LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU VẬN CHUYỂN BẰNG ĐƯỜNG BIỂN

LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU
VẬN CHUYỂN BẰNG ĐƯỜNG BIỂN
1. Vai trò của vận tải biển và sự cần thiết của bảo hiểm hàng hóa xuất
nhập khẩu vận chuyển bằng đường biển
1.1. Vai trò của vận chuyển bằng đường biển
Việc thông thưong buôn bán hàng hóa đóng vai trò quan trọng đối với mỗi
quốc gia. Để vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu người ta sử dụng nhiều thông
thươngphương thức khác nhau như: đường bộ, đường sắt, đường biển, đường
hàng không… Nhưng đến nay, vận tải đường biển vẫn giữ một vị trí quan trọng
trong các phương thức vận tải hàng hóa. Có được vai trò quan trọng như vậy là
do vận tải biển có những ưu điểm vượt trội như:
- Chi phí cho việc xây dựng, cải tạo, bảo dưỡng các tuyến đường biển
thấp vì hầu hết là những tuyến giao thông tự nhiên (trừ các cảng biển).
- Năng lực chuyên chở của phương tiện vận tải biển thường rất lớn: một
tuyến có thể tổ chức chạy nhiều chuyến tàu trong cùng một thời gian cho cả hai
chiều, đồng thời phương tiện vận tải biển có thể chở được hầu hết các loại hàng
hóa với khối lượng lớn. Vận tải bằng đường biển còn tỏ ra đặc biệt có ưu thế
trong việc vận chuyển nhiều loại hàng hóa khác nhau, đặc biệt là khả năng sử
dụng để vận chuyển các container chuyên dụng.
- Cước phí vận chuyển thấp hơn so với các phương tiện vận tải khác, ví
dụ: cước phí trung bình vận chuyển cùng một loại hàng hóa bằng đường hàng
không là 7$/kg, trong khi vận chuyển bằng đường biển là 0,7$/kg.
- Vận chuyển bằng đường biển góp phần phát triển mối quan hệ kinh tế
với các nước, thực hiện đường lối kinh tế đối ngoại của Nhà nước, góp phần
tăng thu ngoại tệ…
1.2. Sự cần thiết của bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu vận chuyển
bằng đường biển
- Vận tải biển chịu tác động của điều kiện thiên nhiên như: mưa, bão,lũ
lụt…vì quãng đường di chuyển dài lại qua nhiều vùng khí hậu rất khác nhau.
Các yếu tố thiên nhiên diễn ra không tuân theo một quy luật nhất định nào. Vì
vậy, mặc dù khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển và có thể dự báo thời tiết

nhưng rủi ro vẫn có thể xảy ra. Đặc biệt trong điều kiện thời tiết khí hậu hiện
nay có nhiều biến đổi bất thường, các hiện tượng thiên nhiên xảy ra ngày càng
nhiều, nhất là các cơn bão nên tổn thất hàng hải cũng dễ xảy ra hơn.
- Trong quá trình vận chuyển đôi khi rủi ro đâm ra và trục trặc kỹ thuật do
sai sót trong việc thiết kế chế tạo, bảo dưỡng tàu cũng xảy ra. Các tàu biển hoạt
động tương đối độc lập giữa vùng không gian rộng lớn, nếu xảy ra sự cố thì có
thể việc cứu hộ, cứu nạn rất khó khăn. Mặt khác thị trường hàng hải thường rất
lớn và nhất là hiện nay số lượng tàu đưa vào khai thác nhiều, trọng tải tàu ngày
càng lớn và giá trị hàng hóa ngày càng cao, cho nên nếu rủi ro tổn thất là khôn
lường.
- Đường dài vận tải dài nên các tàu phải dừng chân ở nhiều cảng khác
nhau thuộc các quốc gia khác nhau, do đó bị ảnh hưởng bởi các chính sách pháp
luật của quốc gia đó. Nhất là quốc gia có chiến tranh, đình công quan hệ ngoại
giao không tốt đối với quốc gia sở hữu tàu hoặc hàng hóa chuyên chở trên tàu.
- Người chuyên chở cũng có thể gây ra tổn thất cho hàng hóa do sai sót.
Tuyệt đại bộ phận các công ước về các loại hàng hóa vận chuyển bằng đường
biển và luật hàng hải các quốc gia trên thế giới, luật hàng hải Việt Nam, đều cho
phép người chuyên chở giới hạn trách nhiệm bồi thường. Vì vậy, các nhà xuất
nhập khẩu không bù đắp được thiệt hại thực tế xảy ra.
Để kịp thời khắc phục những rủi ro, tổn thất, một mặt người ta ngày càng
hiện đại hóa, nâng cao chất lượng các đội tàu, mặt khác phải tính đến một biện
pháp hữu hiệu để giải quyết các thiệt hại bằng bù đắp kinh tế, đó là thông qua
bảo hiểm - hình thức phân tán rủi ro theo nguyên tắc số đông bù số ít.
Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu ra đời từ rất sớm, được thừa nhận,
được ủng hộ và phát triển không ngừng. Đến nay, bảo hiểm hàng hóa xuất nhập
khẩu vận chuyển bằng đường biển đã có bề dày lâu năm và đến nay đã trở thành
tập quán thương mại quốc tế trong hoạt động ngoại thương.
2. Các loại rủi ro và tổn thất trong bảo hiểm hàng hóa xuất nhập
khẩu vận chuyển bằng đường biển
2.1. Các loại rủi ro

