Quy hoạch và phát triển bờ sông Sài Gòn và sông – kênh – rạch nội thành và giải pháp để hoàn thành cơ bản bờ kè sông Sài Gòn sông và kênh rạch nội thành vào năm 2025

Quy hoạch và phát triển kè bờ sơng Sài Gịn và sơng, kênh nội thành và các giải pháp
để hồn thành cơ bản kè sơng Sài Gịn, sơng và kênh nội thành vào năm 2025

QUY HOẠCH VÀ PHÁT TRIỂN BỜ SƠNG
SÀI GỊN VÀ SƠNG – KÊNH – RẠCH NỘI
THÀNH VÀ GIẢI PHÁP ĐỂ HỒN THÀNH
CƠ BẢN BỜ KÈ SƠNG SÀI GỊN SƠNG VÀ
KÊNH RẠCH NỘI THÀNH VÀO NĂM 2025
Ủy ban nhân dân Quận 8, TP.HCM

Khơng gian dọc sơng Sài
Gịn và các tuyến kênh rạch
trên địa bàn Thành phố có
tiềm năng lớn về du lịch thương mại - dịch vụ, nhưng
Thành phố Hồ Chí Minh
đang phải đối mặt với các
thách thức về mơi trường
cũng như biến đổi khí hậu
khiến các vấn đề về đô thị
như ngập úng, ô nhiễm môi
trường càng diễn biến phức
tạp. Trong những năm gần
đây, hiện tượng sạt lở bờ
sông, kênh, rạch liên tục xảy
ra trên địa bàn thành phố gây
nhiều thiệt hại về tài sản, an
toàn của người dân; dẫn đến
nguy cơ mất ổn định khu dân
cư và các cơng trình, cơ sở
hạ tầng ven bờ sơng, kênh,
rạch.

236

Do đó, việc khai thác khơng gian dọc sơng Sài Gịn cần được
nghiên cứu tồn diện để đưa ra các định hướng, giải pháp phù hợp, hài
hòa giữa mục tiêu phát triển kinh tế và đô thị bền vững.
Hiện nay, tính định hướng, kết nối và khai thác cảnh quan không
gian 2 bên bờ sông thời gian qua chưa được quan tâm đúng mức, chưa
đặt dịng sơng là trung tâm nghiên cứu phương án tổ chức không gian
cảnh quan 2 bên bờ sông. Một số đồ án quy hoạch chi tiết 1/500 gắn
với dự án đầu tư xây dựng được duyệt trong nhiều giai đoạn theo các
căn cứ pháp lý khác nhau nên thiếu đồng bộ, chất lượng một số đồ án
quy hoạch 1/500 cịn hạn chế, chưa có các giải pháp khai thác giá trị
cảnh quan ven sông để phục vụ các cơng trình cơng cộng, như thiếu
lối tiếp cận công cộng đến công viên hành lang bờ sông.Bên cạnh đó,
các ngành thương mại - dịch vụ có tiềm năng phát triển lớn khi kết nối
không gian cảnh quan dọc sơng Sài Gịn và các tuyến kênh rạch với
quy hoạch không gian ngầm đô thị, nối liền bờ sông với phố đi bộ.
Quá trình chuyển đổi chức năng các khu bến cảng, kho tàng cũ thành
khu đô thị mới, nối kết với mạng lưới giao thơng cơng cộng, hình
thành các trung tâm thương mại - dịch vụ gắn với nhà ga Metro. Tuy
nhiên, thành phố Hồ chí Minh cũng đang đối mặt với các thách thức
về môi trường như ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm không khí, sụt lún
đất… kết hợp với tác động của biến đổi khí hậu như nước biển dâng,
thời tiết thất thường, xâm nhập mặn… khiến các vấn đề về ngập úng,
ô nhiễm môi trường đơ thị càng diễn biến phức tạp. Do đó, việc khai
thác không gian dọc các tuyến sông, kênh, rạch nội thành cần nghiên
cứu toàn diện để đưa ra định hướng, giải pháp phù hợp, hài hòa giữa
mục tiêu phát triển kinh tế và phát triển đô thị bền vững.

