CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA MỘT TỔ CHỨC VỚI NHÀ TẠO LẬP THỊ TRƯỜNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA MỘT TỔ CHỨC VỚI NHÀ TẠO
LẬP THỊ TRƯỜNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
1.1. Tổng quan về thị trường chứng khoán phi tập trung, nhà tạo lập thị trường
và mối quan hệ giữa nhà tạo lập thị trường với thị trường chứng khoán
1.1.1. Tổng quan về thị trường chứng khoán phi tập trung
1.1.1.1. Khái niệm
Thị trường chứng khoán phi tập trung là loại thị trường chứng khoán xuất hiện
sớm nhất trong lịch sử hình thành và phát triển thị trường chứng khoán. Thị
trường được mang tên OTC (Over The Counter) có nghĩa là “thị trường qua
quầy”. Điều này xuất phát từ đặc thù của thị trường là các giao dịch mua bán
trên thị trường được thực hiện trực tiếp tại các quầy của các ngân hàng hoặc các
công ty chứng khoán mà không phải thông qua các trung gian môi giới để đưa
vào đấu giá tập trung.
Như vậy, có thể hiểu thị trường OTC là một mạng lưới các nhà môi giới và tự
doanh chứng khoán mua bán với nhau và với các nhà đầu tư thông qua hình thức
thương lượng thỏa thuận, các hoạt động giao dịch của thị trường OTC được diễn
ra tại quầy (sàn giao dịch) của các ngân hàng và công ty chứng khoán.

1.1.1.2. Vị trí và vai trò của thị trường OTC
Thị trường OTC là một bộ phận cấu thành không thể thiếu của hệ thống thị
trường chứng khoán. Vì sự có mặt của thị trường này đã góp phần mở rộng thị
trường dành cho các loại chứng khoán chưa được niêm yết trên thị trường tập
trung, tạo ra một kênh huy động vốn mới cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, cung
cấp cho thị trường một phương thức giao dịch khác với phương thức của thị
trường tập trung. Chính vì vậy, thị trường OTC đã góp phần hoàn thiện hệ thống
thị trường chứng khoán.
Đồng thời, với vị trí quan trọng không thể thiếu của mình đối với sự hình thành
và phát triển của TTCK thì thị trường OTC cũng đóng vai trò rất quan trọng đối
với TTCK, thể hiện qua một số vai trò cơ bản sau:
Một là, hỗ trợ và thúc đẩy thị trường chứng khoán tập trung phát triển:
Thị trường OTC với những chức năng riêng biệt của mình, những chức năng này

không những không lấn át, không thay thế cho chức năng của thị trường tập
trung mà nó là một bộ phận hỗ trợ cho thị trường tập trung. Vì mỗi loại thị
trường đều có những đặc điểm riêng tạo thành một tổng thể phục vụ đa dạng nhu
cầu giao dịch chứng khoán trong nền kinh tế. Sự có mặt của thị trường OTC
cùng với thị trường tập trung tạo thành hệ thống thị trường chứng khoán hoàn
thiện cả về chiều rộng lẫn chiều sâu.
Do xuất phát từ cơ chế cạnh tranh giữa thị trường chứng khoán tập trung và thị
trường OTC để thu hút người đầu tư đến với thị trường. Thị trường thu hút nhà
đầu tư không chỉ bằng tính thanh khoản, bằng khả năng sinh lời mà còn bằng
việc thị trường nào sẽ tạo điều kiện để nhà đầu tư có thể mua bán được dễ dàng.
Do vậy, thị trường OTC là động lực thúc đẩy thị trường chứng khoán tập trung
ngày càng phát triển, và đến lượt mình, thị trường OTC cũng không ngừng hoàn
thiện chính mình để hệ thống thị trường chứng khoán ngày càng phát triển.