Rủi ro hàng hải là những rủi ro do thiên tai, tai nạn bất ngờ trên biển gây
ra làm hư hỏng hàng hóa và phương tiện chuyên chở.
Trong hoạt động hàng hải có nhiều loại rủi ro khác nhau làm thiệt hại đến
hàng hóa và phương tiện vận chuyển. Người ta có thể phân loại rủi ro dựa trên
các căn cứ khác nhau:
* Căn cứ vào nguyên nhân gây ra tổn thất, rủi ro được chia ra làm 3 loại:
- Rủi ro do thiên tai gây ra như biển động, bão lốc, sóng thần, thời tiết quá
xấu.
- Rủi ro do tai nạn bất ngờ ngoài biển như: bao gồm rủi ro do mắc cạn,
chìm đắm, mất tích, đam va với tàu khác.
- Rủi ro do con người gây ra: các rủi ro như ăn trộm, ăn cắp, chiến tranh,
đình công, bắt giữ, tịch thu…
* Căn cứ vào nghiệp vụ bảo hiểm, rủi ro được chia làm 3 loại:
Loại 1: Những rủi ro thông thường được bảo hiểm, bao gồm:
- Rủi ro mắc cạn: Tàu bị chạm đáy vào chướng ngại vật nào đó mà không
thể tiếp tục hành trình được nữa.
- Rủi ro chìm đắm: Do nguyên nhân nào đó mà tàu bị chìm xuống biển
hoặc bị đắm do sóng thần, bão tố, không thể tiếp tục hành trình được nữa, hàng
hóa trên tàu bị hư hại.
- Rủi ro đâm va: tàu vị đâm, va phải chướng ngại vật trên biển (đá ngầm,
công trình xây dựng, tàu thuyền khác) dẫn đến hư hỏng, hành trình bị gián đoạn.
- Rủi ro cháy nổ
- Rủi ro do thiên tai: là những hiện tượng do thiên nhiên gây ra như biển
động, bão, lốc, sét, thời tiết quá xấu… mà con người không chống lại được.
Cách phân loại này giúp cho các chủ hàng cũng như các công ty bảo hiểm
dễ dàng nhận biết các loại rủi ro để đi đến ký kết hợp đồng bảo hiểm.
Loại 2: Những rủi ro không được bảo hiểm: Loại này thường là rủi ro xảy
ra do hành vi cố ý của thuyền trưởng, thủy thủ, bao bì không đúng quy cách và
vi phạm thể lệ XNK…
Loại 3: Những rủi ro đặc biệt: chiến tranh, đình công, bạo loạn, cướp biển