Quy hoạch và phát triển kè bờ sơng Sài Gịn và sơng, kênh nội thành và các giải pháp
để hồn thành cơ bản kè sơng Sài Gịn, sơng và kênh nội thành vào năm 2025

1. Thực trạng sơng Sài Gịn và các tuyến kênh rạch nội thành:
Khoảng thời gian từ trước
năm 2004, Thành phố Hồ Chí
Minh lúc đó hầu như chưa có
quy chế về hành lang bảo vệ
sơng Sài Gịn và các tuyến
kênh rạch khác. Kể từ năm
2004, khi Ủy ban nhân dân
Thành phố ban hành Quyết
định 150/2004/QĐ-UBND về
quản lý, sử dụng hành lang an
tồn sơng, kênh rạch, suối, hồ
cơng cộng, và mới nhất được
sửa đổi, thay thế bởi Quyết
định số 22/2017/QĐ-UBND,
thực trạng trên đã ít nhiều
được cải thiện.
Qua đó, nhiều cơng trình
lấn chiếm đất hành lang sơng
– kênh – rạch do cá nhân, tổ
chức vi phạm đã bị cơ quan
chức năng xử phạt, yêu cầu
tháo dỡ. Động thái kịp thời
này, được đông đảo người dân
ủng hộ, bởi hành lang đất hai
bên bờ sơng Sài Gịn, các

kênh rạch là nơi xây dựng các
cơng trình kè, cống, bờ bao, là
khơng gian để xây dựng các
cơng trình phục vụ sinh hoạt
cộng đồng.
Tuy nhiên, thực tế gần đây
dọc sơng Sài Gịn nhiều dự án
nhà cao tầng với hàng ngàn
căn hộ vẫn hình thành, nhiều
đoạn cơng trình kè bảo vệ
sơng Sài Gịn đang có dấu
hiệu lấn sơng Sài Gịn một
cách rõ rệt. Trong thời gian
qua, chủ đầu tư các dự án
quan tâm tới lợi nhuận nhiều
hơn ý thức về an tồn bờ sơng.
Tình trạng các dự án xây dựng

ra tận mép sơng, thậm chí lấn ln lịng sơng vẫn xảy ra. Đây là điều hồn
tồn khơng phù hợp với quy định chung của thành phố, gây ra thiệt hại lâu
dài.

Không gian bờ sông phải thuộc về tài sản cơng cộng. Tuy nhiên,
với tình trạng các dự án án ngữ hai bên bờ sông Sài Gịn như hiện nay,
khơng gian cơng cộng này đang bị thu nhỏ lại.
Hệ thống sơng Sài Gịn và các tuyến kênh rạch vừa đóng vai
trị quan trọng trong hoạt động giao thơng thủy vừa giúp đảm bảo tiêu
thốt nước. Những năm gần đây, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và
mực nước biển dâng, trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh thường
xun xảy ra tình trạng ngập khi có mưa to kết hợp triều cường. Trong

bối cảnh ấy, chức năng tiêu thốt nước của sơng Sài Gịn và các tuyến
kênh, rạch là đặc biệt quan trọng đối với thành phố, bất kỳ một tác
động nào để lấn chiếm dịng sơng cũng đều mang lại những tác hại
khơng thể lường được. Nếu tình trạng các chủ đầu tư tiếp tục thực hiện
lấn lịng sơng, làm dự án, sẽ gây biến đổi dịng chảy; tình trạng sạt lở
dọc bờ sơng, kênh, rạch sẽ trở nên nặng nề, gây nhiều thiệt hại nghiêm
trọng hơn.
Với thực trạng sơng Sài Gịn và các tuyến kênh rạch trên địa
bàn thành phố, cần thiết phải có sự đánh giá ban đầu về hiện trạng,
thực tiễn quản lý quy hoạch, đầu tư xây dựng và tiềm năng, lợi thế của
cảnh quan, môi trường dọc các tuyến sơng, kênh, rạch Sài Gịn. Thành
phố Hồ Chí Minh cần chủ trì, phối hợp với các tỉnh đầu nguồn sơng
Sài Gịn như Đồng Nai, Bình Phước, Tây Ninh, Bình Dương xây dựng
quy định về quản lý, khai thác lưu vực sơng Đồng Nai - sơng Sài Gịn
nhằm bảo vệ mơi trường tự nhiên, chất lượng nguồn nước sơng, cảnh
quan dịng sông. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần tăng cường
công tác thanh tra, kiểm tra, kiên quyết xử lý dứt điểm các sai phạm
liên quan đến lấn chiếm hành lang bờ sông. Đối với khu vực thuộc
phạm vi các dự án đầu tư xây dựng, chủ đầu tư phải có trách nhiệm
thực hiện đầu tư xây dựng và quản lý sử dụng theo quy hoạch hành
lang bờ sông đã được phê duyệt. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các
cơ quan quản lý ngành tài nguyên và môi trường, quy hoạch - kiến
trúc, xây dựng, giao thông vận tải, chống ngập, nông nghiệp, du lịch
với Ủy ban nhân dân các quận, huyện trong q trình xem xét có ý
kiến về các chương trình, đề án, dự án có tác động, ảnh hưởng đến
cảnh quan, mơi trường sơng Sài Gịn.