Hai là, tạo thị trường cho các chứng khoán của các công ty vừa và nhỏ, các
chứng khoán chưa đủ điều kiện niêm yết:
Cùng với hệ thống thị trường tài chính nói chung, thị trường OTC có vai trò
trong việc mở ra một kênh huy động vốn mới cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ,
doanh nghiệp chưa đủ điều kiện niêm yết để huy động vốn trên thị trường chứng
khoán tập trung, thực hiện tính thanh khoản của chứng khoán này, phương thức
giao dịch trên thị trường này được coi là linh hoạt, đa dạng, thuận lợi cho người
đầu tư trên cơ sở áp dụng kỹ thuật công nghệ ngày càng hiện đại, chất lượng
cung cấp dịch vụ cho thị trường ngày càng hoàn hảo. Chính vì thế, thị trường
OTC đã góp phần hoàn thiện môi trường huy động và phân bổ vốn cho các
doanh nghiệp vừa và nhỏ, góp phần hoàn thiện môi trường đầu tư.
Ba là, hạn chế, thu hẹp thị trường tự do, góp phần đảm bảo sự ổn định và lành
mạnh của thị trường chứng khoán:
Chúng ta không phủ nhận sự có mặt của thị trường tự do có vai trò nhất định đối
với sự phát triển của TTCK trong giai đoạn hiện nay. Chính sự có mặt của thị
trường tự do đã đáp ứng được phần lớn nhu cầu phát hành và giao dịch chứng

khoán cho các công ty muốn huy động vốn và nhà đầu tư. Đúng như tên gọi của
mình, giao dịch mua bán trên thị trường tự do là do giữa các bên tự thỏa thuận,
không phải chịu giới hạn trần, sàn về giá như trên thị trường tập trung và cùng
với việc giao dịch mọi lúc mọi nơi, đã giúp cho nhà đầu tư thuận tiện hơn trong
việc mua bán và đặc biệt là có cơ hội kiếm lãi cao.
Nhưng xét cho cùng sự tồn tại của thị trường này ở thời điểm hiện tại và lâu dài
sẽ bộc lộ nhiều tiêu cực. Cụ thể là do thị trường tự do nằm ngoài sự quản lý của
nhà nước cho nên những người hoạt động kinh doanh trên thị trường này sẽ
không có một môi trường giao dịch thuận lợi, không được bảo vệ quyền lợi, hoạt
động trong điều kiện không công bằng dễ xảy ra tình trạng tranh chấp, lừa đảo
và môi trường thông tin không đáng tin cậy. Chính vì vậy, hoạt động của thị
trường tự do hiện tại cũng như về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của thị
trường chứng khoán chính thức, đó là sẽ không đảm bảo được sự phát triển ổn
định, lành mạnh của thị trường chứng khoán. Vì vậy, việc hình thành thị trường
OTC hoạt động quy cũ sẽ góp phần đáng kể nhằm khắc phục những hạn chế trên
của thị trường chứng khoán tự do.
Bốn là, tạo môi trường đầu tư linh hoạt, thuận lợi cho các nhà đầu tư:
Thị trường giao dịch cổ phiếu OTC có tổ chức ra đời sẽ mang đến nhiều lợi ích
cho nhà đầu tư. Cụ thể, đó là tránh những rủi ro mang tính pháp lý, tránh tình
trạng mua bán chứng khoán giả mạo, thanh toán không đảm bảo và đặc biệt là
tính thanh khoản kém trên thị trường, tình trạng làm giá, tung tin thất thiệt cũng
sẽ được hạn chế tối đa khi nhà đầu tư có kênh thông tin chính xác, doanh nghiệp
có trách nhiệm với chính cổ phiếu của họ hơn. Đồng thời, mở ra một kênh đầu
tư mới ngoài các cổ phiếu đã niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung, tạo
điều kiện hơn nữa cho các nhà đầu tư, đặc biệt là những nhà đầu tư nhỏ, tiếp cận
thị trường chứng khoán một cách nhanh chóng và thuận tiện.
Trên đây là vị trí và vai trò hết sức quan trọng của TTCK phi tập trung đối với
sự phát triển của TTCK nói riêng và đối với kinh tế quốc gia nói chung. Đây là
những tác động tích cực của TTCK phi tập trung mà chúng ta không thể phủ
nhận được. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực đó thì TTCK phi tập

trung vẫn có một số khiếm khuyết và hạn chế nhất định vì đây là thị trường phi
tập trung nên rất khó để quản lý một cách chặt chẽ và có nhiều rủi ro trong giao
dịch do tình trạng bất cân xứng thông tin, tình trạng làm giá, tình trạng cổ đông
lớn ép cổ đông nhỏ, tính thanh khoản kém … Vì vậy, việc lựa chọn hình thức tổ
chức TTCK phi tập trung như thế nào là phù hợp để quản lý chặt chẽ và kích
thích sự phát triển chung của TTCK là một đòi hỏi mang tích thực tiễn khách
quan cao.

