hơn.
III. Các loại bệnh di truyền
Những thay đổi của vật chất di truyền hoặc sự kết hợp giữa chúng và
các yếu tố khác có thể gây ra các bệnh di truyền. Những bệnh này được
chia thành 4 nhóm chính như sau (bảng 1):
- Các bất thường NST (chromosome disorders): xảy ra khi toàn
bộ NST hoặc một phần của chúng bị mất đi, nhân lên v.v....
- Các bất thường đơn gen (single - gene disorder): xảy ra khi
một gen bị đột biến. Trường hợp này thường được gọi là các
bất thường kiểu Mendel.
- Các bất thường di truyền đa yếu tố (multifactorial disorders):
đây là nhóm bệnh gây ra ra bởi sự kết hợp giữa yếu tố di
truyền và yếu tố môi trường. Rất nhiều dị tật bẩm sinh và

4

nhiều tình trạng bệnh lý mãn tính ở người lớn thuộc về nhóm
này.
- Các bất thường di truyền của ti thể (mitochondrial disorders):
chỉ chiếm một lượng nhỏ gây ra do bất thường của DNA trong
các ti thể có trong bào tương của tế bào.
Trong 4 nhóm trên nhóm các bất thường đơn gen, là nhóm được
quan tâm nhiều nhất. Các bệnh thuộc nhóm này được phân loại dựa trên
cách thức di truyền của gen bệnh trong gia đình (kiểu gen trội trên NST
thường, kiểu lặn NST thường, kiểu di truyền liên kết với giới tính). Cho
tới nay con số các bệnh gây ra bởi kiểu rối loạn này đã lên đến 14.000 và
vẫn tiếp tục tăng trong thời gian tới.
Bảng 1: Tỷ lệ tương đối của một số bệnh di truyền phổ biến
Loại bệnh di truyền Tỷ lệ tương đối
Bất thường NST

Hội chứng Down 1/700 - 1/1000
Hội chứng Klinefelter 1/1000 nam
Hội chứng Turner 1/2500 - 1/10000 nữ
Di truyền đơn gen

Bệnh teo cơ Duchene 1/3500 nam
Hemophilia A 1/10000 nam
Bệnh di truyền đa yếu tố

Khe hở môi +/- hàm 1/500 - 1/1000
Tật chân khoèo 1/1000
Các khuyết tật tim bẩm sinh 1/200 - 1/500
Ung thư (mọi loại) 1/3
Đái đường (type I và II) 1/10

Bệnh tim / đột quỵ 1/3 - 1/5
Ngoài ra rất nhiều bệnh là kết quả của sự tương tác giữa các yếu tố
di truyền và không di truyền (di truyền đa yếu tố) ở những mức độ rất
khác nhau cho phép chúng ta nghĩ rằng bệnh di truyền có một phạm vi
phân bố rất rộng, từ chỗ hoàn toàn do yếu tố di truyền quy định như bệnh
xơ nang, bệnh teo cơ Duchenne (Duchenne muscular dystrophy) cho tới
chỗ chủ yếu là do yếu tố môi trường như các bệnh nhiễm trùng. Rất nhiều

5