237

Quy hoạch và phát triển kè bờ sơng Sài Gịn và sơng, kênh nội thành và các giải pháp
để hồn thành cơ bản kè sơng Sài Gịn, sơng và kênh nội thành vào năm 2025

2. Các mơ hình tham khảo:
Tại Châu Á, có rất nhiều mơ
hình quy hoạch và phát triển
ven sơng đơ thị thành cơng.
2.1. Đầu tiên có thể kể đến
chiến lược đơ thị hóa sinh
thái khu vực ven sông Hàn
ở Thành phố Seoul (Hàn
Quốc) từ thập niên 1990
đến năm 2010:
Sông Hàn dài 514km và
rộng khoảng 1km, chảy qua
trung tâm Seoul. Trong thế
kỷ 20, do dân số Thành phố
Seoul tăng nhanh nên hoạt
động đơ thị hóa tác động
vào hai bên bờ sông Hàn.
Đến thập niên 1980, sông
Hàn bị ô nhiễm nặng do
nước thải sinh hoạt và công
nghiệp của thành phố. Các
bãi cát trắng biến mất và
môi trường sinh thái bị hủy
hoại. Từ thập niên 1990,
chính quyền Thành phố
Seoul thực hiện hàng loạt

dự án cải tạo sông Hàn và quy hoạch lại khu vực ven sông theo hướng
gần gũi với môi trường tự nhiên.
Nhà chức trách bắt đầu xây hàng loạt cơng trình cơng cộng dọc bờ
sơng Hàn như: cơng viên, sân bóng, đường chạy bộ, bể bơi và các cơ
sở giải trí khác. Các dự án quan trọng khác là phát triển rừng Seoul,
đảo Seonyudo và đảo Bamseom làm khu sinh thái dọc sông Hàn.
Nghiên cứu của Đại học Quốc gia Singapore cho biết có rất nhiều yếu
tố tạo ra sự thành công cho nỗ lực cải tạo bờ sơng Hàn của Thành phố
Seoul. Đó là ý chí chính trị và sự kết hợp của chính phủ với khối tư
nhân. Các dự án như rừng Seoul và đảo Seonyudo đều được phát triển
thơng qua nhiều vịng tham khảo ý kiến người dân và đấu thầu thiết kế
cuối cùng một cách cạnh tranh, công khai, minh bạch.
2.2. Vịnh Marina tại Singapore:
Đây là nơi sông Singapore tiếp nối với biển. Từ thập niên 19601970, Chính phủ Singapore đã xác định biến khu vực này thành một
trung tâm kinh doanh - giải trí - định cư mang tầm thế giới. Chính phủ
bắt đầu di dời các khu nhà gần cửa sông Singapore, dọn sạch các khu
nhà kho, cơ sở công nghiệp tại đây.
Nhà chức trách thực hiện kế hoạch phát triển với mục tiêu tạo một
trung tâm đa chức năng, bao gồm nhà ở, văn phòng, khách sạn, trung
tâm mua sắm, các trung tâm giải trí và khơng gian cơng cộng. Dù đây
là dự án của chính phủ, nhưng các cơng ty tư nhân cũng được tạo điều
kiện triển khai các dự án quan trọng góp phần tạo ra Vịnh Marina hiện
đại.

