Phong tục đón năm mới trên thế giới phần 5

ĐẶC SẮC VĂN HOÁ TẾT ÂM LỊCH CỔ TRUYỀN HÀN
QUỐC

Hàn Quốc ngày nay là nước công nghiệp phát triển mạnh, đứng
thứ 11 trên thế giới và đã có những ảnh hưởng hiện đại hoá
phương Tây trong đời sống văn hoá, song cho đến nay quốc gia
này vẫn lưu giữ được nhiều nét đẹp Á Đông riêng có của dân tộc
Hàn. Một trong những nét đẹp đặc sắc đó là văn hoá Tết, đặc biệt
là văn hoá Tết âm lịch cổ truyền.

Người Hàn Quốc hiện dùng cả hai thứ lịch: dương lịch và âm lịch
nên họ vui đón cả hai Tết: Tết dương lịch và Tết âm lịch cổ truyền.

Tết dương lịch Hàn Quốc cũng giống như các nước phương Tây,
được tính từ thời khắc giao thừa giữa đêm 31/12 năm cũ dương
lịch bước sang những giây phút đầu tiên của sáng ngày 1/1 năm
mới dương lịch. Tết dương lịch là một ngày đại lễ và được mọi
người ưa chuộng, nhất là giới trẻ vì nó đến ngay sau Lễ Noel khiến
cho mọi người đều hiểu rõ giá trị của những ngày nghỉ sau một
năm làm việc và học tập căng thẳng. Tuy nhiên, Tết dương lịch
không dài ngày, người ta thường chỉ có những hoạt động lễ hội và
vui chơi vào hai ngày đầu năm mới, đến ngày mùng 3 mọi người
lại tiếp tục các công việc thường ngày của một năm mới.

Tết âm lịch cổ truyền cũng được tính từ thời khắc giao thừa của
năm cũ âm lịch, tuỳ theo từng năm có thể là ngày 29/12 năm cũ âm
lịch ( nếu là năm thiếu) và là ngày 30/12 (nếu là năm đủ). Tuy
nhiên, Tết âm lịch cổ truyền hiện vẫn là tết chính và là đại lễ long
trọng nhất trong năm âm lịch cổ truyền của Hàn Quốc. Để hiểu rõ
đặc sắc của loại tết này, trước hết xin được giới thiệu vài nét về âm
lịch của người Hàn Quốc.

Từ thời Tam Quốc ( trước công nguyên) của Hàn Quốc, những
người nông dân của xứ xở Kim Chi đã có thói quen dùng một loại
lịch dựa trên vòng quay của mặt trăng quanh trái đất. Một tháng có
29 hay 30 ngày, và có 12 tháng trong một năm. Tuy nhiên cộng lại
thì có 354 ngày trong một năm so với 365 ngày theo dương lịch.
Để bù lại sự chênh lệch 11 ngày này, cứ 33 tháng lại có một tháng
nhuận 30 ngày gọi là yundal. Vì nó là sự lặp lại của tháng trước,
tháng nhuận được coi là sự may mắn, không có những ngày “xui”.
Lễ cưới và các lễ khác thường được chọn vào thời gian này. Mặc
dù dương lịch của phương Tây đã được chính thức dùng từ thế kỷ
19 nhưng đa số người Hàn ngày nay vẫn tính những ngày quan
trọng của họ bằng âm lịch, và do đó mặc dù tiếp theo Lễ Noel
mừng Chúa Giáng sinh (25/12) người Hàn lại tiếp tục đón Tết
dương lịch cũng như người Nhật song có điều khác tiếp theo đó,
thường là sau khoảng hơn tháng nếu như người Nhật hầu như
không đón Tết âm lịch nữa thì ngược lại cũng giống như nhiều
nước Đông Á khác ( như Trung Quốc, Việt Nam...), người Hàn vui
đón Tết âm lịch còn long trọng hơn nhiều so với Tết dương lịch vì
đó mới thực sự là Tết cổ truyền của dân tộc Hàn.