thường không được bảo hiểm, nhưng nếu chủ hàng có yêu cầu, sẽ được nhận
bảo hiểm kèm theo rủi ro thông thường được bảo hiểm với điều kiện trả thêm
phụ phí đặc biệt chứ không nhận bảo hiểm riêng cho các rủi ro đặc biệt.
Các rủi ro được bảo hiểm phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra tổn thất.
Việc phân biệt nguyên nhân trực tiếp hay nguyên nhân gián tiếp có vai trò rất
quan trọng để xác định được rủi ro gây ra tổn thất có phải là rủi ro được bảo
hiểm hay không. Những tổn thất nào có nguyên nhân trực tiếp là những rủi ro
được bảo hiểm gây ra thì mới được bảo hiểm bồi thường.
2.2. Các loại tổn thất
Tổn thất trong bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu vận chuyển bằng đường
biển là những thiệt hại hư hỏng của hàng hóa được bảo hiểm do rủi ro gây ra.
* Căn cứ vào quy mô và mức độ của tổn thất: người ta chia ra tổn thất bộ
phận và tổn thất toàn bộ.
• Tổn thất bộ phận: là sự mất mát hoặc giảm giá trị và giá trị sử dụng của
hàng hóa nhưng chưa ở mức độ mất hoặc giảm hoàn toàn. Tổn thất bộ phận
được chia ra 4 trường hợp sau:
- Giảm về số lượng: Hàng hóa bị thiếu bao thiếu kiện.
- Giảm về trọng lượng: Hàng hóa còn nguyên bao nhưng bị mốc rách.
- Giảm về thể tích.
- Giảm về giá trị: Số lượng, trọng lượng của hàng hóa có thể còn nguyên
nhưng giá trị thì không còn được như lúc đầu, ví dụ như trường hợp lương thực
thực phẩm bị ngấm nước dẫn đến mốc, ẩm…
Có hai loại tổn thất toàn bộ là tổn thất toàn bộ thực tế và tổn thất toàn bộ
ước tính.
- Tổn thất toàn bộ thực tế: là toàn bộ đối tượng bảo hiểm theo một hợp
đồng bảo hiểm bị hư hỏng, mất mát, thiệt hại hoặc bị biến chất, biến dạng không
còn như lúc mới được bảo hiểm hay bị mất đi, bị tước đoạt không lấy lại được
nữa. Chỉ có tổn thất toàn bộ thực tế trong 4 trường hợp sau đây:
+ Hàng hóa bị hủy hoại hoàn toàn
+ Hàng hóa bị tước đoạt không lấy lại được

+ Hàng hóa không còn là vật thể bảo hiểm
+ Hàng hóa ở trên tàu được tuyên bố là mất tích.
- Tổn thất toàn bộ ước tính: là trường hợp đối tượng bảo hiểm bị thiệt hại,
mất mát chưa tới mức độ toàn bộ thực tế, nhưng không thể tránh khỏi tổn thất
toàn bộ thực tế, hoặc nếu bỏ thêm chi phí cứu chữa thì chi phí cứu chữa có thể
bằng hoặc lớn hơn giá trị bảo hiểm. Khi gặp trường hợp này tốt nhất chủ hàng
sẽ thông báo từ bỏ lô hàng và bảo hiểm phải bồi thường tổn thất cho các bên và
quyền sở hữu lô hàng này thuộc về bảo hiểm.
* Căn cứ vào quyền lợi bảo hiểm: Tổn thất được chia làm 2 loại:
• Tổn thất riêng: là loại tổn thất chỉ gây ra thiệt hại cho một hoặc một số
quyền lợi của chủ hàng và chủ tàu trên một con tàu. Như vậy, tổn thất riêng,
ngoài thiệt hại vật chất còn phát inh các chi phí liên quan đến tổn thất riêng
nhằm hạn chế những hư hại khi tổn thất xảy ra. Những chi phí đó gọi là tổn thất
chi phí riêng.
Nếu tổn thất riêng thuộc phạm vi bảo hiểm, người bảo hiểm có trách
nhiệm phải bồi thường thiệt hại cho những tổn thất riêng này, đồng thời cũng
phải chi trả những chi phí có liên quan đến tổn thất riêng. Những chi phí này
bao gồm: chi phí xếp dỡ hàng, gửi hàng, phân loại hàng hóa, thay thế bao bì đối