3. Đề xuất nguyên tắc và cơ chế quy hoạch:
không bị ảnh hưởng bởi quyền lợi của các doanh nghiệp.
3.1. Nguyên tắc:
Thứ ba, các dự án quy hoạch đất ven sông Sài Gịn phải đảm bảo
Có năm yếu tố quan trọng
đa chức năng và chất lượng cao. Việc sử dụng đất đai ven sông một

quyết định sự thành công
cách bất hợp lý và không đồng bộ sẽ dẫn tới những thiệt hại tài chính
của việc quy hoạch và phát
nghiêm trọng đối với thành phố.
triển khu vực ven sông đô
Thứ tư, tiến trình phát triển và quy hoạch phải đảm bảo có sự tham
thị.
gia ngay từ đầu của cộng đồng cư dân và doanh nghiệp khu vực có
Thứ nhất, tầm nhìn xa
liên quan. Một trong những thách thức lớn nhất của việc phát triển
tạo lực đẩy bền vững cho
vùng ven sông là việc cộng đồng dân cư và doanh nghiệp tại đây phải
nhiệm vụ phát triển. Các
di dời. Do đó, nhà chức trách cần tham khảo ý kiến và đảm bảo quyền
sáng kiến phát triển đô thị
lợi của họ ngay từ ban đầu.
thường kéo dài nhiều thập
Thứ năm, mơ hình hợp tác cơng tư thường đem lại thành cơng cho
kỷ. Do đó, việc tạo ra một
tầm nhìn, kế hoạch phát các dự án quy hoạch và phát triển khu vực ven sông đô thị. Các cơ
triển lâu dài, đảm bảo được quan nhà nước thường gặp hạn chế về nguồn lực tài chính và con
sự quan tâm của cộng đồng.
người. Trong khi đó, các dự án chuyển đổi vùng ven sơng từ giá trị
thấp trở thành các khu giá trị cao luôn thu hút khối tư nhân. Các thành
Thứ hai, Sở Quy hoạch
phố có thể sử dụng khối tư nhân để nghiên cứu thị trường, đánh giá
– Kiến trúc là cơ quan chịu
việc sử dụng đất, huy động tài chính...
trách nhiệm phát triển và
quy hoạch ven sông phải

đảm bảo được độc lập,

238


Quy hoạch và phát triển kè bờ sơng Sài Gịn và sơng, kênh nội thành và các giải pháp
để hồn thành cơ bản kè sơng Sài Gịn, sơng và kênh nội thành vào năm 2025

3.2. Mơ hình thực hiện Quy

hoạch:

a. Đối với các tuyến kênh
rạch nhỏ có chức năng tiêu
thốt nước:
- Hiện trạng: hầu hết các
tuyến kênh có chức năng tiêu
thoát nước trên địa bàn thành
phố nằm trong khu vực khu
dân cư hiện hữu, mật độ dân cư
cao. Quỹ đất (nếu có) dọc các
tuyến rạch này rất nhỏ và khó
tạo được cảnh quan kiến trúc.
Do đó nhằm đẩy nhanh cơng
tác chỉnh trang đô thị, thực
hiện các tuyến bờ kè phục vụ
tiêu thoát nước tránh sạt lở và
tránh lấn chiếm, các cơ quan
nhà nước có thẩm quyền phải
phối hợp tổ chức thực hiện.

- Căn cứ Quyết định số
28/2016/QĐ-UBND ngày 12
tháng 8 năm 2016 của Ủy ban
nhân dân Thành phố ban hành
quy định về phân cấp quản lý
khai thác các tuyến sông, kênh,
rạch, trên địa bàn thành phố Hồ
Chí Minh; Căn cứ Quyết định
số 22/2017/QĐ-UBND ngày
18 tháng 4 năm 2017 của Ủy
ban nhân dân Thành phố Ban
hành về Quy định về quản lý,
sử dụng hành lang trên bờ
sông, suối, kênh rạch, mương
và hồ cơng cộng thuộc địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh, cơ
quan chức năng xác định hành
lang các tuyến kênh rạch, thực
hiện xây dựng bờ kè kết hợp
chương trình chỉnh trang đô
thị, di dời và tái định cư, cải
thiện điều kiện sống cho các hộ
dân sống trên và ven kênh
rạch.
- Nguồn vốn: ngân sách
nhà nước.

b. Đối với các tuyến kênh rạch lớn có chức năng thơng thủy và có thể
khai thác cảnh quan đô thị:
b1. Đối với các tuyến kênh rạch có mật độ dân cư hiện hữu cao:

Hiện nay chúng ta đang thực hiện Chương trình Chỉnh trang đơ thị, di dời
và tái định cư, cải thiện điều kiện sống cho các hộ dân sống trên và ven kênh
rạch. Đối với các tuyến kênh rạch có mật độ dân cư hiện hữu cao như kênh
Đôi, kênh Tẻ, Sông Vàm Thuật, ngoài việc xác định phạm vi hành lang bảo
vệ bờ kênh, cần xác định và lập quy hoạch điều chỉnh tạo quỹ đất mới dọc
các tuyến kênh rạch, mời gọi đầu tư thực hiện chỉnh trang đô thị.
Thực hiện:
- Bồi thường, giải phóng mặt bằng, bố trí tái định cư, xây dựng bờ kè:
Nhằm đẩy nhanh tiến độ, phải thực hiện bằng nguồn vốn ngân sách nhà
nước.
- Các quỹ đất mới hình thành dọc kênh rạch: Sở Quy hoạch - Kiến trúc
cần nghiên cứu tham mưu Ủy ban nhân dân Thành phố cho phép điều chỉnh
quy hoạch với các chỉ tiêu quy hoạch xây dựng hoạch ưu đãi cho nhà đầu tư.
Thực hiện đấu giá theo quy định nhằm tăng nguồn thu cho nhà nước.
b2. Đối với các tuyến kênh rạch có mật độ dân cư hiện hữu thấp:
- Thực hiện theo hình thức hợp tác cơng tư thường đem lại thành công
cho các dự án quy hoạch và phát triển khu vực ven sơng đơ thị.
- Ngồi ra, nhà nước có thể thực hiện cơng tác bồi thường giải phóng mặt
bằng, tạo quỹ đất sạch, mời gọi đầu tư, hợp tác đầu tư thực hiện theo quy
hoạch. Tuy nhiên, Sở Quy hoạch – Kiến trúc cần nghiên cứu lập quy hoạch
cần chú ý đến cảnh quan và công tác bảo tồn sao cho các dự án chuyển đổi
vùng ven sông từ giá trị thấp trở thành các khu giá trị cao nhằm thu hút đầu
tư.
- Đối với khu vực kênh rạch xa trung tâm, có mật độ dân cư hiện hữu
thấp, có thể nghiên cứu hình thành những khu đô thị đặc trưng sông nước.
c. Đối với Sông Sài Gịn:
Ngồi việc thực hiện xây dựng tuyến kè sơng Sài Gòn theo quy định, Ủy
ban nhân dân Thành phố chủ trì, phối hợp với các tỉnh đầu nguồn sơng Sài
Gịn như Đồng Nai, Bình Phước, Tây Ninh, Bình Dương xây dựng quy định
về quản lý, khai thác sơng Sài Gịn nhằm bảo vệ mơi trường tự nhiên, cảnh

quan dịng sơng, chất lượng nguồn nước. Ngoài việc khai thác hiện quả sử
dụng đất, cần xem xét nghiên cứu khu vực bảo tồn sơng Sài Gịn.
Đơ thị ven sơng đang trở thành thị phần bất động sản hấp dẫn sự quan
tâm đầu tư của nhiều nhà phát triển bất động sản và giới đầu tư. Để khai thác
và bảo tồn thật hiệu quả, Sở Quy hoạch - Kiến trúc đánh giá tổng thể các đồ
án quy hoạch phân khu đã được duyệt dọc hai bên bờ sơng Sài Gịn từ huyện
Củ Chi đến Quận 7. Nội dung đánh giá là mối quan hệ, tính kết nối về giao
thơng, tổ chức khơng gian, kiến trúc cảnh quan và sử dụng đất hai bên bờ
sông với đặc thù về cảnh quan, môi trường tự nhiên; làm rõ điểm nổi bật về
vị trí, cảnh quan và sử dụng đất của từng khu vực; xây dựng đề cương, kế
hoạch nghiên cứu để lập điều chỉnh quy hoạch, thiết kế đô thị hoặc quy chế
quản lý quy hoạch, kiến trúc cảnh quan dọc sơng Sài Gịn nhằm hoàn thiện
cơ sở pháp lý, đảm bảo thống nhất về tổ chức và quản lý khơng gian cảnh
quan trên tồn bộ tuyến sông.

239