1.1.1.3. Hình thức tổ chức thị trường OTC
Thị trường OTC được tổ chức theo hình thức không có địa điểm giao dịch mang
tính tập trung giữa bên mua và bán. Thị trường sẽ diễn ra tại các địa điểm thuận
tiện cho người mua và bán. Thị trường sẽ diễn ra tại các địa điểm giao dịch của
các ngân hàng, công ty chứng khoán và các điều kiện thuận tiện cho người mua
và bán.
1.1.1.4. Hàng hóa giao dịch trên thị trường OTC
Hàng hóa giao dịch trên thị trường phần lớn là các chứng khoán chưa đủ điều
kiện niêm yết trên sở giao dịch song đáp ứng được các điều kiện về tính thanh
khoản và yêu cầu tài chính tối thiểu của thị trường OTC, trong đó chủ yếu là
chứng khoán của các công ty vừa và nhỏ, các công ty mới được thành lập, công
ty công nghệ cao và có tiềm năng phát triển. Ngoài ra còn có các loại chứng
khoán đã niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán. Như vậy, chứng khoán niêm
yết và giao dịch trên thị trường OTC rất đa dạng và có độ rủi ro cao hơn so với
các chứng khoán niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán.
1.1.1.5. Cơ chế xác lập giá trên thị trường OTC
Chủ yếu được thực hiện thông qua phương thức thương lượng và thỏa thuận
song phương giữa bên mua và bên bán, khác với cơ chế đấu giá tập trung trên sở
giao dịch chứng khoán. Hình thức khớp lệnh trên thị trường OTC rất ít phổ biến
và thường chỉ áp dụng đối với các lệnh nhỏ. Giá chứng khoán được hình thành
qua thương lượng và thỏa thuận riêng biệt nên sẽ phụ thuộc vào từng nhà kinh
doanh, đối tác trong giao dịch và như vậy sẽ có nhiều mức giá khác nhau đối với

mỗi chứng khoán tại một thời điểm. Tuy nhiên, với sự tham gia của các nhà tạo
lập thị trường và cơ chế báo giá tập trung qua mạng máy tính điện tử như ngày
nay đã dẫn đến sự cạnh tranh mạnh mẽ giữa các nhà kinh doanh chứng khoán.
Và vì vậy, khoảng cách chênh lệch giữa các mức giá sẽ thu hẹp do diễn ra sự
“đấu giá” giữa các nhà tạo lập thị trường với nhau, nhà đầu tư chỉ có việc lựa
chọn giá tốt nhất trong các báo giá của nhà tạo lập thị trường.
1.1.1.6. Hệ thống giao dịch của thị trường OTC
Là thị trường sử dụng hệ thống mạng máy tính điện tử diện rộng liên kết tất cả
các đối tượng tham gia thị trường. Vì vậy, thị trường OTC còn được gọi là thị
trường mạng hay thị trường báo giá điện tử. Hệ thống mạng của thị trường được
các đối tượng tham gia thị trường sử dụng để đặt lệnh giao dịch, đàm phán
thương lượng giá, truy cập và thông báo các thông tin liên quan đến giao dịch
chứng khoán… Chức năng của hệ thống mạng được sử dụng rộng rãi trong giao
dịch mua bán và quản lý trên thị trường OTC.
1.1.1.7. Quản lý thị trường OTC
Cấp quản lý thị trường OTC tương tự như quản lý hoạt động của thị trường
chứng khoán tập trung và được chia thành 2 cấp:
Cấp quản lý Nhà nước: Do cơ quan quản lý thị trường chứng khoán quản lý theo
pháp luật về chứng khoán và các luật có liên quan, cơ quan này thường là Ủy
ban chứng khoán.
Cấp tự quản: Do Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán quản lý như ở: Mỹ,
Hàn Quốc, Nhật Bản… hoặc do trực tiếp sở giao dịch đồng thời quản lý như ở:
Anh, Pháp, Canada,… Nhìn chung, nội dung và mức độ quản lý ở mỗi nước có
khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện và đặc thù của từng nước nhưng đều có
chung mục tiêu là đảm bảo sự ổn định và phát triển liên tục của thị trường.
1.1.1.8. Cơ chế thanh toán trên thị trường OTC
Cơ chế thanh toán là linh hoạt và đa dạng do phần lớn các giao dịch mua bán
trên thị trường OTC được thực hiện trên cơ sở thương lượng và thỏa thuận nên
phương thức thanh toán trên thị trường OTC linh hoạt giữa người mua và bán,
khác với phương thức thanh toán bù trừ đa phương thống nhất như trên thị