Một số phong tục, tập quán trong dịp Tết âm lịch cổ truyền
Hàn Quốc

Tết âm lịch cổ truyền của người Hàn Quốc theo tiếng Hàn gọi là
Seol thường rơi vào cuối tháng 1 hoặc đầu tháng 2 dương lịch, là
đại lễ quan trọng nhất trong năm, còn có tên gọi là Won Dan theo
âm tiếng Trung Quốc là Tết Nguyên đán. Cũng như Việt Nam,
mặc dù chính thức năm mới và cũng là bắt đầu vào Tết được tính
từ thời khắc giao thừa song trên thực tế không khí Tết đã tràn ngập

từ những ngày cuối năm âm. Vào ngày 30 Tết, các gia đình đều đã
lo dọn vệ sinh sạch sẽ nhà cửa. Buổi tối trước giao thừa, họ thường
tắm bằng nước nóng để tẩy trần. Các thanh tre được đốt trong nhà
lúc giao thừa để xua đuổi tà ma vì tục truyền do tiếng nổ của các
thanh tre sẽ làm cho ma quỷ khiếp sợ bỏ chạy. Đêm giao thừa
không ai ngủ cả, vì theo truyền thuyết nếu ngủ thì sáng hôm sau sẽ
bị bạc trắng cả lông mi và đầu óc kém minh mẫn khi thức dậy.

Ngày mùng 1 Tết Nguyên Đán, tiếng Hàn gọi là Sollal có ý nghĩa
rất quan trọng vì đó là ngày đầu tiên của một năm mới. Trong
những tuần giáp Tết, người Hàn nhất là các bạn trẻ thường đã trao
đổi bưu thiếp cho nhau để cảm ơn về những quan hệ đã có trong
năm cũ và cầu chúc nhau một năm mới hạnh phúc đang đến. Riêng
với những người theo đạo Thiên chúa giáo thì còn gửi thiếp chúc
mừng nhau nhân ngày Lễ Noel 25/12 cũng như các nước phương
Tây. Tuy nhiên, đối với thế hệ trẻ - nhất là với những cặp tình nhân
thì hầu như không có giới hạn vào ngày nào vì dù là Lễ Noel, Tết
dương lịch hay Tết âm lịch... tất cả chỉ là “nguyên cớ” hay chính
xác hơn đó là những thời cơ để họ “tỏ tình”, dành cho nhau những
tình cảm tốt đẹp nhất.

Theo quy định chung của Nhà nước thì các công sở của Hàn Quốc
thường đóng cửa, cho người lao động nghỉ Tết từ ngày 29 (hoặc
30) của tháng 12 âm lịch năm cũ cho đến hết ngày mùng 2 Tết.
Tuy nhiên, tuỳ theo chức năng, nhiệm vụ riêng của từng đơn vị và
cá nhân người lao động mà có thể nghỉ dài hơn. Đối với chung cả
xã hội và nhiều gia đình người Hàn thì không khí Tết còn kéo dài
đến qua ngày trăng tròn đầu tiên trong năm được gọi là ngày
Daeboreum mà ở Việt Nam, Trung Quốc...vẫn gọi là Tết Nguyên
Tiêu (Rằm Tháng Giêng).

Vào những ngày Tết, mọi người đều mặc trang phục truyền thống
hanbok hoặc chọn cho mình những bộ quần áo đẹp nhất, cả gia
đình cử hành nghi lễ thờ cúng tổ tiên. Sau lễ nghi này, những
người ít tuổi trong gia đình sẽ cúi lạy những người lớn tuổi trong
gia đình. Như nhiều quốc gia Á Đông khác, trẻ em Hàn Quốc cũng
luôn là đối tượng được quan tâm, cưng chiều nhất trong dịp Tết.
Sau khi các cháu làm động tác cúi đầu chào năm mới (sebae) trước
người lớn và chúc họ may mắn (bok), chúng sẽ được người lớn
thưởng tiền hoặc có khi là vàng, ngọc hay một món quà quý nào đó
tuỳ thuộc vào tuổi, vị trí của chúng trong gia đình và đương nhiên
là cả điều kiện, hoàn cảnh, quan niệm của từng gia đình nữa.