trường tập trung. Thời hạn thanh toán không cố định như trên thị trường tập
trung mà rất đa dạng T+1, T+2, T+x trên cùng một thị trường, tùy theo từng
thương vụ và sự phát triển của thị trường.
1.1.2. Tổng quan về nhà tạo lập thị trường và mối quan hệ giữa nhà tạo lập thị
trường với thị trường chứng khoán
1.1.2.1. Khái niệm nhà tạo lập thị trường
Nhà tạo lập thị trường là một khái niệm chưa xuất hiện ở Việt Nam, tất nhiên
đây là thành viên quá quen thuộc tại các thị trường chứng khoán phát triển trên
thế giới. Thời gian gần đây, các chuyên gia và cả một số bài báo bắt đầu đề cập
đến vấn đề thiết lập nhà tạo lập thị trường như là một giải pháp cho điều kiện thị
trường đang tăng trưởng nóng. Khoan nói về việc thiết lập thế nào và vận hành
ra sao tại sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội hay Hồ Chí Minh, thì đa phần nhà
đầu tư hiện nay vẫn còn có những khái niệm rất mơ hồ về "nhà tạo lập thị
trường". Do đó, việc nêu lên một khái niệm chính xác về nhà tạo lập thị trường
là hết sức cần thiết.
Có thể khái niệm chính xác về nhà tạo lập thị trường thì không nhiều người biết,
nhưng sẽ có nhiều người nhận thức được mối quan hệ giữa sự tồn tại của những
thành viên đặc biệt này với tính thanh khoản của thị trường.

Vì vậy, để hiểu rõ khái niệm về nhà tạo lập thị trường thì trước hết chúng ta thử
tìm hiểu khái niệm về tính thanh khoản. Thanh khoản là khái niệm phản ánh
mức độ mà một tài sản bất kỳ có thể được mua hoặc bán trên thị trường mà
không làm ảnh hưởng đến giá thị trường của tài sản đó. Một tài sản có tính thanh
khoản cao thường được đặc trưng bởi số lượng giao dịch lớn. Nói cách khác,
tính thanh khoản là khả năng chuyển được một tài sản thành tiền mặt nhanh
chóng. Một tổ chức thực hiện hoạt động tạo lập thị trường đối với một (hay
nhiều) loại chứng khoán có nghĩa là tổ chức đó sẽ thực hiện các kĩ thuật để đảm
bảo duy trì tính thanh khoản cao đối với (những) loại chứng khoán đó.
Sau khi đã tìm hiểu khái niệm về tính thanh khoản, tiếp theo chúng ta sẽ tìm hiểu
đến khái niệm nhà tạo lập thị trường. Theo báo cáo của Tổ chức Quốc tế các Uỷ

ban Chứng khoán - IOSCO (1999), nhà tạo lập thị trường được định nghĩa là
“những thành viên tham gia trên các thị trường mua bán các công cụ tài chính
hoạt động theo phương thức khớp giá, thực hiện chức năng đặt các lệnh chào
mua, chào bán. Những nhà tạo lập thị trường tạo ra thị trường có tính thanh
khoản cao bằng cách thường xuyên yết lên các mức giá chào mua, chào bán, qua
đó đảm bảo một thị trường hai chiều (mua bán liên tục) ”
Định nghĩa tại http:///www.investopedia.com như sau: Nhà tạo lập thị trường là
một công ty môi giới - giao dịch chấp nhận rủi ro nắm giữ một khối lượng nhất
định của một loại chứng khoán nhất định để nhằm hỗ trợ, thúc đẩy giao dịch đối
với loại chứng khoán đó. Mỗi nhà tạo lập thị trường sẽ cạnh tranh trên thị trường
để nhận được lệnh đặt từ phía khách hàng (là các nhà đầu tư tham gia trên thị
trường) bằng cách báo các mức giá chào mua, chào bán đối với một khối lượng
chắc chắn có thể giao dịch của loại chứng khoán nhất định. Khi nhận được lệnh
đặt từ phía khách hàng, nhà tạo lập thị trường sẽ gần như ngay lập tức bán những
chứng khoán mà tổ chức đó nắm giữ trong kho hoặc tìm kiếm một lệnh đối ứng
phù hợp. Toàn bộ quá trình này diễn ra trong khoảng vài giây.
Công ty môi giới - giao dịch là công ty tiến hành hoạt động mua hoặc bán chứng
khoán với đồng thời cả vai trò nhà môi giới và đơn vị giao dịch tuỳ thuộc vào
đặc tính của giao dịch được tiến hành.
Một đơn vị giao dịch, hay một công ty giao dịch là công ty sẵn sàng tiến hành
mua, bán chứng khoán cho tài khoản riêng của công ty. Công ty này khác với các
tổ chức trung gian giao dịch ở chỗ nó đóng vai là một trong hai phía mua hoặc
bán khi thực hiện giao dịch. Có nghĩa là công ty giao dịch sẽ thực sự phải mua
bán chứng khoán và chịu những rủi ro, hưởng lợi nhuận đối với chứng khoán
nằm trong tài khoản (hay “trong kho”) của mình, còn những tổ chức trung gian
(như các nhà môi giới hay đại lý) chỉ đứng ra thay mặt khách hàng thực hiện
giao dịch. Như thế một nhà nhà tạo lập thị trường có thể đứng trên cả hai phía
của thị trường để chào mua và chào bán. Khoảng chênh lệch giữa mức giá chào
mua và chào bán được gọi là chênh lệch mua - bán.
Tóm lại, nhà tạo lập thị trường là các thành viên tham gia trên các thị trường

mua bán các công cụ tài chính hoạt động theo phương thức khớp giá, thực hiện
chức năng đặt các lệnh chào mua, chào bán. Những nhà tạo lập thị trường tạo ra
thị trường có tính thanh khoản cao bằng cách thường xuyên yết lên các mức giá
chào mua, chào bán, qua đó đảm bảo một thị trường hai chiều, mua bán liên tục.
Nhà tạo lập thị trường khác với nhà môi giới và nhà đầu tư chỉ đơn thuần là
kiếm lời từ việc đóng vai trò trung gian và đối tác trong giao dịch. Nhà tạo lập
thị trường ngoài việc đóng vai trò là nhà môi giới, nhà đầu tư họ còn đóng vai trò
là nhà cân bằng giá, tạo ra ra sự cân bằng, trật tự trong giao dịch chứng khoán
trong giai đoạn ngắn hạn. Tuy nhiên, chức năng này sẽ không có tác dụng nếu
TTCK có yếu tố rủi ro hệ thống.
1.1.2.2. Phân loại nhà tạo lập thị trường
Trên thực tế thuật ngữ “nhà tạo lập thị trường” dùng để chỉ chung cho các tổ
chức thực hiện các chức năng như trong định nghĩa. Ở mỗi thị trường khác nhau
và đối với những loại chứng khoán khác nhau, tên gọi đối với các tổ chức thực
hiện vai trò này là khác nhau. Lấy định nghĩa trên làm cơ sở, ta có thể tiến hành
phân loại nhà tạo lập thị trường như sau:
Nhà tạo lập thị trường với hệ thống tạo lập thị trường trên sàn giao dịch điện
tử, đấu giá theo giá:
Trong thị trường này nhà đầu tư công chúng hầu như sẽ không thể giao dịch trực
tiếp với nhau. Để có thể tiến hành mua hay bán chứng khoán, nhà đầu tư phải
liên hệ trực tiếp với nhà tạo lập thị trường (các công ty giao dịch), những công ty
giao dịch sẽ sử dụng những chứng khoán trong kho của mình để tiến hành giao
dịch với khách hàng. Với một hệ thống đấu giá theo giá, thường có nhiều nhà tạo
lập thị trường cùng một lúc thực hiện tạo lập thị trường cho một loại chứng
khoán nhất định, những nhà tạo lập thị trường này liên tục báo các chào mua và
chào bán với một khối lượng chứng khoán tại các mức giá xác định. Trong hệ
thống này, nhà tạo lập thị trường chính là bộ phận tạo lên gần như toàn bộ tính
thanh khoản của thị trường thông qua việc yết các mức giá và khối lượng sẵn
sàng giao dịch ở một phía mua hoặc bán. Để thực hiện giao dịch với khách hàng,
các nhà tạo lập thị trường phải cạnh tranh lẫn nhau yết các mức chào mua/chào