Với các trẻ em trong những ngày Tết Nguyên Đán còn là dịp
chúng được thoả sức tham gia vào các trò chơi truyền thống được
tổ chức ở các nơi công cộng như các trò: kéo co, thả diều, bập bênh
và yut-nori, một loại trò chơi trên ván gỗ dùng gậy. Tuy nhiên,
những trò chơi này đang phải nhường chỗ dần cho các trò chơi
điện tử hiện đại và do đó cũng đang đặt ra cho các ngành văn hoá,
thể thao và kể cả giáo dục đào tạo của Hàn Quốc cần phải có giải
pháp thế nào để không bị mai một dần các trò chơi truyền thống
đó.



Bàn về văn hoá Tết Nguyên Đán Hàn Quốc không thể không nhắc
đến văn hoá ẩm thực trong mối quan hệ chặt chẽ với các nghi thức
thờ cúng Thần, Phật và tổ tiên. Đồ ăn để cúng Thần, Phật, tổ tiên

được các gia đình chuẩn bị từ trước Tết, bao gồm cả thành phẩm
hoặc mới chỉ là các nguyên phụ liệu hoặc bán thành phẩm sơ chế.
Vào Đêm giao thừa, người Hàn phải hoàn tất các đồ ăn đã chế biến
để đem đặt lên bàn thờ, có khi tới hơn 20 món, trong đó nhất thiết
phải có món chính là ttok-kuk (là một loại phở nước được chế từ
bò hay gà). Ngoài ra là cá khô, thịt bò khô, bánh bao hấp, hoa quả,
rau, hồng khô và các loại bánh cổ truyền.

Thực đơn cho ngày Tết, nhất là trong ngày mùng 1 có thể khác
nhau tuỳ địa phương, nhưng phổ biến chung cho toàn quốc thường
có món ttok-kuc. Người Hàn cho rằng, ngày Tết ăn ttok-kuk có
nghĩa là “ăn” một năm khác.



Các món ăn khác cũng hay dùng trong dịp Tết là bánh bao, bánh
pindaettok (bánh tráng kếp đậu xanh) và sujonggwa (chè quế) hay
shikhye, một loại rượu pân nấu bằng gạo. Tuy nhiên, có một món
không thể thiếu đối với các gia đình Hàn Quốc không chỉ dịp Tết
mà cả quanh năm, đó là món cay kim chi. Vào ngày Tết luôn có
món gakkimchi, nghĩa là kim chi làm với lá cải xanh trộn với vừng
trắng. Một món mặn truyền thống cũng không thể thiếu vắng là
món chigae, chế từ các loại thịt hoặc cá thu nấu mềm, người lớn
tuổi rất thích. Hoặc món thịt viên bulgogi, giới trẻ rất thích ăn cùng
với nưóc chấm pa-jun chua ngọt. Ngoài ra còn có một món đặc
biệt là bibim, tức cháo gạo nếp nấu với thịt bò và rau đậu.

Trong số các loại bánh truyền thống ngày tết, phải kể đến bánh
doo-boo cam-ja-jun làm bằng đậu nành, khoai và rau quả. Hoặc
bánh doo-boo dong-co-rang-deng làm bằng đậu phụ với trái cây

xắt nhỏ, ăn trong khi uống trà.

Bên cạnh tính đa dạng ngày càng tăng của nhiều loại đồ uống hiện
đại từ phương Tây du nhập vào như các loại rượu, bia, nước ngọt,
cà phê... thì ngày nay cũng như nhiều nước Á Đông khác, uống trà
theo kiểu Hàn Quốc vẫn là thói quen văn hoá ẩm thực của người