bán cạnh tranh nhất để có thể thu hút các lệnh đặt giao dịch từ phía khách hàng.
Nhà tạo lập thị trường có trách nhiệm liên tục yết các chào mua và chào bán với
khoảng chênh lệch thích hợp và tiến hành giao dịch với đồng thời những lệnh thị
trường và lệnh giới hạn của nhà tạo lập thị trường khác và nhà đầu tư. Giá đặt
mua (đặt bán) của một nhà tạo lập thị trường không được cao hơn (thấp hơn) giá
đặt bán (đặt mua) của tất cả các công ty giao dịch khác trên thị trường. Các nhà
tạo lập thị trường không phải trả bất kỳ loại phí giao dịch nào, hơn nữa họ có
quyền chỉ đặt chào mua hoặc chào bán trên một phía của thị trường để thu hút
khách hàng. Điều này cũng giúp cho nhà tạo lập thị trường có thể hạn chế được
các rủi ro khi rơi vào các tình trạng mất cân bằng chứng khoán trong kho một
cách bị động. Một lợi thế rất lớn cho nhà tạo lập thị trường là khi tham gia vào
cơ chế thị trường này là họ luôn có một nguồn ổn định các lệnh đặt đến từ phía
khách hàng để tiến hành cạnh tranh. Điểm tạo ra lợi thế này là ở các lệnh đặt ra
trên thị trường này chủ yếu là các lệnh thị trường, còn đối với các thị trường
khớp lệnh, các lệnh đặt ra chủ yếu là lệnh giới hạn – loại lệnh này thường không
tạo được tính cạnh tranh cao và do đó ít tạo được tính thanh khoản.
Ví dụ điển hình của mô hình thị trường loại này là thị trường chứng khoán tại
NASDAQ và LSE. Tại đây nhà tạo lập thị trường được gọi tên chính thức là
“market maker” tức là nhà tạo lập thị trường. Cơ bản, nhà tạo lập thị trường trên
NASDAQ thường thực hiện tạo lập thị trường cho nhiều loại chứng khoán và
thực hiện hoàn toàn chủ động, ít chịu tác động từ bên ngoài ngoại trừ các qui
định, luật lệ.
Nhà tạo lập thị trường với hệ thống tạo lập thị trường tập trung trên sàn giao
dịch cổ điển đấu giá theo lệnh (khớp lệnh)
Điển hình là thị trường NYSE. Đối với những thị trường như NYSE, chức năng
tạo lập thị trường do một người gọi là chuyên gia thị trường (specialist). Tất
nhiên, đứng sau một chuyên gia thị trường bao giờ cũng là cả một tổ chức, thực
hiện các hoạt động phân tích, đánh giá, nghiên cứu thị trường, hỗ trợ chuyên gia
trong việc ra quyết định. Chuyên gia chỉ thực hiện chức năng tạo lập thị trường
với một loại chứng khoán duy nhất và công việc chính là kết nối các lệnh đối

ứng chứ không phải là tham gia trực tiếp vào mua bán (có tham gia nhưng chỉ
khi cần).
Nhà tạo lập thị trường với hệ thống tạo lập thị trường trên sàn giao dịch điện tử
khớp lệnh

Với hệ thống này, có hai hình thức là hệ thống tạo lập thị trường tập trung và phi
tập trung. Hệ thống tạo lập thị trường tập trung có cơ chế hoạt động giống với hệ
thống tạo lập thị trường tập trung tại sàn giao dịch cổ điển, điểm khác biệt là hệ
thống này dùng sàn điện tử.

Hệ thống này được áp dụng ở Sàn giao dịch Amsterdam cho đến năm 2001, nhà
tạo lập thị trường gọi tên là “Hoekman” với vai trò là người trung gian đáp ứng
lại các lệnh điện tử được chuyển đến. Hiện nay, sàn AMS đã không còn hoạt
động, hoạt động của thị trường chứng khoán Hà Lan, Pháp, Bỉ và Bồ Đào Nha
đã được hợp nhất thành thị trường Euronext
Hệ thống tạo lập thị trường phi tập trung là hệ thống mới nhất, hiện đang được
áp dụng khá rộng rãi và linh hoạt, tên gọi với nhà tạo lập thị trường trong mô
hình này ở mỗi nước có áp dụng là khác nhau với các cấp độ ưu tiên về thông tin
khác nhau. Thường mỗi nhà tạo lập thị trường sẽ đảm trách một số công ty niêm
yết nhất định. Cách thức tổ chức thị trường này một mặt đảm bảo được tính công
bằng trên thị trường, nhưng mặt khác những tác động của nhà tạo lập thị trường
hầu như chỉ có hiệu quả với những chứng khoán có khối lượng giao dịch nhỏ.
Hơn nữa, nếu nhà tạo lập thị trường không có động lực, những lệnh mà họ đặt ra
có thể hạn chế tính cạnh tranh của thị trường.
Mô hình tương tự được sử dụng tại Euronext với tên gọi của nhà tạo lập thị
trường ở đây là “tổ chức cung cấp thanh khoản”, ở Ý với tên gọi là “Chuyên
gia”, Ở Athens với tên là “Nhà tạo lập thị trường”.
Theo đối tượng ta có thể phân loại nhà tạo lập thị trường cho cổ phiếu và tạo lập
thị trường cho trái phiếu. Tuy nhiên một nhà tạo lập thị trường có thể tiến hành
tạo lập thị trường đồng thời cho cả trái phiếu và cổ phiếu.

Với thị trường trái phiếu, tuy xét trên phương diện rủi ro là ít hơn so với cổ
phiếu. Tuy nhiên, nhà tạo lập thị trường tham gia trên thị trường này thường có
những yêu cầu đặc thù liên quan trực tiếp đến đặc tính của trái phiếu. Tổ chức
tham gia tạo lập thị trường trên thị trường trái phiếu có hai cấp độ: cấp độ thứ
nhất là các công ty giao dịch giống như bình thường; cấp độ thứ hai, có một tên
riêng là môi giới giao dịch nội bộ (Inter-dealer broker). Bản thân tên gọi đã phản
ánh hoạt động của tổ chức loại này. Các hoạt động cơ bản của một nhà tạo lập
thị trường trái phiếu không có nhiều khác biệt, tuy nhiên do các giao dịch trái
phiếu thường có khối lượng và giá trị lớn nên thời gian tiến hành thường lâu
hơn, bên cạnh đó một nhà tạo lập thị trường thông thường dù có vốn lớn đến đâu
cũng rất khó có thể đảm bảo tiến hành được tất cả các giao dịch bằng lượng
chứng khoán “trong kho” của mình, và cũng không thể đảm bảo luôn tìm kiếm
được các lệnh đặt đối ứng cần thiết của khách hàng. Thực tế này cho thấy cần có
một dạng tạo lập thị trường thứ hai, đó là các nhà môi giới - giao dịch nội bộ.
Đây là một hình thức tổ chức tồn tại trong các thị trường trái phiếu và các thị
trường OTC sản phẩm phái sinh, những tổ chức này đóng vai trò như những
trung gian giữa các công ty môi giới chính trên thị trường với mục đích hỗ trợ,
thúc đẩy các giao dịch nội bộ giữa các tổ chức này. Đối tượng giao dịch của họ
là các công ty môi giới khác, các nhà môi giới khác, các tổ chức nhận quản lý
danh mục đầu tư, tín thác, …
1.1.2.3. Hoạt động của nhà tạo lập thị trường, vai trò của các chuyên gia và
nhà tạo lập thị trường đối với thị trường chứng khoán
1.1.2.3.1. Hoạt động của nhà tạo lập thị trường
Thị trường trong đó tồn tại các nhà tạo lập thị trường có tên tiếng Anh là “Dealer
Market”. Đối với thị trường này, các giao dịch tiến hành trên thị trường chủ yếu
là giao dịch giữa nhà tạo lập thị trường với nhau, với các tổ chức trung gian và
với nhà đầu tư bình thường (ta sẽ gọi tên chung cho nhà đầu tư loại này là nhà
đầu tư công chúng, bao gồm cả các cá nhân và các tổ chức tham gia vào nhưng
không đóng vai trò nhà tạo lập thị trường hay một tổ chức trung gian). Nhà đầu
tư hầu như sẽ không trực tiếp giao dịch với nhau.

Nhà tạo lập thị trường thường thực hiện hai công việc để đáp ứng các lệnh từ
phía nhà đầu tư. Do yêu cầu phải liên tục chào mua và chào bán, với những thị
trường mà có nhiều nhà tạo lập thị trường cùng tham gia, việc cạnh tranh để thu
hút khách hàng đặt lệnh, như trong định nghĩa, khi đã nhận được lệnh từ phía
nhà đầu tư, các nhà tạo lập thị trường sẽ thực hiện một trong hai việc:
Thứ nhất, nhà tạo lập thị trường có thể đóng vai trò đối tác trong giao dịch, có
nghĩa là nếu lệnh đặt đến là lệnh mua, nhà tạo lập thị trường sẽ bán các chứng
khoán tương ứng có “trong kho” của mình. Còn nếu lệnh đặt đến là lệnh bán,
nhà tạo lập thị trường sẽ tiến hành mua khối lượng chứng khoán mà nhà đầu tư
muốn bán. Lệnh mua hay bán mà nhà tạo lập thị trường nhận được chính là lệnh
đáp lại các chào mua, chào bán mà nhà tạo lập thị trường đã yết ra trên thị
trường. Ở Dealer Market, trong các chào mua, chào bán của nhà tạo lập thị
trường, giá yết ra do yêu cầu cạnh tranh nên sẽ thường phải bám sát với tình hình
thị trường, khối lượng yết, ngoài ra do nhà tạo lập thị trường quyết định tuỳ theo
các phân tích của mình còn phải chịu thêm tác động của luật định về khối lượng
nhỏ nhất phải đảm bảo giao dịch đối với mỗi lệnh yết ra. Thông thường để có
thể chuyển sang yết mức giá khác, hay tham gia với một loại chứng khoán khác,
nhà tạo lập thị trường phải thực hiện một giao dịch với số lượng tối thiểu theo
qui định, điều này đảm bảo tính thanh khoản mà mỗi giao dịch tạo ra.
Thứ hai, trong trường hợp lệnh đặt mua đến nhưng nhà tạo lập thị trường không
có đủ số chứng khoán đặt mua trong tài khoản của mình, hoặc lệnh đặt bán đến
nhưng nhà tạo lập thị trường không đủ khả năng để mua toàn bộ số chứng khoán
đặt bán của khách hàng thì để đảm bảo giao dịch, nhà tạo lập thị trường sẽ phải